logo
  1. Главная страница
  2. Презентации
  3. Геодезия
  4. Topografik kartalar va planlarda injenerlik masalalar yechish

Topografik kartalar va planlarda injenerlik masalalar yechish

Загружено в:

22.05.2024

Скачано:

0

Размер:

1474.1845703125 KB
Скачать
Topografik kartalar va planlarda injenerlik masalalar yechish 1. Masshtablar, masshtab aniqligi. 2. Plan, xarita va profil to‘g‘risida tushincha. 3. Xaritalarning masshtablari bo‘yicha klassifikatsiyasi va nomenklaturasi. 4. Relef va uning asosiy shakllari, xususiyatlari, uni planda tasvirlash. 5. Plan va xaritalarda shartli belgilar, unda yechiladigan masalalar. Reja: Masshtablar. 1 . Masshtablar turi. Sonli va chiziqli masshtablar. 2. Ko’ndalang masshtablar. 3. Masshtab aniqligi. қуйидаги турларга бўлинади: Sonli Ko’rinishda bo’ladi Grafik ko’rinishda ifodalanadi Chiziqli masshtab grafigini yasash uchun toʼgʼri chiziq masshtab asosi deyiladigan 1 yoki 2 sm li kesmalarga boʼlinadi. Chapdan chekkadagi kesma qoʼshimcha 10 boʼlakka boʼlinadi. Birinchi kesmaning oʼng tomondagi nolinchi shtrixgacha boʼlgan tegishli masofaga joyda toʼgʼri keladigan metrlar soni yoziladi. 600 5004003002001000100 1:10000 sonli masshtab uchun chiziqli masshtab grafigi keltirilgan. Undan foydalanib, joyda oʼlchangan 486 m gorizontal chiziqni kartada qoʼyish kerak boʼlsa, sirkulni bir ignasi 400 m li boʼlakka, ikkinchi ignasi esa noldagi chapga toʼrtinchi boʼlakka qoʼyiladi, qolgan 6 m ga esa koʼzda chamalab igna suriladi. Bunda yoʼl qoʼyiladigan xato 3-5 m ni tashkil qiladi. 486 метр 1:10000 мас-да 1 см да-100 м 1 мм да-10 м 0,1 мм да-1 м Karta va planlarni tuzish va ular bilan ishlash aniqligini oshirish uchun koʼndalang masshtab nomogrammasidan foydalaniladi. Koʼndalang masshtab nomogrammasi geometriya qoidalariga asosalangan formula boʼyicha yasalib, bunda chiziq uzunliklari aniq topiladi. Masalan: 1:5000 sonli masshtab uchun oʼlchab qoʼyilgan 146,0 m li boʼlak koʼrsatilgan. Qoʼyilish masshtabi. Qoʼyilish masshtabini tuzish uchun yuqorida koʼrib oʼtilgan formulalardan foydalanib, qoʼyidagi koʼrinishda yozish mumkin: ab – toʼgʼri chizigʼini olamiz va unga taxminiy boʼlaklar qoʼyib chiqamiz va bu boʼlaklarga kartada maʼlum boʼlgan nishablik – i ning oʼsishini qoʼyib chiqamiz Har bir aniqlangan nuqtadan perpendikulyar chiziq chiqarib, maʼlum masshtabli kartada gorizontal uzunlikning oraligʼi ab – chiziqning uzunligini qoʼyamiz, yaʼni: gorizontal oraliqning uzunligi–a ni, formulasi yordamida aniqlanadi. Soʼngra perpendikulyar chiziqning oxirini egri chiziq bilan birlashtirib chiqamiz. ёки  ctg h a *  i h a  Masshtab nima? Masshtab – yer yuzidagi masofalar gorizontal proyeksiyalarining kichraytirilish darajasidir. Sonli masshtab deb nimaga aytiladi? Agar masshtab raqamlar bilan kasr tarzida ifodalansa sonli masshtab deyiladi. So’zli masshtab deb nimaga aytiladi? Agar sonli masshtab so’zlar bilan ifodalansa so’zli masshtab deyiladi. Chiziqli masshtab deb nimaga aytiladi? Agar masshtab grafik shaklda ifodalansa chiziqli masshtab deyiladi. Ko’ndalang masshtabdan qachon foydalaniladi? Aniqlik katta talab etilganda ko’ndalang masshtabdan foydalaniladi. Masshtab aniqligi deb nimaga aytiladi? Plandagi 0,1mm oraliqga joyida to’g’ri keladigan uzunlikga aytiladi. Har xil qurilish – muhandislik ishlarida, xalq xo’jaligining turli tarmoqlarida, shuningdek qishloq xo’jaligida har xil masshtabli topografik plan va kartalardan foydalaniladi. Butun yer yuzasini yoki uning ayrim katta bo’laklarini qog’ozda tasvirlashda yerning sharsimon ekanligi hisobga olinadi. PLAN, XARITA VA PROFIL TO‘G‘RISIDA TUSHINCHA. Plan deb – kichkina maydonning tekislikka (qog’ozga) kichraytirilgan holda, yer egriligini hisobga olmasdan tushirilgan gorizontal proyeksiyasiga aytiladi. Yer yuzidaga geografik ob’yektlarning kontur va chiziqlari ellipsoid yoki shar sirtiga tushiriladi, ya’ni yer yuzaning gorizontal proyeksiyasi hosil qilinadi, bu proyeksiya ma’lum matematik qonun asosida tekislikka tushiriladi, bunda dastlab, meridian va parallellar to’ri, ya’ni kartografik to’r chiziladi. So’ngra kartografik to’r ma’lum darajada kichraytirilgan geografik obyektlar bilan to’ldiriladi. Karta deb – butun yer shari yoki uning ayrim katta bo’lagining kichraytirilgan holda tekislikka (qog’ozga) yer egriligini hisobga olgan tushirilgan gorizontal proyeksiyasiga aytiladi. Plan bilan karta o`rtasida asosan quyidagi farqlar bor: 1. Karta yer yuzasi yoki uning katta qismining sferik yuzaga tushirilgan proyeksiyasining qog`ozdagi kichraytirilgan tasviridir; plan esa yer yuzasi kichhik qismining tekislikdagi gorizontal proyeksiyasining qog`ozdagi kichraytirilgan tasviri. 2. Planda joydagi chiziqlarning uzunligi, ob`yektlar konturlarining maydoni va yunalishlari orasidagi burchaklar to`g`ri tasvirlanadi; kartada esa ularning tasvirida ma`lum xatoliklarga yo`l qo`yiladi. 3. Planning masshtabi uning hamma qismida bir xil bo`ladi, ya`ni: planda masshtab o`zgarmaydi; kartada esa masshtab kartaning turli qismlaridagina emas, hatto bir nuqtadan chiqadigan turli yo`nalishlari buyicha ham o`zgarib boradi. 4. Karta ma`lum kartografik proyeksiya yoki zonalar sestemasidagi to`g`ri burchakli koordinata sistemasida tuziladi; plan esa ko`pincha shartli yoki mahalliy to`g`ri burchakli koordinatalar sistemasida tuziladi. Plan va kartada faqat joydagi barcha tafsilotlarning chegaralari aniq tasvirlangan bo’lsa, bunga gorizontal (konturli) plan yoki karta deyiladi. Agar joyning rel’yefi gorizontallar bilan tasvirlangan bo’lsa, unga topografik plan yoki topografik karta deyiladi. Planga tushirilgan maydon kichik bo’lganligi sababli uni tekis yuza deb qabul qilinadi, shuning uchun planning barcha joyida masshtab bir xil bo’ladi, kartada esa katta maydon tasvirlanganligi sababli, uning ba’zi joylarida masshtabi har xil bo’ladi, faqat meridian va parallelga yaqin joylarning masshtabi bir xil bo’ladi, shuning uchun unga asosiy masshtab deb yuritiladi. Boshqa joylarda tafsilotlarning chegarasini ko’rsatishda masshtab saqlanmaydi, bunga kartaning shaxsiy masshtabi deb yuritiladi. Topografik kartalarda yer yuzasi tafsilotlari maxsus shartli belgilar va yozuvlar yordamida tasvirlanadi. Shartli belgilar o’z xususiyati va vazifalariga qarab: konturli, chiziqli, masshtabsiz va tushuntirish shartli belgilariga bo’linadi. 1. Konturli shartli belgilar – Karta masshtabida konturlarni ko’rsatish mumkin bo’lgan obyektlar tasvirlanadi. Masalan: o’rmon, botqoqlik, o’tloq, bog’, ko’l va boshqalar. Har bir kontur ichida o’sha ob’yektning shartli belgisi beriladi. Masalan: bog’ 2. Chiziqli shartli belgilar − uzunasiga davom etgan ob’yektlar, masalan: − daryo, ko’l, yo’llar, telefon liniyalari va boshqalar. Misol uchun: − • −− • − telefon tarmog’i 3. Masshtabsiz shartli belgilar bilan konturlarni karta masshtabida ko’rsatish mumkin bo’lmagan ob’yektlar yakka o’sgan daraxt, kilometr va yo’l ko’rsatkichlari, buloq, quduq va hokazolarning joydagi o’rni, shartli belgining markaziga yoki tagiga to’g’ri keladi. Masalan: ∆ − geodezik punkt. 4. Tushintirirish shartli belgilari − konturli, chiziqli va masshtabsiz shartli belgilar bilan tasvirlangan ob’yektlarni qo’shimcha ravishda xarakterlash uchun ishlatiladi. Daryo oqimi yo’nalshlarini ko’rsatuvchi strelka, o’rmon xillarini ko’rsatish uchun qo’yilgan shartli belgi, bulardan tashqari topografik kartadagi barcha raqam, harflar, to’la va qisqartma yozuvlar ham tushuntirish shartli belgilariga kiradi. Masalan, ♠ − terak. Kartalar-klassifikasiyasi. Plan va kartalar mazmuni, masshtabi va boshqa hususiyatlariga qarab har xil guruhlarga bo`linishi mumkin. Yer yuzasi va uning ayrim qismlarining landshafti bir xil aniqlik va to`liqlikda tasvirlanadigan plan va kartalar masshtabiga ko`ra uchta asosiy guruhga bo`linadi: 1. Masshtabi 1:5000 va undan yirik bo`lsa – bunga topografik plan deyiladi . 2. Masshtabi 1:10000 dan 1:500000 gacha bo`lsa – bunga topografik karta deyiladi . 3. Masshtabi 1:1 000 000 va undan kichik bo`lsa – bunga geografik karta deyiladi . Masshtabi 1: 200 000 dan 1: 500 000 gacha bo`lgan kartalarni obzor – topografik kartalar deb yuritiladi. Chunki bu kartalarda yer yuzasidagi ob`yektlar yirik masshtabli topografik kartalariga nisbatan umumlashtirib ko`rsatiladi. Masalan, topografik kartalarda ayrim bino, ko`cha, maydon, park va boshqalar batafsil ko`rsatilsa, obzor – topografik kartalarda esa aholi yashaydigan punktlar kvartallar tarzida tasvirlanadi. Topografik xaritalar yirik masshtabli boʼlganligidan ulardagi territoriya maʼlum kattalikdagi qismlarga boʼlinib, har bir qism alohida-alohida varaqda, qabul qilingan kartografik proektsiyada, masshtab, hamda ramkada tasvirlanadi. Topografik xaritaning har bir varagʼidagi territoriyaning oʼlchami maʼlum qoida va nomenklaturaga asosan olinadi. Xaritalarning masshtablari bo‘yicha klassifikatsiyasi va nomenklaturasi. Topografik xaritaning ana shu elementlari, yaʼni kartografik toʼr, masshtab, nomenklaturasi uning matematik elementlari deyiladi. Yer yuzasining topografik xaritada tasvirlanadigan tafsilotlari esa xaritaning geografik elementlari deyiladi. Geografik elementlariga territoriyaning relʼefi, gidrografiyasi, oʼsimlik va tuproq grunt koʼrsatkichlari, aholi yashaydigan punktlar, hamda baʼzi bir xoʼjalik va siyosiy-maʼmuriy elementlari kiradi. Topografik xaritalardan foydalanishni osonlashtirish maqsadida uning ramkasidan tashqarida turli chizma, sxema va yozuvlar beriladi. Bular topografik xaritaning yordamchi elementlaridir. Topgrafik planlar tuzish uchun asosan 1:500, 1:1 000, 1:2 000 va 1:5 000 masshtablari qabul qilingan. Topgrafik xaritalar tuzish uchun asosan 1:10 000, 1:25 000, 1:50 000, 1:100 000, 1: 200 000, 1:300 000, 1:500 000 masshtablari qabul qilingan. Har bir topografik plan va xaritaning masshtabi, uning ramkasi ostida beriladi: sonli, chiziqli. Masshtab – yer yuzidagi masofalar gorizontal proektsiyalarining kichraytirilgan darajasidir. Аgar masshtab soʼz bilan ifodalansa unga natural masshtab deyiladi. U quyidagi koʼrinishda boʼladi, yaʼni: 1sm da 1 m, 1sm da 1km. Topografik xaritalarining nomenklaturasi. Topografik xaritalarni varaqlarga boʼlish, hamda bu varaqlarni belgilash, yaʼni ularga nom berish tizimiga topografik xaritalarining nomenklaturasi deyiladi. Topografik xaritalarining nomenklaturasi 1:1 000 000 masshtabli xarita nomenklaturasiga asoslangan. 1:1 000 000 xarita varagʼining oʼlchami meridian boʼyicha 6 gradus va parallelʼ boʼyicha 4 gradus teng. Xaritaning varaqlariga nom berish uchun ekvatordan qutblarga tomon 4 gradus dan parallellar oʼtkazilib – qator, Boshlangʼich meridiandan boshlab 6 gradus dan meridianlar oʼtkazilib – kolonnalar hosil qilinadi. Гаусс-Крюгернинг зонали координаталар тизими Битта 1:1 000 000 масштабли карта варағида 4 та 1:500 000 масштабли карта варақлари, 9 та 1:300 000 масштабли карта варақлари, 36 та 1:200 000 масштабли карта варақлари ва 144 та 1:100 000 масштабли карта варақлари жойлашади. 1:500 000 масштабли карта варақлари рус алифбосининг бош ҳарфлари, 1:300 000 ва 1:200 000 масштабли карта варақлари рим рақамлари, 1:100 000 масштабли карта варақлари араб рақамлари билан белгиланади. 1:500 000, 1:200 000, ва 1:100 000 масштабли карта варақларининг белгилари 1:1 000 000 масштабли карта номенклатурасидан кейин, 1:300 000 масштабли карта варағининг белгиси эса олдин ёзилади. Фойдаланилган адабиётлар рÿйхати 1. Назиров А.Н. Геодезия, Т, Ўқитувчи, 1987 2. Норхўжаев К.Н. Инженерлик геодезияси. Т, Ўқитувчи, 1984 3. Нурматов Э., Ўтанов Ў. Геодезия.Т, Ўзбекистон, 2002 4. МубораковХ.М. Геодезия. Т, Ўқитувчи, 2007

Похожие

Topografik karta va planlar
Aerofotosuratlar
Koordinatalar hisoblash jadvalini ishlab chiqish
Planli va balandlik geodezik tarmoqlarni joyga o’rnatish
Joy nuqtalarining balanliklarini karta bo‘yicha aniqlash