Kо‘p hо‘jayrali hayvonlar Bulutlar (Spongia) tipi. (Umumiy harakteristika) - Зоология - Рефераты

Kо‘p hо‘jayrali hayvonlar Bulutlar (Spongia) tipi. (Umumiy harakteristika)

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

43 KB

Kо‘p hо‘jayrali hayvonlar Bulutlar (Spongia) tipi. (Umumiy harakteristika) Reja: 1. Mezozolar tipi. 2. Bulutlarga umumiy tavsif. 3. Bulutlar tuzilishi. 4. Bulutlar jinsiy kо‘payishi va rivojlanishi. 5. Bulutlar sistematikasi.

1. Mezozolar tipi. Yer yuzida yashayotgan va qadimgi davrlarda yashab tuxumi qurib ketgan hamma hayvonlar о‘z tuzilishi bilan bir – birlaridan keskin farqlanadigan sodda hayvonlar yoki bir hо‘jayralilar va kо‘p hо‘jayrali hayvonlar deb nomlanadigan ikkita ulkan guruhga bо‘linganligi umumiy qismga kо‘rsatib о‘tilgan edi. Mazkur guruhlar har biri alohida “hayvonlar dunyosi” ni tashkil qiladi. “Kо‘p hо‘jayrali hayvonlar”: mezoza (Mesozoa), parazoa (Parazoa) va “haqiqiy kо‘p hо‘jayralilar” (Eumetazoa) katta bо‘limlaridan tashkil topgan. Mezozoa (Mesozoa) tipiga mansub kо‘p hо‘jayralilar о‘zlarining sodda tо‘zilishlari bilan harakaterlanadi. Bir necha xil dekiz hayvonlari tanasida parazitlik qilib hayot kechiruvchi bu mayda (0,5 mm dan 1 sm gacha) hayvonlarining tanasi faqat ikki qavatli eng sodda tuzilgan hо‘jayralardan-tashqi- kiprikli epiteliya va ichki – generativ (kо‘payishga xizmat qiladigan) hо‘jayralardan tuzilgan. Ba’zi olimlar mazkur qavatlarni ektoderma va entoderma ekanligini e’tirof etilsa, ayrim olimlar (jumladan, S.V.Averintsev) bu hо‘jayralarning embrion varaqchalari sifatida rivojlanishini rad etadi. Mezozoalarining kelib cheqishi va boshqa tiplar bilan filogenetik munosabatlari ham hozirgacha noaniqdir. Bir guruh ularning sodda tuzilishining birlamchi hodisa deb anglab, mezozoa-sodda (bir xujayrali) hayvonlar bilan yuqorli kо‘p hujayralilar о‘rtasidagi daslabki oraliq guruh deb hisoblasa, ikkinchi guruh zoologlar ularning parazitlik natijasida soddalshgan yosh lichinkalik holda qobil parazitlikka moslashgan neotenik formalar deb e’tirof etiladi. Haqiqatan ham ularning tuzilishi-sо‘nggi taxminni asosli ekanligini kо‘rsatadi. 2.Bulutlarga umumiy tavsif. Bulutlar nihoyatda sodda tuzilgan, kо‘p hо‘jayrali о‘troq hayvonlar bо‘lib kо‘pchiligi dengiz va okeanlarda, ba’zilari kо‘lmak suvlarda, hovuzlarda, botqoqliklarda hayot kechiradi.boshqa kо‘p hо‘jayralilar kabi ularda ham hо‘jayralar ayrim vazifani bajarishga moslashgan bо‘lsada, mazkur hо‘jayralar tо‘qimalar darajasiga kо‘tarila olmagan.

Bulutlar tanasining tashqi va qisman ichki satqi yapaloq qoplovchi epiteliya harakteridagi hо‘jayralardan tuzilgan bо‘lib markaziy bо‘shliq yoki oziqlanish xonachalari deb atalauvchi xivchinli yoki yoqali hо‘jayralar – xoanatsitlar bilan qoplangan. Bular oziq zarrachalarini ushlab olish va xazm qilishda xizmat qiladi. Bulutlarda turli shakldagi mineral yoki organik modda (spongin)dan tuzilgan skelet borligi harakterlidir. Ular mezogleya qavatida yetishadi. Bulutlarning tanasidagi minglarcha teshikchalar orqali ichki-paragastral qismiga о‘tuvchi suv oqimi oziq zarralari va kislorod keltirgach, foydalanilgan suv “oskulum” deb nomlanuvchi markaziy teshik orqali chiqarib yuboriladi. Jinsiy bо‘linish yoki kurtaklanish yo’li bilan kо‘payadi. Umuman bulutlarning tana shakli nihoyatda xilma-xil bо‘lib, sharsimon, qadahsimon, kо‘zachasimon va boshqa xillalarda bо‘ladi. Bu tipga mansub bо‘lgan 5 mingtacha turning juda katta kо‘pchiligi dengiz va okeanlarda yashaydi. Bulutlar oziqlanish vazifasini bajaradigan yoqali xivchinli hо‘jayralar xoanatsitlarning joylashishi harakateriga qarab uch tipga: askon, sikon, leykon tipida tuzilgan. 3. Bulutlar tuzilishi. Askon - tipida tuzilgan bulutlar eng mayda va sodda tuzilgan bо‘lib bularning hamma turlari dengizlarda tarqalgan. Shu tipda tuzilgan Barentsov dengizida yashovchi astsettaning kattaligi 2-3 mm kо‘zachasimon, yakka yoki koloniya holida yashaydi. Ostki tomoni dengiz tubiga birikkan ustki tomonida esa oskulum teshigi joylashgan. Poralardan kirgan suv paragastral bо‘shliqqa о‘tadi. Tanasining ichki qismi xivchinli hо‘jayralar bilan qoplangan. Poralardan suv orqali kirgan oziq zarralari mikroblar, chirindilar, detrit (chirindi zarrachalari)ni ushlab olib boshqa hо‘jayralarga о‘tkazadi. Sikon – tipidagi tuzilgan bulutlarning tana devori askonlarga nisbatan bir muncha qalin. Bulardagshi xoanatsitlar paragastral bо‘shliqda emas, balki mazkur bо‘shliq bilan tashqi epiteleya orasidagi “xivchinli naychalar” deb ataluvchi

maxsus yon bо‘shliqlarda joylashgan. Bu naychalar maxsus kanalchalar orqali tashqariga ochilgan. Umuman sikon bir nechta askonlarning birikishidan hosil bо‘lgan. Bular ham hammasi dengizlarda yashaydi. Leykon – shaklida tuzilgan bulutlar tana devorli ancha qalinlashgan bо‘lib leykonlarda xoanatsitlar maxsus kamerada joylashgan. Bu bulutlarning hammasi deyarli dengizda yashaydi. О‘zimizda uchraydigan “bodyaga” buluti leykon tipida tuzilgan. Bulutlar jinssiz (kurtaklanish) va jinsiy yo’l bilan kо‘payadi. Tashqi yon kurtaklanish bulutlarda kо‘p uchraydi va bu hodisa koloniya hosil bо‘lishida katta rol о‘ynaydi. Chuchuk suv bulutlari bodyagalar kuzda maxsus kurtak (qishlovchi) gemmulalar hosil bо‘ladi. Bular maxsus qobiqqa о‘ralib oladi va qishni о‘tkazadi. Qishda ona bulut о‘lib mazkur bulut (gemmula mezogleya qavatida hosil bо‘ladi). Bulut о‘lgandan sо‘ng gemmulalar suv tubiga tarqaladi. Kelgusi yil bahorda gemmulalardan yosh bulutlar chiqadi. 4. Jinsiy kо‘payishi va rivojlanishi. Bulutlar ayrim jinsli va germofradit bо‘lib gametalari mezogleyada yetishadi. Mezogleyadagi hо‘jayralardan tuxum hо‘jayrasi hosil bо‘ladi. Boshqa hayvonda shunday hо‘jayralardan spermatazoid yetishadi va suv orqali ona bulut ichiga kiradi va urug‘lantiradi. Hozirgi davrda fanga ma’lum bо‘lgan bulutlar uchta sinfni 1.Ohakli bulutlar. 2.Shishasimon bulutlar. 3.Oddiy bulutlar. Oddiy bulutlar sinfining vakillaridan biri bodyaga, baykal buluti kabi oilalarining vakillari kо‘l va turli havzalarda uchraydi. Mazkur bulutlarning 3-4 turi О‘rta Osiyo (Buxoro oblasti, Farg‘ona vodiysi)ning ba’zi kо‘l va havzalarida uchraydi.

Bulutlarning iqtisodiy ahamiyati uncha katta emas. О‘rta dengiz havzasida tarqalgan skeletli bulutlar “hammom buluti” nomi bilan yuritilb, О‘rta dengiz bо‘yi xalqlarining xо‘jaligida ma’lum ahamiyatiga ega. Bodyagalar oilasiga mansub bulutlar xalq meditsinasida ishlatiladi. Havza va kо‘llarda yashaydigan mazkur bulutlar suvni mikroblardan tozalanishda yordam beradi. Ularning qadimgi qazilma avlodlari Paleozoy erasidan ilgarigi qavatdan ma’lum. 5. Bulutlarga sistemasi turkumlanishi. Xozirgi davrda fanga ma’lum bо‘lgan bulutlar uchta sinfni: ohakli bulutlar (Calcarea), shishasimon bulutlar (Hyalospongia) va oddiy bulutlar (Demospongia) ni о‘z ichiga oladi. Ohakli bulutlar sinifiga mansub bulutlarning hamma turlari sayoz dengizlarda yashaydi. Ular askon, sikon yoki leykon tipida tuzilgan bulib, tо‘g‘ri, uchamak yoki tо‘rtamak shaklda, kо‘pincha erkin joylashgan. Shishasimon bulutlar sinfiga mansub bulutlarning tanasi turli shaklda bо‘lib, birmuncha yirik (150 sm gacha). Hamma turlari deyarli dengiz va okeanlarning katta chuqurliklarda uchraydi. Mezogleya qismi yaxshi rivojlangan, Leykon tipida tuzilgan mazkur bulutlarning skeleti kremniy oksedidan iborat bо‘lib, juda xilma- xil murakkab shakllarda bо‘ladi. Oddiy bulutlar sinfining vakillari eng kо‘p tarqalgan bо‘lib, ba’zi turlari chuchuk suv havzalarida yashaydi. Hamma turlari leykon tipida tuzilgan, xilma-xil shaklda va har xil katta-kichiklikda bо‘ladi. Bular о‘rtasida ayniqsa kremniy – organik skeletlilar turkumi alohida ahamiyatga ega. Spongin skeletli bulutlarning skeleti murakkab “tо‘qilgan” elastik – qayishqoq spongin moddasidan tuzilgan; ba’zilari birmuncha yirik, yumaloqroq yoki “notо‘g‘ri” (havodagi parcha bulutga о‘xshash) shakllarda bо‘ladi. Kо‘pchiligi О‘rta dengiz va Egey dengizida tarqalgan. Ma’lum xо‘jalik ahamiyatga ega. Bodyaga, baykal buluti kabi oilalarning vakillari kо‘l va turli havzalarda uchraydi. Bularning skeleti ignacha va tanachalari kremniy oksididan tuzilgan

bо‘lib, spongin moddasi bilan tutashgan. Mazkur bulutlarning 3-4 turi О‘rta Osiyo (Buxoro oblasti, Farg‘ona vodiysi) ning ba’zi kо‘l va havzalarida P.D. Rezvoy va avtor tomonidan topilgan. Bulutlarning iqtisodiy ahamiyati uncha katta emas. О‘rta dengiz havzasida tarqalgan va spongin skeleti bulutlar – “hammom buluti” nomi bilan yuritilib, О‘rta dengiz bо‘yi xalqlarining xо‘jaligida ma’lum ahamiyatga ega. Bodyagalar oilasiga mansub bulutlar xalq meditsinasida ishlatiladi. Havza va kо‘llarda yashaydigan mazkur bulutlar suvni mikroblardan tozalanishida yordam beradi. Bulutlar – tuzilishi va embrion rivojlanishi bilan boshqa kо‘p metazoalardan keskin farqlanadigan eng qadimgi va sodda kо‘p hо‘jayrali hayvonlardir. Ularning qadimgi qazilma avlodlari Paleozoy erasi (Kembriy davri)dan ilgarigi qavatlardan ham ma’lum. Kо‘pchilik olimlarning faraziyalariga kо‘ra ular yoqali xivchinlilarning koloniyali avlodlaridan paydo bо‘lgan. Lekin, bulutlar kо‘p hо‘jayralilarning sodda va о‘ziga xos avlodi- “shoxchasi” bо‘lganligidan ulardan boshqa formalar rivojlanmagan.

Похожие

Sodda hayvonlar tipi (Protozoa)

Ko‘p ho‘jayralilar (Metazoa) G‘ovaktanlilar (Porifera Spongia) Plastinkasimonlar (Placozoa) tiplari

Halqali chuvalchanglar(Annelides) tipi

Ko`p hujayralilar

Xordalilar tipi