Organizmning o`sishi va rivojlanishiga ta`sir etuvchi faktorlar - Биология - Презентации

Organizmning o`sishi va rivojlanishiga ta`sir etuvchi faktorlar

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

2201.7080078125 KB

Organizmning o`sishi va rivojlanishiga ta`sir etuvchi faktorlar  O`sish tana massasi va hajmini undagi hujayra va to`qimalarning ko`payishi hisobiga oshib borishidir. Rivojlanish-organizm tuzilishining murakkablashishi yoki to`qima va organlarning morfologik differentsiallashuvi demakdir. Rivojlanish tufayli butun bir organizmning funktsiyalari va xulq atvori mukammallashadi.  O`sish va rivojlanish bir biri bilan chambarchas bog`liq bo`lib, ular tufayli organizmdagi barcha son ko`rsatkichlar ma`lum vaqt o`tishi bilan sifat ko`rsatkichlariga aylanadi. WWW.ARXIV.UZ

 Bolalar va o`smirlar organizmining o`sish va rivojlanishi yaxshi o`rganib chiqilgandan keyin ta`lim va tarbiya ishlari muvaffaqiyatli, maqsadga muvofiq olib borish, ular orasida uchraydigan har xil kasalliklarning oldini olish va tezda davolash kerak.  Bola organizmining o`sishi anatomik jarayon bo`lib, bu vaqtda organik moddalarni iste`mol qilish ularni sarflashdan ustun bo`ladi. WWW.ARXIV.UZ

0 O`sish jarayoni bola organizmining bo`yiga va vazniga ortishi bilan xarakterlanadi. O`sish belgilari qilib massa, bo`y, barcha organlarning uzunligi va boshqalar olinadi. Bunga suyaklarning o`sishi va yo`g`onlashuvi ham kiradi. Bir organizmdagi turli organ va sistemalarning o`sish tezligi ham turlicha bo`ladi. WWW.ARXIV.UZ

Nerv sistemasining ahamiyati Nerv sistemasining funksiyasi ikki qismga bo'lib o'rganiladi. Nerv sistemasining birinchi funksiyasi odam organizmining barcha hujayra, to'qima, organlari va sistemalarining ishini boshqarish, tartibga solish hamda ularning bir-biri bilan o'zaro bog'lanishini ta'minlashdan iborat.I. P. Pavlov nerv sistemasining bu funksiyasini uning quyi funksiyasi deb atagan. Bu vazifani orqa miya va bosh miyaning quyi qismlarida (uzunchoq, o'rta, oraliq miya va miyachada) joylashgan nerv markazlari bajaradi. Nerv sistemasining ikkinchi funksiyasi shundan iboratki, u odamning tashqi muhit va atrofdagi boshqa odamlar bilan bog'lanishini, muomalasini, tashqi muhit sharoitiga moslashllvini ta'minlaydi. Tashqi mllhit ta'sirida, atrofdagi boshqa odamlar bilan munosabati natijasida odamda paydo bo'lgan fikrlash, fikni bayon etish, bilim olish, hunar o'rganish va ularni esda saqlash kabi yuksak insoniy xususiyatlar ham nerv sistemasining ana shu ikkinchi funksiyasiga kiradi.Pavlov nerv sistemasining bu funksiyasini oliy nerv jaoliyati deb atagan. Nerv sistemasining bu funksiyasini uning yuqori qismida (bosh miya yarim sharlari va uning po'stloq qismida) joylashgan nerv markazlari bajaradi WWW.ARXIV.UZ

Orqa miya ikki xil: reflektor va o'tkazuvchilik fimksiyasini bajaradi. Orqa miyaning reflektor funksiyasi. Orqa miyaning reflektor funksiyasi reflekslar hosil qilishdan iborat. Refleks - bu tashqi va ichki muhit ta'siriga organizmning javob reaksiyasidir. Refleks markaziy nerv sistemasining asosiy va maxsus funksiyasi hisoblanadi. Odam organizmining barcha faoliyati reflekslar orqali amalga oshadi. Masalan, og'riqni sezish, qo'l va oyoqlarning harakati, nafas olish va chiqarish, ko'zni yumish va ochish kabilar. WWW.ARXIV.UZ

Refleks yoyi. Har bir refleksning rejleks yoyi bo'lib, u quyidagi qismJardan iborat: 1) retseptor - to'qima va organlarda joylashgan bo'lib, tashqi va ichki muhit ta'sirini qabul qilib qo'zg'aladi; 2) sezuvchi nerv tolasi - reseptorning qo'zg'alishidan hosil bo'lgan impulsni nerv markaziga yetkazadi; 3) nerv markazi miyada joylashgan sezuvchi, oraliq va harakatlantiruvchi nerv hujayralaridan iborat; 4) harakatlantiruvchi nerv tolasi - nerv markazidagi qo'zg'alishni ishchi organga yetkazadi; 5) ishchi a'zo - muskul, bez, qon tomirlari, ichki organlar va hokazo. Orqa miya reOekslari. Bosh miyasi olib tashlangan baqani keyingi oyoq panjasiga kislota yoki biron mexanik qitiqlagich ta'sir ettirilganda baqa ta'sirga javoban o'sha oyog'ini tortib oladi. Agar baqaning panjasi qattiqroq qisib olinsa, u nafaqat ta'sir etilgan oyog'ini, balki ikkinchisini ham tortib oladi. Chunki qattiq ta'sir ko'rsatilganda qo'zg'alish ta'sir benlgan to'qimaning nerv markazidan tashqari, uning atrofidagi boshqa markazlarga ham tarqaladi. Odamda orqa miyaning harakatlantiruvchi refleksini quyidagi tajribada kuzatish mumkin. Buning uchun tekshiriluvchi odam stulda oyoqlarini chalishtirib o'tiradi. Uning yuqorida turgan oyog'ining tizza payiga maxsus rezina bolg'acha bilan sekin urganda, yuqoridagi oyoq silkinib ko'tariladi. Bu tizzaning harakat refleksini ko'rsatadi WWW.ARXIV.UZ

WWW.ARXIV.UZ

Tizza refleksi hosil bo'lishida quyidagi retleks yoyi ishtirok etadi. Tizza payiga bolg'acha bilan urilganda uning muskulida joylashgan retseptor qo'zg'aladi. Retseptorning qo'zg'alishidan hosil bo'lgan impuls sezuvchi nerv tolasi orqali orqa miyaning sezuvchi nerv hujayralariga borib, uni qo'zg'atadi. Uning qo'zg'alishioraliq nerv hujayrasiga o'tib, undan harakatlantiruvchi nerv hujayrasini qo'zg'atadi. Bu hujayradan impuls harakatlantiruvchi nerv tolasi orqali tizza muskulini qisqartirib, oyoqni harakatga keltiradi. Shunday qilib, tizza ret1eksi quyidagi ret1eks yoyi bo'yicha hosil bo'ladi: retseptor sezuvchi nerv tolasi - sezuvchi nerv hujayrasi, oraliq nerv hujayrasi, harakatlantiruvchi nerv hujayrasi, harakatlantiruvchi nerv tolasi, muskul. Binobarin, refleks hosil bo'lishi uchun refleks yoyining barcha qismlari butun va sog'lom bo'lishi kerak. Ularning birortasi shikastlansa, refleks hosil bo'lmaydi. WWW.ARXIV.UZ

Odam tashqi muhit ta`sirotlarini va o`zgarishlarini ko`rish, eshitish, hid bilish, ta`m bilish va teri analizatorlari orqali qabul qiladi. Ko`rish analizatori. Odam tevarak atrofdagi buyumlarning rangi, tuzilishi, hajmi, bir-biridan farqini ko`z yordamida ajratadi. Ko`z bosh suyagining ko`z chuqurchasida joylashgan bo`lib, ko`z soqqasidan, ko`rish nervi va yordamchi qismlardan iborat. Ko`z soqqasining tashqi va ichki qismlari bo`ladi. Tashqi qismi oqsilli, tomirli va to`r qavatlardan tashkil topgan. Oqsilli qavatning oldingi qismi shox parda deb, tomirli qavatning oldingi qismi esa rangdor parda deb nomlanadi. Bu pardaning o`rtasidagi teshik-ko`z qorachig`idir. Eshitish analizatori. Eshitish a`zosi-quloq uch qismdan iborat: tashqi quloq, o`tra quloq, ichki quloq. Tashqi quloq, quloq surpasi va tashqi eshitish yo`lidan iborat. Tashqi eshitish yo`lining oxirida nog`ora pardasi bo`lib, u tashqi eshitish yo`lini o`rta quloq bo`shlig`idan ajratib turadi. O`rta quloqda bolg`acha, sandon, uzangi shaklidagi eshitish suyakchalari, o`rta quloqni burun halqum bilan tutashtiruvchi Yevstaxiy nayi bo`ladi. Ichki quloq bo`shliq va ilonizi kanalchalar tizimidan, ya`ni suyak labirintdan iborat. Suyak labirintda chig`anoq bo`lib, uning ichida eshitish retseptorlari joylashgan. Retseptorlarning qo`zg`olishi eshitish nervining tolasi orqali miya ko`prigi va o`rta miyada joylashgan po`stloq osti eshitish markaziga, undan esa bosh miya po`stlog`ining chakka qismida joylashgan oliy eshitish markaziga boradi. Unda tovushning mazmuni aniqlanadi. WWW.ARXIV.UZ

Hid bilish analizatori. Hid bilish retseptorlari burun bo`shlig`ining shilliq pardasida joylashgan. Ularning soni o`rtacha 30-40 mln. atrofida. Hid bilish retseptorlari havodagi va ovqatdagi kimyoviy moddalar ta`sirida qo`zg`oladi. Ularning qo`zg`olishi hid bilish nerv tolasi orqali bosh miya po`stlog`ining ichki yuzasidagi hid bilish markaziga boradi va unda hidning tabiati aniqlanadi. Ta`m bilish analizatori. Ta`m bilish retseptorlari tilning so`rg`uchlarida, tanglayda, halqum shilliq pardasida, bodomsimon bezlarning ustki qavatida joylashgan. Ayniqsa, tilda ta`m bilish retseptorlari ko`p bo`ladi. Tilning uchidagi retseptorlar shirinni, yon tomondagilari sho`r va nordonni, orqa qismidagi retseptorlar achchiqni ko`proq sezadi. Vestibulyar analizator. Vestibulyar analizator muvozanat a`zosi deb ham nomlanadi. U odam tanasining ma`lum muvozanatda bo`lishini ta`minlaydi. Tik turganda, yugurganda, chopganda, sakraganda, raqsga tushganda, narvondan chiqib tushganda, suvda suzganda, daraxtga chiqqanda, turnikda gimnastika mashqlarini bajarganda, transportda yurganda odam tanasi muvozanati vestibulyar analizator orqali ta`minlanadi WWW.ARXIV.UZ

Похожие

O`simlikning o`sishi, rivojlanishi, xosili va uning sifatiga ta`sir qiladigan omillar

Mikroorganizmlar rivojlanishiga ta’sir etuvchi omillar

Organizmning ekskretor funksiyasi

Tirik organizmning tuzilishi

Organizmning biologik suyuqliklari elektrolitik va noelektrolitlar eritmalar sifatida