Mikroorganizmlar keltiradigan zararlanishlarning biokimyoviy mexanizmlari - Зоология - Рефераты

Mikroorganizmlar keltiradigan zararlanishlarning biokimyoviy mexanizmlari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

64 KB

Mikroorganizmlar keltiradigan zararlanishlarning biokimyoviy mexanizmlari Reja: 1. Mitseliylik zamburug‘larining agressiv metabolitlari –fermentlar va organik kislotalar. 2. Materiallar chirishining biokimyoviy mexanizmlari.

Mitseliy tez о‘sa olishi hamda tabiiy va sun’iy sintez vositasida yaratilgan xilma-xil materiallarni о‘zlashtirishga imkon beruvchi boy, quvvatli va labil ferment sitemasi mavjudligi tufayli, har xil materiallar va buyumlarni zararlovchi mikroorganizmlar orasida birinchi о‘rinda zamburug‘lar joylashadi. Hozirgi paytlarda zamburug‘lar uchun har xil sanoat materiallari (metall, beton, plastmassalar, rezina, teri, yonilg‘i, lak va bо‘yoqlar, qog‘oz va h.) о‘ziga xos ekologik “tokcha” (nisha) rolini о‘ynamoqda. Saprotrof zamburug‘lar bu materiallarga joylashishi natijasida texnofil zamburug‘larning о‘ziga xos terma ekologik guruhi shakllanmoqda. Material va buyumlarning mog‘or zamburug‘lari bilan zararlanishi о‘sayotgan mitseliy ularni mexanik parchalashi, bioifloslanish va asosan ferment va organik kislotalar ta’siri natijasida amalga oshadi. Fermentlar. Materiallar fermentlar ta’sirida parchalanishi har xil reaksiyalar – oksidlanish, tiklanish, dekarboksillanish, eterifikatsiya, gidroliz va boshqalar natijasida amalga oshadi. Mitselial zamburug‘larda xalqaro klassifikatsiyada mavjud bо‘lgan barcha 6 ta sinfga mansub fermentlar borligi aniqlangan. Ammo materiallarning kо‘pchiligi zamburug‘larning oksireduktaza , gidrolaza va liaza fermentlari ta’sirida faol yemiriladi. Biozararlanish paydo bо‘lishida hujayra ichidagi fermentlar – endofermentlar emas, balki atrof-muhitga ajratiladigan fermentlar – ekzofermentlar katta rol о‘ynaydi. Hozirgi tasavvurlarga kо‘ra, mikroorganizmlar DNK sida sintez qilinayotgan fermentga hujayradan ajralib chiqish qobiliyatini beruvchi signal kodonlarining universal birin-ketinliklari mavjud. Ular initsiatsiya kodonining о‘ng tomonida joylashgan va mRNK hosil bо‘lishida transkribitsiya qilinadi. Fermentlar ta’sirida yemirilishi. Zararlanadigan material turi bilan destruksiya qо‘zg‘atuvchilarning fermentativ xususiyatlari orasida aniq muvofiqlik mavjud. Qо‘zg‘atuvchilarda muayyan materialdagi asosiy aloqalarni parchalashda fermentlar ayniqsa faol bо‘ladi. Umuman olganda, materiallar yemirilishida ularda biotsenoz hosil qilgan bir nechta zamburug‘ va bakteriya turlarining kо‘p fermentlari ishtirok etadi va bu jarayonning biokimyosi murakkab. Misol uchun, molekulalarida amid va murakkab efir aloqalari bо‘lgan polimerlar ( poliamid,

poliuretan, polialkilentartrat, mochevinaformaldegid smolalari, diollar asosidagi poliefirlar ) biodestruksiyasi faol esteraza va proteolitik fermentlar sintez qiluvchi zamburug‘lar bilan zararlanishi natijasida amalga oshishi mumkin. Murakkab efir aloqali poliuretanlarga nisbatan oddiy efir aloqali poliuretanlar zamburug‘lar bilan kuchliroq zararlanishi aniqlangan. Oddiy efir aloqalari zamburug‘ polimerni parchalashi va sо‘ngra uni о‘zlashtirishini osonlashtiradi. Uretan aloqalari oralarida uzun karbon zanjirchalari bо‘lgan birikmalar oson parchalanadi. Bir-biriga yaqin joylashgan uchta metil guruh mavjudligi ham uretanlar zararlanishini kuchaytiradi. Poliuretan tuproq mikromitsetlari tomonidan parchalanishi quyidagi tartibda о‘tadi: qoldiq erkin izotsianatlar – –  mochevina va amid guruhlari – –  uretan guruhlari – –  izotsian-siydik kislotasining xalqalari. Organik kislotalar. Mitselial zamburug‘larning juda kuchli agressiv metabolitlari organik kislotalardir. Ular organik va anorganik sanoat materiallarida, jumladan metallarda ham, tez rivojlanadigan va substrat ichkarisiga chuqur tarqaladigan destruksiya qо‘zg‘atadi. Mog‘or zamburug‘lari kulturalaridan 40 tadan kо‘p organik kislotalar ajratilgan. Penicillium turlari asosan limon va glyukon, Aspergillus spp. – limon, glyukon va shovul, Mucor spp. – qahrabo, fumar va shovul kislotalarini sintez qiladi. Muayyan sharoitda zamburug‘lar о‘zlashtirgan qandlarning 90-100 foizini limon kislotasi hosil qilish uchun sarflagani aniqlangan (V.S. Butkevich). Odatda ayni bir turga mansub zamburug‘ bir qancha bir-biriga yaqin bо‘lgan organik kislotalar hosil qila oladi. Sintez qilinadigan kislota miqdoriga asoslanib zamburug‘larni uch guruhga ajratish mumkin: 1) muhitga organik kislotalarning nisbatan katta miqdorini ajratuvchi turlar ( P. chrysogenum, A. niger, A. oryzae ); 2) kislotalarning uncha kо‘p bо‘lmagan miqdorlarini ajratuvchi turlar (zamburug‘larning kо‘pchiligi); 3) muhitga kislotalarni juda oz miqdorda ajratuvchi turlar ( Mucor sp., Alternaria alternata ). Mog‘or zamburug‘lari kо‘p hollarda va katta miqdorlarda hosil qiladigan kislotalar limon, glyukon, shovul, sut, fumar, qahrabo va olma kislotalaridir.

Limon kislotasi . (M = 192,13; T erish = 153 o S – karbonsuvlarning tо‘la bо‘lmagan oksidlanishi mahsulotidir). Limon kislotasi sintezining asosiy yо‘li – trikarbon kislotalar siklida (TKS) shovulsirka kislotasining atsetil-koenzim vositasida kondensatsiya qilinishidir. TKS da ayni vaqtda hosil bо‘ladigan va ular ham 4 karbon atomiga ega bо‘lgan qahrabo, fumar va olma kislotalari ham SHSK orqali limon kislotasiga aylanishi mumkin. Limon kislotasi sintezi uchun eng qulay karbon manbai qandlardir. Limon kislotasini tо‘plash karbon manbai bitgunicha davom etadi, sо‘ngra zamburug‘ tо‘plangan kislotani parchalashi mumkin. Zamburug‘lar hayot kechirishi uchun lozim bо‘ladigan mikroelementlar (Zn, Mn va b.) ba’zi turlarda limon kislotasi sintezini kuchaytirishi, boshqalarida esa kamaytirishi mumkin. Dezaminlash jarayonida karbon manbai sifatida о‘zlashtirilishi uchun, barcha aminokislotalar limon kislotasi sintezini kuchaytiradi. Limon kislotasining eng yaxshi produsenti bо‘lgan Aspergillus niger shu kislotani sanoatda ishlab chiqarish uchun qо‘llaniladi. Limon kislotasining ancha katta miqdorlarini Aspergillus glaucus, A. clavatus, A. fumaricus, A. awamori, A. aureus, Penicillium glaucum, P. arenarium turlari ham sintez qiladi. Materiallar chirishining biokimyoviy mexanizmlari. Sulfattiklovchi (sulfatreduksiya qiluvchi, desulfatlovchi) bakteriyalar (STB, DSB). Oltingugurt manbai sifatida mikroorganizmlarning aksariyati sulfatlarni о‘zlashtiradi va ularni sulfidlargacha tiklash uchun kerak bо‘lgan ferment sistemalari mavjud. Bu jarayon assimilyatorlik sulfatreduksiyasi , deb ataladi va uning biokorroziyaga bevosita aloqasi yо‘q. Faqat yuqori darajada maxsuslashgan, obligat anaerob STB biokorroziya qо‘zg‘atuvchilaridir va ular elektronlarning oxirga akseptori sifatida sulfatlarni qо‘llashi va katta miqdorda vodorod sulfid hosil qilishi mumkin СOOH СH 2 СOH СH 2 СOOH СOOOH

( dissimilyatorlik sulfatreduksiyasi ). Bu bakteriyalar energiya hosil qiluvchi reaksiya о‘tkazadi: SO 4 2- + 8e + 10H + – –  H 2 S + 4H 2 O Assimilyatorlik va dissimilyatorlik sulfatreduksiyalarning farqi shundaki, birinchisiga bir molekulani faollashtirish uchun 2 ATF molekulasi, ikkinchisiga esa 1 molekulasi talab etiladi va faqat “dissimilyatorlarda” adenozinfosfosulfatni sulfit va AMF gacha tiklovchi adenozin-5  -fosfosulfatreduktaza fermenti bor. Bu jarayon kо‘p bosqichli. Oldin sulfat ATF tomonidan faollashtiriladi: SO 4 2- + ATF– – – – – – – – – –  AFS (adenozinfosfosulfat) + pirofosfat ATF - sulfurilaza Keyin AFS sulfitgacha tiklanadi: AFS+ 2e – – – – – – – – – – –  SO 3 2- + AMF AFS - reduksiya Undan keyin sulfit sulfidgacha tiklanadi: SO 3 2- + 6e + 10H + – –  H 2 S + 3H 2 O STB xemolitogeterotroflar, karbonat angidridni avtotrof shaklida assimilyatsiya qila olmaydi va о‘sishi uchun tayyor organik moddalarga ehtiyoji bor. Elektron va vodorod donorlari sifatida ular boshqa xil achishlarning oxirgi mahsulotlarini (laktat, malat, etanol, piruvat) hamda formiat, xolin, kо‘p birlamchi spirtlar, aminokislotalar va karbonsuvlarni qо‘llaydi. Bunda laktat, malat va etanol atsetat va SO 2 gacha oksidlanadi:

8N + H 2 SO 4 – –  H 2 S + 4N 2 O Desulfatlovchi bakteriyalar tarkibida flavoproteidlar, ferredoksin va sitoxromlari bо‘lgan, elektron о‘tkazishning rivojlangan zanjiri mavjudligi aniqlangan. Elektron о‘tkazishda ularning birin-ketinligi aniqlanmagan, ammo oksidlovchi fosforlash va u bilan tutashgan tashuvchilar sistemasi vositasida sulfatga elektronlar о‘tkazish STB uchun energiya manbai ekanligi shubhasizdir. Neft mikrobiologiyasida asosiy savollardan biri bо‘lsa ham, neftning karbonvodorodlarini о‘zlashtirilishi hozirlikcha о‘rganilmagan. Ba’zi sulfatreduksiya qiluvchi bakteriyalar energiya manbai sifatida molekulyar vodorodni о‘zlashtira oladi, ammo karbon manbai sifatida organik moddalarni talab qiladi. STB ta’sirida pо‘lat, temir va alyuminiyning anaerob korroziyasining mexanizmi haqida bir nechta gipoteza mavjud. Ulardan ikkitasi diqqatga sazovordir: a) katod depolyarizatsiyasi gipotezasi – bakteriyalar polyarlashgan vodorodni iste’mol qilishi natijasida korroziya ostidagi metallning katod qismi stimulyatsiya qilinishi; b) katod depolyarizatsiyasi stimulyatsiya qilinishi gipotezasi – bakteriyalar sulfatni tiklashining oxirgi mahsulotlari bо‘lgan temir ionlari va sulfid ionlarining о‘zaro ta’siri natijasida hosil bо‘lgan qattiq temir sulfidlari tomonidan katod depolyarizatsiyasi stimulyatsiya qilinishi. Sulfatreduksiya qiluvchi bakteriyalarning katodni depolyarizatsiya qilish qobiliyati ular metabolizm jarayonida elementar vodorodni о‘zlashtira olishiga, ya’ni gidrogenaza fermenti faolligiga bog‘liqligi aniqlangan. Mikroorganizm shtammida bu ferment faolligi qancha yuksak bо‘lsa, korroziya shuncha kuchli bо‘ladi, bu esa birinchi gipotezani tasdiqlaydi. Ammo muhitda temir sulfidining katta miqdori mavjud bо‘lsa, hatto gidrogenaza faolligi kam bо‘lgan shtammlar ham о‘ta kuchli 4СН 3 ССООН + 4Н 2 О +  4СН3СООН + 4СО 2 + 8Н O

katod depolyarizatsiyasini qо‘zg‘atadi. Shu sababdan ikkinchi gipoteza yaratilgan: muhitda temir sulfidining katta miqdori mavjudligida u temir bilan galvanik juftlik hosil qiladi, bunda sulfid katod rolini bajaradi, temir esa korroziyalanadi. Temir sulfidi vaqt о‘tishi bilan atomar vodorodni boylashi natijasida uning katodlik faoliyati kamayadi. Bakteriyalar gidrogenazasi faolligi natijasida vodorod ketadi va temir sulfidning katodlik funksiyasi tiklanadi. Shunday qilib, ikkinchi gipoteza gidrogenaza faolligining ahamiyatini ham izohlaydi.

Xulosa Bugungi kunda biozararlanishga qarshi asosiy kurash sterategiyasi material va buyumlarni lokal himoya qilishdir. Shunga kо‘ra dastlabki etaplarda muammo alohida tor yо‘nalishlarda rivojlanib, deyarli bir-biri bilan bog‘lanmagan edi. Hozirgi davrda alohida yо‘nalishlar orasida aloqa bir muncha yо‘lga qо‘yildi. Biologik, kimyoviy va texnik kabi partnerlar (raqiblar) orasidagi aloqa biozararlanish muammolarini yechishda alohida ahamiyat kasb etadi. Ular biozararlanishni inventarizatsiya va boshqa masalalarni hal qilishda faol ishtirok etadilar. Material va buyumlarning biozararlovchi agentlarini inventrizatsiya qilish katta ahamiyatga ega. Tirik organizmlar, zararlanish obyektlari hamda himoya usullari kiritilgan biozararlanish katalogini tuzish yangi biotsidli materiallar ishlab chiqarishda istiqbolli bashorat va tadbirlar dasturlarini yaratish uchun nihoyatda zarurdir. Biozararlanishni aniqlash va katalogizatsiya qilish, nafaqat material va buyumlarga hujum qiluvchi tirik organizmlarning turli-tumanligi vaholanki biozararlash agentlar doirasining kengayib borishi bilan ham murakkablashadi. Yangi materiallar va biosfera yangi himoya vosita va formalaridan foydalanadi. Bugungi kunda biozararlanishlar tо‘g‘risidagi bilimlar tirik organizmlar, materiallar va mahsulotlar tuproq, suv va yer usti muhitlari sharoitidagi “tо‘qnashuvli” о‘zaro munosabatlarining murakkab mozaikasini eslatadi. Biozararlanishlar bilan bog‘liq bо‘lgan xо‘jalik vaziyatlarining bahosi va analizi mozaika barcha yacheykalarini saralash yо‘li bilan amalga oshira olmaydi. Bu masalani, hech bо‘lmaganda kо‘zga kо‘rinadigan vaqtda, bajarilmaydigan qiladi. Jonivorlar, о‘simliklar va mikroorganizmlarni turli xil guruhlarda, materiallar va mahsulotlarning turli darajalarida, ularning bir biri bilan о‘zaro munosabatlarida biozararlanish xususiyatlari namoyon bо‘lishiga о‘xshash, parallel xosiyatlarni izlash kerak.

ADABIYOTLAR 1. Aktualniye voprosi biopovrejdeniy / Pod red. B.V.Bocharova. M.,1983. 236 s. 2. BiopovrejdeniY. ucheb. posobiye /Pod red. V.D.Ilicheva.-Moskva: Vissh.shk., 1987.352 s 3. Zashita materialov i texnicheskix ustroystv ot ptits / Pod red. V.D.Ilicheva. M., 1984. 239 s. 4. Ilichev V. D. Upravleniye povedeniyem ptits. M., 1984. 303 s. 5. Ilichev V. D., Bocharov B. V., Gorlenko M. V. Ekologicheskiye osnovi zashiti ot biopovrejdeniy. M., 1985. 261 s. 6. Kurs nizshix rasteniy. M., 1981. 519 s. 7. Metodi eksperimentalnoy mikologi. Spravochnik. Kiyev: Naukova dumka, 1982, 552 s. 8. Mikroorganizmi i nizshiye rasteniya – razrushiteli materialov i izdeliy / Pod red. M.V. Gorlenko. M., 1979. 255 s. 9. Yakobi V. E. Biologicheskiye osnovi predotvrasheniya stolknoveniy samoletov s ptitsami. M., 1977. 166 s. 10. Ellis M.B. Dematiaccous Hyphomycetes. CMI, Kew, Surrey, England, 1971, 608 p. 11. Ellis M.B. More Dematiaccous Hyphomycetes. CMI, Kew, Surrey, England, 1976, 507 p. 12. Gams W., van der A H.A ., van der Plaats A.J., Samson R.A., Stalpers J.A. CBS course of Mycology. Third edition. Inst. Of the Royal Neth. Acad. Of Arts and Sci., Baarn, 1987, 139 p.

Похожие

Mikroorganizmlar bilan zararlanadigan material va buyumlar

Organizm rivojlanishi va muhit

Biotsidlar – biozararlanishdan himoya qilish vositalari

Embrional maydon gipotezasi. Fiziologik Gradient nazariyasi

Hujayra differensiasiyasi mexanizmi