Termoelektr hodisalar 2 - Физика - Презентации

Termoelektr hodisalar 2

Загружено в:

02.12.2023

Скачано:

0

Размер:

807.0390625 KB

Termoelektr hodisalar REJA: 1.TERMOELEKTRIK TERMOMETRLAR HAQIDA UMUMIY MA‘LUMOTLAR. 2.TERMOELEKTR ZANJIRLAR. 3.UZATUVCHI TERMOELEKTROD SIMLARI .

Termoelektrik termometrlar haqida umumiy ma‘lumotlar.  Termoelektr hodisalar - ket maket ulangan turli qattiq oʻtkazgichlardan iborat elektr toki zanjirida elektr va issiqlik jarayonlari orasidagi oʻzaro bogʻlanishga asoslangan fizik gʻodisalar. Zeyebek, Peltye va Tomson effektlari Termoelektr hodisalar boʻlib, ular asosida bu hodisalarning miqdoriy kattaliklari aniklanadi. Har xil tarkibli va ulanish nuqtalarida temperatura turlicha boʻlgan ikki oʻtkazgichda elektr yurituvchi kuch (e.yu.k.) — termo e.yu.k. qosil boʻlishini nemis fizigi T.I. Zeyebek 1821-yilda kashf etgan.  1953-yilda termo e.yu.k.ning yana bir manbai — elektronlarning fononlarga ergashish effekti ochildi. Agar qattiq jismda tralar oʻzgarishi yuz bersa, u holda issiq tomondan sovuq tomonga harakat qilayotgan fononlar soni teskari tomonga

Termoelektrik termometrlar haqida umumiy ma‘lumotlar.  harakatlanayotganlarga nisbatan koʻproq boʻladi. Natijada fononlar elektronlar bilan toʻqnashib, ularni ham oʻziga ergashtiradi va sovuq tomonda manfiy (issiq tomonda musbat) zaryad toʻplana boshlaydi. Bu jarayon hosil boʻlayotgan potensiallar ayirmasi fononlar harakatini muvozanat holatga keltirguncha davom etadi.  Metallarda elektronlar konsentratsiyasi katta va u traga bogʻliq emas. Elektronlar energiyasi ham traga bogʻliq emas, shuning uchun metallarda termo e.yu.k. kichik.  Yarimoʻtkazgichlarda va ularning qotishmalarida termo e.yu.k. katta qiymatga erishadi. Chunki ularda tok tashuvchilar konsentratsiyasi kichik va u traga bogʻliq boʻladi.

Termoelektrik termometrlar haqida umumiy ma‘lumotlar.  Tok tashuvchilar oqimida issiklik muvozanatining buzilishi barcha Termoelektr hodisalarga sabab boʻladi. Barcha termoelektrik koeffitsiyentlarning mutlaq qiymati tok tashuvchilar konsentratsiyasi kamayishi bilan kattalashadi; shuning uchun ular yarimoʻtkazgichlarda metallar va ularning qotishyalaridagiga nisbatan oʻn va, hatto, yuz marta katta boʻladi.  Termoelektr hodisalar tralarni oʻlchashda va issiklik energiyasini elektr energiyasiga aylantirishda qoʻllaniladi.

6.21- rasm

Termoelektr zanjirlar.  Agar anod kuchlanishi oshirilib borilsa, dastlab zanjirdagi tok kuch i ham o’sib boradi. So’ngra esa, uning miqdori to’yinish toki deb a taluvchi maksimal qiymatga etgach, o’sishdan to’xtaydi. Bu jaray on, tcmpcraturasi o’zgarmas bo’lgan katoddan ajralib chiquvchi b archa elektronlarning to’liq holda anodga etib borishi ro’y bergun ga qadar davom etadi. Bu esa to’yinish tokining zichligi katod materialining emissiya qobiliyatini xarakterlaydi degan xulosaga olib keladi. To’yinish tokining zichligi Richardson-Deshman formulasi bilan aniqlanadi:

Termoelektr zanjirlar.  bunda A elektronning katoddan chiqish ishi, T- termodinamik temperatura, C- barcha metallar uchun bir xil bo’lgan doimiy. Bu formuladan ko’rinib turibdiki, katod temperaturasi qanchalik yuqori bo’lsa va katoddan elektronlarning chiqish ishi qanchalik kichik bo’lsa, to’yinish tokning zichligi shunchalik katta bo’ladi. Xaqiqatdan xam, sof vol’framdan yasalgan katod temperaturasini 1000 К dan 3000 К gacha ko’tarilishi natijasida to’yinish tokning zichligi deyarli I0 16 marta ortadi.  Diodning asosiy xususiyati elektr tokini faqat bir yo’nalishda o’tkazishidir. Diodda anod katodga nisbatan musbat potentsialga ega bo’lgandagina katoddan anod tomon elektronlar oqimi o’tadi. Dioddan o’zgaruvchan toklarni to’g’rilash maqsadida foydalanish mumkin.

Uzatuvchi termoelektrod simlari .  Тоk yarim davrlarda anodning potentsiali musbat , katodniki esa manfiy bo’ladi. Shuning uchun lampa orqali tok o’tadi. Juft yarim davrlarda esa anodning potentsiali manfiy, katodniki musbat bo’lganligi uchun lampa berk bo’ladi, ya’ni elektr tokini o’tkazmaydi. Demak, diod orqali faqat bir yo’nalishdagina elektr toki o’tadi. Uchta elektrodi bo’lgan lampani triod deb ataladi). Uchinchi elektrod katod bilan anod orasida (katodga yaqin masofada) joylashtirilgan to’rdan iborat bo’ladi. 6.4-rasmda triodning eng ko’p qo’llanilgan konstruktsiyasi tasvirlangan. Bu lampada katod bevosita qizdiriladi. Katod atrofidagi spiral to’r vazifasini o’taydi. Katod va to’rni o’rab turgan metall tsilindr esa anod bo’lib xizmat qiladi.

Kontakt potensallar farqi  1797 yilda A.Volta ikki metall o’zaro kontaktlashsa, ulardan biri musbat ikkinchisi esa manfly zaryadlanishini aniqladi. Natijada metallar orasida kontakt potentsiallar farqi deb yuritiluvchi potentsiallar farqi vujudga keladi. Agar Al, Zn, Sn, Pb, Sb, Bi, Hg, Fe, Си, Ag, Au, Pt, Pd kabi metallar, ko’rsatilgan ketma- ketlikda kontaktlashtirilsa. unda bar bir metall o’zidan keyingi istalgan metall bilan musbat zaryad namoyon etib kontaktlashadi. Bu qatorni Volta qatori deb yuritiladi. Volta tajribaga tayanib quyidagi ikki qonunni aniqladi: Kontakt potentsiallari farqi о’zaro tegishuvchi metallami faqat ximiyaviy tarkibiga va temperaturasiga bog’liq bo‘ladi.

Uzatuvchi termoelektrod simlari .  О’zaro ketma-ket ulangan bir xil temperaturali turli о’tkazgicblardan tasbkil topuvchi tizimning kontakt potentsiallari ayirmasi oraliq о’tkazgichlarning ximiyaviy tarkibiga bog’liq emas, balki faqatgina ikki chetdagi metallarning bevosita ulanishidan hosil bo’luvchi kontakt potentsiallar ayirmasigagina teng bo’ladi. Turli metallarda chiqish ishining turlicha bo’lishi buning birinchi bosh sababi hisoblanadi. Elektronlarning, chiqish ishi kichik bo’lgan metalldan chiqish ishi katta bo’lgan metallga o’tishi oson bo’lgani uchun birinchi metall musbat, ikkinchisi esa manfiy zaryadlanib qoladi. Ularning chegarasida-ichida kuchli elektr maydoni bo’lgan, turli ishorali zaryadlarning qo’sh qatlami hosil bo’ladi. Bu maydon elaktronlarning bundan buyon, birinchi metalldan ikkinchisiga o’tishiga to’sqinlik qilib, teskari jarayonga esa yordamlasha boshlaydi.  Natijada bu ikki jarayon orasida dinamik muvozanat yuzaga keladi, qo’sh qatlam orasidagi kuchlanganlik (potentsiallar farqi) o’zining maksimal qiymatiga erishadi.

6.6-rasm

Uzatuvchi termoelektrod simlari .  <n< span=""> Pel’t’e effekti. Frantsuz fizigi J. Pel’t’e tomonidan 1834 yilda kashf etilgan. Bu effekt quyidagicha ta’riflanadi:Turli metall yoki yarim о ‘tkazgichlar kontaktlaridan elektr toki о ‘tsa, tokning yo’nalishiga bog’liq ravishda shu konaktda issiqlik yutiladi va yoki ajraladi. Bu issiqlik miqdori quyidagi formula bilan ainqlanadi.  Q =П∙ </n<> I∙t. Bunda П-Pel’t’e koeffitsienti, I-tok kuchi va t-tokning o’tib turish vaqti. Pel’t’e hodisasi quyidagicha tushuntiriladi. Agar zaryad tashuvchilar ikki metall kontaktidan o’tib, kichik energiyali (chiqish ishi nisbatan katta) metallga tushsa, ortiqcha energiyani kristall panjaraga beradi, natijada kontakt qiziydi. Aks holda energiya yutiladi.

Uzatuvchi termoelektrod simlari .  Tomson effekti. Termodinamika mulohazalari asosida Vilyam Tomson (Kelvin) 1856 yilda uzunligi bo’yicha temperature gradienti bo’lgan o’tkazgichdan tok о ‘tganda Pel’t’e issiqligiga о’xshash issiqlik ajralishi va yoki yutilishi kerak degan fikrni ilgari surdi. Bu gipoteza tajribada tasdiqlanib, Tomson effekti nomini oldi. Uning matematik ifodasi quyidagicha:

E`tiboringiz uchun rahmat!

Похожие

Termoelektr hodisalar

Elektr xodisalari va asosiy elektrofizik kattaliklar

Трансформаторлар 2

“Mexanik hodisalar” bobini o’qitishda pedagogik texnologiyalar asosida darslarni tashkil etish

Lorens almashtirishlari 2