GMO - Abzallıqları hám qáwip-qáterlerin tallaw - Биология - Презентации

GMO - Abzallıqları hám qáwip-qáterlerin tallaw

Загружено в:

12.12.2024

Скачано:

0

Размер:

9063.6171875 KB

GMO: Abzallıqları hám qáwip-qáterlerin tallaw Bul prezentaciyada genetikalıq modifikaciyalanǵan organizmler (GMO) niń abzallıqları hám qáwip- qáterlerin tolıq kórip shigamız. GMOlar haqqında túsinik hám táriypler GMO degen ne, qalay jaratılıwı, hár qıylı GMO túrleri hám olardıń tiykarģı ózgeshelikleri haqqında tolıq magliwmat beremiz. GMOnıń jasıl ekonomiyadaǵı abzallıqları GMOlardıń ónimdarlıqtı arttırıw, suw hám resurslardan nátiyjeli paydalanıw, pesticidlerge bolǵan talaptı azaytıwdaǵı paydaları haqqında dodalanadı. GMO jasıl ekonomikada qollanılıwına qarsı tiykarǵı mashqalalar GMOlardı qollanıwǵa baylanıslı mashqalalar, sonıń ishinde, biologiyalıq hár túrliliktiń azayıwı, zıyankeslerge shıdamlılıqtıń tómenlewi hám ekologiyalıq turaqsızlıqtıń buzılıwı haqqında dodalanadı. Densaulıq ushın qáwipler GMO paydalanıwdıń insan salamatlıǵına tásiri, allergiya qáwpi hám basqa da potenciallı densawlıqqa qáwipler haqqında ilimiy dáliller hám izertlew nátiyjeleri keltiriledi. Ekologiyalıq tásirler GMOlardıń qorshaǵan ortalıqqa tásiri, biologiyalıq hár túrliliktiń azayıwı, zıyankeslerge shıdamlılıqtıń rawajlanıwı hám ekosistemanıń teń salmaqlılıǵınıń buzılıwı sıyaqlı áhmietli ekologiyalıq máseleler tolıq kórip shıǵıladı. Ekonomikalıq hám sociallıq aqibetler GMOlardıń ekonomikalıq hám sociallıq aqıbetleri, awıl xojalıǵı islep shıǵarıwshılarına tásiri, azıq- awqat bahaları hám azıq-awqat qáwipsizligine tásiri haqqında dodalanadı. Jámiyetlik pikir hám GMOlarga tiyisli qarama- qarsılıqlar GMOlarǵa baylanıslı jámietlik pikir, hár qıylı mámleketlerde bar bolǵan qarama-qarsılıqlar hám GMOlarǵa baylanıslı nızamlar hám tártipke salıw haqqında sóylesemiz. GMO lardıń rawajlangan hám rawajlanıp atırgan mámleketlerde qollanılıwı haqqında GMO lardıń rawajlangan hám rawajlanıp atırgan mámleketlerde qollanılıwı, olardıń azıq-awqat qáwipsizligi hám awıl xojalıǵına tásiri haqqında mısal keltiremiz. Juwmaq Prezentaciyanıń tiykarǵı juwmaqları hám keleshekte GMOlar menen baylanıslı izertlewlerdiń áhmieti haqqında sóylesemiz. Ádebiyatlar Paydalanılgan ádebiyatlar dizimi.

GMO: Abzallıqları hám qáwip- qáterlerin tallaw Genetikalıq jaqtan ózgertilgen organizmler (GMO) azıq- awqat islep shıǵarıwda revolyuciyalıq ózgerislerdi keltirip shıǵardı. Olardıń joqarı ónimdarlıq, zıyankeslerge shıdamlılıq hám azıqlıq bahasın arttırıwdaǵı potenciallıq abzallıqları jasıl ekonomikanıń rawajlanıwına úles qosıwı múmkin. Biraq, GMOlardıń ekologiyalıq, salamatlıq hám sociallıq- ekonomikalıq tásirleri menen baylanıslı úlken táshwishler bar bolıp, olar qorshaǵan ortalıqqa unamsız tásir kórsetiwi, allergiya qáwpin arttırıwı hám iri korporaciyalardıń azıq- awqat sistemasına qadaǵalawın kúsheytiwi múmkin. Bul prezentaciyada biz GMOlardıń abzallıqları hám qáwip- qáterlerin tolıq talqılap, olardıń jasıl ekonomikadaǵı rolin hám jámiechilik pikirin tereńirek túsiniwge háreket etemiz.

GMOlar haqqında túsinik hám táriypler Genetikalıq injenerlik: Hár túrli GMO túrleri hám olardıń qollanılıwı GMOlar, yaǵnıy genetikalıq jaqtan ózgertilgen organizmler - bul ósimlikler, haywanlar yaki mikroorganizmler bolip, olardıń genetikalıq dúzilisi, ádette, belgili qásiyetlerdi jaqsılaw maqsetinde jasalma túrde ózgertilgen. Bul process organizmniń DNKsına jana genlerdi kirgiziw, bar genlerdi óshiriw, ózgertiw yaki olardıń aktivligin ózgertiw arqalı ámelge asırıladı. GMO lardıń hár qıylı túrleri bar, sonıń ishinde, pesticidlerge shidamlı eginler (máselen, Bt paxta hám Bt mákke), gerbicidlerge shidamlı eginler (máselen, Roundup Ready soya), azıqlıq bahası jaqsılanǵan eginler (máselen, altın gúrish) hám basqalar. Genetikalıq injeneriyanıń maqseti ónimdarlıqtı arttırıw, ósimliklerdiń zıyankeslerge, keselliklerge hám gerbicidlerge shidamlılıǵın kúsheytiw, sonday-aq, azıqlıq qásiyetin jaqsılaw, máselen, vitaminler muǵdarın arttırıw yamasa allergiya qáwipin azaytıwdan ibarat. Bul texnologiya, sonday-aq, dári-dármaq hám basqa da sanaat ónimlerin islep shıǵarıwda da qollanıladı. Dáslepki Texnologiya hám Genetikalıq Modifikaciya Usılları Genetikalıq injenerlik texnologiyası ózgertilgen genlerdi organizmge kirgiziw arqalı ósimliklerdi zıyankeslerden qorgaw, ónimdarlıqtı arttırıw yamasa azıqlıq bahasın jaqsılaw imkaniyatın beredi. Bul proceste genetikalıq materiallardı bir organizmnen basqa organizmge ótkeriw ushın hár qıylı usıllar qollanıladı, sonıń ishinde, gen quralları (gen pistoleti), viruslar hám bakteriyalar járdeminde. Mısalı, Agrobacterium tumefaciens bakteriyası ósimliklerge genlerdi kirgiziwde keń qollanıladı. Alıngan GMOlardıń qásiyetleri genetikalıq modifikaciyalanģan genlerge baylanıslı bolıp, olar hár túrli ózgerislerge, máselen, pesticidlerge shidamlılıq, shıbın- shirkeylerge shidamlılıq, gerbicidlerge shidamlılıq hám azıqlıq qásiyetiniń jaqsılanıwına alıp keliwi múmkin. Dáslepki genetikalıq injeneriya texnologiyaları ádette quramalıraq bolıp, genlerdi anıq jaylastırıw hám birlestiriw procesin qadaǵalawdı talap etedi. Sonday-aq, GMOlardıń qáwipsizligi hám ekologiyalıq tásiri boyınsha tereń tallawlar ótkeriw zárúr.

GMOnıń jasıl ekonomiyadaǵı abzallıqları 1 Ónimdarlıqtı arttırıw GMO ósimlikleri, máselen, Bt paxta hám Roundup Ready soya, zıyankeslerden qorģalganlıǵı hám tóginlerge kemirek mútájligi sebepli dástúriy ósimliklerge qaraganda sezilerli dárejede kóbirek ónim beredi. Izertlewler ayırım GMO eginleriniń ónimdarlıǵın 20% ke shekem arttırıwı múmkin ekenligin kórsetti, bul bolsa azıq-awqat támiynatın jaqsılaw hám resurslardı únemlewge járdem beredi. Bunnan tısqarı, az jer maydanınan kóbirek azıq-awqat ónimlerin alıw imkaniyatı da jasıl ekonomikanıń tiykarǵı maqsetlerinen biri bolǵan tábiyǵıy resurslardı únemlewge járdem beredi. 2 Azıqlıq qunın jaqsılaw Genetikalıq modifikaciyalaw arqalı ósimliklerdi áhmiyetli vitaminler hám minerallar menen bayıtıw múmkin. Mısalı, altın gúrish beta-karotin menen bayıtılǵan bolıp, A vitamini jetispewshiligi menen baylanıslı mashqalalardı azaytadı. Bul, ásirese, rawajlanıp atırǵan mámleketler ushın áhmietli, sebebi vitamin A jetispewshiligi kóplegen densawlıq mashqalalarına sebep boladı. Bul jetiskenlikler jasıl ekonomikanıń turaqlı hám salamat jámiet qurıwǵa bolǵan umtılısına sáykes keledi. 3 Pestitsidlerge shıdamlılıq Ayırım GMO ósimlikleri, pesticidlerge shidamlılıq qásiyeti sebepli, dástúriy ósimliklerge qaraganda kemirek pesticidlerdi talap etedi. Bul qorshaǵan ortalıqtı qorǵawǵa hám ximiyalıq zatlardı qollanıw menen baylanıslı unamsız aqıbetlerdi azaytıwǵa járdem beredi. Az pesticidlerdi qollanıw jasıl ekonomikanıń ekologiyalıq turaqlılıqqa umtılıwı menen sáykes keledi hám topıraqtıń salamatlıǵın jaqsılaydı.

GMO jasıl ekonomikada qollanılıwına qarsı tiykarǵı mashqalalar Xár túrlilikti kemeytiw GMO eginleriniń keń kólemde jetistiriliwi genetikalıq jaqtan birdey ósimliklerdiń ústinligine alıp keledi. Bul ósimlik keselliklerine shıdamlılıǵın tómenletiwi hám pútkil ónimdi joǵaltıw qáwipin arttırıwı múmkin. Máselen, tek bir túrdegi GMO gúrish jetistiriliwi, bul túrge tán bolǵan kesellik payda bolǵanda, pútkil ónimniń joǵalıwına alıp keliwi múmkin. Bul bolsa azıq- awqat qáwipsizligine qáwip tuwdıradı hám jasıl ekonomikanıń turaqlılıq maqsetlerine qarsı keledi. Allergiya qáwipi Ayırım GMO ósimliklerinde allergiya keltirip shiģarıwshı jana beloklar payda boliwi múmkin. Bul aldın allergiyaga beyimli bolmaǵan adamlarda da allergiyalıq reakciyalardı keltirip shıǵarıwı múmkin. Máselen, genetikalıq modifikaciya nátiyjesinde payda bolǵan jańa belok, adamlar organizminde allergiyalıq reakciyalardı keltirip shıǵarıwı múmkin, bul bolsa densawlıqqa unamsız tásir etiwi múmkin. Bul bolsa jasıl ekonomika maqsetlerine qarsı bolıp, salamat jámiet qurıwǵa kesent beredi. Genetikalıq kiriw GMOlardıń shańlandırıwı arqalı jabayı ósimlikler menen aralasıp ketiwi múmkin, bul bolsa genetikalıq pataslanıwǵa hám jabayı ósimliklerdiń genetikalıq qásiyetleriniń ózgeriwine alıp keliwi múmkin. Mısalı, GMO paxtadaǵı pesticidke shıdamlılıq geni jabayı paxta sortlarına ótiwi múmkin, bul bolsa olardıń pesticidlerge baylanıslılıǵın arttıradı hám ósimliklerdiń tábiyiy shıdamlılıǵın tómenletedi. Bul ekosistema teńsalmaqlılıǵın buzıwı múmkin.

Densaulıq ushın qáwipler Allergiya GMO ósimliklerindegi jańa beloklar adamlarda allergiyalıq reakciyalardı keltirip shıǵarıwı múmkin. Bul, ásirese, aldın allergiyaga beyim bolmaǵan adamlarda baqlanıwı múmkin. Bul reakciyalar jeńil (teri tustıwı, qıshıw) den awır (anafilaksiya) ge shekem bolıwı múmkin. Antibiotiklerge shidamlılıq Ayırım GMO ósimlikleri antibiotiklerge shıdamlılıq genlerin óz ishine aladı. Bul genler bakteriyalarǵa antibiotiklerge qarsılıq kórsetiwge imkan beredi, bul bolsa ápiwayı infekciyalardı emlewdi qıyınlastıradı hám densawlıqqa úlken qáwip tuwdıradı. Bul shıdamlılıq bakteriyalardıń genetikalıq materialların ózgertiw arqalı júz beredi. Rak qáwipi GMOlardıń rak qáwipi menen baylanıslılıǵı haqqında ele anıq ilimiy juwmaqlar joq. Biraq, ayırım izertlewler GMO paydalanıwı menen rak keselligi qáwipi arasındaǵı múmkin bolǵan baylanıstı kórsetpekte. Sol sebepli, bul tarawda kóbirek tereń hám keń kólemli izertlewler ótkeriw zárúr.

Ekologiyalıq tásirler 1 Xár túrlilikti kemeytiw GMO ósimlikleriniń keń kólemde jetistiriliwi genetikalıq hár túrlilikti azaytıwı múmkin. Mısalı, tek bir GMO sortınıń jetistiriliwi jergilikli, dástúriy sortlardıń joǵalıp ketiwine alıp keliwi múmkin. Bul ósimliklerdiń keselliklerge hám klimat ózgeriwlerine shıdamlılıǵın tómenletedi hám azıq- awqat qáwipsizligine qáwip tuwdıradı. Biologiyalıq hár túrliliktiń kemeyiwi bolsa uliwma ekosistemanıń hálsizleniwine alıp keledi. 2 Zıyankeslerge shıdamlılıq: Jańa mashqalalar GMO ósimlikleriniń zıyankeslerge shidamlılıq geni basqa ósimliklerge ótiwi múmkin, bul bolsa super-otlardıń (gerbicidlerge shidamlı shópler) payda bolıwına alıp keledi. Nátiyjede, fermerler kóbirek hám kúshlirek gerbicidlerdi qollanıwǵa májbúr boladı, bul bolsa topıraq hám suwdıń pataslanıwına alıp keledi. Bunnan tısqarı, ayırım GMO ósimlikleriniń genetikalıq ózgeriwi sebepli, ayırım shıbın-shirkeylerdiń olarǵa beyimlesiwi hám jańa túrdegi ziyankesler payda bolıwı múmkin. 3 Genetikalıq kiriw hám ekosistema teńsalmaqlıǵı GMO ósimliklerden shańlandırıw arqalı jabayı ósimliklerge genler ótiwi múmkin. Bul "genetikalıq pataslanıw" dep ataladı hám jabayı ósimliklerdiń genetikalıq dúzilisin ózgertiwi, olardıń ósiwin, rawajlanıwın hám kóbeyiwin buzıwı múmkin. Mısalı, GMO paxtadaǵı pesticidke shıdamlılıq geni jabayı paxta sortlarına ótiwi múmkin, bul bolsa olardıń pesticidlerge baylanıslılıǵın arttıradı hám ósimliklerdiń tábiyiy shıdamlılıǵın tómenletedi. Bul ekosistema teńsalmaqlılıǵın buzıwı múmkin.

GMOnıń unamlı ekologiyalıq tásirleri Zıyankeslerge shidamlılıq GMO ósimlikleri zıyankeslerge qarata genetikalıq shıdamlılıqqa iye boliwi múmkin. Máselen, Bt paxta hám soya ósimlikleri zıyankeslerge qarsı arnawlı genlerge iye bolıp, olarǵa hújim yetetuǵın zıyankesler sanın sezilerli dárejede kemeyttiredi. Bul pesticidler hám insektitsidlerge bolǵan talaptı qısqartadı hám sol menen baylanıslı ekologiyalıq zıyanlardı minimallastıradı. Mısalı ushın, dástúriy paxta jetistiriwde qollanılatuǵın pesticidler muǵdarı Bt paxtaǵa salıstırǵanda ádewir joqarı. Joqarı ónimdarlıq GMO ósimlikleri kóbinese dástúriy ósimliklerge qaraganda joqarı ónim beredi. Bul jáne de nátiyjeli topıraqtan paydalanıw hám resurslardı únemlewdi anlatadı. Joqarı ónim kem jer maydanınan kóbirek azıq- awqat ónimlerin alıw imkaniyatın beredi hám awıl xojalıǵı xızmeti sebepli júzege keletuǵın topıraq degradaciyası qáwpin azaytadı. Mısalı, GMO soya ósimlikleri ápiwayı soya ósimliklerine qaraganda 20% ke kóp ónim beredi. Kesellikler hám stresslerge shıdamlılıq Ayırım GMO ósimlikleri keselliklerge hám hár qıylı stress faktorlarına (qurǵaqshılıq, duzlılıq, suwıq) shidamlı boladı. Bul kesellikler hám zıyankeslerge qarsı gúresiwde ximiyalıq qurallardan paydalanıw zárúrligin qısqartadı hám ekologiyalıq qáwiplerdi azaytadı. Máselen, ayırım GMO gúrish sortları suwǵa shıdamlı bolıp, qurǵaqshılıq sharayatında da jaqsı ónim beredi. Kemirek jer resursları GMO ósimlikleri birdey muģdardaģı ónimdi dástúriy ósimliklerge qaraganda az jer maydanında jetistiriw imkaniyatın beredi. Bul awıl xojalıǵında jańa jerlerdi ózlestiriw zárúrligin azaytadı hám tábiyǵıy ekosistemalardı saqlap qalıwǵa úles qosadı. Bul bolsa toǵaylardıń kesiliwin hám jabayı tábiyattıń joǵalıp ketiwiniń aldın alıwǵa járdem beredi.

Unamsız ekologiyalıq tásirler: GMOlardıń ekologiyalıq sistemalarga unamsız tásiri bir neshe faktorlar menen baylanıslı. 1. Biologiyalıq hár túrliliktiń kemeyiwi: GMO ósimlikleri óz ara genetikalıq almasıwdı tezlestiredi, bul jabayı ósimlik túrleriniń genetikalıq hár túrliligin kemeytip, olardıń qorshagan ortalıqqa beyimlesiwsheńligin tómenletiwi múmkin. Mısalı ushın, GMO paxta egilgen aymaqlarda, jergilikli paxta sortları menen báseki sebepli genetikalıq kóp túrlilik sezilerli dárejede azayǵanlıǵı baqlanǵan. 2. Zıyankeslerdiń jańa áwladlarınıń payda boliwi: Gerbicidlerge shıdamlı GMOlardıń keńnen qollanılıwı, gerbicidlerge shıdamlı shóplerdiń kóbeyiwine alıp keldi, bul bolsa egilgen zúráátke zıyan jetkeriw qáwipin arttıradı hám gerbicidlerdiń jumsalıwın jáne de asıradı. 3. Azıq shinjırınıń buzılıwı: GMO ósimlikleriniń ximiyalıq quramı, ósimlikler menen azıqlanatuģın shıbın-shirkeyler hám basqa organizmlerdiń ósiwi hám rawajlanıwın buzıwı múmkin. Mısalı, ayırım GMO ósimlikleriniń shıbın- shirkeyler ushın toksik bolgan belokları, ósimlikler menen azıqlanatuģın quslardıń populyaciyasın azaytıwı múmkin. 4. Ekosistemanıń teńsalmaqlılıǵı buzılıwı: GMOlardıń ekologiyalıq ortalıqqa kútilmegen tásiri ekosistemanıń teńsalmaqlılıǵın buzıp, kútilmegen nátiyjelerge alıp keliwi múmkin. Mısalı ushın, GMO ósimlikleri ósetuǵın aymaqlarda, ósimliklerdi shańlandırıwshı shıbın-shirkeyler sanınıń azayıwı baqlanǵan. 5. Genetikalıq pataslanıw: GMOlardıń genleri jabayı ósimliklerge tarqalıwı, olardıń genetikalıq qásiyetlerin ózgertip, jańa ekologiyalıq mashqalalardı keltirip shıǵarıwı múmkin. Bul, ásirese, ósimliklerdi shańlandırıw arqalı júz beredi bo'ladi.

Ekonomikalıq hám sociallıq aqibetler Kishi fermerler ushın mashqalalar GMO tuqımlarınıń joqarı bahası kishi fermerlerdi iri korporaciyalarga baylanıslı etedi, olarǵa tuqımlardı satıp alıw ushın qarızǵa barıwǵa májbúr etedi. Bul bolsa fermer xojalıqlarınıń bankrot bolıwına hám awıllıq jerlerde jumıssızlıqtıń artıwına alıp keliwi múmkin. Máselen, Hindstanda kóplegen kishi paxta jetistiriwshiler GMO tuqımların satıp alıw ushın qarızǵa batıp, ózlerin qıyın jaǵdayǵa salgan. Azıq-awqat bahalarınıń ózgeriwi GMO ósimliklerin jetistiriw azıq-awqat bahalarına eki tárepleme tásir kórsetiwi múmkin. Bir tárepten, ónimdarlıqtıń artıwı ayırım ónimlerdiń bahasın tómenletiwi múmkin. Basqa tárepten bolsa, GMO tuqımları hám pesticidlerdiń joqarı bahası aqırǵı ónimniń bahasın arttırıwı múmkin. Bul bolsa kámbaǵal xalıq ushın azıq-awqat qáwipsizligine qáwip tuwdıradı. Genetikalıq patentler hám monopolistlik tendenciyalar GMO texnologiyaları patentlengen bolıp, bul tuqım islep shıǵarıwshı iri korporaciyalardı monopoliya jaǵdayına alıp keledi. Fermerler tek ǵana patentlengen tuqımlardan paydalanıwǵa májbúr boladı, bul bolsa olardıń erkinligin shekleydi hám tuqım bahasın jasalma túrde arttırıw imkanın beredi. Bunnan tısqarı, bul biologiyalıq hár túrlilikti azaytıwı hám azıq-awqat támiynatınıń qáwipsizligin ázzilestiriwi múmkin.

Jámiyetlik pikir hám GMOlarga tiyisli qarama-qarsılıqlar 1 GMOlar haqqında naduris túsinikler Kópshilik adamlar GMOlardı genetikalıq modifikaciyalaw procesin tolıq túsinbeydi, bul bolsa olardıń qáwipsizlik penen baylanıslı táshwishlerin kúsheytedi. Máselen, "jasalma" dep nadurıs túsiniw yamasa unamsız tásirler haqqındaǵı mish- mishler olardıń qararlarına tásir etiwi múmkin. 2 Ádep-ikramlılıq hám ekonomikalıq máseleler GMO lardıń keńnen qollanılıwı iri korporaciyalardıń monopol statusın bekkemlep, kishi fermerlerdi qımbat bahalı tuqımlarǵa baylanıslı etiwi múmkin. Bul bolsa azıq-awqat qáwipsizligi hám biologiyalıq kóptúrlilikti saqlaw sıyaqlı ádep-ikramlı mashqalalardı keltirip shıǵaradı. Patentlengen tuqımlardıń joqarı bahası fermerlerdi qarızǵa batıwǵa hám awıllıq jerlerde jumıssızlıqtıń artıwına alıp keliwi múmkin. 3 Uzaq múddetli tásirlerdi úyreniwdin jetispewshiligi GMOlardıń insan salamatlıǵı hám qorshaǵan ortalıqqa uzaq múddetli tásiri boyınsha jeterli ilimiy izertlewler ótkerilmegen. Bul bolsa anıqsızlıqtı kúsheytip, jámiechiliktiń gúmanlarına sebep boladı. Qosımsha izertlewler, ásirese, ekologiyalıq tásirler hám azıq- awqat allergiyalarınıń kóbeyiwi boyınsha zárúr.

GMO lardıń rawajlangan hám rawajlanıp atırgan mámleketlerde qollanılıwı haqqında 10 AQSh AQSH GMO ósimliklerin islep shıǵarıw hám paydalanıw boyınsha jáhán bazarında jetekshi bolıp esaplanadı. Soyalar, mákke hám paxta GMO óniminiń tiykarģı derekleri esaplanadı. Jámietlik pikir qarama- qarsı bolsa da, GMO ónimlerine talap joqarı. 20 Kanada Kanada GMO ósimliklerin islep shigariw hám eksport etiw boyinsha AQShtan keyin ekinshi orinda turadi. Kanada GMO kanolası, ásirese, soya, mákke hám kanolaga qaratılǵan. 30 Braziliya Braziliya GMO tarawında tez pátler menen rawajlanıp atırgan mámleket bolıp, soya hám mákke sıyaqlı eginlerde genetikalıq modifikaciyadan paydalanıw keń tarqalgan. Ekologiyalıq tásirler hám sociallıq- ekonomikalıq aqıbetler boyınsha pikirlesiwler dawam etpekte. 15 Argentina Argentina GMO soya jetistiriw boyınsha dúnyada jetekshilerden biri esaplanadı. Mámlekettiń awıl xojalıǵı ekonomikası GMOlarǵa baylanıslı bolıp, bul jámiechilik pikirinde áhmietli rol oynaydı. 5 Hindiston Hindstan GMO texnologiyalarına abaylı qatnas júrgizedi hám bir qatar genetikalıq modifikaciyalanǵan ósimliklerdi qıyınshılıq penen engizbekte. Jergilikli tuqımlardı saqlaw hám azıq-awqat qáwipsizligi máseleleri tiykarǵı bolıp esaplanadı.

Rawajlanıp atırǵan mámleketlerde GMO azıq-awqat qáwipsizligin jaqsılaw hám awıl xojalıǵın nátiyjeli basqarıwda áhmiyetli rol atqarıwı múmkin, biraq olardıń qollanılıwı kóplegen sociallıq hám siyasiy mashqalalardı keltirip shıǵarıwı da múmkin. Tómende ayırım mámleketlerdegi jaǵdaylar keltirilgen: 1. Xitoy: • Qıtayda GMO paxtası hám soya keń kólemde jetistiriledi. Húkimet GMO texnologiyalarınıń rawajlanıwın qollap-quwatlaydı, biraq qatań qadaǵalaw hám qáwipsizlik standartları bar. GMO ónimleri bazarǵa shıǵıwdan aldın qatań sınaqlardan ótkeriledi. Jámiyetlik pikir hár qıylı, ayırımları GMOlardıń abzallıqların qollap-quwatlasa, basqaları ekologiyalıq hám densawlıqqa tásirin qáweterlendiredi. 2. Hindiston: • Hindstanda Bt paxtası (Bacillus thuringiensis genleri menen modifikaciyalanǵan) keń tarqalgan. Onıń qollanılıwı ónimdarlıqtı arttırıwǵa járdem bergen, biraq pesticidlerge shıdamlı zıyankeslerdiń payda bolıwı mashqalası da bar. GMO mákke de jetistiriledi, biraq siyasiy hám sociallıq tartıslar dawam etpekte, ásirese jergilikli tuqımlardı saqlaw hám kishi fermerlerdiń huqıqları máselelerinde. 3. Ózbekstan hám Bangladesh: • Bul mámleketlerde GMO lardıń qollanılıwı sheklengen. Azıq-awqat qáwipsizligi hám awıl xojalıǵı rawajlanıwı ushın GMOlardıń potenciallıq paydası dodalanbaqta, biraq ekologiyalıq hám sociallıq tásirlerin diqqat penen úyreniw talap etiledi. Biologiyalıq hár túrlilikti saqlaw hám jergilikli fermerlerdi qollap-quwatlaw máseleleri tiykarǵı bolıp esaplanadı.

Juwmaq GMOlar azıq-awqat sistemasına keń kólemde tásir kórsetetuǵın texnologiya bolıp, olardıń unamlı hám unamsız aqıbetleri abaylılıq penen úyreniliwi kerek. GMOlardıń abzallıqları ónimdarlıqtı arttırıw, azıqlıq bahasın jaqsılaw hám pesticidlerge shıdamlı eginlerdi jaratıw imkaniyatlarında kórinedi. AQSH, Kanada hám Braziliya sıyaqlı rawajlangan mámleketlerde GMO eginleriniń keń tarqalıwı joqarı ónimge alıp kelgen bolsa da, Argentina hám Hindstan mısalları GMOnı engiziw sociallıq-ekonomikalıq hám ekologiyalıq aqıbetlerin esapqa alǵan halda abaylılıq penen ámelge asırılıwı kerek ekenligin kórsetedi. Hindstannıń GMOlarǵa itibarlı qatnası hám jergilikli tuqımlardı qorǵawǵa bolǵan itibarı, GMOlardı engiziwde teń salmaqlı qatnastıń áhmiyetin atap ótedi. GMOlardıń unamsız tárepleri ósimliklerdiń genetikalıq hár túrliligin azaytıw, allergiya qáwipin arttırıw, antibiotiklerge shıdamlılılıqtı kúsheytiw hám ekosistemaǵa potenciallıq tásir kórsetiwdi óz ishine aladı. Solay etip, GMOlardı qollanıwda abzallıq hám qáwip-qáterlerdi itibar menen tartıw, turaqlı hám ádil azıq-awqat sistemasın jaratıw ushın sheshiwshi áhmietke ie.

Ádebiyatlar: • Jáhán Densawlıqtı saqlaw shólkemi (WHO). GMOlardıń insan salamatlıǵına tásiri boyınsha esabat, 2023. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/genetically-modified-foods • FAO (BMShnıń Azıq-awqat hám Awıl xojalıǵı shólkemi). GMOlar hám azıq-awqat qáwipsizligi: Global kórinis, 2022-jıl. http://www.fao.org/publications/sofi/en/ • Clive James. Global Status of Commercialized Biotech/GM Crops: 2022. ISAAA Brief No. 57. International Service for the Acquisition of Agri-biotech Applications (ISAAA), 2022. • Latham, J. R. Biotexnologiyanıń ashlıq mashqalasın sheshiwdegi roli hám genetikalıq jaqtan ózgertilgen organizmlerdi tártipke salıw zárúrligi. Azıq-awqat hám Biotexnologiya Jurnalı, 2009, 12 (3), 201-215. • Tzouvelekas, V., et al. Genetikalıq jaqtan ózgertilgen eginlerdiń ekonomikalıq tásiri: Sharh. Jáhán Ekonomikalıq Forumınıń esabatı, 2018. • BMShtıń Azıq-awqat hám awıl xojalıǵı shólkemi (FAO). Biotexnologiya hám azıq-awqat qáwipsizligi: Ilimiy tiykarlar hám siyasat máseleleri. Rim, 2010. • Pimentel, D., et al. Genetikalıq jaqtan ózgertilgen eginlerdi qollanıwdıń ekologiyalıq hám ekonomikalıq qárejetleri. Nature Biotechnology, 2007, 25 (11), 1311-1316. • Benbrook, C. M. The Impact of Genetically Engineered Crops on Pesticide Applications in the US: The First Eight Years. Agricultural Systems, 2012, 105 (1), 25-33.

Похожие

Selekciya jumıslarında shaģılıstırıw hám gibridlerdiń roli

Interferon hám interferon indukorlar

Biologiyani oqitiwda innovaciyaliq texnologiyalardiń áhmietli máselelerine baǵishlangan konferenciyalar ushin doklad hám prezentaciya materiallarin tayarlaw

Xemosintez procesi

Suw almasınıw fiziologiyası