Тушунча - Философия - Презентации

Тушунча

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

662 KB

ТушунчаТушунча  1. Тушунчанинг умумий 1. Тушунчанинг умумий тавсифи.тавсифи.  2. Тушунчанинг мазмуни 2. Тушунчанинг мазмуни ва ҳажми, уларнинг ўзаро ва ҳажми, уларнинг ўзаро алоқаси.алоқаси.  3. Тушунчаларнинг 3. Тушунчаларнинг турлари.турлари.  4. Тушунчалар 4. Тушунчалар ўртасидаги ўртасидаги муносабатлар.муносабатлар.

ТушунчаТушунча предмет ва предмет ва ҳодисаларнинг умумий, муҳим ҳодисаларнинг умумий, муҳим белгиларини акс эттирувчи белгиларини акс эттирувчи тафаккур шаклидир.тафаккур шаклидир.

 БелгиларБелгилар деб, предметларни бир-биридан деб, предметларни бир-биридан фарқ қилувчи ҳамда уларнинг бир-бирига фарқ қилувчи ҳамда уларнинг бир-бирига ўхшашлигини ифода қилувчи томонларга, ўхшашлигини ифода қилувчи томонларга, хусусиятларга айтилади. Ҳар бир предмет хусусиятларга айтилади. Ҳар бир предмет оламдаги бошқа предметлар билан оламдаги бошқа предметлар билан (бевосита ёки билвосита) алоқада (бевосита ёки билвосита) алоқада бўлганлиги учун кўп белгиларга эга. бўлганлиги учун кўп белгиларга эга. Уларнинг баъзилари фақат битта Уларнинг баъзилари фақат битта предметга хос бўлган, унинг предметга хос бўлган, унинг индивидуал, индивидуал, яккаликяккалик белгиларини ташкил қилса, белгиларини ташкил қилса, бошқалари предметнинг маълум бир бошқалари предметнинг маълум бир гуруҳига тегишли бўлиб, гуруҳига тегишли бўлиб, умумий белгиларумумий белгилар ҳисобланади. Масалан, ҳар бир киши фақат ҳисобланади. Масалан, ҳар бир киши фақат ўзигагина хос бўлган руҳий кечинмалар ва ўзигагина хос бўлган руҳий кечинмалар ва шу каби индивидуал белгиларга эга. шу каби индивидуал белгиларга эга. Шунинг билан бирга кишиларнинг маълум Шунинг билан бирга кишиларнинг маълум бир гуруҳига (меҳнат жамоаси, миллат ва бир гуруҳига (меҳнат жамоаси, миллат ва шу кабиларга тегишли) ёки барча шу кабиларга тегишли) ёки барча кишиларга (меҳнат қилиш, фикр юритиш кишиларга (меҳнат қилиш, фикр юритиш қобилиятлари, ижтимоий муносабатларда қобилиятлари, ижтимоий муносабатларда иштирок қилиши ва шу кабилар) хос бўлган иштирок қилиши ва шу кабилар) хос бўлган умумий белгиларга эга.умумий белгиларга эга.

 Индивидуал ва умумий белгиларнинг баъзилари Индивидуал ва умумий белгиларнинг баъзилари предметнинг мавжуд бўлиши учун зарур бўлиб, предметнинг мавжуд бўлиши учун зарур бўлиб, унинг табиатини, моҳиятини ифодалайди. Бундай унинг табиатини, моҳиятини ифодалайди. Бундай белгилар предметнинг белгилар предметнинг муҳим белгиларимуҳим белгилари дейилади. Масалан, давлатнинг мавжуд бўлиши дейилади. Масалан, давлатнинг мавжуд бўлиши унинг ўз майдони, аҳолиси, ҳокимият органларига унинг ўз майдони, аҳолиси, ҳокимият органларига эга бўлишини тақоза этади.эга бўлишини тақоза этади.  Номуҳим белгиларНомуҳим белгилар предметнинг моҳиятини предметнинг моҳиятини ташкил қилмайди. Уларнинг йўқолиши билан ташкил қилмайди. Уларнинг йўқолиши билан предметнинг табиати ўзгармайди. Масалан, предметнинг табиати ўзгармайди. Масалан, қайси ирққа, миллатга, жинсга тааллуқли бўлиши қайси ирққа, миллатга, жинсга тааллуқли бўлиши индивиднинг инсон сифатида мавжуд бўлиши индивиднинг инсон сифатида мавжуд бўлиши учун муҳим эмас.учун муҳим эмас.  Шуни хам айтиш лозимки, предмет белгисининг Шуни хам айтиш лозимки, предмет белгисининг муҳим ёки номуҳим бўлиши, бизнинг предметга муҳим ёки номуҳим бўлиши, бизнинг предметга амалда қандай муносабатда бўлишимизга қараб амалда қандай муносабатда бўлишимизга қараб хам белгиланади. Хусусан, бир муносабатда хам белгиланади. Хусусан, бир муносабатда муҳим бўлмаган белгилар, бошқа муносабатда муҳим бўлмаган белгилар, бошқа муносабатда муҳим бўлиши мумкин. Масалан, кишининг муҳим бўлиши мумкин. Масалан, кишининг лаёқати унинг қандай касбни танлаши учун муҳим лаёқати унинг қандай касбни танлаши учун муҳим бўлса, инсон сифатида мавжуд бўлиши учун бўлса, инсон сифатида мавжуд бўлиши учун муҳим эмас. Бундай муҳим белгилар муҳим эмас. Бундай муҳим белгилар предметнинг маълум бир муносабатдаги муҳим предметнинг маълум бир муносабатдаги муҳим белгилари дейилиб, объектив муҳим белгилари дейилиб, объектив муҳим белгилардан (предметнинг мавжуд бўлиши билан белгилардан (предметнинг мавжуд бўлиши билан зарурий алоқада бўлган белгилардан) фарқ зарурий алоқада бўлган белгилардан) фарқ қилади.қилади.

 ТаққослашТаққослаш ёрдамида предметлар ёрдамида предметлар ўзаро солиштирилиб, уларнинг ўхшаш, ўзаро солиштирилиб, уларнинг ўхшаш, умумий томонлари ва бир-биридан умумий томонлари ва бир-биридан фарқ қилдирувчи индивидуал фарқ қилдирувчи индивидуал белгилари аниқланади.белгилари аниқланади.  Таққослаш анализни тақоза қилади. Таққослаш анализни тақоза қилади. Чунки предметларни яхлит ҳолда Чунки предметларни яхлит ҳолда солиштириб бўлмайди. Улар у ёки бу солиштириб бўлмайди. Улар у ёки бу хоссасига кўра таққосланиши керак. хоссасига кўра таққосланиши керак. Бунинг учун у хоссалар ажратилиши Бунинг учун у хоссалар ажратилиши лозим. лозим. анализанализ ёрдамида предмет ёрдамида предмет фикран уни ташкил қилувчи қисмлар, фикран уни ташкил қилувчи қисмлар, томонларга ажратилиб, ҳар қайсиси томонларга ажратилиб, ҳар қайсиси алоҳида ўрганилади.алоҳида ўрганилади.

 Тушунчанинг мазмуниТушунчанинг мазмуни ни унда фикр ни унда фикр қилинаётган предметнинг муҳим қилинаётган предметнинг муҳим белгилари йиғиндиси ташкил этади. белгилари йиғиндиси ташкил этади. Масалан, «фан» тушунчасининг Масалан, «фан» тушунчасининг мазмунини фаннинг муҳим белгилари, мазмунини фаннинг муҳим белгилари, яъни унинг амалиёт билан алоқада яъни унинг амалиёт билан алоқада эканлиги, предметларнинг бирорта эканлиги, предметларнинг бирорта соҳасига оид тушунчалар, қонунлар, соҳасига оид тушунчалар, қонунлар, принциплар шаклидаги объектив чин принциплар шаклидаги объектив чин (ҳақиқий) билимлар системасидан (ҳақиқий) билимлар системасидан иборат бўлиши, дунёқарашнинг иборат бўлиши, дунёқарашнинг шаклланишида иштирок қилиши ва шу шаклланишида иштирок қилиши ва шу кабилар ташкил қилади.кабилар ташкил қилади.

 Тушунчанинг ҳажмиТушунчанинг ҳажми эса унда фикр эса унда фикр қилинаётган предметлар йиғиндисидан иборат. қилинаётган предметлар йиғиндисидан иборат. Масалан, юқорида мисол қилиб келтирилган Масалан, юқорида мисол қилиб келтирилган «фан» тушунчасининг ҳажми мавжуд барча «фан» тушунчасининг ҳажми мавжуд барча фанларни: математика, физика, мантиқ ва фанларни: математика, физика, мантиқ ва ҳоказоларни ўзида қамраб олади.ҳоказоларни ўзида қамраб олади.  Тушунчанинг мазмуни ва ҳажми узвий боғлиқ Тушунчанинг мазмуни ва ҳажми узвий боғлиқ бўлиб, у тушунчанинг мазмуни ва ҳажми бўлиб, у тушунчанинг мазмуни ва ҳажми ўртасидаги тескари нисбат қонуни ёрдамида ўртасидаги тескари нисбат қонуни ёрдамида ифодаланади. Бу қонунга мувофиқ ифодаланади. Бу қонунга мувофиқ тушунчанинг ҳажми кенгайтирилса, мазмуни тушунчанинг ҳажми кенгайтирилса, мазмуни тораяди ва аксинча ҳажми торайтирилса, тораяди ва аксинча ҳажми торайтирилса, мазмуни кенгаяди. Масалан, «Фан» мазмуни кенгаяди. Масалан, «Фан» тушунчасининг мазмунига «мантиқ»га оид тушунчасининг мазмунига «мантиқ»га оид бўлиш» белгисини қўшиш билан ҳажм бўлиш» белгисини қўшиш билан ҳажм жиҳатидан ундан торроқ бўлган «мантиқ жиҳатидан ундан торроқ бўлган «мантиқ фани» тушунчасига ўтилади.фани» тушунчасига ўтилади.

Похожие

Тушунча тафаккур шакли

Fikrning mazmuni, shakli va mantiqiy qonunlari haqida tushuncha

Мантиқ тушунчаси

Фалсафа категориялари

Tafakkurning mantiqiy shakllari va qonunlari. Hukmning tarkibi va xususiyatlari. Falsafa tarixida bilishga oid qarashlar evolyutsiyasi