Fizik-mexanik destruktsiya va biologik destruktsiya - Биология - Презентации

Fizik-mexanik destruktsiya va biologik destruktsiya

Загружено в:

22.03.2024

Скачано:

0

Размер:

364.4580078125 KB

Fizik-mexanik destruktsiya va biologik destruktsiya Reja: 1. Destruktsiya haqida tushuncha. 2. Destruktsiya turlari haqida. 3. Kimyoviy, fizikaviy va biologik destruktsiya haqida .

Destruksiya (lot. Destructio — par- chalanish) — makromolekulalardagi kimyoviy boglarning uzilishi natijasida ularning polimerlanish darajasi yoki molekulyar massasining kamayishi bilan kechadigan jarayonlarning umumiy nomi. Kimyoviy bogʻlarning uzilish joyiga qarab destruktsiya asosiy va yon zan-jirlar destruktsiyaga boʻlinadi. Destruktsiyaga tashqi taʼsirlar (issiklik, ionlashtiruvchi radiatsiya, mexanik kuchlanish, yorugʻlik, oksidlovchi muhit, namlik va b.) sabab boʻladi.

 Koʻp hollarda destruktsiya bir vaqtda bir nechta tashqi taʼsir (mas, issiklik va kislorodli muxit — termooksidlovchi destruktsiya) natijasida roʻy beradi. Destruktsiya jarayonida polimerlarning xossalari oʻzgaradi, ular asosida tayyorlangan maqsulotlar buziladi. Shu sababli polimerlarni stabillashtirishning turli usullari ishlab chiqilgan. Baʼzi hollarda destruktsiya jarayoni foydali hisoblanadi. Masalan, polivinilatsetatni ishqoriy gidrolizga uchratib polivinil spirt, sellyuloza va kraxmalni gidrolitik destruktsiyadan foydalanib turli qandlar olinadi. Destruktsiya polimerlarning kimyoviy tuzilishini aniklashda ham qoʻllaniladi.

Destruktsiya qanday sodir bo’lishiga qarab quyidagi turlarga bo’linadi: 1. Kimyoviy destruktsiya- suv, kislota, tuz, kislorod, peroksid va boshqalar. 2. Fizikaviy destruktsiya- issiklik, yorug’lik, radiatsiya, ultratovush. 3. Biologik destruksiya- cherish va hakozalar.

Kimyoviy destruktsiya Polimerlarning kimyoviy destruktsiyasi katalizator ishtirokida polyar suyuqliklarda olib boriladi.Agar muhit sifatida suvdan foydalanilsa u holda bu jarayon , gidrolitik destruktsiya yoki gidroliz deb ataladi. Agar reaksiya spirti muhitda olib borilsa u holda jarayon alkagoliz deb ataladi.

Fizikaviy destruktsiya jarayonlari.  Polimerlar faqat oksidlovchilar, kislotalar, ishqorlar ta‘sirida emas, balki turli fizikaviy omillar ta‘sirida ham parchalanishi mumkin. Asosan yorug’lik, radiatsiya, mexanik, issiqlik va ultratovush kabi fizikaviy omillar polimerlarni parchalanishiga sabab bo’ladi. Ko’p hollarda polimerlarning olinishi, qayta ishlanishi va ulardan foydalanish jarayonlarida destruktsiya boradi. Umuman aytganda fizikaviy destruktsiya ― ko’ngilsiz hodisa, chunki buning oqibatida polimerlarning dastlabki fizika – mexanikaviy xossalari yomonlashib, polimer polimer buyumlarning tezda ishdan chiqishi va eskirishiga olib keladi.

Biologik destruktsiya. Yuqori molekulyar birikmalarni turli xil mikroorganizmlar (masalan junni kuya, o’simliklarni qurtlar, hashoratlar) ta’sirida emirilishi. Atrofimizdagi ko’plab chiqindilar biologik destruksiya tufayli parchalanib ketadi. Aks holda chiqindilar ekalogiyaga salbiy ta’sir ko’rsatgan bo’lur edi.

Mavzu: Tabiiy va sintetik polimerlar asosida qishloq xo'jaligi uchun muhim yangi preparatlar ishlab chiqarish Reja: 1. Tabiiy polimerlar haqida tushuncha. 2. Sintetik polimerlar haqida tushuncha. 3. Qishloq xo’jaligida polimerlarning ishlatilishi.

Plastmassalar, plastik massalar, plastiklar — tabiiy yoki sintetik yuqori molekulali birikmalar asosida olinadigan materiallar. Issiqlik yoki bosim taʼsirida qoliplanadi va qoliplangan shaklini mustahkam saqlaydi. Plastikdan yasalgan mahsulotlar yengilligi, elektr tokini, issiq-sovuqni oʻtkazmasligi, atmosfera taʼsirlariga chidamliligi, yemiruvchi muhitga, haroratning keskin oʻzgarishiga bardoshliligi, mexanik mustaxkamliligi yuqoriligi va murakkab shaklli buyumlar yasash mumkinligi bilan boshqa materiallardan ajralib turadi.

Plastik polimerlarning turiga koʻra, termoplastlar va reaktoplastlarga boʻlinadi. Termoplastlar tarkibida chiziqsimon yuqori molekulali birikmalar yoki sopolimerlar (polietilen, polistirol, polivinilxlorid va boshqalar) bor. Chiziqsimon polimerlar asosiga qurilgan plastik tarkibida plastifikatorlar, boʻyoqlar ham boʻladi. Plastifikatorlar yuqori temperaturada P.ning plastikliligini oshiradi va qoliplangan mahsulotni qayishqoq hamda sovuqqa chidamli qiladi. Termoplastlar sovuqqa chidamsiz, 60—100° dan yuqori temperaturada mustahkamligini tez yoʻqotadi. Lekin koʻpchilik termoplastlar zarbga chidamliligi, dielektrik tavsiflarining yuqoriligi, optik shaffofligi, ulardan murakkab shaklli buyumlar qoliplash osonligi bilan reaktoplastlardan farq qiladi.

Reaktoplastlar tarkibida isitilganda yoki katalizatorlar (fenolformaldegid va karbamid smolalar) hamda qotirgichlar (epoksid smolalari, polisiloksanlar, toʻyinmagan poliefirlar) taʼsirida toʻrsimon tuzilishga ega boʻlgan polimerlar hosil qilib qotadigan polimerlar boʻladi.

Reaktoplastlardan tayyorlangan buyumlar qotganidan keyin issiqlik taʼsirida buzilmagunicha oʻzining shishasimon holatini saklaydi. Reaktoplastlarning tarkibida toʻldirgichlar, chiziqsimon polimerlar: qotish jarayonini rostlagichlar, boʻyagichlar, termostabilizator, antiseptiklar boʻladi. Reaktoplastlar toʻldirgichlar turiga koʻra, kukunli (yogʻoch uni, asbest kukuni, kvars uni va h.k.), tolali (ip-gazlama, asbest tolasi, shisha tolasi), listli (qogʻoz, ip-gazlama, shisha toʻqimasi, yogʻoch shpon) xillarga boʻlinadi. Qotirilgan P. Dan tayyorlangan buyumlar 100—350°da kuchning uzoq, muddatli taʼsiriga bardosh beradi (polimer va toʻldirgich turiga qarab).

Ishlatilishi. Qishloq xoʻjaligida polimerlardan sugʻorish inshootlari qurishda, tuproqni mulʼchlasht, urugʻlarni dorilash va qishloq xoʻjaligi mahsulotlarini saqlashda ishlatiladi. Tibbiyot sanoatida polimerlardan koʻplab asboblar, maxsus idishlar ishlab chiqariladi. Jarroxlikda plastmassadan tayyorlangan yurak klapanlari, qoʻl-oyoq protezlari, ortopedik qoʻyilmalar, koʻz soqqasi va boshqa ishlatiladi[1].

 Oʻzbekistonda 10 ga yaqin korxona polimerni qayta ishlaydi. Shulardan Toshkent plastmassa zavodi, Ohangaron qurilish buyumlari zavodi, Jizzax plastmassa ishlab chiqarish zavodi ixtisoslashgan korxonalardir.  Qurilishda polimer pollarga qoplashda va boshqa pardoz ishlarida, binolarni germetiklash, gidro va termoizolyasiyalash, quvurlar, sanitariya-texnika uskunalari ishlab chiqarishda, yopmalar, deraza, eshik, sayyohlar uychasi, yozlik pavilonlar tayyorlashda qoʻllaniladi. Mashinasozlik materiallari ichida polimer yetakchi oʻrinni egallaydi. Polimer mahsulotlar tannarxini arzonlashtiradi, mashinalarning muhim texnik iqtisodiy parametrlari, massasi kamayadi, puxtaligi, ishonchliligi va h.k. Oshadi. Polimerdan tishli gʻildiraklar, podshipniklar, roliklar, stanok yoʻnaltirgichlari, quvurlar, boltlar, gaykalar va boshqa ishlab chiqariladi.

Mavzu: Mamlakatimizda polimerlar kimyosi sohasida olib borayotgan olimlar va ularning ilmiy yutuqlari. Reja: 1. Sayyora Rashidova ishlari haqida 2. Mirxoji Asqarovich Asqarov ishlari haqida. 3. Usmonov Hamdam Usmonovich ishlari haqida.

O’zR FA Polimerlar kimyosi va fizikasi instituti (O’zR FA PKFI) 1981-yilning 7-iyulida tashkil etilgan. PKFI ning asoschisi va direktori O’zbekiston Respublikasida xizmat ko’rsatgan fan arbobi, akademik Rashidova Sayyora Sharafovna bo’lib, uning tomonidan tabiiy va sintetik polimerlar sohasida keng tanilgan ilmiy maktab yaratilgan.

 1979-yilda ilmiy-tadqiqot instituti vakolatiga ega bo’lgan O’zSSR FA Polimerlar kimyosi bo’lomi (O’zSSR FA 1979 y., 23- vevraldagi № 27-sonli va O’zSSR Vazirlar Kengashining 1979 y. 11-iyuldagi № 479-sonli Qarorlariga asosan) tashkil etilgan bo’ib, O’zR VK 1981 y., 07- iyuldagi № 543-sonli Qarori bilan O’zR FA Polimerlar kimyosi va fizikasi institutiga o’zgartirilgan holda tashkil etildi. Tashkilotning asosiy ilmiy yo’nalishlari polimerlar kimyoviy modifikatsiyasi kinetikasi va mexanizmini o’rganish, polimermetallokompleks birikmalarni, tibbiyot, veterinariya hamda qishloq xo’jaligi uchun fiziologik faol polimerlarni sintez qilish, O’zbekiston xalq xo’jaligining turli tarmoqlari ehtiyojlarini qondirish maqsadida sintetik polimerlar kimyosi, fizikasi va texnologiyasi bo’yicha fundamental tadqiqotlarni rivojlantirish va koordinatsiyalash, Polimerlar haqidagi fanning dolzarb muammolarini hal etish borasidagi tadqiqotlardan iborat edi. Polimerlar strukturasi – xossalari o’rtasidagi bo’g’liqlikni (korrelyatsiya) belgilash bo’yicha olib boriladigan tadqiqotlar institutning muhim ilmiy yo’nalishhlaridan hisoblanadi.

Fizik-kimyoviy xossalarning (kimyoviy tabiat, molekulyar massa va molekulyar massaviy taqsimlanish) molekulyar strukturaga bog’liqligini tadqiq etish biologik faol polimerlar xossalarini boshqarish, polimerning nadmolekulyar, fizik strukturasini, fizik- kimyoviy xossalarini o’rganish esa talab etilgan xossalarga ega bo’lgan biologik faol polimerlar, kompozitsion polimer materiallarni tuzish (konstruirlash), yaratish uchun imkon beradi.Mazkur sohada O’zbekiston Respublikasida birinchilardan bo’lib akademik Rashidova S.Sh. Rahbarligi ostida O’zR FA PKFI olimlari ish boshladilar. Polimer tizimlarda nanostrukturalarning shakllanishi mexanizmlarini tadqiq etish orqali nanopolimer materiallarning yangi avlodini yaratish, ularni barqarorlashtirish, sintez, struktura va xossalar orasidagi o’zaro bog’liqlikni belgilashga qaratilgan tadqiqotlar yo’lga qo’yildi. O’zMU va TTESI OTM larida kafedralar tashkil etildi.

Natijada tabiiy va sintetik polimerlar (xitinlar, pektinlar, selluloza va ularning hosilalari, polivinilkaprolaktam va poliolefinlar, shu jumladan polietilen) asosidagi nanostrukturali polimer aralashmalar shakllanishining ilmiy asoslari ishlab chiqildi. Polimer tizimlar nanostrukturaviy morfologiyasi rivojlanishi asosida yotuvchi belgilovchi omillar (polimer tabiati, fazaviy holat, fazalararo hodisalar, morfologiya) aniqlandi. Fizik- kimyoviy, mexanik va maxsus xossalarni maqsadli boshqarish yo’llari belgilandi.

Mirhoji Asqarovich Asqarov (1931.30.4 – Toshkent – 23.12.2000, Toshkent) – kimyogar olim. Oʻzbekiston Fanlar akademiyasi akademigi (2000), kimyo fanlari doktori (1967), professor (1968). Moskva yengil sanoat texnologiyasi institutini bitirgan (1953).

Asqarov sintetik polimerlar olish va ularni plastmassalar sohasida qoʻllash borasida tadqiqotlar oʻtkazgan. Uning rahbarligida aromatik diaminlarni alifatik ikki asosli kislotalar bilan polikondensatlab yukrri haroratga chidamli plastmassalar olingan. Asqarov 50 dan ortiq yangi monomerlarning polimerlanish kinetikasi va mexanizmini oʻrganish natijasida xossalari barqarorlashtirilgan karbonzan-jlrli plastmassalarni barpo etgan[1].

Hamdam Usmonovich Usmonov (1916.16.10 Toshkent 1994.5.7) – kimyogar olim, Oʻzbekiston Fanlar akademiyasi akademik (1966). Oʻzbekistonda xizmat koʻrsatgan fan va texnika arbobi (1966). Kimyo fanlari doktori (1954), professor (1955). Oʻrta Osiyo universitetni tugatgan (1937). Urush qatnashchisi (1941—45). Universitet fizik kimyo kafedrasi dotsenti (1946—54), laboratoriya mudiri (1954—73). Oʻzbekiston Fanlar akademiyasi Kimyo instituti direktori.

Usmonov Hamdam Usmonovich rahbarligida paxta sellyulozasi olishning jahon standartlari talablariga javob beradigan bir qancha texnologik tizimlari ishlab chiqilgan. Gʻijimlanmaydigan gazmol ishlab chiqarish texnologiyasi, tibbiyot polimerlari, ftorli polimerlar va boshqa amaliyotga joriy qilingan. Beruniy nomidagi Oʻzbekiston Respublikasi Davlat mukofoti laureati (1977).

Foydalanilgan adabiyotlar 1.Bartenev G.M., Zelenev Yu.V. Polimerlar fizikasi kursi. L., «Kimyo», 1976. 288 b. 2.Grassi N., Scott J. Polimerlarni yo’q qilish va barqarorlashtirish. M.: Mir, 1988. 446 b. 3.Kireev V.V. Yuqori molekulyar birikmalar. M.: Oliy maktab, 1992. 512 b. 4.Kuleznev V.N., Shershnev V.A. Polimerlar kimyosi va fizikasi: Proc. Kimyoviy-texnologiya uchun. Universitetlar-M.: Oliy. Maktab, 1988.-312s.: kasal. 5.Narisava I. Polimer materiallarning chidamliligi. Moskva: Kimyo, 1987. 400 b .

Похожие

Mexanik to’qima

Biologik maromlar

Suvning tuzilishi, xususiyatlari va biologik funksiyasi

Oqsillar denaturatsiyasi va uning biologik ahamiyati

Garmonoidlar. Prostaglandinlar va ularning biologik ahamiyati