Chiqindisiz texnologiyalar va ularning turlari - Экология - Презентации

Chiqindisiz texnologiyalar va ularning turlari

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

220.392578125 KB

O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI XALQ TA`LIM VAZIRLIGI Mirzo Ulug`bek nomidagi O`zbekiston Milliy Universitet Iqtisod fakulteti Mavzu: Chiqindisiz texnologiyalar va ularning turlari. Bajardi: Ziyadullev M. Tekshirdi: Rahmonov R. Toshkent – 2013 yil.www.arxiv.uz

1. Havoni changlardan tozalash; 2. Gazlarni elektrofil`trlarda tozalash; 3. Oqava suvlarni birlamshi va ikkilamchi qayta ishlash; 4. Qattiq chiqindilarni qayta ishlash muammolari; Reja: www.arxiv.uz

Chang zarrachalarining zichligi 3 xil: haqiqiy, hajmiy va tuyuluvchi bo`ladi. Hajmiy zichlik (haqiqiy zichlikdan farqli o`laroq) chang zarrachalari orasidagi havo qatlamini ham hisobga oladi. Kuzatilganda hajmiy zichlik 1,2-1,5 barobar ortadi. Tuyuluvchi zichlik o`zida zarrachalar og`irligini ular egallagan hajmga (oraliqlar, bo`shliqlar va notekisliklarni hisobga olgan holda) nisbatini ifodalaydi. Zarrachalar o`lchami uning asosiy parametri bo`lib xizmat qiladi. Chang ushlovchi qurilmani tanlash ushlab qoluvchi changning dispers tarkibiga qarab amalga oshiriladi. Havoni changlardan tozalash www.arxiv.uz

Zarrachalarning eng katta va eng kichik o`lchamlari ushbu changning dispers diapazonini xarakterlaydi. Changning dispers tarkibi bo`yicha xarakteristikasini tuzish uchun to`lik chang zarrachalarini ma`lum bir o`lchamlar bo`yicha chegaralab, ularni og`irlik bo`yicha qanday ulush tashkil etishini foizlarda ifoda etish kerak bo`ladi. Zarrachalarning adgezion xossalari ularning yopishqoqligini ifodalaydi. Zarrachalarni yuqori yopishqoqligi chang ushlovchi qurilmalarni qisman yoki tO`liq tikilib qolishiga olib kelishi mumkin. Chang zarrachalarining o`lchami kancha kichik bo`lsa, ular qurilma yuzasiga oson yopishadi. Yopishqoqligi bo`yicha changlar 4 guruhga bulinadi: www.arxiv.uz

№ Chang xarakteristikasi Chang kO`rinishi 1. Yopishmaydigan Quruq shlakli, kvartsli, quruq tuproq 2. Kuchsiz yopishadigan Koksli, quruq magnezitli, domna changli chlanetsli 3. Urtacha yopishqoq Torfli, nam magnezitli, metall, quruq tsement, quruq sut, un, opilka 4. Kuchli yopishqoq Tsement,gips va alebastr, klinker, natriy tuzi,tolali (asbest,paxta va jun) www.arxiv.uz

Zarrachalar abrazivligi gaz tezliklari va chang kontsentratsiyasi bir xil bo`lganda metallning eyilishi intensivligini xarakterlaydi. Bu ko`rsatkich zarrachalarning qattiqligi, formasi, o`lchami va zichligiga bog`liq bo`ladi. Abrazivlik qurilmani hisoblashda (gaz tezligini, qurilma devori va koplash materiallari kalinligini tanlashda) e`tiborga olinadi. Zarrachalarni namlanish xossasi xo`l usulda chang ushlovchi qurilmalar samaradorligiga ta`sir ko`rsatadi. Tekis zarrachalar notekis yuzali zarrachalarga qaraganda yaxshi namlanadi, chunki notekis yuzali zarrachalar namlanishni qiyinlantiruvchi, gaz pardasi bilan ko`proq darajada o`ralgan bo`ladi. www.arxiv.uz

Jarayonning fizik asoslari. Elektr maydon ta`sirida gazlarni tozalash elektr razryadi yordamida gaz molekulalarining ionizatsiya kilinishiga asoslangan. Agar, gaz yukrri kuchlanishli uzgarmas tokga ulangan ikki elektrod orasida xrsil bulgan elektr maydoniga gaz yuborilsa, uning molekulalari ionizatsiyaga uchraydi, ya`ni musbat va manfiy zaryadlangan zarrachalarga ajraydi. Natijada ular kuch chizikdar yunalishida xarakat kilib boshlaydi. Zaryadlangan zarracha tezligining vektor yunalishi, uning musbat yoki manfiyligiga boglik, bulsa, xarakat tezligi esa elektr maydoni kuchlanganligi bilan belgilanadi. Gazlarni elektrofil`trlarda tozalash. www.arxiv.uz

Agar elektr maydon kuchlanganligini 10000V dan oshirsak, ion va elektronlar kinetik energiya si shunchalik kattatashadiki, xarakat yulida uchragan gazning barcha neytrach molekulatarini musbat ion va erkin elektronlarga parchalaydi. Yangidan xrsil bo`lgan zaryadlar xam uz xarakat yunalishida gazlarni ionizatsiyaga duchor kiladi. Natijada tuxtovsiz ravishda ion xrsil buladi va xamma gaz ionizatsiyalanadi. Bunday jaraen zarbali ionizatsiya deb nomlanadi. Gaz tulik, ionizatsiyaga uchraganda, elektrodlar orasida elektr razryadi paydo bulishi uchun sharoitlar yaratiladi. www.arxiv.uz

Manfiy ion va erkin elektronlar chuktiruvchi elektrod tomon yunaladi. Yul-yulakay chang va tomchilar bilan tuknashib, ularga uz zaryadi ni utkazadi va chuktiruvchi elektrod tomon olib ketadi. Natijada chang yoki tuman zarrachalari shu elektrodda chukadi. Gazdagi chang zarrachalarining asosiy kismi manfiy zaryadlanadi, chunki musbat ionlarga Karaganda xarakatchan manfiy elektron va ionlar chuktiruvchi elektrodga etguncha katta masofani bosib utadi. Shuning uchun xam, gazdagi zarrachalar bilan ularning tuktdashish extimoli katta. Fakat "tojli" elektrod atrofidagi musbat zaryadlangan ionlar bilan tuknashganda, chang yoki tuman zarrachalarining kichik bir kismi "tojli" elektrodda chukadi. Manfiy zaryadlangan ionlar, chang yoki tuman zarrachalari chuktiruvchi elektrodga etganda, unga uz zaryadini beradi va ogirlik kuchi ta`sirida chukadi. Bunday chuktirish jarayoni elektrofil`trda olib boriladi. www.arxiv.uz

Oddiy elektrofil`tr - ikkita elektroddan iborat bulib, bittasi -anod- truba yoki plastina, ikkinchiei esa - katod - sim kurinishida tayyorlanadi. Katod - sim truba ichiga yoki plastina anodlar orasiga tortiladi. Anodlar xar doim erga ulanadi. Elektrodlar uzgarmas tok manbasiga ulanganda 4...6 kV/sm ga teng potentsiallar farki xrsil buladi. Bu kiymag katolning 1 m uzunligida 0,05...0,5 mAtok www.arxiv.uz

Trubali (a) va plastina.™ (b) elektrodlar. www.arxiv.uz

Elektr maydon potentsiali gradienti e x katodgacha bulgan masofa JC ga boglik,. Shuning uchun. zarrachalarning chshsh vakti (3.73) tenglamani fafik integrallash usuli bilan aniklanadi. Trubali elektrofil`trlar. Chang va tutun gazlari kurilma-ning 1 tetki kismi bulmish elek-trodlar ma.g`kam.tangan teshikli panjara (6) tagiga uzatiladi va trubati elektrod (anod)lar ichiga Zarrachaning chukish davomiyligi: www.arxiv.uz

Cho`kmani tozalashga qadar oqava suv bir hafta tindiriladi. Buning uchun bakteriyalarni yo`q qiluvchi xlor, ozon foydali ravishda qo`llab boriladi, lekin bu moddalar viruslarga ta`sir ko`rsatmaydi. Viruslar bakteriyalar yordamida yo`q qilinadi, so`ngra filtrlash va sterilizatsiyalash orqali suvdan ajratiladi. So`ngra oqava suv to`siqli fil`tr orqali dag`al qayta ishlanadi, ya`ni yirik zarralar ajratiladi, ular maydalanib, suspenziya ko`rinishida oqava suvni to`plamiga qaytariladi. Navbatdagi bosqichda oqava suv moddalarni ajratish uchun tankka yuboriladi, (tankda suv yuzasida qalqib yurgan yoki tubida cho`kkan moy va yog`lar ajratiladi), so`ng cho`kmani yig`ish ko`pikni ajratishga mos qurilma bilan ta`minlangan silindr tuzilishli birlamchi cho`ktirgichga kelib tushadi. Oqava suvlarni birlamshi va ikkilamchi qayta ishlash www.arxiv.uz

Bakterial tozalash tanki to`g`riburchakli yoki silindr tuzilishga ega bo`ladi. Suv qatlami balandligi 3,5-7 m.ni tashkil etadi; havo ventilyator yordamida beriladi hamda diffuzor orqali taqsimlanadi yoki g`ovaksimon membrana orqali ham o`tkaziladi. Havo sarfi avtomatik ravishda potentsiometr yordamida aralashma miqdoriga bog`liq holda boshqariladi. Qayta ishlash vaqti odatda 1,5-3 soat. Qoldiq chukma teleskopik yoki avtomatik zatvor (mashinani qulflovchi mexanizm) orqali ajratiladi va birlamchi cho`ktirishga qaytariladi. Biologik tozalangan suvni daryoga tashlash mumkin. Agar suvni shahar xalqxo`jaligiga qaytarish lozim bo`lsa, u holda suvni aktivlangan ko`mir yordamida yoritiladi, so`ngra xlor, ozon, ultrabinafsha nur yoki kumush kolloidi yordamida sterillanadi. Cho`kmani hajmini kamaytirish uchun yuqori bosim ostida avtoklavda unga ishlov beriladi. Agar cho`kma kelgusida metan olish uchun qo`llanilsa, u holda unga avtoklavda ishlov berishda 40 dan 60 % gacha uchuvchan moddalar miqdori yo`qotiladi va uning hajmi 60 % ga kamayadi. Cho`kmani qayta ishlash. www.arxiv.uz

Avtoklavdan so`ng cho`kma quritishga o`tkaziladi. Quritgich katta maydonni egallaganligi, atrofga noxush hid tarqatishi sababli cho`kma filtrlash orqali quyuqlashtiriladi. Quyuqlashtirgichdan so`ng cho`kma vakuum filtrga beriladi, bu yerda asosiy massa suvdan ajratiladi, filtrlangan cho`kma tarkibida 30 % quruq modda mavjud, so`ngra cho`kma granulalanadi va saqlashga jo`natiladi. Uni bevosita o`g`it sifatida yoki kompost olish uchun qo`llaniladi. Odatda filtrga birlamchi va ikkilamchi cho`kma aralashmasi keltiriladi. Ba`zan cho`kmani ajratishda avtoklavdan so`ng oqava suvga ishlov berishda sentrifugadan foydalaniladi. Sterillash orqali birlamchi filtrdan so`ng suvda qolgan kolloidlarni, qurtqumursqa lichinkalarini (niqoblari), suv o`tlarini yo`qotib bo`lmaydi. Cho`kmani keyingi qayta ishlash. www.arxiv.uz

Suvni tozalashda filtr material sifatida qum va kizelgur qo`llaniladi. Statik filtrlovchi muhitga nisbatan farqi (mas: material yoki forforga) granulalangan filtrlovchi material oson yuviladi. Kizelgur unchalik katta bo`lmagan filtrlardan mas: basseyn suvlarini tozalashda ishlatiladi. Sanoat filtri sifatida qum yoki shag`al qo`llaniladi, filtr qalinligi 600-1500 mm. Filtrni to`liq to`yintirish uchun siqilgan havo va suv aralashmasi aralashtiriladi, so`ngra toza qum kiritiladi. Oqava suvni tozalashda sekin va tez filtrlash usuli qo`llaniladi. Sekin filtrlash uch bosqichdan iborat. Birinchi bosqichda qo`pol filtrda yirik zarrachalar ajratiladi, filtrlash tezligi 1 m/s. Ikkinchi bosqichda perefiltrlar qo`llaniladi: bu yerda kolloidlardan boshqa barcha aralashmalar ajratiladi. Uchinchi bosqichda (tezlik 200 mm/s) bakteriyalar ta`sirida kolloidlar yiriklashtiradi va ajratiladi, bir vaqtda filtrda boshqa kolloidlar ham adsorbtsiyalanadi. Bu bosqichda asosiy bakterial membranani hosil bo`lishi muhim hisoblanadi. Bu holat filtrni yuvgandan bir necha kun keyin ham mavjud bo`ladi. Tez filtrlash usuli tezligi 20 m/s ni tashkil etadi. Bunday tezlikda kolloidlarni ajratib bo`lmaydi, shuning uchun ular suv filtrlash jarayoniga kelganda koagullanadi. Kolloidlarni fil`trlash va ajratish. www.arxiv.uz

Kimyo sanoati korxonalaridagi qattiq chiqindilar fizikaviy va kimyoviy xossalari va atrof-muhitga ta`siri yuzasidan nihoyatda xilma-xildir. Bu chiqindilar faol moddalardan tarkib toptan bo`lib, tuproqda, er osti va er usti suvlarida, hamda atmosfera havosiga qo`shilib ularni ifloslantiradi va ko`ngilsiz hodisalarni keltirib chiqaradi. Kimyo sanoatida qattiq chiqindilarining quyidagi 3 manbalari ma`lum: 1. Xom ashyolarning qoldiklari, yarim mahsulotlar, material va buyumlar, xom ashyolarga fizikaviy va kimyoviy ishlov berish paytida paydo bo`ladigan mahsulotlar, shuningdek qazib olish va foydali qazilmalarni boyitish paytida paydo bo`ladigan chiqindilar. 2. Tabiiy va oqava suvlar tarkibida va iflos gazlarni tozalashda ushlab qolinadigan moddalar. 3. Uy-ro`zg`or chiqindilariQattiq chiqindilarni qayta ishlash muammolari. www.arxiv.uz

Ma`lumki, oqava suvlarni mexanik usulda tozalash paytida cho`kma va loyqalar paydo bo`ladi. Ular mineral va organik moddalarning suvli suspenziyalaridan tashkil topgan bo`ladi. Cho`kmalarning oqava suvlaridagi kontsentratsiyalari 20-100 g/l gacha bo`lishi mumkin, ularning hajmi esa, sanoat va uy-ro`zg`or oqava suvlarni birgalikda tozalash stantsiyalarida 0,5 % dan 5 % gacha, mahalliy tozalash inshootlarda esa 10 % dan 30 % gacha bo`ladi. Cho`kmalarning tarkibi hamda fizikaviy va kimyoviy xossalari har xil bo`lishi mumkin. Shuning uchun ularni uch guruhga bo`lish mumkin: 1. Mineral cho`kmalar. 2. Organik cho`kmalar. 3. Ortiqcha faol loyqalar. www.arxiv.uz

Payvandlash tsexida elektrokontakt payvandlash usuli keng qo`llaniladi va bu usul zaharli chiqindilarning miqdorini kamaytirish imkonini beradi. Qozonxonalarda esa azot achimalarini o`chog`larda o`chirish usuli bilan zaharli chiqindilarning miqdori minimumga etkaziladi. Qaytarma suv ta`minoti sistemasini qo`llash natijasida “UzDEU” korxonalarida sutkasida 2,6 ming m 3 suv tejab qolinmoqda. Asaka avtomobil zavodidagi sanoat chiqindilari quyidagi 4 guruhga bo`linadi: 1. Foydalanishga qayta tiklanadigan qattiq materiallar. Bu guruhga metall chiqindilari, arralangan yog`och va karton mahsulotlari, polietilen plenkaklari va boshqalar kiradi. 2. Foydalanishga qayta tiklanmaydigan qattiq materiallar. Ular poligonlarda ko`miladi. 3. Foydalanishga qayta tiklanadigan suyuqliklar. Ular filtrlanadi, tozalab qayta ishlov beriladi. 4. Foydalanishga qayta tiklanadigan gazlar. www.arxiv.uz

Похожие

Ekosistema va ularning turlari

Sanoatda chiqindisiz ishlab chiqarishni rivojlantirishning yo'nalishlari

Chiqindisiz texnologik jarayonlarni tashkil qilishning asosiy prinsiplari

Zaharli moddalarning ruxsat etilgan chegaraviy konsepsiyasi

Mavhum qaynash qatlamlari va ularning gidrodinamikasi