Global muammolar falsafasi - Философия - Презентации

Global muammolar falsafasi

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

2946.5 KB

Global muammolar falsafasi Subtitle here

Reja: Jaxon taraqqiyotining yaqin va uzoq kelajakini ilmiy bashorat qilish imkoniyatlari.1 Umumbashariy muammolar, ularning asosiy yunalish va namoyon bo’lish xususiyatlari.2 Respublikamiz tabiati va uni asrab avaylash muammolari.3

Odamzod nasli XX asrning ikkinchi yarmida shunday muammolar domiga tortildi-ki, endilikda ularning iskanjasidan qutulib ketish yoki ketmaslik bugungi kunning eng dolzarb masalasiga aylandi. Agar XX asrning birinchi yarmi oxirlarida insoniyat qarshisida asosan bitta umubashariy muammo — yadro xalokatining oldini olish kundalang bo’lib turgan bo’lsa, II jaxon urushidan keyin axvol o’zgardi.

Aholi tabiiy usishining yo’qori darajasi saqlanib qolishi, fan va texnika yutuqlaridan tor manfaatlar yo’lida foydlanishga ruju qilinishi va bir qator mintaqalarda murakkkab ekologik vaziyatning vujudga kelishi masalani chigallashtirib yubordi. Oqibatda insoniyatning kelajaki tug’risida turli tipdagi bashoratlar kelib chiqdi. Ana shunday sharoitda har bir aql zakovatli odam «Bunday yo’lda qanday muammolar, qiyinchiliklar, sinovlarga duch kelishimiz mumkinligini yetarli darajada aniq tasavvur qilmayapmizmi?»- degani savolni o’z oldiga kundalang qo’yishi va unga javob topishi zarur bo’lib qoldi.

Tabiatga kishilarning zug’umi kuchaya borgan sari tabiiy muvozanatning bo’zilishi oqibatida kishilarning yashash tarzi, sog’ligi, ijtimoiy muxitga bo’lgan aks ta’siri tobora xalokatli tus ola boshladi. Insoniyat bunday taxlikali xolatdan faqatgina, har qanday siyosiy, mintaqaviy, irqiy, milliy, diniy va boshqa manfaatlarini keying’i surib, mushtarak umuminsoniy manfaatlar tevaragida jipslashish, zudlik bilan ta’sirli choralar qo’llash orqaligina qutulishi mumkin.

«Butun dunyo yag’ona va o’zaro bog’liqdir. Bizning mushtarak burchimiz yer yuzini bolalarimiz va nabiralarimizga obod va baxtiyor yashashlari uchun munosib qilib qoldirishdir».

Hozirgi paytda insoniyatga xafv solib turgan umumbashariy muammolar deganda butun dunyo, barcha davlatlar va xalqlarning ishtirogkisiz yechish mumkin bo’lmagan muammolarga aytiladi. Bunday muammolar quyidagilardir: - termoyadro urushi xavfining oldini olish va qurollanishni bartarf etish; - jaxon iqtisodiyoti va ijtimoiy xayotning usishi uchun qulay shart-sharoit yaratish; - iqtisodiy qolog’likni tugatish; yer yuzida qashshoqlik va ochlikka barham berish; - tabiiy boyliklardan oqilona va kompleks yondashgan xolda foydalanish; - insoniyatning baxt-saodati yo’lida fan- texnika yutuqlaridan foydalanish uchun xalqaro hamkorlikni yanada faollashtirish; (eng xavfli kasalliklarga qarshi kurash, kosmosni o’zlashtirish; - dunyo okean boyliklari va imkoniyatlaridan unumlirog’ foydalanish; ozon qatlamining yo’qolish xavfining oldini olish va x.k.);- insoniyat va uning kelajaki tug’risidagi o’zaro hamkorlikda jiddiy tadqiqotlar olib borish;

Umumbashariy muammolarning ba’zi bir guruhlari mavjudki, ularni xal qilishning o’zidayoq butun planetamizdagi ijtimoiy xayotning keyingi ming yillikdagi aniq manzarasini chizib berish uchun xal qiluvchi ahamiyat kasb etishi mumkin. Birinchidan, hozirgi paytdagi mavjud ijtimoiy kuchlar o’rtasidagi ziddiyatli munosabatlar (ijtimoiy-iqtisodiy sistemalar o’rtasidagi, mintaqaviy ziddiyatlar, davlatlar, milliy va diniy nizolar va x.k.) bo’lib, bular shartli ravishda «intersosial» muammolar deb hisoblanadi. Ular urush va tinchlik, mexnat resurslaridan foydalanish darajasi va shu kabilarni ham qamrab oladi.Bunday muammolar shartli ravishda uch guruhga ajratiladi:

Ikkinchidan, «Inson va jamiyat» o’rtasidagi munosabat bilan bog’liq muammolar bo’lib, bularga ilmiy-texnika taraqqiyoti (ITT); maorif va madaniyat; aholi ko’payishining tez sur’atlar bilan ildam ketishi («Demografik portlash», kishilar salomatligini saqlash, kishi organizmining nihoyatda tez o’zgarib borayotgan ijtimoiy muxitga moslashishi) shuningdek, insoniyatning kelajagi kabi masalalarni kiritish mumkin.

Uchinchidan, «inson—tabiat» munosabatlariga esa xom-ashyo resurslarini tejash, aholini oziq—ovqat va ichimlik suvi bilan ta’minlash, tabiatni muxofaza qilish kabi muammolar kiradi. Bu guruh muammolar ijtimoiy omillar tasirida vujudga keladi, ularni xal qilishda esa ijtimoiy omillarning urnini va ahamiyatini tug’ri anglagan xoldagina masalaning tub mohiyatini tushunish mumkin. Ham ijtimoiy, ham tabiiy omillar asosida yuzaga chiqadigan umumbashariy (global) muammolar bir butunlikni tashkil etib, ularga har tomonlama (kompleks) yondashish kerakligini xayotning o’zi taqozo etmoqda.

Bunday bashoratlar diniy mazmunga asoslangan bo’lib, o’z davri uchun katta ahamiyat kasb etgan edi. «Avesto»da Zardusht ulimidan sung 3000 yil utgandan keyin, erkin farovonlik zamoni keladi, Axura Mazda qudrati Axriman yovo’zliki ustidan tula galaba qozonadi, deya ishonch bildirilgan edi. Ikkinchi xil bashoratlar O’rta asrlarda keng tarqalgan, hozirda ham Garb mamlakatlarida keng shuxrat qozonayotgan bir qator Garb futurolog’iyasi mazmuniga ega.

G’arb futurologiyasining mashhur namoyandalaridan fon Garman, Ye. Shervin, G. Gan va boshqalar insoniyatning kelg’usi istiqbolini, asosan, yadro xalokati yoki boshqa bir umumbashariy global muammolar bilan boglab pessimistik manzaralarni chizib ko’rsatishg urinadilar.

Kishilik jamiyatining kelgusi istiqboli to’g’risida jiddiy ilmiy bashoratlar orasida 1968 yilda A. Pechchei tomonidan asos solingan «Rim klubi» a’zolari bo’lgan J. Forrester, D. Medouz, Ya. Tinbergan, A. Ging va boshqalar tomonidan tayyorlangan hisobotlarning ilmiy ahamiyati nihoyatda katta.

«Rim klubi» a’zolari tomonidan qilingan bashoratlar ilmiy- falsafiy mazmunga ega bo’lib, unda asosan tajriba sinovidan utgan bilimlar va mantiq qonunlari va kategoriyalariga suyangan xolda insoniyatning kelajagi tug’risida muhim ilmiy xulosalar bayon qilingan. Demak, insoniyat taraqqiyotining kelgusi imstiqbolini belgilashdagi eng muhim belgilar sirasiga umumbashariy muammolar tabiatini chuqur anglash, bu muammolarning yechimi umuminsoniy mushtarak manfaatlari yo’lida hamjixatlikda qilingan sa’y-harakat lar eganini aloxida ta’kidlash lozim.

Ana shunday misollar anchagina. Masalan, 1955 yil 31 yanvarda Frederiko Julio Kyuri (u shu paytda jaxon ilmiy xodimlari federasiyasi tashkilotining prezidenti edi) Nobel mukofoti sovrindori Bertran Rasselga xat orqali murojaat qilib, yadro qurolining juda xavfli tus olayotganligini, bu falokatning oldini olish uchun fan arboblari birgalikda harakat qilishi lozimligini bildiradi.

Harbiy-sanoat o’z domiga tabiatning shunday noyob boyliklarini tortayapti k i, bu sarf-harajatlar o’ sish sur’atining tezli g iga q arab bei h tiyor o’z kelajagimiz t o’ g’risida xomush h ayollar o g ’ushida q olmasdan iloj yo’q. Bu soxa faqat tabiiy resurslar bilan che k lanib q olmasdan, balki, o’ ta k amyob aql egalari, talantli kishilarning aqliy faoliyatini ham o’z izmiga solib, oqibatda, ilmiy- texnika taraqqiyotining insoniyat manfaatiga qaratilgan yo’nalishiga asosiy to’siq bo’lib q olmo q da.

Yaqin kelajakda rivojlanayotgan mamlakatlarda elektr energiyasi ishlab chiqarishni tez sur’atlar bilan ko’paytirib borish ko’zda tutilmoqda. Butun jaxonda ishlab chiqarilgan elektr energiyasining q ariyib 34% ana shu mamlakatlar xissasiga t o’ g’ri keladi. Elektr energiyasining shu qadar tez sur’atlar bilan ishlab chiqarilayotganli g i yon atrofidagi tabiiy va ijtimoiy mu h itga ta’sir etmasdan iloji yo’q. Masalan, gigant G’ESlarning q urilishi o’z navbatida ana shu regionning, i q lim sharoitiga, yon atrofdagi shahar va q ishlo q larda xalq xujaligining ko’pgina tarmo q lariga salbiy ta’sir o’ t k azishi mumkin (masalan, e k in maydonlarining q is q arishi, mavjud maydonlarning shurlanishi va ishdan chi q ishiga olib kelishi mumkin).

Xom-ashyo resurslaridan foydalanish va ekologik muvozanatni saqlash muammosi. Jaxon statistig axborot mar k azlari bergan ma’lumotlarga q araganda, XX asrning boshidan to hozirgi k ungacha ishlab chiqarilgan g’umirning 45%, temir rudasining 57%, neftning 76%, tabiiy gazning 80% keyingi 25 yilga tug’ri kelar e k ani.

Dunyo o k eaning ifloslanishi, jonli tabiatning yo’qotilishi yanada xavfli tus olmo q da. Har yili o k enlarga 12-15 mln. tonnaga yaqin neft va neft maxsulotlari tuqilmo q da, shaharlarning k engayishi, sanoat k orxonalarini q o’rish uchun ming-minglab g ek tar yer maydonlari ajratib berilmogda, urmonlar k esilib yashil yerlar k amaymo q da. Bu tendensiya, aynigsa, rivojlanayotgan mamlakatlarda xavfli tus olmo q da. Dunyoda har yili 0,8% tropig’ urmonlar yo’qolib bormo q da, 200 ming’ k m 2 territoriyadagi tropi k urmonlar k esilib qayta ti k lanmay q olmo q da.

Adabiyotlar: 1. Karimov I.A. Donishmand xalqimizning mustahkam irodasiga ishonaman «Fidokor», 2000 yil 8 iyun. 2. O‘zbekiston XXI asrga intilmoqda. – T.: «O‘zbekiston», 2000. 3. Karimova G. Politiko-ekonomicheskiye reformi v Uzbekistane: realii i perspektivi. T., 1995. 4. Pechchei A. Chelovecheskiye kachestva. M. 1985. 5. Mamashokirov S. Ekologik ta’lim-tarbiyaning metodologik masalalari. T., 1993.

Похожие

Global jarayonlar dialektikasi

Zardushtiylik falsafasi

Borliq falsafasi

Ingliz falsafasi

Tabiat falsafasi 2