Madaniy o’simliklar - Биология - Презентации

Madaniy o’simliklar

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

3955.318359375 KB

MADANIY O’SIMLIKLAR www.arxiv.uz

1.Er yuzidagi kupchilik mamlakatlarda eng asosiy va kadimgi ozik-ovkat ekini hisoblanadi. Guruch odam organizmi uchun foydali, tez hazm bo`ladigan ozik hisoblanadi. Uning tarkibida odam organizmi uchun zarur bulgan ozik moddalar: uglevodlar kup, lekin oksil, moy, klechatka va kul moddalari kam bo`ladi. SHoli oklanganda 60-65% guruch, 10-15% kepak va guruch murtagi, 2025% kiltik va boshka mahsulotlar chikadi. Oklangan sholi guruchining ta`mi yahshi bulib, engil hazm bo`ladi, parhez ovkat mahsuloti hisoblanadi. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

Kaynatilgan guruchi esa shifobahshlik hususiyatiga ega. SHoli krahmali tukimachilik, parfyumeriya va meditsina sanoatlarida katta ahamiyatga ega. Guruch murtagidan sovun ishlab chikarish uchun va sham ishlab chikarish uchun moy olinadi. SHoli poholi sifatli kogoz va karton, arkon va kop-kanor ishlab chikarish, shuningdek, uy- ruzgor buyumlari ( savat, shlyapa va boshkalar) tukish uchun ishlatiladi. Tuyimliligi bo`yicha u bugdoy somonidan ustun turadi. 1 kg poholi 0,24 ozik birligiga teng bulib, tarkibida 22 g protein bor. SHoli erning meliorativ holatini yahshilovchi ekindir. SHoli poyalarga uzok vakt suv bostirilib kuyilishi natijasida erning shuri yuviladi. Natijada bunday erlarga guza va boshka ekinlar ekish imkoni tugiladi. www.arxiv.uz

BUGʻDOY (Triticum) — gʻalladoshlar oilasiga mansub oʻtsimon oʻsimliklar turkumi; eng qad. va hozirgi dunyoning koʻpgina mamlakatlarda ekiladigan asosiy don ekini. Somatik hujayralarida xromosomalarning soniga koʻra farq qiladigan 3 (diploid, tetraploid, geksaploid) qatorga kiradigan 30 ga yaqin yovvoyi va madaniy turlari bor. Jahon dehqonchiligida asosan yumshoq B. yoki oddiy B. (T. aestivum, T. vulgare) va qattiq bugʻdoy (T. durum) ekiladi. Qolgan turlari kam ekiladi yoki butunlay ekilmaydi. Koʻpgina B. turlari (ararat, maxa, Timofeev bugʻdoyi, urartu, fors bugʻdoyi va b.)ning vatani Zakavkazyedir. B. Old va Oʻrta Osiyo mamlakatlarida mil. av. 7—6 ming yilliklarda maʼlum boʻlgan. 17-a.dan boshlab Shim. Amerikada ekila boshladi. B. Yer sharida shim.da 66° sh. k.da (Shvesiya), Rossiyada esa tajriba maydonlarida 76*44’ sh. k.da (Murmansk viloyati); jan.da Avstraliya, Jan. Amerika, Afrikaning jan. chegaralarigacha ekiladi. Jahonda B. ekiladigan mayd.lar 250 mln. gektarga yaqin boʻlib, yetishtiriladigan donning qariyb 30% B.ga toʻgʻri keladi (oʻrtacha 360 mln. t dan ortiq). Asosiy gʻallakor mamlakatlar — Rossiya, Qozogʻiston, Xitoy, AQSH, Hindiston, Kanada. Oʻzbekistonda 90-y.larning boshidan respublikaning gʻalla mustaqilligini taʼminlash uchun B. ekiladigan maydonlar kengaytirildi (1,2 mln. ga; 1999). www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

B. Old va Oʻrta Osiyo mamlakatlarida mil. av. 7—6 ming yilliklarda maʼlum boʻlgan. 17-a.dan boshlab Shim. Amerikada ekila boshladi. B. Yer sharida shim.da 66° sh. k.da (Shvesiya), Rossiyada esa tajriba maydonlarida 76*44’ sh. k.da (Murmansk viloyati); jan.da Avstraliya, Jan. Amerika, Afrikaning jan. chegaralarigacha ekiladi. Jahonda B. ekiladigan mayd.lar 250 mln. gektarga yaqin boʻlib, yetishtiriladigan donning qariyb 30% B.ga toʻgʻri keladi (oʻrtacha 360 mln. t dan ortiq). Asosiy gʻallakor mamlakatlar — Rossiya, Qozogʻiston, Xitoy, AQSH, Hindiston, Kanada. Oʻzbekistonda 90-y.larning boshidan respublikaning gʻalla mustaqilligini taʼminlash uchun B. ekiladigan maydonlar kengaytirildi (1,2 mln. ga; 1999). Botanik tavsifi. B.ning ildiz sistemasi popuk ildiz boʻlib, asosiy qismi yerning haydalma qatlamida rivojlanadi, ayrim ildizlar esa 180 sm gacha chuqurga kirib boradi. Poyasi — sidirgʻa boʻgʻimlarga boʻlingan somonpoya, boʻyi 40—130 sm. B.ning yotib qolishga chidami va hosildorligi poyaning balandligiga bogʻliq. Bargi poyani nayga oʻxshab oʻrab turadigan barg qini va lenta shaklidagi barg plastinkasidan iborat. Toʻpguli koʻpgulli boshoqchalardan iborat boshoq. B.da chetdan changlanish kam uchraydi, koʻproq oʻzidan changlanadi. Mevasi — don. Doni yalangʻoch (polba B.larda pardali), ovalsimon, tuxumsimon, choʻziq yoki sharsimon shaklda, qorin tomonida uzunasiga ketgan egatchali, oq yoki qizgʻishqoʻngʻir rangli boʻladi. www.arxiv.uz

Tariq (Panicum L.) — boshokdoshlar oilasiga mansub bir yillik oʻsimliklar turkumi; don ekini. Vatani Xitoy va Mongoliya. Osiyo, Amerika, Afrikada keng tarqalgan. Afgʻoniston, Hindiston, Jan. Yevropa, Rossiya, Gruziya, Armaniston, Qozogʻistonda katta maydonlarga ekiladi. 500 ga yaqin turi bor. T. qadimdan ekiladigan oʻsimlik. Osiyo, Yevropa va Shim. Amerikada (mil. av. 3ming yillikdan) oʻstirilgan, Xitoyda 5 ming yildan beri ekib kelinadi. Oʻzbekistonda koʻpincha bahorikor yerlarga doni uchun 1 turi — oddiy T. (P. miliaceum L) ekiladi. Oddiy T. roʻvagining shakliga qarab yoyiq,chochoq, siqiq, oval, yarim gʻuj v a gʻuj kenja turlarga boʻlinadi. Ildizi popuksimon, 150 sm chuqurlikkacha boradi. Poyasi — poxolpoya (20—150 sm ). Barglari nashtarsimon, tukli yoki tuksiz, yashil yoki qizgʻish, uz. 18—65 sm. Guli ikki jinsli. Doni qobiqli, shakli yumaloq, oval yoki choʻziq, rangi oq, sariq, qizgʻish, jigarrang; 1000 donasi vazni 4—9 g . T. issiqsevar, qurgʻoqchilikka, shoʻrga chidamli oʻsimlik. Urugʻi harorat 8—10° boʻlganda unib chiqadi, 12— 15° da maysalari koʻkara boshlaydi. Oʻsuv davri 60—100 (120) kun. Lalmi yerlarga aprel ning oxiri — may oyining boshlarida, sugʻoriladigan yerlarda aprel oxirida, takroriy ekin sifatida iyunning oxiri — iyulning boshlarida ekiladi. T. donida 10—15% oqsil, 50% uglevod, 3,8% moy mavjud. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

. Donidan spirt olishda, boʻza tayyorlashda foydalaniladi, soʻk, yorma, un tayyorlanadi. Oklangan doni (soʻk) mazali va toʻyimli oziq-ovqat mahsuloti. T. uni non yopishda koʻpincha javdar uniga qoʻshiladi. Oʻzbekistonda T.ning Saratov 853 navi ekiladi. Kasalliklari: qora kuya, bakterioz. Zararkunandalari: tariq chivini, poya parvonasi va b. www.arxiv.uz

Qovun— qovoqdoshlar oilasi bodring turkumiga mansub bir yillik oʻt oʻsimliklar turi; poliz ekini. Ayrim hollarda mustaqil turkumga ajratiladi. Yovvoyi holda Jan.-Gʻarbiy Osiyo va Afrikada uchraydi. Madaniy navlarining vatani — Kichik va Oʻrta Osiyo (2 ming y. dan beri ekiladi). Q. Jan. Yevropada, Osiyoning koʻpgina r-nlarida, Shim. Amerika (AQSH) va b.da yetishtiriladi. Markaziy Osiyoda q. ekiladigan maydoni jihatidan poliz ekinlari orasida 1-oʻrinda turadi . Q.ning madaniy kenja turlari: Oʻrta Osiyo Q.i, Kichik Osiyo Q.i, Yevropa Q.i; yarim madaniy kenja turlari: ilonsimon Q., xitoy Q.i; yovvoyi hamda itqovunlar bor. Ildizi oʻqildiz. uz. 1 m gacha boradi. Palagi ingichka, yotib oʻsadi. Juda koʻplab yon shoxlar chiqaradi. Barglari uzun bandli, palakda ketma-ket joylashgan. Gultoji sariq, odatda, besh tojbargli, otaliklari beshta, changdonlari ikki uyali, bir uyli, ayrim jinsli. q. mevasining shakli turlicha ( yumaloq , ovalsimon , choʻzinchoq va b .). Poʻsti qalin (1,5—2 sm), oʻrtacha (1 — 1,5 sm), yupqa (0,5— 1,4 sm), qattiq; eti juda yumshoq, yumshoq, kuvrak, sersuv, sershira, qumoq, baʼzilariniki tolali, rangi oq, qizil, sargʻish, yashilroq. Urugʻi oq, och sariq va sariq. 1000 dona urugʻi vazni 30—45 g . bor. www.arxiv.uz

Naviga qarab Q. vaznida eti 63—84, poʻsti 10—30. urugʻi va urugʻtutarlari 3,1—7,7% ni tashkil etadi. Mevasi garkibida 8— 20% quruq modda, 18% qand (saxaroza), 0,1—0,7% kletchatka, 0,2—35,2 mg% S, RR vitaminlari, folat kislota, kaliy, natriy, kaltsiy, magniy, temir, fosfor, oltingugurt va b. mikroelementlar www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

Arpa doni turli hil maksadlarda, jumladan, ozik-ovkatga, tehnikaviy maksadlarda ishlatiladi va mollarga beriladi. Suli eng muhim em- hashak ekinidir. Uning donidan ham krupa, gerkules, tolkon, bolalar uni va boshka kimmatli bir qancha ozik-ovkat mahsulotlari tayyorlanadi. Makkajuhori ozik-ovkat, em-hashak ekini, shuningdek, sanoat uchun hom-ashyo sifatida ishlatiladi. Donli ekinlar morfologik va biologik belgilariga karab 3 ta biologik gruppaga bulinadi: www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

1) Birinchi guruhga haqiqiy don ekinlari- qungir boshlilar oilasiga mansub ekinlar kiradi (bugdoy, arpa, suli, javdar).Bu ekinlarning boshka ekinlardan asosiy fark kiluvchi belgisi-donida uzunasiga ketgan egatcha bo`ladi, murtakda bir necha boshlangich ildiz rivojlanadi, tupguli boshok yoki ruvak bo`ladi. Bu ekinlar uzun kun usimliklaridir, issiklikka talabchan emas, namsevar. 2)Ikkinchi guruhga tariksimon ekinlar- makkajuhori, tarik, sholi usimliklari kiradi. Bu guruhga yana bir usimlik-marjumak kiradi, u marjumakdoshlar oilasiga mansubdir. Bu guruhga mansub ekinlarning donida uzunasiga ketgan egatcha bulmaydi, murtakda bittadan boshlangich ildiz rivojlanadi. Guli ruvak yoki suta bo`ladi. Ekiladigan navlari bahori, issiksevar, kiska kun usimligi va kurgokchilikka chidamli (sholi bundan mustasno). 3) Uchinchi guruh don-dukkakli ekinlar. Bu guruh vakillari dukkaklilar oilasiga mansubdir. Asosiy vakillari-loviya, soya, nuhat, ku nuhat, yasmik, burchok. Bu ekinlarning hammasi uk ildizli, bargi murakkab, mevasi dukkak, urugida oksil modda kup bo`ladi. www.arxiv.uz

Tarvuz (Citrullus) — qovoqdoshlar oilasiga mansub bir va koʻp yillik oʻt oʻsimliklar turkumi; poliz ekini. Vatani — Afrika (Misr). Hindistonda 3 ming yildan beri ekiladi. Hindiston, Amerika, Jan. Yevropa, Xitoy, Turkiya, Eron, Yaponiya va Avstraliyada keng tarqalgan. Markaziy Osiyoda T. ekiladigan maydoni jihatidan poliz ekinlari orasida krvundan keyin 2 oʻrinda turadi. Madaniy T.ning xoʻraki (S. aedulis Pand.), xashaki (S. colocynthoides Pand.) turlari, yovvoyi T.ning mevasi achchiq 4 turi maʼlum. Xoʻraki T.ning dunyo boʻyicha maʼlum boʻlgan barcha navlari 10 ta ekologikgeografik guruhga boʻlinadi. Oʻrta Osiyo tarvuzi alohida ekologikgeografik guruhni tashkil etadi. Palagi 4 —5 m gacha boradi. Ildizi chuqur joylashgan oʻq ildiz, barg qoʻltiklaridan oʻsib chiqqan jingalaklari yordamida ilashib, chirmashib usadi. Barg bandi uzun, barglari bir necha boʻlakchalardan iborat, rangi och yashil, oq va uzun tuklar bilan qoplangan. Otalik va onalik gullari alohidaalohida joylashgan. Asosan chetdan changlanadi. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

Tarvuz mevasining shakli yumaloq, ovalsimon, silindrsimon. Poʻsti qalin (1,5 sm), oʻrtacha (1,1,5 sm), yupqa (1 yemdan kam), qattiq, eti yumshoq, sersuv, sershira, qumoq, baʼzan tolali. Etining rangi qizil, ayrim navlari malinasimon. Urugʻi, oq sariq, qora, qizil, kulrang . 1000 dona urugʻi vazni 40—120 g . Mevasi tarkibida 8,0—13,5% quruq modda, 5,8—11% qand (fruktoza; xashaki tarvuzda 3,2—5% quruq modda, 1,2 —3% qand, 1 kg ida 0,09 ozuqa birligi), 90% dan koʻproq suv, turli vitaminlar (Vr V2 RR) va mineral tuzlar, urugʻida 25—30% moy, fitin kislotasi bor. Tarvuz issiqsevar, yorugʻsevar oʻsimlik, qurgʻoqchilikka chidamli, urugʻi tuproq harorati 14—16° da una boshlaydi (qulay sharoit 20°). Ekilgandan keyin 5—6 kunda unib chiqadi. Tarvuzning ertapishar, oʻrtapishar va kechpishar navlari bor. Ertapishar navlari 80— 90, oʻrtapisharlari 90—100 va kechpisharlari 110—120 kunda pishadi. Tarvuz yangiligida isteʼmol qilinadi, sanoatda qayta ishlash uchun xom ashyo, xashaki Tarvuz chorvachilikda shirali ozuqa sifatida foydalaniladi. Tabobatda kamkrnlik, jigar, buyrak, yuraktomir kasalliklarini davolashda qoʻllaniladi. Shinni, murabbolar tayyorlanadi. Tarvuz pushta kengligi 280—360 sm qilib olingan joʻyakning ikki tomoniga tup orasi 70 sm qilib 4—6 sm chuqurlikda ekiladi. Uyalarga 2—3 kun ivitilgan urugʻlar 3— 4 tadan tashlanadi, chopik, paytida yagana qilib bittadan oʻsimlik qildiriladi. Oʻsuv davrida kator oralari 2—3 marta yumshatiladi (chopiq qilinadi). Tuproq sharoitiga qarab 6—8 marta suv beriladi. www.arxiv.uz

Paxta, chigitli paxta — gʻoʻzaning tola va chigitdan iborat asosiy mahsuloti. Paxta tozalash korxonasida P.ga dastlabki ishlov berish jarayonida chigitdan, avval, toʻqimachilik sanoatining ehtiyoji uchun asosiy mah-sulot — tola (uz. 20 mm dan uzun) aj-ratib olinadi. Shuning uchun butun du-nyoda P. tolaning sifatiga qarab baholanadi. Keyin chigitdan kimyo va mahalliy sanoat korxonalarida qoʻlla-niladigan lint (momiq) (uz. 20 mm dan kam) olinadi. Texnologik uskunalarda P.ni kayta ishlash va tolani tozalash jarayonida ulik (pishib yetilmagan kalta tolali puch chigit, chigallashgan tolalar) va kalta P. momigʻi (uz. 5,0 mm dan kam) chiqadi. P.da 30— 35% tola va 50—55% chigit (chigitida 24—29% moy), 2—3% ulik tola, 3— 5% kalta momiq boʻladi. Gʻoʻzaning se-leksion navi va tolaning yoʻgʻon-ingichkaligiga qarab P., oʻrta tolali va uzun tolali turlarga boʻlinadi. P. qoʻlda va mashina bilan teriladi. P. tolasining pishib yetilganlik koeffitsiyenta va tashki koʻrinishi, rangi boʻyicha 5 sanoat naviga va iflos aralashmalarning mikdori hamda na-mligiga qarab 3 sinfga boʻlinadi. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

Makkajo`xori juda qadimgi o`simlik, u Markaziy Amerikadan kelib chikkan. Markaziy Amerikaning maxalliy xalqi bizni eramizdan 2400- 2300 yil oldin ekib kelgan. Amerika ochilgandan so`ng makkajo`xori katta ekin maydonlariga ekilganligi ma`lum. Amerikadan makkajo`xori XU asrda Ovropaga keltirilgan, shu paytda Portugaliyaliklar tomonidan makkajo`xori Xindiston, Xindi-Xitoy, Xitoy mamlakatlariga keltirilgan. Rossiyaga makkajo`xori XVII asrda Gruziyadan tarkalgan. XVIII asrning oxiri XIX asrning boshlarida u Garbiy Xitoydan O`rta Osiyoga keltirilgan. Yer yuzida makkajo`xori ekini 110 mln gektar yerga ekiladi.Uzbekistonda 1990 yil faqat don uchun 108,5 ming gektar yerga ekilgan. Xosildorligi. Makkajo`xori yuqori xosilli ekin. Uzbekistonning sugoriladigan yerlarida uning xar gektaridan 40-50 s. don va 500-700 s. silosbop kuk poya olish mumkin. Leqin ilgor oila va fermer xo`jaliklarida makkajo`xoridan juda yuqori xosil olmokdalar. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

Kartoshka (Solanum tuberosum L.) — tomatdoshlar oilasiga mansub tuganak mevali koʻp yillik oʻtsimon oʻsimlik; asosiy oziq- ovqat mahsulotlaridan biri boʻlgan bir yillik oziq-ovqat, texnika va xashaki ekin. Vatani — Jan. Amerika. 150 ga yaqin yovvoyi va madaniy turlari aksariyat Jan. va Markaziy Amerikada oʻsadi. Dehqonchilikda 2 turi and K.si (S.andigenum) va chili K. yoki yevropa K.si (S.tuberosum) bir yillik ekin sifatida ekiladi. K.ni Amerikaning tubjoy aholisi bundan taxm. 14 ming yil ilgari ekib kelgan. Yevropaga 1565 y. keltirilgan. Rossiyada 18-a. boshlarida ekila boshlagan. Oʻzbekistonga esa 19-a. ning 70-y.laridan bu yerga koʻchib kelgan ruslar va tatarlar olib kelishgan. Jahon boʻyicha K. ekilgan umumiy mayd. 17,9 mln. ga, hosildorlik 16,3 t/ga, yalpi hosil 294,3 mln. t (1999). Oʻzbekistonda ekin mayd. 52 ming ga, hosildorlik 12,7 t/ga, yalpi hosil 729,8 ming t (2000). Xitoy (3 mln.ga), Polsha (1,2 mln.ga)da koʻp ekiladi. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

Qulupnay, yertut — raʼnoguldoshlar oilasiga mansub koʻp yillik oʻtsimon oʻsimliklar turkumi; rezavor ekin. Yevrosiyo va Amerikada 50 turi maʼlum. Asosan bogʻ Q., turi, shuningdek: oʻrmon Q.i, muskat taʼmli q., virginiya Q.i va chili Q.i. — Q.ning birinchi navlari 18-a. da Niderlandiyada paydo boʻlgan. 2 ame-rika turi — virginiya va chili Q.i Yevropaga olib kelingan. Q. Yer sharining turli iqlimli mintaqalarida — Qutb doirasidan to subtropiklargacha oʻstiriladi. Oʻzbekistonda koʻproq bogʻ Q.i turi ekiladi. Ildizi popuk ildiz. Tupi oʻrtacha shoxlangan, boʻyi 10 sm gacha. Barglari yuraksimon, gullari qalqonsimon toʻpgulga yigʻilgan. 2 jinsli oq yoki oqish-sariq, oʻzidan changlanadi. May-iyunda pishadi. Mevasi toʻq qizil, baʼzan naviga qarab oq (oqpar), 3—5 g dan 20—40 g gacha. Tarkibida 80—90% suv, 7-11% qand, 0,8—1,6% kislota, 1 — 1,7% pek-tin, 0,9—1,2% azotli moddalar, shuningdek, kletchatka, kul, A, V, S vitaminlari va b. bor. Yangiligida yeyiladi, kompot, murabbo qilinadi, sharbat tayyorlanadi. Q. namtalab, yorugʻsevar (soya joyda hosil bermaydi), sovuqqa chidamsiz oʻsimlik. Bir yerda 4— 5 yil oʻstiriladi. 3 yilgacha yaxshi hosil beradi. Hosildorligi 80—100 s/ga. Asosan, iyul—avg .da ildiz otib, barg yozgan gajaklari qator orasi 80 sm, tup orasi 25 sm yoki 70x70 sm sxe-mada koʻchat qilib ekiladi (kuzda va bahorda ham ekish mumkin, bunda kechroq hosilga kiradi). www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

Piyoz ( Allium ) — loladoshlar oilasiga mansub ikki yillik va koʻp yillik oʻtsimon oʻsimliklar turkumi , sabzavot va manzarali ekin. Shim. yarim sharda 500 ga yaqin turi maʼlum. Eng koʻp turlari Oʻrta Osiyo , Kavkaz , Sharqiy Sibirda , kamroq turi Yevropada va Uzoq Sharqda uchraydi. Oʻzbekistonda P.ning doyra piyoz (qirqbarg piyoz), piskom P. (togʻ piyoz), koʻrimsiz piyoz, gʻadir- budur piyoz, havorang P. (gulpiyoz), yovvoyisarimsoq P., sarimsoq P. (sarimsoq), Shubert P.i (choʻchqa piyoz), qoratov piyozi (choʻchqaquloq), novcha piyoz (anzur piyoz), chimyon P., Seversov P. i kabi 15 yovvoyi turi usadi. Asosan, 6 turi — osh P. (vatani Oʻrta Osiyo va Afgʻoniston ), batun P. (vatani Sharqiy Sibirning janubi), porey P. (vatani Oʻrta dengiz boʻylari ) va b. ekib yetishtiriladi. Eng koʻp tarqalgan turi osh P. ( A. cepa L.) tuproq unumdorligiga gʻoyat talabchan, sovuqqa chidamli va oʻta namsevar sabzavot ekini. Oʻrta Osiyodan tashqari AQSH , Bolgariya , Ispaniya , Misr , Fransiya , Italiya va Yaponiyada koʻp ekiladi. Oʻzbekistonda 2 yillik, ayrim mamlakatlarda 2 va 4 yillik ekin. P. boshlari yapaloq, uzunchoq yoki yumaloq. Tarkibida (navlariga qarab) 2,4— 14% qand, 2—13,9 mg% S vitami-ni, efir moyi, bargida esa 19—57,7 mg% S vitamini, shuningdek, A, V,, V2 vitaminlari va 1,3—5,9 mg% A pro-vitamini, limon va olma kislotalar, fitonsidlar va b. bor. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

Sholg'om O'rta Osiyo xalqlarining eng sevimli sabzavotlaridan biridir .Sholg'om o'zida kishi salomatligiga tirgak bo'luvchi nuqra elementlar . Juda ko'p miqdorda C vitamini va o'ziga hos xid ufurib turuvchi glyukozid saqlaydi . Sholg'om pishirilganda shifobaxshligi ortadi . Chunki pishirilish jarayonida undagi glyukozid xantal moyiga aylanadi . (Xantal 1 yillik o'simlikdir) U ishtahani yaxshilab ,asab tolalarini uyg'otadi . Sholg'om xalq tabobatida o'pka, nafas yo'li kasalliklarida ,jarohat xuruj qilgan paytlarda ,yurak betoqatlanganda qo'llaniladi . Balg'am ko'chiruvchi ,nazla haydovchi sifatida xalqimiz undan qaynatma sho'rva qilib ichadi. Dimlangan sholg'om esa me`da ichak yo'li faoliyatini uyg'unlashtiradi . (A.Alimov) Qishning sovuq kunlarida inson organizmini zarur darmondorilar bilan to‘yintirish va boyitishda sholg‘omning alohida o‘rni bor. Ushbu sabzavotdan turli taomlar, salatlar va konservalar tayyorlash mumkin. Mutaxassislarning ta’kidlashicha, sholg‘omning tarkibida natriy, kaliy, kalьtsiy, magniy, temir, yod kabi elementlar uchraydi. Buyuk alloma Abu Ali ibn Sino sholg‘om urug‘idan tayyorlangan dorilar bilan qovuq, ko‘z va teri kasalliklarini davolagan. Xususan, bu sabzavotni ko‘rish quvvatini yaxshilashda, terining sovuqdan yorilishlarini davolashda tavsiya etgan. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

Похожие

O’simliklar evolyutsiyasining asosiy bosqichlari

O’simliklar selektsiyasida in vitro usulini qo’llash

Dorivor o’simliklar xomashyosining mikroflorasi o’simliklarda kasallik qo’zg’atuvchi mikroorganizmlar tayyor dorilarning mikroflorasi va aniqlash usullari

O’simlikshunosliknig tabiiy biologik asoslari

Sitoplazmatik irsiyatning seleksiyada ishlatilishi