Oy-yerning tabiiy yo’ldoshi - Астрономия - Презентации

Oy-yerning tabiiy yo’ldoshi

Загружено в:

13.03.2024

Скачано:

0

Размер:

2388.2939453125 KB

Mavzu: Oy-yerning tabiiy yo’ldoshi Reja: 1. Oy yerning yagona tabiiy yo’ldoshi. 2. Oyning paydo bo’lishi. 3. Oyni tadqiq qilish bosqichlari. 4. Xulosa. 5. Foydalanilgan adabiyotlar.

Oy – Yerning yagona tabiiy yoʻldoshi hisoblanadi. Oy Yerdan oʻrtacha 384 400 km uzoqlikda joylashgan. Orbitasining ekliptika tekisligiga qiyaligi burchagi 5° 8' 43" ni tashkil etadi. Massasi 7,35×1022 kg (1/81,3 Yer massasi). Oʻrtacha radiusi 1738km, sirtidagi erkin tushish tezlanishi 1,62 m/s2. Astronomik belgisi ☾. Oy orbitasi ekliptika tekisligiga oʻrtacha 5°8’43" burchak ostida yotib, 4°58’ dan 5°20’ gacha oʻzgarib turadi. Oy Yer atrofida gʻarbdan sharqqa harakatlanib, biror yulduzga nisbatan toʻla aylanish davri uning siderik (yoki yulduz) davri deb ataladi. Bu davr 27,32 oʻrtacha Quyosh sutkasiga teng.

Oy orbitasining ekliptika tekisligi bilan kesishish nuqtalari uning chiqish va tushish tugunlari deyiladi. Oy tugunlari ekliptika boʻylab Oyning harakatiga qarama-qarshi yoʻnalishda (yaʼni gʻarbga tomon) siljib boradi va 18 yil-u 7 oy (6793 sutka)da ekliptikani toʻla bir marta aylanib chiqadi. Oyning biror tugundan chiqib, yana shu tugunga qaytib kelishi orasida oʻtgan vaqt ajdar oyi deyilib, u oʻrtacha 27,21222 sutkaga tengdir. Quyosh va Oy tutilishlarining davriyligi shu oy bilan bogʻliq.

Garchi, Oy Yerga eng yaqin joylashgan kosmik obyekt bo‘lsa-da, olimlar uning qay tariqa yaralgani xususida bir qarorga kela olishmayapti. 1972-yilgi “Apollon” dasturi doirasida astronavtlar Oyning yuzasidagi tuproqdan namuna olishdi va uning qay tariqa paydo bo‘lganini aniqlashga kirishdilar. Aniqlanishicha, Oy yirik kosmik jism (aniqrog‘i, Yer) bilan to‘qnashish natijasida paydo bo‘lgan. Biroq Osaka Universiteti olimlari “Kaguya” yo‘ldoshi ma’lumotlarini o‘rganib, bu nazariyani yo‘qqa chiqaradigan faktlarni qo‘lga kiritishdi. Aftidan Yer bilan hech qanday to‘qnashuv sodir bo‘lmagan.

Unda Oy qanday paydo bo‘lgan? 70-yillarda “Apollon” dasturi orqali qo‘lga kiritilgan tuproq o‘rganilganda, olimlar Oyda uglerod va boshqa gazsimon moddalar tanqisligiga e’tibor qaratishdi. Shu tariqa Oy ikki yirik obyekt – Teyya va Yerning to‘qnashuvidan hosil bo‘lgan, degan xulosaga kelingan. Oyning hozirgi kattaligi, aylanishi, tezligi va Yerdan uzilib keta olish qobiliyatini hisoblab chiqsak, eng so‘nggi kompyuter modellari xulosasiga ko‘ra, Yer taxminan Mars kattaligidagi obyektga urilgan bo‘lishi kerak. Undan katta tizim esa Yer orbitasi va Oyning yuziga juda ko‘p miqdorda temir moddasi qoldirgan bo‘lardi.

Oy Yerning bir bo‘lagimi? Boshqa bir farazni esa Isroilning Wyeizmann tadqiqot instituti mutaxassisi Raluka Rufu ilgari surdi. Uning fikricha, Oy qadimda Yerning tarkibida bo‘lgan va asteroidlar kelib urilishi natijasida hosil bo‘lgan. Asteroidlar zarbidan snaryadlar turli burchaklarga uchib ketdi. Oy yuzidagi dog‘lar shu tariqa hosil bo‘lgan. Aslida, ushbu taxmin mantiqiy, chunki xuddi shu ulkan to‘qnashuv gipotezasi dalillarga mos keladi. Agar Teyya Yerga urilib, keyin Oyni shakllantirgan bo‘lsa, Oy uning moddalaridan iborat bo‘lishi kerak edi. Ammo Oy Teyya yoki Marsga o‘xshamaydi. Uning atomlari Yernikiga o‘xshaydi. Shunday qilib, Oy sayyoramizning eng qadimiy bo‘lagi bo‘lishi mumkin.

Oy oʻz oʻqi atrofida tekis aylangani holda Yer atrofida aylanish orbitasining turli nuqtalarida uning tezligi turlicha boʻladi, natijada Yerdan qaraganda Oy bir oz tebranib harakatlanganday koʻrinadi. Tebranish uzunlama boʻyicha 7°54’, kenglama boʻyicha 6°50’ ni tashkil etadi. Bunday tebranish libratsiya deyiladi. Biz uzoqdagi olam va ekzoplanetalarni o‘rganishdan oldin, Oy qanday paydo bo‘lganini aniqlab olishimiz kerak. Gipoteza va nazariyalar juda ko‘p, ammo hozircha ularning hech birini haqiqat deb aytolmaymiz.

Olimning ta’kidlashicha, hatto shunday yaqin masofadan xam Marsni yulduzdan farqlash ancha qiyin. 50 marta kattalashtirishga ega teleskop yordamida uning faqat diskini ko‘rish mumkin. Biroq Mars sirtidagi kanal va tog‘larni ko‘rish uchun kattalashtirishi 500 va undan yuqori bo‘lgan teleskop zarur

O‘zbekistonda oyning to‘liq tutilishi va Marsning buyuk ro‘para turishi hodisalari kuzatiladi. Oy tutilishi Toshkent vaqti bilan 23:24 da boshlanadi. Uning so‘zlariga qaraganda, butun O‘zbekiston hududida bir vaqtda — soat 23:24 da boshlanadi, bunda Yer soyasi Oy diskini sekin-asta to‘sa boshlaydi. Bir soatdan keyin, ya’ni 28 iyul soat 00:29 da Oy sirti soya bilan batamom qoplanadi, tutilishning to‘la fazasi boshlanadi.

Xulosa Biz uzoqdagi olam va ekzoplanetalarni o‘rganishdan oldin, Oy qanday paydo bo‘lganini aniqlab olishimiz kerak. Gipoteza va nazariyalar juda ko‘p, ammo hozircha ularning hech birini haqiqat deb aytolmaymiz. Ehtimol, bugungi kunda biz bilgan Yer va Oy g‘alati metamorfozalar va yovvoyi orbital raqslarni boshdan kechirgan, bu ularning aylanishi va kelajagini tubdan o‘zgartirgandir. Buni faqat Oydagi tabiiy jismlar, uning sirti hamda chuqurroq qatlamlarini o‘rganish orqali aniqlashimiz mumkin.

Foydalanilgan adabiyotlar Shubaev L.P. Umumiy yer bilimi. «O’qituvchi» T., 1975, 388 b. 2. Bokov V.A., Seliverstov Yo.P., Chervanov I.G. Obshee zemlevedenie. SPB 1999, 268 b. 3. Gerenchuk K.I., Bokov V.A., Chervanov I.G. Obshee zemlevedenie. M., «Visshaya shkola», 1984, 256 s. 4. Kalesnik S.V. Umumiy yer bilimi qisqa kursi.«O’qituvchi».T., 1966, 268 . 5. Krivolutskiy A.E. Golubaya planeta. M., «Misl», 1985

 E’tiboringiz uchun raxmat.

Похожие

Yerning tabiiy yo'ldoshi

Oy holatini kuzatish

Yerning shakli va o'lchamlari

Yerning shakli va o'lchamlari

Quyosh va yerning aloqalari