Tafakkur to’g’risida umumiy tasavvurlar - Философия - Презентации

Tafakkur to’g’risida umumiy tasavvurlar

Загружено в:

30.03.2023

Скачано:

0

Размер:

1208.830078125 KB

Tafakkur to’g’risida umumiy tasavvurlar

Tafakkur psixologiyasining predmeti Hozirgi davrda, tafakkur psixologiyasi predmeti nima va u nimadan balls etadi, degan savol ko'pchilikni qiziq- tirmoqda. M a’lumki, psixologiya fani tafakkurni o‘rganadi- gan yagona fan emas, chunki uning ayrim jihatlarini logika, filosofiya, hatto kibernetika tadqiq qilmoqda. Shu bois tafakkur psixologiyasi predmetini aniqlash juda muhim masalalardan biri bo‘lib qolmoqda. Umumiy psixologiya darsliklarida tafakkurga berilgan ta’rif turlicha bolib, bunda uning ikkita yoki uchta muhim xususiyati ta’kidlab o ‘tiladi. Jum ladan, P.I.Ivanovning dars!igida „tafakkur insonning shunday aqliy faoliyatidirki, bu faoliyat voqelikni eng aniq, to ‘g‘ri, to ‘liq, chuqur va umumiylashtirib aks ettirishga (bilishga), insonning tag‘in ham oqilona amaliy faoliyat bilan shug‘ullanishiga imkon beradi deb ta'riflanadi.

Ushbu ta'rifda tafakkurning to'la, aniq va umumlashtirilgan holda aks ettirishi ta’kidlanadi, am m o uning xarakterli xususiyatlaridan bavosita, so‘z yordami bilan ifodalanishi muallifning diqqat markazidan chetda qolgan. M .V.Gamezo o kz fikrini „tafakkur voqelikning um um - lashgan holda va so‘z hamda o‘tmish tajriba vositalarida aks ettiri!ishi"dir deya bayon qiladi. Bizningcha, tafakkurga berilgan ushbu ta’rif uning predmetini to kla ochib berish uchun yetarli emas. Shu bois boshqa manbalarga murojaat qilishga tokg kri keladi. A.V.Petrovskiy tahriri ostida chop etilgan darslikda tafakkurga ushbu shaklda ta ’rif beriladi: „Tafakkur — ijtimoiy-sababiy, nutq bilan cham barchas bogkliq muhim bir yangilik qidirish va ochishdan iborat psixik jarayondir, boshqacha qiiib aytganda, tafakkur voqelikni analiz va sintez qilishda uni bevosita va u m u m lash tirib aks ettirish jarayonidir“ . Bu ta ’rif tafakkur xususiyatlarini yuqorida- gilardan ko‘ra birm uncha kengroq ochib berish uchun xizmat qila oladi, biroq bu ta’rifni ham unchalik mukammal, deb bo’lmaydi.

V.V.Bogoslovskiy tahriri ostida chiqqan darslikda ham tafakkurga berilgan ta’rifda uning umumlashgan va bilvosita aks ettirish xususiyatlari yoritilgan, xolos. Xuddi shunga o ‘xshash ta’riflar F.N.Gonobolin, K .K .Platonov darslik- larida ham uchraydi. Bizningcha, O.K.Tixomirovning darsligida tafakkurning predmeti haqida to laro q ta’rif berilgan. Darslikda tafakkur predmetiga kiruvchi tarkibiy qismlar quyidagicha ifodalanadi: „Tafakkur — bu o ‘z mahsuloti bilan voqelikni um um - lashtirib, bavosita aks ettirishni xarakterlaydigan, umum- lashtirish darajasi va foydalanadigan vositalariga hamda o‘sha um u m lash m alar yangiligiga bogMiq ravishda turlarga ajratishdan iborat jarayon, bilish faoliyatidir“. O.K.Ti- xomirov m azkur ta ’rifda tafakkurning aksariyat jihatlari va xususiyatlarini yaxshi ochib bergan, am m o tafakkur muammosiga yangicha yondashishlaming paydo bolishi ta'rifni yanada mukammallashtirishni taqozo qilmoqda.

Psixologiyada hozirgi davrda tafakkurning predmeti to‘g‘risida yana yangi qarash va ta’riflar yuzaga kelmoqda. Ularning ayrimlari haqida gapirib o ‘tamiz. S.L.Rubin- shteynning nazariyasiga ko‘ra, tafakkurni psixologik jihatdan o ‘rganishning asosiy predm eti—jarayon faoliyat sifatida nam oyon b o ‘lishdir. M uallif tafakkur operatsiyalari, shakllarini tarkib toptirishda — jarayon muammoli vaziyatni, faoliyat fikr yuritishni hal qilish sifatida vujudga kelishini chuqur tahlil qilib bergan. S.L.Rubinshteyn tafakkur to‘g‘risidagi g ‘oyani rivojlantirib, uni subyekt faolligining paydo bolishidir, deb aytadi. A .N .Leontyev tafakkur psixologiyasi predmeti haqida mulohaza yuritib, tafakkurni turli ko‘rinishlarga ajratadi va fikr yuritish faoliyati ekanligini tan oladi, lekin uni predmetli-amaliy faoliyat ham deb nomlaydi. Shuningdek,tafakkur strukturasi h am d a fikr y u ritish m otivatsiyasi to 'g ‘- risida nazariy-m etodologik m u a m m o la rn i o ‘rtaga tashlaydi.

„ T a fa k k u r psixologiyasi“ n in g p re d m e ti haqida sobiq Ittifoq psixologlari bildirilgan fikrlarga y a k u n yasab, u m u m iy ta 'rif b erish n in g mavridi keldi. P sixologiyada tafakkurga berilgan q a to r tu sh u n ch alar m avjud. Ju m la d a n , jara y o n , fikr yuritish faoliyati, bashorat qilish, anglashilgan b ilim - lar, aql m e z o n i, fahm lilik va b o sh q alar. S hularga suyangan hoida, tafakkurga quyidagi shartli ta ’rifni berish m u m k in : tafakkur bu atrof-m uhitdagi v o q elik n i n u tq yordam i bilan bavosita, u m u m lash g a n h o ld a aks ettiru v ch i psixik ja ra y o n h am d a ijtim oiy sab ab iy bog‘lanishlarni anglangan, yangilik ochishga va bashorat qilishga yo‘naltirilgan aqliy faoliyatdir. D em ak , tafakkur predm etini belgilash /nashaqqati u n in g murakkab bilish jarayoni ekanligini yana bir karra tasdiqlab turibdi. Q u y id a tafakkur strukturasini ilova qilamiz.

Tafakkur — inson aqliy faoliyatining yuksak shakli; obʼyektiv voqelikning ongda aks etish jarayoni. T. atrof muhitni, ijtimoiy hodisalarni, voqelikni bilish quroli, shuningdek, inson faoliyatini amalga oshirishning asosiy sharti sanaladi. U sezgi, idrok, tasavvurlarga qaraganda voqelikni toʻla va aniq aks ettiruvchi yuksak bilish jarayonidir. T. — inson miyasining alohida funksiyasi. Uning nerv fiziologik asosi birinchi va ikkinchi signal sistemalarining oʻzaro munosabatidan iborat. T. jarayonida insonda fikr, mulohaza, gʻoya, faraz kabilar vujudga keladi va ular shaxsning ongida tushunchalar, hukmlar, xulosalar shaklida ifodalanadi (qarang Ong ). T. til va nutq bilan chambarchas bogʻliq ravishda namoyon boʻladi. Fikrlash faoliyati nutq shaklida namoyon boʻladi. Nutq aloqasi jarayonida insonning hissiy mushohada doirasi kengayib qolmay, orttirilgan tajriba boshqa kishilarga ham beriladi. Inson oʻzining T.i, nutqi hamda ongli xatti- harakati bilan boshqa mavjudotlardan ajralib turadi. U fikr yuritish faoliyatida oʻzida aks ettirgan, idrok qilgan, tasavvur etgan narsa va hodisalarning haqiqiyligini aniqlaydi, hosil qilingan hukmlar, tushunchalar, xulosalar chin yoki chin emasligini belgilab oladi. Inson T.i orqali voqelikni umumlashtirib, bevosita (bilvosita) aks ettiradi, narsa va hodisalar oʻrtasidagi eng muhim bogʻlanishlar, munosabatlar, xususiyatlarni anglab yetadi. Binobarin, inson muayyan qonun, qonuniyat va qoidalarga asoslangan holda ijtimoiy voqea va hodisalarning vujudga kelishi, rivojlanishi hamda oqibatini oldindan koʻrish imkoniyatiga ega.

Tafakkur koʻpgina fan sohalari (falsafa, mantiq, jamiyatshunoslik, ped., fiziologiya, kibernetika, biol.)ning tadqiqot obʼyekti hisoblanadi. Psixologiyada T. voqelikni umumlashtirish darajasiga, muammoni yechish vositasi xususiyatiga, holatlarning inson uchun yangiligi, shaxsning faollik koʻrsatish darajasiga koʻra bir necha turlarga (koʻrgazmali harakat, koʻrgazmaliobrazli, amaliy, nazariy, ixtiyoriy, ixtiyorsiz, mavhum, ijodiy va h.k.) ajratib tadqiq qilinadi. Ijtimoiy hayotda, taʼlim jarayoni va ishlab chiqarish.da odamlar oʻrtasidagi aloqa va munosabatlar ham T. yordamida namoyon boʻladi. Jamoada tanqidiy qarash, oʻzini oʻzi tanqid, baholash, tekshirish, oʻzini oʻzi tekshirish, nazorat qilish, oʻzini oʻzi nazorat qilish, guruhiy mulohaza yuritishdan iborat T. sifatlari vujudga keladi. Insonning inson tomonidan idrok kilinishi ham T. bilan uzviy aloqadadir. Ijodiy ishlar, kashfiyotlar, ixtirolar, takliflar T.ning mahsuli hisoblanadi. Psixologiya T.ning filogenetik (insoniyat paydo boʻlishi davri), ontogenetik (kishi umri davomida) bilishga oid tarixiy jihatlarini ham oʻrganadi. Hozirgi zamon fanining juda koʻp murakkab masalalari T.dagi mantiqiy jarayonlarni yanada chuqurroq oʻrganishni taqozo etmoqda.

Похожие

Tafakkur

Falsafiy tafakkur taraqqiyotining asosiy bosqichlari

Fаlsаfiy tafakkur tarixi. Sharq falsafasi

Falsafiy tafakkur taraqqiyoti bosqislari qadimgi davr falsafasi

Tafakkur o’zgarishi va ma’naviy yangilanishda milliy g’oyaning roli