Atirgúller tuqımlasına tiyisli dárilik ósimlikler biologiyası hám ekologiyası - Биология - Презентации

Atirgúller tuqımlasına tiyisli dárilik ósimlikler biologiyası hám ekologiyası

Загружено в:

19.06.2025

Скачано:

0

Размер:

7442.1787109375 KB

Atirgúller tuqımlasına tiyisli dárilik ósimlikler biologiyası hám ekologiyası Bul prezentaciya atirgúller toparına tiyisli dárilik ósimliklerdiń biologiyası hám ekologiyasın hár tárepleme úyreniwge baǵıshlanǵan. Prezentaciya dawamında atirgúller toparınıń taksonomiyalıq jaǵdayı hám ulıwma táriypi, sonday-aq, usı ósimliklerdiń túrli geografiyalıq aymaqlarda tarqalıwı hám ekologiyalıq sharayatlarǵa beyimlesiwi tolıq kórip shıǵıladı. Bunnan tısqarı, ósimliklerdiń biologiyalıq qásiyetleri, ximiyalıq quramı hám biologiyalıq aktiv zatları, kóbeyiw usılları (sepal, petal, pistil hám stamen sistemaları arqalı), xalıq medicinası hám zamanagóy medicinada qollanılıwı, genetikalıq kóp túrlilik hám onı saqlaw usılları, introdukciyalaw processleri hám qorǵaw áhmiyeti haqqında tolıq maǵlıwmat beriledi.

Atirgúller tuqımına tiyisli dárilik ósimlikler biologiya hám ekologiyası Joba': 1. Atirgúller toparınıń sıpatlaması: Taksonomiyası, morfologiyası, tarqalıwı hám ekologiyası. 2. Tarqalıwı hám ekologiyası: Arealları, ósiw sharayatları, ekotipler. 3. Biologiyalıq qásiyetleri: Ontogenez, tirishilik cikli, kóbeyiw usılları. 4. Ximiyalıq quramı hám aktivligi: Ximiyalıq quramı, aktiv zatlar, medicinada qollanılıwı. 5. Kóbeyiw hám rawajlanıw: Kóbeyiw usılları, ósiwge tásir etiwshi faktorlar. 6. Medicinada qollanılıwı: Xalıq hám zamanagóy medicinada qollanılıwı. 7. Genetikalıq hár túrlilik hám saqlaw: Genetikalıq hár túrlilik, resurslardı saqlaw. 8. Introdukciya procesleri: Introdukciya, beyimlesiw, ósiw. 9. Juwmaq: Juwmaqlar hám keleshektegi izertlewler.

Atirgúller tuqımlasınıń táriypi hám taksonomiyalıq jaģdayı Atirgúller dizimi (Rosa) Atirgúller toparı (Rosa) Rosaceae tuqımlasına tiyisli bolıp, dúnya boylap, ásirese, ortasha klimatlı aymaqlarda keń tarqalgan. Shama menen 100 den 300 ge shekemgi túrge iye bolgan bul topar óziniń hár qıylı morfologiyalıq qásiyetleri menen ajıralıp turadı. Máselen, Rosa canina (Shipovnik) jabayı halda ushıraydı hám tikanlı shaqaları menen belgili, al Rosa gallica (francuz atirgulı) bolsa óziniń iyisli gúlleri menen belgili. Atirgúllerdıń kópshiligi putalar formasında ósedi, biraq ayırımları bolsa oralatuģın (liana) ósimlikler bolıp tabıladı. Olardıń gúlleri hár túrli rende hám formada boladı hám kóplegen sortları selekciya nátiyjesinde jaratılgan. Taksonomiyalıq jaģdayı hám qıyınshılıqları Atirgúller toparınıń taksonomiyalıq jaģdayı birqansha quramalı. Kóplegen túrler bir-biri menen ańsat shaģılısıp, gibrid payda etedi, bul bolsa olardı anıqlaw hám klassifikaciyalawdı qıyınlastıradı. Morfologiyalıq belgilerge tiykarlangan klassifikaciyalaw usılları geyde jeterli bolmaydı, sebebi túrler arasındaǵı ayırmashılıqlar júdá názik boliwi múmkin. Sol sebepli, genetikalıq izertlewler gúller toparın tolıqraq túsiniwge hám anıq klassifikaciyalawǵa járdem beredi. Rosaceae semyası ózi de júdá úlken hám hár qıylı bolgan semyalar qatarına kiredi hám Rosa toparınıń bul semyanıń quramındaǵı ornın anıq belgilew de áhmiyetli izertlew temalarınan biri esaplanadı.

Atirgúller toparına tiyisli dárilik ósimliklerdiń tarqalıwı hám ekologiyası Tarqalıw aymaqları Atirgúller toparına tiyisli 100 den artıq dárilik ósimlik túrleri, tiykarınan Arqa yarım shardıń ortasha hám subtropikalıq poyaslarında, sonıń ishinde, Evropa, Aziya hám Arqa Amerikada keń tarqalgan. Olardıń tarqalıwı geografiyalıq aymaqlardan, biyiklikten hám klimat sharayatına baylanıslı bolıp, mısalı, Rosa canina (Shipovnik) keń tarqalgan bolsa, ayırım siyrek ushırasatuģın túrler bolsa tek gana belgili geografiyalıq poyaslarga tán. Ósimliklerdiń kópshiligi quyashlı, jaqsı hawalangan hám igal jerlerde ósedi. Ekologiyalıq faktorlar Atirgúller toparına tiyisli dárilik ósimlikler hár qıylı ekologiyalıq talaplarga iye. Olar hár túrli topıraqlarda ósiwi múmkin, biraq azıqlıq zatlarına bay, jaqsı drenajlangan topıraqlardı abzal kóredi. Duris ıǵallıq, quyash nurınıń muģdarı hám temperatura olardıń ósiwi hám rawajlanıwı ushın áhmiyetli faktorlar esaplanadı. Ayırım túrler qumlı topıraqlardı abzal kórse, basqaları bolsa ónimdarlı hám igal topıraqlardı jaqsı kóredi. Olardıń kópshiligi togay shetinde, taw janbawırları hám dárya boyları sıyaqlı jerlerde ósedi.

Atirgúller toparına tiyisli dárilik ósimliklerdiń biologiyalıq qásiyetleri Morfologiyalıq qásiyetler Atirgúller toparına tiyisli dárilik ósimliklerdiń morfologiyalıq qásiyetleri júdá hár qıylı. Mısalı, Rosa canina (Shipovnik) quramalı, toygın jasıl japıraqlarga hám kóp sanlı mayda, aq-pushti gúllerge iye. Rosa gallica (francuz atirgulı) bolsa úlkenirek, qızıl gúller hám toygınraq japıraqlar menen ajıralıp turadi. Bazı túrlerde tikanlar kóp boladı, basqalarda bolsa az boladı. Gúldiń dúzilisi (sepal, petal, pistil hám stamenler sanı hám jaylasıwı) da túrlerge qarap ózgeshelenedi. Fiziologiyalıq ózgeshelikler Atirgúller toparına tiyisli ósimliklerdiń fiziologiyalıq ózgeshelikleri olardıń ósiwi, rawajlanıwı hám kóbeyiwine tásir etedi. Fotosintez procesi olardıń hár túrli jaqtılıq sharayatlarına beyimlesiwine baylanıslı. Suw almasıw procesleri bolsa ósimliktiń ósiw ornınıń ıǵallıǵına baylanıslı bolıp, qurǵaqshılıqqa shıdamlı túrler de, ıǵallıqtı súyiwshi túrler de bar. Dem alıw procesi bolsa temperatura hám hawa ıǵallıǵına baylanıslı. Súwrette japıraq dúzilisi hám gúl morfologiyasınıń názik detalları kórsetilgen. Hárbir ósimliktiń qalay parıqlanıwın túsiniw ushın bul quramalı qásiyetlerdi diqqat penen baqlaw áhmiyetli. Morfologiyalıq hám fiziologiyalıq qásiyetlerdegi ayırmashılıqlar atirgúller toparındaǵı ósimliklerdiń hár qıylı ekologiyalıq sharayatlarga beyimlesiwsheńligin hám dárilik qásiyetleriniń hár qıylılıǵın belgileydi.

Atirgúller tuqımlasına tiyisli dárilik ósimliklerdiń ximiyalıq quramı hám biologiyalıq aktivligi Ximiyalıq quramı Atirgúller toparına tiyisli ósimliklerdiń ximiyalıq quramı júdá hár qıylı bolip, túr hám kóp túrlilikke, hátte ósimliktiń ósiw sharayatına hám jıynap alıw waqtına da baylanıslı. Olar flavonoidlar (kversetin, rutin, kemferol, apigenin sıyaqlı), taninler (gallik, ellagik, katexin kislotalarga tiykarlangan), efir mayları (citronellol, geraniol, limonen, linalool sıyaqlı), vitaminler (C vitamini, A vitamini, K vitamini, E vitamini), organikalıq kislotalar (limon kislotası, malik kislotası, askorbin kislotası) hám basqa biologiyalıq aktiv zatlarģa bay. Ayırım túrler, máselen, Rosa gallica da antosianinler de ushirasadı, olar ósimliktiń reńine tásir etedi hám antioksidant qásiyetlerge iye. Biologiyalıq aktivlik Atirgúller toparına tiyisli dárilik ósimliklerdiń biologiyalıq aktivligi olardıń ximiyalıq quramı menen tıǵız baylanıslı. Olar antioksidant (erkin radikallarga qarsı gúresiw), isiniwge qarsı (mısalı, artritte), baktericid (bakteriyalardı joq etiw, mısalı, Staphylococcus aureusqa qarsı), antiviral (viruslarga qarsı gúresiw, ayırım herpes virus túrlerine qarsı), immunomodulyator (immunitet sistemasın bekkemlew), antiseptik qásiyetlerge iye. Rosa canina túriniń miyweleri joqarı muģdarda C vitamini tutadı hám immunitet sistemasın kúsheytiwde qollanıladı. Ayırım túrlerdiń awırıwdı qaldırıwshı, jara bitiriwshi hám qan toqtatıwshı tásiri de baqlanǵan. Mısalı, Rosa damascena gúl japıraqları ekstrakti teri keselliklerin emlewde qollanıladı.

Atirgúller toparına tiyisli dárilik ósimliklerdiń kóbeyiwi hám rawajlanıw biologiyası Tuqımnan kóbeyiw (Jınısıy kóbeyiw) Roza gúller tiykarınan tuqimlardan kóbeedi. Bul process jınısıy kóbeyiw esaplanadı hám gúllewden keyin, tuqımlar payda boladı. Tuqımlardan kóbeyiw uzaq waqit talap etedi, ósimliktiń gúllewine bir neshe jillar ketip qalıwı múmkin. Tuqımnıń ónip shıǵıwı hár qıylı faktorlarǵa, sonıń ishinde, temperatura, ıǵallıq hám topıraqtıń quramına baylanıslı. Rosa canina hám Rosa rugosa túrleri tuqımnan kóbeyiwge qaraganda birqansha shıdamlı esaplanadı. Rawajlanıw basqıshları Atirgúllerdıń rawajlanıw basqıshları tuqımnan ósip shıǵıw, vegetativ ósiw, gúllew, miywe hám tuqım payda etiwden ibarat. Tuqımnan ósip shiqqannan keyin, ósimlik dáslep vegetativ ósiw dáwirin basınan keshiredi, bul dáwirde tamır sisteması hám paqallar rawajlanadı. Keyin ala vegetativ ósiw dáwiri tamamlanıwı menen gúllew dáwiri baslanadı. Gúllew dáwiri bir neshe hápteden bir neshe ayǵa shekem dawam etiwi múmkin hám túrge, sonday-aq, hawa-rayı sharayatlarına baylanıslı. Gúllew Gúllew dáwiri hár qıylı atirgúl túrlerinde hár qıylı dawamlılıqqa iye boliwi múmkin.Gúllew dáwiriniń uzınlıǵı hawa rayı sharayatına, topıraq ónimdarlıǵına hám ósimliktiń jasına baylanıslı.Rosa damascena hám Rosa gallica túrleri óziniń iyis hám gózzallıǵı menen ajıralıp turadı hám bul ósimliklerdiń dárilik qásiyetleri menen birgelikte olardı xalıq medicinasında qollanıw imkaniyatın beredi.

Atirgúller tuqımlasınadaǵı dárilik ósimliklerdiń keselliklerdi emlewdegi roli. Xalıq medicinasında qollanılıwı. 1 Isiniwge qarsı qásiyetler Rosa canina hám Rosa rugosa isiniwge qarsı tásirge iye, teriniń isiniw hám awırıwların kemeyttiredi. Rosa canina demlemesi júrek-qan tamır kesellikleriniń aldın alıwda da nátiyjeli. 2 Immunitetti bekkemlew Rosa rugosa antioksidant qásiyetleri menen immunitetti bekkemleydi, suwıqqa shıdamlılıǵın arttıradı hám viruslı kesellikler qáwpin azaytadı. Rosa canina C vitamini baylıǵı deneniń qorǵaw funkciyalarına unamlı tásir kórsetedi. 3 Dástúriy receptlerde qollanılıwı Xalıq medicinasında Rosa canina shayları temperaturasın túsiriw, tamaq awırıwın joq yetiw hám organizmdi bekkemlew ushın qollanıladi. Rosa rugosa mazları teriniń keselliklerin emlewde, demlemeleri bolsa as siniriw mashqalaların jeńilletiwde qollanıladı.

Atirgúller toparına tiyisli dárilik ósimliklerdiń genetikalıq hár túrliligi hám onı saqlaw usılları hám qorǵawdıń áhmiyeti. Genetikalıq hár túrlilik Atirgúller toparındaǵı ósimliklerdiń genetikalıq hár qıylılıǵı olardıń hár qıylı morfologiyalıq, fiziologiyalıq hám bioximiyalıq qásiyetlerinde kórinedi. Máselen, Rosa canina hám Rosa rugosa túrleri arasında miyweniń kólemi, tikanlar sanı, gúllerdiń reńi hám iyisi, sonday-aq, ximiyalıq quramı boyinsha sezilerli ayırmashılıqlar bar. Saqlaw usılları Atirgúller túrindegi ósimliklerdiń genetikalıq hár túrliligin saqlaw ushın in situ hám ex situ usılları qollanıladı. In situ usılı tábiyiy ortalıqta ósimlikler populyaciyasın qorǵawdı názerde tutadı. Ex situ usılı bolsa tuqım banklerinde, toqimalardı saqlaw arqalı yamasa genetikalıq resurslar oraylarında genetikalıq materialdı saqlawdı óz ishine aladı. Áhmiyetliligi Atirgúller toparındaǵı dárilik ósimliklerdiń genetikalıq hár túrliligin saqlaw tek ǵana medicinada qollanılatuǵın dárilik zatlardıń jeterli muǵdarda támiyinleydi. Genetikalıq kóp túrliliktiń joǵalıwı hár qıylı kesellikler hám zıyankeslerge qarsı ósimliklerdiń shıdamlılıǵın tómenletedi hám bul olardıń tábiyiy populyaciyalarınıń azayıwına alıp keliwi múmkin.

Atirgúller toparına tiyisli dárilik ósimliklerdi introdukciya etiw procesleri haqqında. Introdukciya basqıshları Atirgúller toparına tiyisli dárilik ósimliklerdiń introdukciyası, olardıń genetikalıq hár túrliligin esapqa alǵan halda, abaylap ámelge asırılıwı kerek. Bárinen burın, maqsetli aymaqtı ósimliktiń ekologiyalıq talaplarına sáykesligin anıqlaw ushın tekseriw kerek. Beyimlesiw dáwiri hám baqlaw Introdukciyalangan ósimliklerdiń jaña ortalıqqa beyimlesiwi bir neshe jil alıwı múmkin. Olardıń ósiw páti, keselliklerge shıdamlılıǵı hám reproduktivlik qábileti turaqlı baqlanadı. Máselen, Rosa caninani qurǵaq jerge kóshiriwde suwǵarıw rejimin ózgertiw kerek bolıwı múmkin. Tabıslı introdukciyanıń áhmiyeti Tabıslı introdukciya dárilik ósimliklerdiń jetkerip beriliwin támiyinlewge járdem beredi, bul bolsa olardıń medicinada qollanılıwın keńeytedi. Bunnan tısqarı, jańa aymaqlarda ósimliklerdiń ósiwi biologiyalıq hár túrlilikti arttıradı hám ekologiyalıq teńsalmaqlılıqtı saqlawǵa úles qosadı.

Juwmaq Atirgúller toparına tiyisli dárilik ósimlikler xalıq medicinasında keń qollanılatuģın hám medicinada áhmiyetke iye bolgan ósimlikler bolip esaplanadı. Olardıń túrli keselliklerdi emlewdegi roli sheksiz. Genetikalıq kóp túrlilikti saqlaw tek usı ósimliklerden dárilik zatlar alıwdı kepillep qoymastan, al tábiyiy populyaciyalardıń turaqlılıǵın da támiyinleydi. Ekologiyalıq jaqtan durıs jetistiriw hám kóbeytiw (sonıń ishinde, introdukciya procesleri arqalı jańa aymaqlarǵa beyimlesiwi) olardıń medicinalıq qásiyetlerinen nátiyjeli paydalanıw imkaniyatların keńeytedi hám keleshek áwladlar ushın bul baylıqtı saqlap qalıwǵa xızmet etedi. Ex situ hám in situ qorǵaw usılların qollanıw arqalı genetikalıq resurslardıń saqlanıwına erisiledi. Tuqım bankleri, toqimalardı saqlaw hám genetikalıq resurslar orayları bul processte áhmietli rol oynaydı. Sonday-aq, áhmietli turlardı qorǵaw ilajları kóriliwi zárúr.

Paydalanılgan ádebiyatlar 1. Husanov, A. (2012). "O‘simliklar biologiyasi" – O‘simliklarning umumiy biologik xususiyatlari va ularning ekologik o‘zgarishlarga qanday moslashishi haqida batafsil ma'lumot beradi. 2. Qodirov, T. (2005). "Dorivor o‘simliklar" – O‘simliklarning dorivor xususiyatlari, tibbiyotda qo‘llanilishi va ularning ekosistemadagi o‘rni haqida. 3. Sultonov, S. (2011). "O‘simliklar ekologiyasi" – O‘simliklarning ekologiyasi, o‘sish va rivojlanish jarayonlari, shuningdek, atirgullar turkumi o‘simliklarining ekologik o‘zgarishlarga javobi haqida. 4. Teshayev, I. (2009). "Atirgullar turkumi o‘simliklari" – Atirgullar turkumiga mansub o‘simliklarning ekologik va biologik tahlili. 5. Yusupov, M. (2013). "O‘simliklar tibbiyoti" – Dorivor o‘simliklar va ularning tibbiyotdagi ahamiyati, shu jumladan atirgullar turkumiga mansub o‘simliklarning roli. 6. Ergashev, X. (2010). "O‘simliklar va ekologiya" – O‘simliklar ekologiyasi va ularning muhitga moslashishi haqida ilmiy tadqiqotlar va nazariyalarni o‘z ichiga olgan.

Похожие

Ayiwtabanlilar tuqimlasi (dárilik tùrleri, biologiyasi, ekologiyasi, areali hám xaliq xojaliǵindaǵi áhmiyeti)

Polisaxaridler, vitaminler, terpenoid, lipidler saqlawshı ósimlikler hám olardıń ónimlerin analizlew

GMO - Abzallıqları hám qáwip-qáterlerin tallaw

Biosferanıń házirgi jaǵdayı haqqındaǵı maǵlıwmatlardıń analizi

Xemosintez procesi