Fikrning mazmuni, shakli va mantiqiy qonunlari haqida tushuncha - Философия - Презентации

Fikrning mazmuni, shakli va mantiqiy qonunlari haqida tushuncha

Загружено в:

10.03.2024

Скачано:

0

Размер:

217.8486328125 KB

Fikrning mazmuni, shakli va mantiqiy qonunlari haqida tushuncha

Тушунча – нарса ва ҳодисаларнинг умумий, муҳим белгиларини акс эттирувчи тафаккур шаклидир Бундай муҳим белгилар предметнинг маълум бир муносабатдаги муҳим белгилари дейилиб, объектив муҳим белгилардан (предметнинг мавжуд бўлиши билан зарурий алоқада бўлган белгилардан) фарқ қиладиМасалан, кишининг лаёқати унинг қандай касбни танлаши учун муҳим бўлса, инсон сифатида мавжуд бўлиши учун муҳим эмасХусусан, бир муносабатда муҳим бўлмаган белгилар бошқа муносабатда муҳим бўлиши мумкинПредмет белгисининг муҳим ёки номуҳим бўлиши, бизнинг предметга амалда қандай муносабатда бўлишимизга қараб ҳам белгиланади Белгилар муҳим ёки номуҳим бўладиБелгилар деб нарсаларни бир-биридан фарқ қилувчи ҳамда уларнинг бир-бирига ўхшашлигини ифода қилувчи томонлар ва хусусиятлардир

Предметнинг белгилари Индивидуал, яккалик белгилари Фақат битта предметга ҳос бўлган белгилар Масалан, ҳар бир киши фақат ўзигагина ҳос бўлган руҳий кечинмалар ва шу каби индивидуал белгиларга эга Умумий белгилар Предметнинг маълум бир гуруҳига тегишли белгилар Шунинг билан бирга кишиларнинг маълум бир гуруҳига (меҳнат жамоаси, миллат ва шу кабиларга тегишли) ёки барча кишиларга (меҳнат қилиш, фикр юритиш қобилиятлари, ижтимоий муносабатларда иштирок қилиши ва шу кабилар) ҳос бўлган умумий белгиларга эга. 3Ҳар бир предмет оламдаги бошқа предметлар билан (бевосита ёки билвосита) алоқада бўлганлиги учун кўп белгиларга эга

Предметнинг белгилари Муҳим белгилари Индивидуал ва умумий белгиларнинг баъзилари предметнинг мавжуд бўлиши учун зарур бўлиб, унинг табиатини, моҳиятини ифодалайди Масалан, давлатнинг мавжуд бўлиши унинг ўз майдони, аҳолиси, ҳокимият органларига эга бўлишини тақоза этади Номуҳим белгилари Номуҳим белгилар предметнинг моҳиятини ташкил қилмайди. Уларнинг йўқолиши билан предметнинг табиати ўзгармайди. Масалан, қайси ирққа, миллатга, жинсга тааллуқли бўлиши индивиднинг инсон сифатида мавжуд бўлиши учун муҳим эмас 4Ҳар бир предмет оламдаги бошқа предметлар билан (бевосита ёки билвосита) алоқада бўлганлиги учун кўп белгиларга эга Предмет тўхтовсиз ҳаракатда, тараққиётда бўлганлиги учун вақт ўтиши билан унинг муҳим бўлган белгиси номуҳим бўлган белгига ёки аксинча, номуҳим белгиси муҳим белгига айланиши мумкин.

Тушунчани ҳосил қилиш учун қўлланадиган мантиқий усуллар Таққослаш Таққослаш ёрдамида предметлар ўзаро солиштирилиб, уларнинг ўхшаш, умумий томонлари ва бир-биридан фарқ қилувчи индивидуал белгилари аниқланади Таҳлил Таҳлил ёрдамида предмет фикран уни ташкил қилувчи қисмлар, томонларга ажратилиб, ҳар қайсиси алоҳида ўрганилади. Синтез Синтез таҳлилга тескари усул бўлиб, у таҳлил давомида ажратилган қисмлар, томонларни фикран бирлаштириб, предметни бир бутун ҳолга келтиришдан иборат Абстракциялаш Тушунча ҳосил қилиш учун предметнинг юқоридаги усуллар билан аниқланган умумий ва индивидуал белгиларининг муҳимлари ажратилиши, номуҳимлари четлаштирилиши лозим. Бу эса абстракциялаш ёрдамида амалга оширилади Умумлаштириш Умумлаштиришд а предметлар уларнинг айрим умумий, муҳим хусусиятларига кўра синфларга бирлаштирилади ва шу тариқа битта тушунчада бир жинсли предметларнинг барчасини фикр қилиш имконияти яратилади 5Тушунча, ҳиссий билиш шаклларидан фарқли ўлароқ, инсон миясида тўғридан-тўғри акс этмайди. У маълум бир мантиқий усуллардан фойдаланилган ҳолда ҳосил қилинади. Предмет тўхтовсиз ҳаракатда, тараққиётда бўлганлиги учун вақт ўтиши билан унинг муҳим бўлган белгиси номуҳим бўлган белгига ёки аксинча, номуҳим белгиси муҳим белгига айланиши мумкин.

Тушунча • Тушунчанин г шаклланиши сўз билан узвий боғлиқ Тафаккур ва тил • Улар ўртасидаги алоқадорлик тафаккур ва тил ўртасидаги боғланишни нг конкрет тарзда намоён бўлишидир Сўз ва сўз бирикмаси • Тушунчалар сўз ва сўз бирикмалари ёрдамида ифода қилинади Масалан • “ Ўқитувчи”, “талаба” • “ Педагогика факултети”, “Намага давлат университет и” • Тушунча ва сўз айнан бир хилдир, деган хулосага келмаслик керак • Битта тушунча ҳар хил тилларда, баъзан бир тилда ҳам турли хил сўзлар билан ифода қилинади • Тилимиздаги омоним ва синоним ҳодисалари сўз ва тушунчанинг нисбий мустақил ҳолда мавжудлигидан далолат беради 6

Термин қатъий битта тушунчани ифода қилувчи сўз бўлиб, муайян илмий билиш соҳасида бир хил маънода ишлатиладиШунинг учун ҳам фан ва техникада кўпроқ терминлардан фойдаланиладиСўзнинг кўп маънога эга бўлиши баъзан фикр юритиш жараёнида тушунчаларни аралаштириб юборишга олиб келади 7

8Тушунчанинг мазмунини изоҳланг ва мисоллар келтиринг Тушунчанинг ҳажмини изоҳланг ва мисоллар келтиринг Тушунчанинг мазмуни ни унда фикр қилинаётган предметнинг муҳим белгилари йиғиндиси ташкил этади. Тушунчанинг ҳажми унда фикр қилинаётган предметлар йиғиндисидан иборат. Масалан, «фан» тушунчасининг мазмунини фаннинг муҳим белгилари, яъни унинг амалиёт билан алоқада эканлиги, предметларнинг бирорта соҳасига оид тушунчалар, қонунлар, принциплар шаклидаги объектив чин (ҳақиқий) билимлар тизимидан иборат бўлиши, дунёқарашнинг шаклланишида иштирок қилиши ва шу кабилар ташкил қилади. Масалан, «фан» тушунчасининг ҳажми мавжуд барча фанларни: математика, физика, мантиқ ва ҳоказоларни ўзида қамраб олади.Тушунчанинг мазмуни ва ҳажми

Масалан «фан» тушунчасининг мазмунига «мантиқ»қа оид бўлиш белгисини қўшиш билан ҳажм жиҳатидан ундан торроқ бўлган «мантиқ фани» тушунчасига ўтилади. «Фан» тушунчасининг ҳажмини кенгайтириш билан мазмун жиҳатидан унга нисбатан торроқ бўлган «ижтимоий онг шакли» тушунчаси ҳосил қилинади. Бунда фақат фанга хос бўлиб, бошқа ижтимоий онг шаклларида, масалан, санъатда бўлмаган специфик белгилар тушунча мазмунидан чиқариб ташланади.Бу қонунга мувофиқ Тушунчанинг ҳажми кенгайтирилса, мазмуни тораяди Ҳажми торайтирилса, мазмуни кенгаядиТушунчанинг мазмуни ва ҳажми узвий боғлиқ бўлиб, у тушунчанинг мазмуни ва ҳажми ўртасидаги тескари нисбат қонуни ёрдамида ифодаланади. 9

Мазмуни ҲажмиТушунчанинг ҳажми кенгайтирилса, мазмуни тораяди • «фан» тушунчасининг мазмунига «мантиқ»қа оид бўлиш белгисини қўшиш билан ҳажм жиҳатидан ундан торроқ бўлган «мантиқ фани» тушунчасига ўтилади. Ҳажми торайтирилса, мазмуни кенгаяди • «Фан» тушунчасининг ҳажмини кенгайтириш билан мазмун жиҳатидан унга нисбатан торроқ бўлган «ижтимоий онг шакли» тушунчаси ҳосил қилинади. Бунда фақат фанга хос бўлиб, бошқа ижтимоий онг шаклларида, масалан, санъатда бўлмаган специфик белгилар тушунча мазмунидан чиқариб ташланади. 10Ҳажми Мазмуни

Похожие

Mantiq fanining predmeti va rivojlanishining asosiy bosqichlari

Tafakkurning mantiqiy shakllari va qonunlari. Hukmning tarkibi va xususiyatlari. Falsafa tarixida bilishga oid qarashlar evolyutsiyasi

Mantiq fani predmeti

Argumentlash nazariyasining mantiqiy asoslari

Mantiq fanining predmeti va rivojlanishining asosiy bosqichlari. Formal mantiqnini asosiy qonunlari va prinsiplari