Mantiq - tafakkur shakllari va qonuniyatlari - Философия - Презентации

Mantiq - tafakkur shakllari va qonuniyatlari

Загружено в:

28.03.2025

Скачано:

0

Размер:

4243.8427734375 KB

Mavzu: Mantiq: Tafakkur Shakllari va Qonuniyatlari Mantiq - bu to'g'ri fikrlash va xulosalar chiqarish qoidalarini o'rganuvchi fan. Biz tushuncha, hukm va xulosa kabi tafakkur shakllariga alohida e'tibor qaratamiz, ularning har biri mantiqiy tafakkurda muhim rol o'ynaydi.

Mantiq dalil keltirish va xulosa chiqarish prinsiplarini oʻrganuvchi falsafiy tadqiqotdir. Formal fan sifatida mantiq abstrakt unsurli tizimlarni tadqiq etadi, bu unsurlar taʼkid yoki argumentlar boʻlishi mumkin. Mantiq muammolari oʻzi ichiga paradokslar , xatolar , sabab va oqibatlar orasidagi bogʻlarga oid savollarni oladi. Mantiq — toʻgʻri tafakkur yuritishning asosiy qonunlari va shakllari haqidagi fan. Mantiq oʻzining shakllanish va rivojlanish tarixiga ega. Mantiqga oid dastlabki fikrlar Qadimgi Sharq mamlakatlarida, xususan, Hindiston, Xitoyda vujudga keldi. Qadimda mantiq falsafa tarkibida boʻlgan, mustaqil fan sifatida shakllanmagan. Yunon falsafasida mantiq masalalari dastlab Parmenid ning „ Tabiat toʻgʻrisida “ asarida, Geraklit taʼlimotida u yoki bu darajada koʻrib chiqilgan. Aristotel gacha boʻlgan mantiqiy taʼlimotlar ichida Demokrit ning mantiqiy taʼlimoti, Sokrat induktiv metodi va Platon dialektikasi diqqatga sazovor. MANTIQ

Aristotel mantiqni „maʼlum bilimlardan nomaʼlum bilimlarni aniqlovchi“, „chin fikrni xato fikrdan ajra-tuvchi“ fan sifatida taʼriflaydi. Aristotel dan soʻng mantiq, asosan, stoiklar maktabi vakillarining. Keyinchalik Yaqin va Oʻrta Sharq mamlakatlarida ham mantiq ilmi shakllandi. Oʻrta Osiyoda ham falsafa va mantiq mustaqil fan sifatida taraqqiy etdi. Bunda Farobiy, Ibn Sino, Beruniy, Umar Xayyom, Alisher Navoiy, Bedil kabi buyuk mutafakkirlarning xizmati katta boʻldi. Farobiy oʻzining „Mantiqqa kirish“, „Ilmlarning kelib chiqishi va tasnifi“ asarlarida mantiq masalalariga ilmiy bilish metodlari deb qaragan. Forobiy fikricha , mantiq insonlarni bilish jarayonidagi turli xato va adashishlardan saqlaydi. Forobiy tushuncha, hukm va ularning turlari, xulosa chiqarish, sillogizm va uning figuralari, moduslarini tahlil qildi. Sillogizm va isbotlash usuli eng toʻgʻri, haqiqatga olib keluvchi usul deb hisobladi. Ibn Sinoning „Kitob ashshifo“, „Kitob annajot“, „Donishnoma“ asarlarida mantiqga doir fikrlari bayon etilgan. „mantiq bilingan (bilimlar) yordamida bilinmaganlarni qanday qilib aniqlashni koʻrsatadigan, haqiqat va haqiqatsifat bilim va yolgʻon nima ekanligini hamda ular qanday turlarga ega ekanligini aniqlab beradigan ilmdir“ , degan edi Ibn Sino.

TAFAKKUR Tafakkur — inson aqliy faoliyatining yuksak shakli; obyektiv voqelikning ongda aks etish jarayoni. Tafakkur atrof muhitni, ijtimoiy hodisalarni, voqelikni bilish quroli, shuningdek, inson faoliyatini amalga oshirishning asosiy sharti sanaladi. U sezgi , idrok , tasavvurlarga qaraganda voqelikni toʻla va aniq aks ettiruvchi yuksak bilish jarayonidir. Tafakkur deb, voqelikdagi narsa va hodisalarni ular oʻrtasidagi bogʻlanishlarni fikran, umumlashtirib, vositali yoʻl bilan aks ettirishga aytiladi. Voqelik tafakkurda, idrok va tasavvurgina nisbatan chuqurroq va toʻlaroq aks etadi. Biz sezgi, idrok vositasi bilan bilib olishimiz mumkin boʻlmagan narsa yoki hodisalarni, narsa yoki hodisalarning xususiyatlarini, ularning bogʻlanish va munosabatlarini tafakkur vositasi bilan bilib olamiz.

DAVOMI Tafakkur jarayonida insonda fikr, mulohaza, gʻoya, faraz kabilar vujudga keladi va ular shaxsning ongida tushunchalar , hukmlar , xulosalar shaklida ifodalanadi (qarang ong ). Tafakkur til va nutq bilan chambarchas bogʻliq ravishda namoyon boʻladi. Fikrlash faoliyati nutq shaklida namoyon boʻladi. Nutq aloqasi jarayonida insonning hissiy mushohada doirasi kengayib qolmay, orttirilgan tajriba boshqa kishilarga ham beriladi. Inson oʻzining tafakkuri, nutqi hamda ongli xatti-harakati bilan boshqa mavjudotlardan ajralib turadi. U fikr yuritish faoliyatida oʻzida aks ettirgan, idrok qilgan, tasavvur etgan narsa va hodisalarning haqiqiyligini aniqlaydi, hosil qilingan hukmlar, tushunchalar, xulosalar chin yoki chin emasligini belgilab oladi.

Tushuncha: Tafakkurning Asosiy Elementi Tushunchaning mohiyati Tushuncha - bu narsa yoki hodisaning umumiy va muhim belgilarini aks ettiruvchi tafakkur shaklidir. U bizga dunyoni kategoriyalarga ajratish va uni tartibga solish imkonini beradi. Tushunchalar orqali biz ob'ektlar va voqealar o'rtasidagi o'xshashlik va farqlarni aniqlaymiz. Tushunchaning turlari Tushunchalar umumiy, yakka va xususiy bo'lishi mumkin. Umumiy tushunchalar bir nechta ob'ektga tegishli bo'lgan belgilar to'plamini aks ettiradi. Yakka tushunchalar esa faqat bitta ob'ektni ifodalaydi. Xususiy tushunchalar esa ma'lum bir guruhga tegishli bo'lgan ob'ektlarni aks ettiradi.

Hukm: Tafakkurning Tasdiqlovchi Shakli 1 Hukmning tuzilishi Hukm - bu narsa yoki hodisa haqida biror narsani tasdiqlaydigan yoki inkor etadigan tafakkur shaklidir. U sub'ekt (hukm qilinayotgan narsa) va predikatdan (sub'ektga tegishli bo'lgan belgi) iborat. Hukmlar rost yoki yolg'on bo'lishi mumkin. 2 Hukmning turlari Hukmlar tasdiqlovchi, inkor etuvchi va modal bo'lishi mumkin. Tasdiqlovchi hukmlar sub'ektga biror belgi tegishli ekanligini tasdiqlaydi. Inkor etuvchi hukmlar esa sub'ektga biror belgi tegishli emasligini tasdiqlaydi. Modal hukmlar esa ehtimollik, zarurlik va boshqa modal xususiyatlarni ifodalaydi.

Xulosa: Tafakkurning Muhim Natijasi Xulosa nima? Xulosa - bu bir yoki bir nechta hukmlardan (asoslardan) yangi hukm (xulosa) chiqarish jarayonidir. Xulosalar deduktiv, induktiv va analogik bo'lishi mumkin. Deduktiv xulosalarda xulosa asoslardan mantiqiy jihatdan kelib chiqadi. Induktiv xulosalarda xulosa asoslarga asoslangan ehtimoliy xarakterga ega. Analogik xulosalarda xulosa o'xshashlik asosida chiqariladi. Xulosaning ahamiyati Xulosalar bizga yangi bilim olish, muammolarni hal qilish va qarorlar qabul qilish imkonini beradi. Ular ilmiy tadqiqotlar, kundalik hayot va professional faoliyatda muhim rol o'ynaydi. Xulosa chiqarish qobiliyati mantiqiy tafakkurning asosiy ko'nikmasidir.

Deduktiv Xulosa: Mantiqiy Aniqlik Asosiy xususiyatlar Deduktiv xulosa - bu asoslar rost bo'lsa, xulosa ham albatta rost bo'ladigan xulosa turidir. U umumiy qoidalardan xususiy holatlarga o'tishni o'z ichiga oladi. Deduktiv xulosalar mantiqiy jihatdan aniq va ishonchlidir. Misol Masalan, "Barcha odamlar o'ladi" va "Sokrat odam" asoslaridan "Sokrat o'ladi" xulosasi kelib chiqadi. Bu deduktiv xulosaga yorqin misol bo'la oladi.

Induktiv Xulosa: Ehtimollik va Kuzatuv Mohiyati Induktiv xulosa - bu asoslar rost bo'lsa ham, xulosa yolg'on bo'lishi mumkin bo'lgan xulosa turidir. U xususiy holatlardan umumiy qoidalarga o'tishni o'z ichiga oladi. Induktiv xulosalar ehtimoliy xarakterga ega va kuzatuvlarga asoslanadi. 1 Namuna Masalan, "Men har kuni quyosh chiqishini ko'raman" asosidan "Ertaga ham quyosh chiqadi" xulosasi kelib chiqadi. Bu induktiv xulosaga oddiy misol bo'ladi.2

Analogiya: O'xshashlik Asosida Xulosa Analogiya Analogiya - bu ikki narsa yoki hodisa o'rtasidagi o'xshashlikka asoslangan xulosa turidir. Agar ikkita narsa bir nechta jihatda o'xshash bo'lsa, ular boshqa jihatlarda ham o'xshash bo'lishi mumkin degan taxmin qilinadi. Analogiya xulosalari ehtimoliy xarakterga ega va o'xshashlik darajasiga bog'liq. Misol Masalan, agar biz "Kompyuter inson miyasiga o'xshaydi" desak va "Kompyuter ma'lumotlarni qayta ishlaydi" desak, unda "Inson miyasi ham ma'lumotlarni qayta ishlaydi" degan xulosa kelib chiqishi mumkin.

Mantiqiy Xatoliklar: To'g'ri Tafakkurga To'siqlar Argumentga murojaat qilish Hukmronlikka murojaat qilish Shaxsga murojaat qilish Noo'rin umumlashtirish Soxta dilemma Straw man Mantiqiy xatoliklar - bu noto'g'ri xulosalarga olib keladigan tafakkurdagi kamchiliklardir. Ushbu xatoliklarni aniqlash va ulardan qochish to'g'ri tafakkurni ta'minlash uchun muhimdir. Mantiqiy xatoliklar turli shakllarda namoyon bo'lishi mumkin, masalan, argumentga murojaat qilish, shaxsga murojaat qilish, noo'rin umumlashtirish va boshqalar.

Xulosa va Amaliy Tavsiyalar Mantiq - bu to'g'ri fikrlash va xulosalar chiqarish uchun muhim vositadir. Tushuncha, hukm va xulosa kabi tafakkur shakllarini tushunish mantiqiy tafakkurni rivojlantirish uchun zarurdir. Deduktiv, induktiv va analogik xulosalar turlarini bilish bizga turli vaziyatlarda to'g'ri qarorlar qabul qilishga yordam beradi. Mantiqiy xatoliklardan qochish esa noto'g'ri xulosalarga olib keladigan tafakkurdagi kamchiliklarni bartaraf etishga imkon beradi.

Похожие

Tafakkur

Mantiq fani predmeti

Mantiq fanining predmeti va rivojlanishining asosiy bosqichlari

Falsafiy qonuniyatlari

Mantiq ilmining predmeti, asosiy qonunlari