Falsafa ma’naviy qadriyat sifatida - Философия - Презентации

Falsafa ma’naviy qadriyat sifatida

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

969.5 KB

Mavzu: Falsafa ma’naviy qadriyat Mavzu: Falsafa ma’naviy qadriyat sifatidasifatida  Режа: 1 . Фалсафа маьанавий кадрият сифатида шаклланиши.  2. Маънавий қадриятлар  3. Умуминсоний қадриятлар www.arxiv.uz

 Қадриятларнинг асосий шалларини анидаш борасида олимлар орасида бир хил ва ҳамма эъти-роф этган ягона позиқия йўқ. Бу борадаги нутаи назарларни диққат билан тахлил қилиш ҳамда қадрият шалларини бир-биридан фарланувчи и-и атта гуруҳга бўлиш йўлвдан бориш, моддий ва маъанавий ёи умумбашарий ва умуминсоний қадриятлар ибораларини қўллаш имонини беради.  Қадриятлар атегорияси ва унинг тузилишини таҳлил қилганда у боғлиқ бўлган объет ва қадриятнинг аҳамияти ҳамда қадрини сезаётган, ўрганаётган, англаётган субъет диалетиасига алоҳида эътибор қаратиш зарур. Гоҳида иши учун бир томондан башарият билан, иинчи томондан эса, инсоният билан боғли умумий қадриятдар ўз аҳамиятини сақлаб қолади. Ушбу маънода умумба-шариятга ваумуминсониятга алоқасига қараб ажра-тиладиган қадрият шалларини ўрсатиш мумин.  Улар башарият ва инсониятга тегашли табиий-ижтимоий воқелининг энг муҳим шаллари, ўринишлари, хусусиятлари ва жиҳатлари билан боғлилида намоён бўлади (яъни ўзлари таяанади-ган объетга эга бўладилар). Бундай ҳолда ана шу қадрият объетларининг бир қатор жиҳатларини ўрганиш мумин бўлади.  Бу хусусиятлар қадрият шаюшарини тавсиф-лаш, уларнинг аҳамиятини изоҳлашда қўл елади, шу билан бирга «умумбашарий қадрият» ва «уму-минсоний қадрият» иборалари асиологи жиҳатдан боғлиқ тушунчалар эанлигадан далолат беради. Орадаги фарқ қадрият шалларининг асиологи таҳлилида, уларни башариятдаш нарса ва ҳодисалар ёи инсониятга хос ижтимоий субъет-лар ва жараёнлар билан боғлаб ўрганшққа ўзга ташланади. ундали мулоқатларда эса, бу фарққа ўпчили эътибор бермайди, юқоридаги иборалар-ни бир хил маънода қўллаш ҳоллари ўп учраб ту-ради. www.arxiv.uz

 Албатта қадриятларга бундай қараш ҳам нис-бий хусусиятга эга, гап қадриятларни илмий ўрганиш учун бирор-бир нуқтаи назарнинг зарур-лигидадир. Ҳеч бир нуқтаи назар лассифиақия қадриятларни тўлиқ қамраб ололмайди ва мутлақ ҳақиқат даражасига ўтарила олмайди. Қадриятлар намоён бўлиши шалларининг ҳар андай ласси-фиақияси уларни фалсафий-асиологи англаш воситаси, шу билан бирга қадрияглар турли- туманлигининг инъиоси ҳамда шубу инъиоснинг ифодасидир, холос.  Бир қарашда қадриятларнинг шаллари сон-саноқсиз ва ниҳоятда тартибсизга ўхшаб ўринади.  Аслида эса башарият, олам, табиат ва жамиятда ажабтовур қонуний, зарурий уйғунли мавжуд. Қадриятларнинг намоён бўлиш шаюшари ҳам уларга мос равишда ана шундай уйғунлида, қонуний боғланишда, умумий алоқадорлидадир. Бундай ҳолатда уларнинг лассифиақиясида таби-ат ва жамиятдага нарса, воқеа, ҳодиса, жараёнлар муайян ўламда, дқрият шаллари эса улар билан боғлиқ ҳолда намоён бўлади: www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

 Биз миллий маънавиятни ҳар томонлама юксалтириш масаласини ўз олдимизга асосий вазифа қилиб қўяр эканмиз, бугунги кунда маънавиятимизни шакллантирадиган ва унга таъсир ўтказадиган барча омил ва мезонларни чуқур таҳлил қилиб, уларнинг бу борада қандай ўрин тутишини яхши англаб олишимиз мақсадга мувофиқ бўлади.  Албатта, ҳар қайси халқ ёки миллатнинг маънавиятини унинг тарихи, ўзига хос урфодат ва анъаналари, ҳаётий қадриятларидан айри ҳолда  тасаввур этиб бўлмайди. Бу борада, табиийки, маънавий мерос, маданий бойликлар, кўҳна тарихий ёдгорликлар энг муҳим омиллардан бири бўлиб хизмат қилади.  Бизнинг қадимий ва гўзал диёримиз нафақат Шарқ, балки жаҳон цивилизацияси бешикларидан бири бўлганини халқаро жамоатчилик тан олмоқда ва эътироф этмоқда. Бу табаррук заминдан нене буюк зотлар, олиму уламолар, сиёсатчи ва саркардалар етишиб чиққани, умумбашарий цивилизация ва маданиятнинг узвий қисмига айланиб кетган дунёвий ва диний илмларнинг, айниқса, ислом дини билан боғлиқ билимларнинг тарихан энг юқори босқичга кўтарилишида она юртимизда туғилиб камолга етган улуғ алломаларнинг хизматлари беқиёс экани бизга улкан ғурур ва ифтихор бағишлайди. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

 Бу кўҳна тупроқца милодгача бўлган даврда ва ундан кейин қурилган мураккаб сув иншоотлари, ҳалиҳануз ўзининг кўрку тароватини саклаб келаётган осори атиқаларимиз қадимқадимдан ўлкамизда деҳқончилик ва ҳунармандчилик маданияти, меъморлик ва шаҳарсозлик санъати юксак даражада ривожланганидан далолат беради. Мамлакатимиз ҳудудида мавжуд бўлган тўрт мингдан зиёд моддиймаънавий обида умумжаҳон меросининг ноёб намунаси сифатида ЮНЕСКО рўйхатига киритилгани ҳам бу фикрни тасдиқлайди. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

 Отабоболаримизнинг асрлар давомида тўплаган ҳаётий тажрибаси, диний, ахлоқий, илмий, адабий қарашларини ифода этадиган бу каби тарихий ёдгорликлар орасида бундан қарийб уч минг йил муқаддам Хоразм воҳаси ҳудудида яратилган, «Авесто» деб аталган бебаҳо маънавий обида алоҳида ўрин ^угади. Авваламбор, шуни айтиш жоизки, олис отабоболаримизнинг ақизаковати, қалб қўри маҳсули бўлмиш бу ноёб ёдғорликнинг замон тўфонларидан, қанчаданқанча оғир синовлардан ўтиб, бизнинг давримизгача етиб келтанининг ўзида катта маъно мужассам. Бундай ўлмас осори атиқштар бу кўҳна ўлкада, бугун биз яшаб турган тупроқда қадимдан буюк маданият мавжуд бўлганидан гувоҳлик беради.  Ана шундай тарихий ёдгорлик намуналари билан яқиндан танишар эканмиз, уларда ифода этилган теран фикр ва ғоялар, ҳаёт фалсафаси бизни бугун ҳам ҳайратда қолдиришига яна бир карра амин бўламиз. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

 Мисол учун, «Авесто»нинг туб маъномоҳиятини белгилаб берадиган «Эзгу фикр, эзгу сўз, эзгу амал» деган тамойилни оладиган бўлсак, унда ҳозирги замон учун ҳам беҳад ибратли бўлган сабоклар борлигини кўриш мумкин. Ана шундай фикрлар, яъни, эзгу ният, сўз ва иш бирлигини жамият ҳаётининг устувор ғояси сифатида талқин этиш бизнинг бугунги маънавий идеалларимиз билан нақадар узвий боғлиқ, нечоғлиқ мустаҳкам ҳаётий асосга эга экани айниқса эътиборлидир. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

 «Авесто»да борлиқнинг яхлитлиги ва бир бутунлиги, инсон ҳаётининг табиат билан уйғунлиги масаласи одамнинг руҳий оламига чамбарчас боғлиқҳолда кўрсатилгани кўп нарсани англатади. Бу ҳолат инсоннинг маънавий дунёсини шакллантиришда атрофмуҳит қадим замонлардан буён қандай кучли таъсир ўтказиб келганига яна бир бор эътиборимизни жалб қилади.  Маълумкж, бу дунёда ҳар қайси миллатнинг ўз афсонавий қаҳрамонлари, ўзи севиб ардоқлайдиган пақлавонлари бўлади. Халқимиз азалдан ўз вужуди, ўз томирида мавжуд илоҳий қудратга муносиб бўлмоққа интилиб, ўз ўғлонларини мардлик ва ҳалоллик, жасурлик руҳвда, элюрт учун жонини ҳам аямайдиган асл паҳлавонлар этиб тарбиялаб келган. www.arxiv.uz

 Ушбу ҳолатни тахлил илишда илмий билишнинг системалили усули, алоҳидали, хусусийли ва умумийли, бутун ва бўла атегорияларининг диалетиасига асосланиш қўл елади.  Бунда қадрият шаллари боғланган объет, жараён ва бошқаларнинг маон ва замонда зоҳир бўлиши, улар ўртасидаги боғланишлар ва алоқаларни ўрганиш, объетив асоси, субъетив жиҳатдан англаниши, умумий, хусусий ва алоҳида жиҳатларини таҳлил қилиш имони туғилдаи. Бу эса қадриятларнинг намоён бўлиш шаллари ўртасвдаги ўзаро алоқа, боғланиш ҳамда уларнинг инъиочи бўлган энг умумий қадрият тизимларига хос хусусиятларни ўрганиш имонини беради.  Умумбашарий қадриятлар тизимидги асосий қисмлар таҳлил қилинаётганида улар боғлиқ обътларнинг маонда ва замовда зоҳир бўлишига эътибор бермоқ ера. маон ва замонда ушбу қадрият объетлари борлининг бирор шали, жиҳати, воқелининг бирор қисми, оламдага нар-салар ва атроф-муҳитнинг энг мухим томонлари сифатида намоён бўлади. ушбу мънода қадриятларнинг умумбашарий, умумсайёравий ва минтақавий ҳамда бирор ичи ҳудуд ёи жойга боғлиқ бўлган шалларини ўрсатиш мумин. Бу қадриятларни, оламдаги моддийли ва маънавийлии нисбатан олганда, моддий қадриятлар, дей-иш мумин. Унда жамиятнинг иқтисоди ва ишлаб чиқариши ҳам ўзда тутилган. www.arxiv.uz

 Ушбу ҳолатни тахлил илишда илмий билишнинг системалили усули, алоҳидали, хусусийли ва умумийли, бутун ва бўла атегорияларининг диалетиасига асосланиш қўл елади.  Бунда қадрият шаллари боғланган объет, жараён ва бошқаларнинг маон ва замонда зоҳир бўлиши, улар ўртасидаги боғланишлар ва алоқаларни ўрганиш, объетив асоси, субъетив жиҳатдан англаниши, умумий, хусусий ва алоҳида жиҳатларини таҳлил қилиш имони туғилдаи. Бу эса қадриятларнинг намоён бўлиш шаллари ўртасвдаги ўзаро алоқа, боғланиш ҳамда уларнинг инъиочи бўлган энг умумий қадрият тизимларига хос хусусиятларни ўрганиш имонини беради.  Умумбашарий қадриятлар тизимидги асосий қисмлар таҳлил қилинаётганида улар боғлиқ обътларнинг маонда ва замовда зоҳир бўлишига эътибор бермоқ ера. маон ва замонда ушбу қадрият объетлари борлининг бирор шали, жиҳати, воқелининг бирор қисми, оламдага нар-салар ва атроф- муҳитнинг энг мухим томонлари сифатида намоён бўлади. ушбу мънода қадриятларнинг умумбашарий, умумсайёравий ва минтақавий ҳамда бирор ичи ҳудуд ёи жойга боғлиқ бўлган шалларини ўрсатиш мумин. Бу қадриятларни, оламдаги моддийли ва маънавийлии нисбатан олганда, моддий қадриятлар, дей-иш мумин. Унда жамиятнинг иқтисоди ва ишлаб чиқариши ҳам ўзда тутилган. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

 Барчамиз доимо орзиқиб кутадиган ва катта хурсандчилик, шодиёна билан ўтказадиган Наврўз байрами биз учун ҳаёт абадийлиги, табиатнинг устувор қудрати ва чексиз саховатининг, кўп минг йиллик миллий қиёфамиз, олижаноб урфодатларимизнинг бетакрор ифодаси бўлиб келмоқца.  Мухтасар қилиб айтганда, янгиланиш ва эзгулик тимсоли бўлган Наврўз фалсафаси халқимизга мансуб одамийлик, меҳроқибат, мурувват ва ҳиммат каби юксак хусусиятлардан озиқланиб келгани, аждодларимиз асрлар давомида қандай буюк умуминсоний ғоялардан баҳраманд бўлиб, маънавий камол топганининг яна бир тасдиғидир, десак, ҳеч қандай хато бўлмайди. .  Кўҳна тарихимизни шу маънода кўз ўнгимиздан ўтказиб, таютил қиладиган бўлсак, муҳим ва ибратли бир фикрни такроран айтишга тўғри келади. Яъни, отабоболаримиз руҳий оламининг томирилдизлари айнан юқорида зикр этилган маънавий заминда, тарихда ҳам, бутун ҳам барчанинг ҳавасини тортиб келаётган олижаноб фазилатлар асосида шаклланган. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

 Буюк мутафаккир ва алломаларимизнинг ислом маданиятини равнақ топтиришга қўшган бетакрор ҳиссаси тўғрисида сўз юритганда, энг аввало, ҳакли равишда мусулмон оламида «муҳаддислар султони» дея улкан шуҳрат қозонган Имом Бухорий бобомизнинг муборак номларини ҳурматэҳтиром билан тилга оламиз. Бу мўътабар зот меросининг гултожи бўлмиш энг ишончли ҳадислар тўплами — «Алжомеъ ассаҳиҳ» китоби ислом динида Қуръони каримдан кейинги иккинчи муқаддас манба бўлиб, аҳли ислом эътиқодига кўра, у башарият томонидан битилган китобларнинг энг улуғи ҳисобланади. Мана, ўн икки асрдирки, бу китоб миллионлаб инсонлар қалбини иймон нури билан мунаввар этиб, ҳақ ва диёнат йўлига чорлаб келмоқда. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

 Бухорийнинг нурли қаламини Имом Мотуридий олиб, ул зотнинг хайрли ишларини давом эттиришга бел боғлагандек туюлади. Имом Мотуридий бобомизнинг ўрта асрлардаги ғоят хатарли ва тахликали бир вазиятда ўз ҳаётини хавф остига қўйиб, авлодларга ибрат бўладиган маънавий жасорат намунасини кўрсатиб, ислом оламида «Мусулмонларнинг эътиқодини тузатувчи» деган юксак шарафга сазовор бўлгани бу нодир шахснинг улкан аБутзаковати ва матонатидан далолат беради. www.arxiv.uz

 Умумбсайёра аҳамиятига моли қадрият объетлари ҳам шундай. Масалан: Ер сайёрасини атмосфера қатлами ўраб туради. Бу қатламнинг инсон учун зарурлиги, ижтимоий қадри тўғрисида бўҳс ҳам бўлиши мумин эмас. Унинг сайёрамиз ҳаёти учун қадри ниҳоятда атта, аммо тирили ва инсон мавжуд бўлиши учун аҳамияти ундан ҳам аттароқ. Ҳолбуи, бу қатлам бўлмаса ҳам Ер сайёра сифатида яшаши мумин, аммо бу қатламсиз тирилини, ҳайвонот ва ўсимли оламини, инсон ҳаётини тасаввур қилиш мумин эмас.  3. Бирор минтақа миқёсидаги қадриятларнинг объетив асослари эса ана шу минтақа аҳолисига табиий яшаш шарти ёи этни маон ва бошқалар сифатида таъсир илади. Бу таъсир гоҳида минтақа миқёсидан чиқиши, у ёи бу минтақавий қадриятнинг аҳамияти умусайёравий хусусият асб этиши мумин (масалан, Орол денгизининг ижти-моий аҳамияти билаи боғлиқ муаммолар). Мин-тақавий қадриятлар билан ботиқ ҳудудни бир неча миллат, элат, халқ ва давлат аҳолиси учун умумий ватан сифатида тушуниш ҳоллари ҳам учрайди. Ҳозирги даврда ишлатилаётган «Маразий осиё», «Яқин Шарқ» ёи «ариб денгизи ҳавзаси» аби худудий атамлар аҳамияти жиҳатидан ана шундай маънони англатади. www.arxiv.uz

 АДАБИЁТЛАР  1. Ислoм Каримoв. Тариxий xoтирасиз кeлажак ёък. Т. Шарк, 1998.  2. Ислoм Каримoв. Дoнишманд xалкимизнинг мустаќкам ирoдасига ишoнаман. – Фидoкoр, 2000 йил 8 июн.  3. Каримoв И. Узбeкистoн XXИ асрга интилмoкда. — Т.: Узбeкистoн, 1999.  4. Узб e кист o н XX И асрга интилм o кда. — Т.: Узб e кист o н, 2000. - 352 б.  5. Фалсафа укув кулланмаси. — Т.: Шарк, 1999.  6. Oснoви филoсoфии. — Т.: Узбeкистoн, 1998. www.arxiv.uz

Похожие

Fan va falsafa

Falsafa tarixi va nazariyasi

Sotsial falsafa masalalari. Siyosat falsafasi

Yassaviya, kubraviya, naqshbandiya tariqatlarida falsafa

Falsafa va hozirgi dunyo globallashuvi