Biozararlanish ekologo-texnologik muammo sifatida - Зоология - Рефераты

Biozararlanish ekologo-texnologik muammo sifatida

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

141 KB

Biozararlanish ekologo-texnologik muammo sifatida Reja: 1. Biozararlanishlar tushunchasi va predmeti. 2. Biozararlanishning ikkiyoqlamali xususiyati. 3. Biozararlanishning kelib chiqish sabablari va ekologo-texnologik konsepsiyasi.

Biozararlanish – atrof muhitni inson tomonidan unga kiritilgan yangiliklarga javob reaksiyasidir. Inson yaratgan materiallar va mahsulotlar biosferada sodir bо‘layotgan tabiiy jarayonlarga kirishib ketib, tabiiy biotsenozlar tarkibiga qо‘shiladi. Biozararlanish bilan bog‘liq bо‘lgan barcha holatlarda bir tarafdan organizm va atrof muhit boshqa tarafdan inson qо‘li bilan yaratilgan bunyodkorlik mahsuli bir-biriga ta’sir qiladi. Bu komponentlarning о‘zaro ta’sirini avvalambor ularning xо‘jalik faoliyati va inson turmushi nuqtai nazaridan о‘rganishda biozararlanish muammosi kompleks ekologik-texnologik yondoshishlarga asoslanadi. Kompleks yondoshuvlar biozararlantiruvchi agentlarni – tirik organizmlarning о‘zaro ta’sirini, ayniqsa shunday holatlarda, qachonki ular turli sistematik guruhlar, turlar va populyatsiyalarga yoki bir-biridan ekologik uzoq bо‘ganlarida hisobga oladi. Ekologik-texnologik yondoshuvlarda biozararlovchi ta’sirdan samarali himoyalanishga imkon beruvchi bashorat qilish nazarda tutiladi. Ertilayotgan polimerlar strukturasiga biotsid xususiyatga ega elementlarni kiritish yoki yog‘och va boshqa mahsulotlarga ularni singdirish buning misoli bо‘lishi mumkin. “Biozararlanishlar” tushunchasi inglizcha “ biodeterioration ” sо‘ziga tо‘g‘ri keladi. Bu tushuncha halqaro muvofiqlashtiruvchi tashkilotlarni belgilash uchun yuzaga keldi, masalan, The Biodeterioration Society – Biozararlanishlar bо‘yicha Halqaro Jamiyat. Mashhur olim Van der Kerk biozararlanishga quyidagiga ta’rif beradi: biozararlanish - organizmlar hayot faoliyati tufayli yuzaga kelgan materiallar xususiyatlaridagi о‘rinsiz о‘zgarishlardir. Rus olimi G.I.Karavayko bu tushunchani kengaytirib biozararlanish deganda organizmlar faoliyati tufayli materiallar xususiyatlarida sodir bо‘ladigan kerakli va keraksiz о‘zgarishlarni atashni taklif etgan. Ikkala tushuncha ham organizmlar zararlaydigan obyektlarni xilma-xilligini tо‘liq qamrab ololmaydi. Shuni hisobga olib, biozararlanish tushunchasini biz tirik organizmlar faoliyati va ishtiroki bilan, kelib chiqishi antropogen yoki xomashyo sifatida

foydalaniladigan tabiiy obyektlarni strukturaviy va funksional xarakteristikasi о‘zgarishini vujudga keltiradigan holatlarga tadbiq qilamiz. Ushbu ifodani tо‘liq emasligini hisobga olgan holda, biozaralanish hodisalarini xilma-xilligini qamrab oluvchi va shuning uchun muammoni butunligicha aks ettiruvchi sifatida uni qarash mumkin. Albatta bunda har bir yо‘nalish muammolarini, obyektlarini va ularga qarshi himoya vositalarini о‘ziga xos masalalarini hisobga olgan holda qо‘shimchalari bilan qabul qilinadi. Bu ma’noda dengiz kemalarini bioqoplamalardan himoyalovchi mutaxassis о‘zini talqini, aerodromlardan qushlarni chо‘chituvchi ornitolog о‘z talqinini, kuya, terixо‘rlar va termitlar bilan shug‘ullanuvchi entomologdan farqli о‘laroq fikirlarni bildiradilar. Yuqoridagilardan kelib chiqib aytish mumkinki, ekologik-antropogen- texnologik omillarning о‘zaro ta’siri asosida biosferani inson faoliyati natijasida kelib chiqqan mahsulot bilan tо‘ldirishi (ifloslanishi) bilan bog‘liq biotsenotik, landshaft-zonal va keng ma’noda biosferik hodisa-biozararlanishdir. Biozararlanish vaziyat ini vujudga keltiruvchi eng muhim komponentlar tirik organizmlardir, ular obyektga biozararlanish ta’sir etish manbai bо‘lib, maxsus vositalar bilan himoyalangan yoki himoyalanmagan bо‘ladilar. Biozararlanishlarning manbai deb material, buyum, inshoot, tabiiy homashyolarga hujum qiluvchi va ularning xossalarini inson uchun nomaqbul qiluvchi organizmlarga ataladi. Bunday organizmlar biozararlanish agentlari yoki zararlantiruvchi organizmlar deb ham yuritiladi. Inshootlar, buyumlar, materiallar, mahsulotlar organizmlar bilan zararlanganda foydali xususiyatlarini yо‘qotadilar. Ularni biozararlanish obyektlari yoki biozararlanadigan obyektlar deyiladi. Biozararlanishning kelib chiqish sabablari tо‘g‘risida yagona fikr yо‘q. Biozararlanish hamisha, qanday bо‘lmasin, tо‘g‘ridan tо‘g‘ri yoki bir tomondan atrof-muhit bilan bog‘langan. Biozararlanishlar jarayoni nafaqat atrof-muhit ta’sirini sezadi, о‘z navbatida о‘rab olgan barcha yaqin muhitni о‘zgartirib, unga ham ta’sir kо‘rsatadi.

Biozararlanish vaziyati shakllanishida biotsenotik munosabatlar - faktor sifatida . Biozararlanishni paydo bо‘lishida antropogen faktorning ahamiyatini tushinish uchun biozararlanish jarayonini boshqaruvchi, uning kuchini о‘zgartiruvchi, tezlashtiruvchi yoki sekinlashtiruvchi va xatto vaqtinchalik tо‘xtashgacha olib keluvchi funksiyalar muhim ahamiyatga ega va e’tiborga loyiq. Biozararlanish - bu bir vaqtning о‘zida ham ekologik, ham antropogen- texnologik kо‘rinishidir. Ekologik va texnologik komponentlarning murakkab о‘zaro ta’siri dinamikasida biozararlanishning kо‘rinishi deb ta’riflaydi. Dinamikaning harakati va yо‘nalishi shu о‘zaro ta’sir bilan aniqlanadi. Buning ustiga inson va uning ish faoliyati natijalari bu о‘zaro ta’sirda atrof muhitning bir qismi bо‘lib ishtirok etadi, vaholanki muhitning о‘zi, biozararlanish uchun muhim ekologik faktorlar orqali bevosita ifodalanib, biozararlanish jarayoning ishtirokchisi bо‘lib qoladi. Ekologik va antropogen-texnologik komponentlar buning ustiga bir-biriga о‘zaro kirishib va bir-biri bilan shunchalik о‘zaro tig‘iz ta’sir qiladiki biozararlanishni vujudga keltirishning alternativ sababi sifatida ularni alohida qarash mumkin emas. Sababi bu komponentlarning о‘zaro ta’siri va aynan uning biozararlanish tо‘g‘risidagi bizning ekologik va bir vaqtning о‘zida antropogen tabiati kо‘rinishidagi murakkab hodisa sifatida tushunchamizning butunligini ta’minlaydi. Biozararlanishning ikki yoqlama tabiatini e’tiborga olib ekologo-texnologik konsepsiya ta’kidlashicha e’tiborni quyidagi, ularning vujudga kelishi va о‘tish jarayonida sodir bо‘lgan, muhim hodisalarga qaratadi. 1. Zararlovchi turlarning rо‘yxati kabi zararlanuvchi obyektlarning tarkibi ham xar doim о‘zgarib turadi. Биозарарланиш вазияти асосидаги Техникавий мосламалар, иншоотлар Эскидан юзага келган биоценозлар Хомашё, материал Организм

2. Yuzaga kelgan vaziyat faktorlar har bir daqiqada biozrarlanish xususiyatini faqat ma’lum bir turning populyatsiyasida namoyon qilsa, va holanki boshqalari indifferent bо‘lishi mumkin. Boshqa bir holatda kо‘rinish о‘zgarishi mumkin, о‘shanda birinchilari biozararlanishning yashirin agentlariga о‘tadi, ikkinchilari esa shubhasiz zararkunadalar rolini о‘ynaydi. 3. Biozararlantirish xususiyatlarini о‘tishida atrof-muhit kо‘p qirrali tabiiy- mintaqaviy va iqlimiy faktorlardan boshlab va tirik organizmlarning mavsumiy va sutkalik bioritmlarigacha bо‘lgan muhim ekologik sharoitlar faollik kо‘rsatadi.

Xulosa Bugungi kunda biozararlanishga qarshi asosiy kurash sterategiyasi material va buyumlarni lokal himoya qilishdir. Shunga kо‘ra dastlabki etaplarda muammo alohida tor yо‘nalishlarda rivojlanib, deyarli bir-biri bilan bog‘lanmagan edi. Hozirgi davrda alohida yо‘nalishlar orasida aloqa bir muncha yо‘lga qо‘yildi. Biologik, kimyoviy va texnik kabi partnerlar (raqiblar) orasidagi aloqa biozararlanish muammolarini yechishda alohida ahamiyat kasb etadi. Ular biozararlanishni inventarizatsiya va boshqa masalalarni hal qilishda faol ishtirok etadilar. Material va buyumlarning biozararlovchi agentlarini inventrizatsiya qilish katta ahamiyatga ega. Tirik organizmlar, zararlanish obyektlari hamda himoya usullari kiritilgan biozararlanish katalogini tuzish yangi biotsidli materiallar ishlab chiqarishda istiqbolli bashorat va tadbirlar dasturlarini yaratish uchun nihoyatda zarurdir. Biozararlanishni aniqlash va katalogizatsiya qilish, nafaqat material va buyumlarga hujum qiluvchi tirik organizmlarning turli-tumanligi vaholanki biozararlash agentlar doirasining kengayib borishi bilan ham murakkablashadi. Yangi materiallar va biosfera yangi himoya vosita va formalaridan foydalanadi. Bugungi kunda biozararlanishlar tо‘g‘risidagi bilimlar tirik organizmlar, materiallar va mahsulotlar tuproq, suv va yer usti muhitlari sharoitidagi “tо‘qnashuvli” о‘zaro munosabatlarining murakkab mozaikasini eslatadi. Biozararlanishlar bilan bog‘liq bо‘lgan xо‘jalik vaziyatlarining bahosi va analizi mozaika barcha yacheykalarini saralash yо‘li bilan amalga oshira olmaydi. Bu masalani, hech bо‘lmaganda kо‘zga kо‘rinadigan vaqtda, bajarilmaydigan qiladi. Jonivorlar, о‘simliklar va mikroorganizmlarni turli xil guruhlarda, materiallar va mahsulotlarning turli darajalarida, ularning bir biri bilan о‘zaro munosabatlarida biozararlanish xususiyatlari namoyon bо‘lishiga о‘xshash, parallel xosiyatlarni izlash kerak.

ADABIYOTLAR 1. Aktualniye voprosi biopovrejdeniy / Pod red. B.V.Bocharova. M.,1983. 236 s. 2. BiopovrejdeniY. ucheb. posobiye /Pod red. V.D.Ilicheva.-Moskva: Vissh.shk., 1987.352 s 3. Zashita materialov i texnicheskix ustroystv ot ptits / Pod red. V.D.Ilicheva. M., 1984. 239 s. 4. Ilichev V. D. Upravleniye povedeniyem ptits. M., 1984. 303 s. 5. Ilichev V. D., Bocharov B. V., Gorlenko M. V. Ekologicheskiye osnovi zashiti ot biopovrejdeniy. M., 1985. 261 s. 6. Kurs nizshix rasteniy. M., 1981. 519 s. 7. Metodi eksperimentalnoy mikologi. Spravochnik. Kiyev: Naukova dumka, 1982, 552 s. 8. Mikroorganizmi i nizshiye rasteniya – razrushiteli materialov i izdeliy / Pod red. M.V. Gorlenko. M., 1979. 255 s. 9. Yakobi V. E. Biologicheskiye osnovi predotvrasheniya stolknoveniy samoletov s ptitsami. M., 1977. 166 s. 10. Ellis M.B. Dematiaccous Hyphomycetes. CMI, Kew, Surrey, England, 1971, 608 p. 11. Ellis M.B. More Dematiaccous Hyphomycetes. CMI, Kew, Surrey, England, 1976, 507 p. 12. Gams W., van der A H.A ., van der Plaats A.J., Samson R.A., Stalpers J.A. CBS course of Mycology. Third edition. Inst. Of the Royal Neth. Acad. Of Arts and Sci., Baarn, 1987, 139 p.

Похожие

Biozararlanish asoslari

Mikroorganizmlar bilan zararlanadigan material va buyumlar

Bakteriya va zamburug‘lar – biozararlash manbaalari

Mikroorganizmlar keltiradigan zararlanishlarning biokimyoviy mexanizmlari

Biotsidlar – biozararlanishdan himoya qilish vositalari