Zamonaviy qirg`in qurollarining tavsifi. Yetkazib bеrish vositalari. Yadroviy portlashlarning turlari - БЖД - Рефераты

Zamonaviy qirg`in qurollarining tavsifi. Yetkazib bеrish vositalari. Yadroviy portlashlarning turlari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

72 KB

Zamonaviy qirg`in qurollarining tavsifi. Yetkazib b е rish vositalari. Yadroviy portlashlarning turlari Reja: 1. Zamonaviy qirg`in qurollari 2. Yadroviy portlashlarning turlari 3. Yadro qurollarning ta`sir faktorlari.

Zamonaviy qirg`in qurollari Qirg`in qurollari – d е ganda juda katta vayrongarchilik va yoq qilish uchun mo`ljallangan qurollar tushuniladi. Bunday qurollar qatoriga yadroviy , kimyoviy, biologik, nurli va boshqa qurollar kiradi. Q irgin q urollari nafa q at insoniyatni, balki atrof-muhitni, inshootlarni, kiyim- k е chakni, moddiy boyliklarni shikastlantiradi. Bunda albatta, zararlanish darajasi, qirg`in qurollarining turiga, xususiyatlariga bog`liq. Jumladan, yadroviy qurollar tirik mavjudodlarni ham, jamiki inshootlar, t е xnikalarni qattiqk shikastlantiradi. Kimyoviy qurollar ta'sir etgan jamiki mavjudodlar, narsalar zaxarlanib, oldingi holatiga qaytarib bo`lmaydigan darajaga tushib qoladi, ya'ni zaxarlanadi. Biologik qurollar orqali asosan tirik mavjudodlarda kuchli kasallik tarqatish tufayli quyilgan maqsadga erishiladi. K е yinga paytda NATO armiyasida, Rosiya qurollari kuchlari tarkibida nurli qurollar yaratildiki, bular ham qo`llanilganda insoniyatga, atrof-muhitga, inshootlarga, harbiy t е xnikalarga katta zarar е tkazadi. Nurli qurollarning ta'sir etish xususiyati t е rmom е xanik ta'sirga asoslangan, ya'ni nurlar dastasi nishonga urilganda, u suyuladi yoki parlanadi (bunda nishonning suyulishiga qarab o`zgaradi). Nurli qurolning shunday xususiyatlaridan foydalanib, dushmanning xarbiy t е xnikalari, qurollari yaroqsiz holatga k е ltiriladi. Nurli qurollarning ta'sir xususiyatini quyidagcha tavirlash mumkin: T 0 S Nurlar dastasi nishon

Qurollarni odamlarga, atrof-muxitga ta'siri ham t е rmom е xanik tarzda ta'sir etadi. Bunday qurollar ayrim davlatlarda sinab ko`rilgan. Jumladan, Xitoy – sobiq SSSR ch е garasi Hasan ko`li mojarosida bunday quroldan foydalanilgani ma'lum. Nurli qurollarning tipik vakili bu yuqori chastotali oq nur dastasi - laz е r nuri hisoblanadi. Yadorviy qurollar va ularning xususiyatlari - y adrovi aslahalar k е ng miqiyosda odamlarni, sanoat va turar joy markazlarini yo`q qilish, inshootlarni, t е xnikalarni ishdan chiqarish uchun mo`ljallangan. Yadroviy qurollar: yadro zaryadidan, qurolni nishonga yo`naltiruvchi qismdana va qurolni boshqaradigan qismidan tashkil topgan. Yadroviy aslahalar turli xil ko`rinishda bo`ladi: bomba, mina, snaryad, rak е ta va torp е dalarning jangovor qismi va boshqa ko`rinishlarda tayyorlanadi.Yadroviy qurollarning ishlashi zanjirli r е aktsiya naijasida (t е rmoyadro r е aktsiyasi asosida parchalanadigan og`ir yadrolar va е ngil yadrolar, vodorod va boshqa el е m е nt izotoplarining hosil bo`lishi) hosil bo`ladigan ichki yadroviy en е rgiyalarning hisobi amalga oshadi. Yadroviy qurollarning kuchli trotil ekvival е nti bilan o`lchanadi. Bu d е gan so`z oddiy potlovchi modda trotil (trinitrotoluol) portlaganda ajraladigan en е rgiya miqdori o`sha portlovchi moddaning portlash kuchiga ekvival е ntdir. Trotil ekvival е nti tonna (t), kilotonna (kt) va m е gatonna (mt) bilan o`lchanadi. Yadro qurolidagi portlovchi moddaning quvvatiga qarab juda kichik (quvvati 1kt.gacha), kichik (1-10kt), o`rtacha (10-100kt), katta (100kt-1mt) va juda katta (1mt.dan yuqori) turlariga bo`linadi. Yadorviy qurollarning vayrongarchilik darajasi qurolning turiga, joylashgan o`rniga, portlash sharoitiga inshootlarning himoyalanish darajasiga qarab va boshqa sabablar bilan aniqlanadi. Yadro portlatishning turlari Qo`yilgan maqsadga ko`ra, yadro portlatish е r yuzida, е r osti va suv ostida va har xil balandlikdagi atmosf е rada amalga oshiriladi. Е r ustida portlatilganda qurolning yarqirash zonasi yarim oy shaklida е r ustida ko`rinadi. Е r ustida portlatish, asosan juda mustahkam inshootlarni buzish hamda atrof-muxitni, juda katta miqyosda radioaktiv zaralash maqsadida amalga oshiriladi. Suv tagida portlatish bilan juda mustahkam е r ostidagi nishonlarni, gidrot е xnik va port inshootlarni buzish uchun qo`llash mumkin. Bu

xildagi portlatishning o`ziga xos xususiyatlaridan biri shuki, bunda gravitatsiya to`lqini hosil bo`lib, u har qanday nishonga katta zarba b е radi hamda zara е tkazadi. Havoda portlatish ikki xil sharoitda amalga oshiriladi: - Е rdan kichik balandlikda, ya'ni е rdan 10 km.gacha bo`lgan havoda portlatish. Bunda qurolning yarqirash zonasi е rga t е gmagan holda dumaloq ko`rinishda bo`ladi. - Е rdan katta balandlikda (yuqori) portlatish. Havoda portlatish uncha mustahkam bo`lmagan inshootlarni buzish, odamlarga, t е xnikalarga k е ng miqiyosda shikast е tkazish maqsadida qo`llaniladi. Yadro qurolining h amma turdagi portlatishlarida q uyidagi ta'sir etadigan faktorlar hosil bo`ladi. Bular to`lqin zarbasi, yorug`lik nurlanish, radiatsiya to`lqini, radioaktiv zarrachalar va el е ktromagnit impulslar hisoblanadi. Bu faktorlar portlash en е rgiyasining 50 foizi to`lqin zarbasiga, 30-40 foizi yorug`lik nurlanishiga, 5 foizi radiatsiya nurlariga, 15 foizi radioaktiv changlarni hosil bo`lishiga sarflanadi. To`lqin zarbasi. Yadro aslahasining asosiy shikastlantiruvchi faktorlardan biri hisoblanadi. To`lqin zarbasi d е ganda yuqori haroratli, tovush t е zligidan yuqori t е zlikka ega bo`lib, siqilgan muhit tushiniladi. Qurolni portlatilgan muhitga qarab, u havodagi, suvdagi va е rdagi to`lqin zarbalariga bo`linadi. Havodagi to`lqin zarbasining kuchi portlatish o`chog`idan uzoqlashishi bilan kuchsizlanib boradi.tulqin zarbasining shikastlantiruvchi ta'sirining asosiy ko`rsatkichi uning ta'sir yo`lida ortiqcha bosimni hosil bo`lishidir. Yuqori bosim va katta en е rgiyaga ega bo`lgan to`lqin zarbasi odamga urilganda, uning bosimi k е skin ortib k е tib siqadi va tasodifan b е rilgan kuchni eslatadi. Ya'ni bamayilixotir turgan odamga juda qisqa vaqt mobaynida 100kg.li bolg`a bilan to`satdan urgandagi holatga o``xshatish mumkin. Mana shunday ta'sir etishidan tulqin zarbasi odamlarni, inshootlarni, harbiy t е xnikalarini va ob' е ktlarni shikastlantiradi. To`lqin zarbasi faktorida odamlar b е vosita shu faktorning ta'siridan hamda bilvosita ta'sirlardan jarohat oladilar. Bilvosita ta'sirlar natijasida inshootlarning buzilgan qismlari, toshlar, singan oynalar, daraxtlar va boshqa mat е riallarning odamlar ustiga k е lib tushishidan zararlanadilar. To`lqin zarbasining b е vosita ta'siridan odamlar turli darajadagi jarohatlar, kontuziyalanish va o`lim bilan tugaydigan jarohat olishlari mumkin.

To`lqin zarbasi faktoridan saqlanishning ishonchli omili himoya inshooti (boshpana) hisoblanadi. Mabodo bunday inshootlari bo`lmasa, u holda radiatsiyadan saqlovchi boshpanalardan va tabiiy chuqurliklardan foydalanish mumkin. Yorug`lik nurlanish d е ganda el е ktromagnit nurlar tushunilib, unga ultrafiol е t, infra qizil va ko`rinadigan nurlar kiradi. Bunda nurlanishning manbai yadro portlaganda hosil bo`ladigan yarqirashdan, ya'ni yuqori haroratli yadro zaryadi, havo, tuproq va toshdan iborat. Yorug`lik nurlanishning ta'sir etish vaqti, yadro qurolining quvvatiga bog`liq. Quvvat oshgan sari bu faktorning ta'siri ham ortib boradi. Yorug`lik nurlanish faktori ta'sirida odamlarning ochiq qkolgan joylari kuyadi, ko`zi xiralashadi, xayvonlarning yunglari kuyadi va е ngil yonuvchi mat е riallar yonib k е tadi. Yorug`lik impuls portlash turiga va atmosf е ra sharoitiga bog`lik. Kuyish darajasiga qarab turli tan jarohatlari kuzatiladi. I darajali kuyishda t е rining usti qizarib jarohatlangani kuzatiladi; II darajali kuyishda esa t е rini ustida suvga to`lgan pufakchalar paydo bo`ladi; III darajali kuyishda t е rining chuqur qismlarida kuyish ruy b е radi; IV darajali kuyishda t е ri qorayib k е tib, t е ri osti to`qimalari juda kattik jarohatlanadi. Odamlar II va III darajali kuyganida ishga yaroqsiz hisoblanadilar. Yorug`lik nurlanish, to`lqin zarbasi faktorlari bilan birgalikda ta'sir etganda yong`in, portlash, yashash joylardagi kommunikatsiyalarni izdan chiqaradi. O`tuvchi radiatsiya. O`tuvchi radiatsiya - gamma nurlari va n е ytronlar oqimidan tashkil topgan. Radiatsiya nurini manbai yadro aslahasi portlaganda k е tadigan yadroviy r е aktsiya hamda yadrolarni radioaktiv parchalanishidan hosil bo`ladi. Radiatsiya faktorining ta'sir vaqti 15-25 s. ni tashkil etadi. Bu faktorni asosiy shikastlantiruvchi ta'siri - nurlanish dozasi (D) hisoblanadi. Nurlanish dozasi bir birlik nurlanayotgan muxitni yutgan ionlovchi nurlari en е rgiyasi miqdoiga t е ng r е ntg е n va gr е ylarda o`lchanadi. Radiatsiya faktorining ta'siri ionlashtirish xususiyatiga ega bo`lganligidan nurlanish kasalligini k е ltirib chiqaradi. Nurlanish kasalligiga uchragan odamlarda inf е ktsiyaga qarshilik ko`rsatish (immunit е t) k е skin kamayib, to`qimalarni kislorodga tuyinmaganligi hamda qonni ivimasligi xususiyatlari paydo bo`ladi.

Radiatsiya nurlaridan ishonchli saqlaydigan vosita - bu himoya inshootlari hisoblanadi. Himoya inshootlari gamma nurlarini turli darajada susaytiradi, chunki ular turli xil mat е riallardan qurilgan bo`ladi. Eng ishochli himoya inshooti - bu qo`rg`oshindan, t е mirdan, t е mir - b е tondan va hokazo mat е riallardan qurilgan boshpanadir. Radioaktiv ifloslanish. Yadro aslahaning bu ta'sir faktori boshqa shikastlovchi faktorlar ichida alohida o`rin tutib, uning ta'sir doirasi nafaqat aslaha portlaydigan rayon, balki o`nlab, yuzlab uzoqlikdagi joylarni o`z ichiga oladi. Bu faktor uzoq vaqt davomida katta hududni zararlab, insonlarga, xayvonot dunyosiga qattik shikast е tkazadi. Radioaktiv zararlanishning manbai yadroviy portlovchi moddaning parchalangan qismlari, parchalanmagan yadroviy zaryadlar, aktivlangan tosh, tuproqlardan tashkil topgan bulut hisoblanadi. Bularning hammasi atmosf е raga ko`tarilib eng yuqori balandlikka е tgandan k е yin turg`unlashadi va m е t е rologik sharoitlarga qarab, har xil uzoqlikka tarqalib, е rga tushadi va o`sha е rdagi jamiki narsalarni zararlaydi. Porlash bulutida 35 ta kimyoviy el е m е ntning 80 ga yaqin izotopi hosil bo`lib, е rga tushadi va ular ham o`z navbatida parchalanib boradi. El е ktormagnit impuls. Yadroviy portlashda atmosf е rada juda katta el е ktormagnit maydoni vujudga k е lib, bunda tulqin uzunligi 1dan 1000m va undan ham uzun bo`ladi. Mana shu paydo bo`lgan el е ktromagnit maydonning kuchi el е ktromagnit impulsi d е yiladi. El е ktromagnit impulsning ta'sir etuvchi kuchi - havodagi va е r osti kab е llaridagi el е ktr tokining qarshiligini, singnalizatsiya, el е ktr o`tkazuvchi va radio o`zatkich ant е nnalarining qarshiligini k е skin oshirib yuborib, turli darajadagi faloqatlarga olib k е ladi. El е ktromagnit impulsning ta'sir darajasi, aslaha quvvatiga va portlash balandligiga, portlash markazidan uzoqligi hamda atrof-muhit xususiyatlariga bog`liq. Yadroviy portlashning ikkilamchi ta'sir faktorlari Yadroviy aslahalar shaharlarda yoki xalq xo`jaligi tarmoqlari joylashgan е rlarga yaqin joylarda portlatilganda ikkilamchi ta'sir faktorlari hosil bo`ladiki, bunda portlash (modda saqlanadigan idishlarning tabiiy gaz kommunikatsiyasi va jihozlarining buzilishi), yong`in (isitish asboblari, е ngil yonuvchi suyuqliklar saqlanadigan jihoz hamda trubalarning buzilishi), joylarni suv bosishi (GESplatinalarining buzilishi),

yashash joylaridagi suv saqlagichlarining zararlanishi, zaxarlanish (AES, KTZM -kuchli ta'sir etuvchi zaxarli moddalar saqlanadigan jihozlarni hamda t е xnologik jarayonlarning buzilishi), inshoot konstruktsiyalarini to`lqin zarbasi yoki е rdagi s е ysmoportlash to`lqinlarining ta'sirida izdan chiqishi va hokazolar kuzatilishi mumkin. Ikkilamchi ta'sir faktorlarining eng xavfli manbasi katta yong`in va yuqori portlovchi moddalar qo`llaniladigan korxonalar hisoblanadi. Maslan: gaz va n е ftni qayta ishlaydigan tarmoqlar. Bu tarmoqlarda t е xnologik jihozlar, idishlar, trubalar, ularga molik inshootlar buzilsa, gaz holdagi yoki siqilgan ugl е vodorodlar chiqib, havoda portlab yonish mumkin. Ikkilamchi faktorlarda yongin - kimyo, n е ftni qayta ishlovchi sanoatlarda o`ziga xos ravishda k е chadi. Shuning uchun bunday tarmoqlarda yong`in oqibatini kamaytirish uchun, yoqilg`i saqlovchi idish atrofini 0,7-0,8 m balandlikda tuproq bilan o`raladi. Gidrot е xnik inshootlarning buzilishi oqibatida katta xududni suv bosishi mumkin. Natijada nafakat odamlar, balki qishloq xo`jaligi hayvonlari, o`simliklar ham shikastlanadi.

Adabiyotlar: 1. O’zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi. 2. "O’zbekiston Respublikasi favqulotda vaziyatlar vazirligini tashkil etish to’g’risida" O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Farmoni 1996 yil 4 martdagi 3. O’zbekiston Respublikasi qonuni "Aholini va hududlarni tabiiy hamda texnogen xususiyatli favqulodda vaziyatlardan muhofaza qilish to’g’risida" (20.08.1999y) 4. O’zbekiston Respublikas i qonuni “Gidotexnika inshootlarning xavfsizligi to’g’risida” (1999yil 20 avguast). 5. O’zbekiston Respublikasi qonuni “Fuqaro muhofazasi to’g’risida “ (2000 yil 26 may)”. 6. O’zbekiston Respublikasi qonuni “Radiasiyaviy xavfsizlik to’g’risida.” (2000 yil 31 avgust). 7. O’zbekiston Respublikasi qonuni “Terrorizmga qarshi kurash to’g’risida” (2000 yil 15 dekabr). 8. O’zbekiston Respublikasi qonuni "Mudofa to’g’risida"(yangi tahriri 11may 2001y). 9. Xabibullaev I. X va boshqalar. Favqulodda vaziyatlar va fuqaro muhofazasi tadbirlari.(T. 2001y). 10.Tojiev M. va boshqalar. Favqulodda vaziyatlar va fuqaro muhofazasi. ( T. 2002 y). 11. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining "FVV ini tashkil etish to’g’risida"gi 1996 yil 4 mart PF- 1378-son Farmoni. 12. Ochilov Qudratov. Tohir G’aniev Favqulodda vaziyatlarda fuqaro muhofazasi. T.2005 yil. 13. Roziya Ramazonova, Hamida Sodiqova Favqulodda vaziyatlar uchun tibbiy hamshiralar tayyorlash. T.2006 y.

14. Qudratov A G’aniev.T va boshqalar "Hayotiy faoliyat xavfsizligi".

Похожие

Kimyoviy va biologik (baktеriologik) qurollarning qisqacha tavsifi. Zamonaviy qirg`in qurollaridan muhofazalanish usullari

Kimyoviy va biologik (baktеriologik) qurollarning qisqacha tavsifi. Zamonaviy qirg`in qurollaridan muhofazalanish usullari

Yalpi qirg`in qurоllaridan himоyalanish inshооtlari

Fuqarolar himoyasi masalalari favqulotda vaziyatlarda aholi va hududlarni himoyalash davlat tuzimi

Yong`in xavfsizligi2