Yong’in xavfsizlikni ta’minlash. Yonuvchi moddalarni xususiyatlari - БЖД - Рефераты

Yong’in xavfsizlikni ta’minlash. Yonuvchi moddalarni xususiyatlari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

64 KB

Yong’in xavfsizlikni ta’minlash. Yonuvchi moddalarni xususiyatlari Reja: 1. Y ong’in xavfsizlik asoslari. Yong’inga qarshi ishlarni tashkil qilish. 2. Yonishning fizik-kimyoviy asoslari. 3. Yonish fazalari va portlash chegaralari. 4. Yong’inga qarshi kurash choralari.

Y ong’in xavfsizlik asoslari . Yong’inga qarshi ishlarni tashkil qilish. Yong’inlar xalk xujaligiga katta moddiy zarar keltiradilar. Yong’in bir necha mino’t yoki soat ichida juda katta mikdordagi xalk boyliklarini yondirib, kulga aylantiradi. Yong’in vaqtida ajralib chiqadigan to’tun, karbonat angidrid va boshka zararli xid va gazlar kup mikdorda atmosferaga ko’tarilib, nafas olish uchun zarur bo’lgan havoning tarkibini buzadi. Bundan tashkari, yong’indan quriladigan zararning eng yomoni shuki, unda kuplab kishilar jaroxatlanadi va xatto ulishi xam mumkin. bularning xammasi, yong’inga qarshi kurash tadbirlarini, bu vaqtda paydo bo’ladigan ishlarni xavfsiz bajarish usullari va mexnat muxofazasi bilan birgalikda urganishga majbur kiladi. Xozirgi paytda to’qimachilik korxonalarida yonish xavfining kamayishi borasida birmuncha ishlar amalga oshirilgan. To’qimachilik korxonalarida yong’in chiqish xavfi kamaytirilgan va bo’tunlay xavfsiz ishlaydigan elektr uskunalari qo’llanilmokda. To’qimachilik korxonalari bino va inshootlari tarkibidan yonuvchi qurilish materiallari sikib chiqarilmokda. O’t o’chirishning mexanizatsiyalashgan va avtomatlashgan sistemalari tobora kengrok qo’llanilmokda. Lekin, yong’in chiqishining oldini olishda, o’t o’chirishda asosiy mas’uliyat kishilar zimmasiga tushishini va ularning yong’inni o’chirish texnikasining barcha talablarini to’liq bajarilishiga boglik ekanligini uno’tmasligimiz kerak. To’qimachilik korxonalarida bu tadbirlar tartibliravishda, yong’in texnikasi xakidagi nizom, yong’in xavfsizligi koidalari, yuriknoma va boshka xujjatlar asosida olib borilishi kerak. Respublikamizning xar bir fukarosi jamoat va davlat mulkini kuz korachigiday saqlashi va asrab avaylashi, uni boyitishi xakida kaygurishi kerak. Shuning uchun to’qimachili korxonalarida yong’inning oldini olish va o’t o’chirish tadbirlari keng jamoatchilikka suyangan xolda, sexlardagi xar bir ishchining ishtirokida olib boriladi. Yong’in muxofazasini tashkil qilish kasbiy va ixtiyoriy turlarga bulinadi. Kasbiy yong’in muxofazasi uz navbatida, xarbiylashtirilgan (yirik shaxar va muxim obyektlarga xizmat ko’rsatadi), xarbiylashtirilmagan (rayon markazlari va

yirik sanoat obyektlariga xizmat ko’rsatadi) va tarmok (ayrim birlashma va korxonalarga xizmat ko’rsatadi) turlariga bulinadi. Yirik sanoat korxonalarida kasbiy yong’in qismlari tashkil qilinadi. SNiP 11-8980 “Sanoat korxonalarining bosh rejalari” ga asosan ishlab chiqarishning yong’in xavfi bo’yicha A, B va V toifalari uchun (ma’lumki to’qimachilik korxonalari V toifasiga mansub) kasbiy yong’in qismlarining xizmat ko’rsatish radiusi 2 km dan oshmasligi kerak. Bu qismlar odatda korxona xududidan tashkariga joylashtiriladi. Yong’in xavfi kam bo’lgan hamda kichikrok korxona va muassasalarda yong’in muxofazasi va obyektni qo’riqlash xizmati birgalikda kushib olib boriladi. To’qimachilik korxonalarida yong’in muxofazasini tashkil qilish va yong’in chiqishini ogoxlantirish; o’t o’chirish texnikasi va kurollarini aloka va o’chirish vositalarini jangovar xolatda saqlash, yong’in chiqqan takdirda ularda faol katnashish, xalk mulkini asrab-avaylab saqlash borasida tagibot va tashvikot ishlarini olib borishni takozo kiladi. Korxonalarda yong’in muxofazasining kanday strukturasi mavjud bo’lishidan kat’iy nazar, kungilli o’t o’chirish drujinalari tuzilishi kerak. Yong’in va portlashlar xamon xalk xujaligiga katta ziyon yetkazmokda, kishilarning mayib bo’lishiga xatto xalok bo’lishiga sabab bulmokda. Shu sababli yong’in xavfsizligi tadbirlari ikki asosiy vazifani xal qilishga - kishilar xayoti va sogligini saqlab kolishga hamda moddiy boyliklarni o’tdan himoyalashga karatilmogi zarur. Yong’in xavfsizligi koidalariga amal qilinishini Davyong’innazorat kuzatib turadi, sexlar, laboratoriyalar, bulimlar, omborxonalar, ustaxonalar va boshka bulimlardagi yong’in xavfsizligi uchun javobgarlik esa ularning raxbarlari yoki shu raxbarlar vazifasini bajarib turgan kishilar zimmasiga yuklatiladi. O’zbekiston Respublikasida shaxarlarimizning, kishloklardagi axoli zich yashaydigan joylar va xalk xujaligi obyektlarining yong’in muxofazasini mustaxkamlash uchun yong’inga qarshi kurash reja asosida olib boriladi va shu to’g’risida doim gamxurlik qilib kelinadi. Ana shu yongn muxofazasi ishining ikki asosiy yo’nalishi bor:

- birinchidan, bu - yong’inning oldini olishga karatilgan ilmiy-texnik va tashkiliy tadbirlarnin rejali majmui; - ikkinchidan, bu -obyektlar, shaxarlarda va kishloklardagi axoli zich yashaydigan joylarda yong’inni o’chirishni tashkil qilish. Uzbekistton Ichki ishlar vazirligi yong’in muxofazasi Bosh boshkarmasining vazifasi davlat mulkini, fukarolarning shaxsiy mulkini yong’indan saqlashdan iborat, shu bilan birga yong’in nazorati tashkilotlari tashkiliy, nazorat va ma’muriy ishlarni amalga oshiradi. Ularning vazifalariga kuyidagilar kiradi: - xamma idoralar, korxonalar va aloxida shaxslar uchun majburiy bo’lgan yong’in muxofazasiga doir koidalar, meyorlar, yuriknomalar ishlab chiqishi va ularni chop etish; - sanoat, fukaro binolari va inshootlarini, axoli punktlarini loyihalash, kurishda yong’in xavfsizligi koidalari va meyorlarining bajarilishini tekshirish; - xamma tashkilotlar, muassasalar, korxonalardagi o’t o’chirish bulinmalarining shayligini va o’t o’chirish vositalarining sozligini kattik nazorat qilish hamda tekshirish. O’zbekiston Respublikasi yong’in nazorati tashkilotlari uz vazifalarini muvaffaqiyatli bajarishlari uchun ularga kuyidagi xukuklar berilgan: - yong’in xavfsizligi jixatidan kay axvoldaligini aniqlash maksadida barcha sanoat binolari hamda inshootlari, omborxonalar va uylarning tekshirish; - korxonalar ma’muriyati va aloxida shaxslardan obyektlarning yong’in xavfsizligi nuqtai nazaridan kay axvoldaligini aniqlash uchun zarur bo’lgan ma’lumot hamda xujjatlarni takdim etishni talab qilish; - yong’in xavfsizligi koidalari buzilganligini aniqlaganda korxona raxbarlariga ana shu buzilishlarni bartaraf etish yuzasidan majburiy farmoyishlar berish va buning uchun zarur muddatlarni belgilash4- yong’in va portlash xavfini yuzaga keltiruvchi koida buzilishlarini aniqlaganda ana shu buzilishlar bartaraf etilgunga kadar korxonaning ishini bo’tunlay yoki qisman tuxtatib kuyish; - yong’in xavfsizligi koidalarining buzilishi yoki bajarilmasligida aybdor bo’lgan kishilarni ma’muriy yoxud jinoiy javobgarlikka tortish.

Ishchi-xizmatchilar uz ish urnidagi yoki ular uzi ishlaydigan bulinmadagi yong’in xavfsizligi talablarini yaxshi bilishlari va ularga kat’iy amal qilishlari, o’t o’chirish vositalaridan foydalana olishlari, mexnat hamda texnologiya intizomiga kat’iy rioya qilishlari, yong’in hamda portlash jixatidan xavfli modda va ashyolarni ishlatishni bilishlari zarur. Korxona, muassasa va tashkilotlarda yong’in xavfsizligini ta’minlash ishini tashkil qilish. Ishchilar, xizmatchilar va muxandis-texnik xodimlarning kupchiligi jalb etilgandagina korxona, muassasa, hamda tashkilotlarda yong’inga qarshi muvaffaqiyatli kurash olib borish mumkin. Buning uchun xar bir obyektda yong’in-texnik komissiyasi tuziladi. Komissiyaga bosh muxandis, texnik raxbar yoki raxbarning birinchi o’rinbosari boshchilik kiladi, ularning vazifasi kuyidagilardan iborat: - yong’inning oldini olish koidalarining buzilishlarini va yong’in chiqishiga olib keluvchi kamchiliklarni aniqlash va ularni bartaraf etish tadbirlarini ishlab chiqish; - obyektiv yong’inning oldini olish tartibini ishlab chiqish va ularni o’tkazishda katnashish; - ishchi-xizmatchilar va muxandis-texnik xodimlar urtasida yong’inning oldini olish tartibi hamda koidalari bo’yicha ommaviy tushuntirish ishini olib borish. Bu vazifalarni bajarish uchun yong’in texnik-komissiyasi ishlab chiqarish xonalari, elektr jixozlari, shamollatish, isitish sistemalari va shu kabilarni kuzdan kechirib, koida buzilishlarini aniqlaydi hamda ularni bartaraf etish muddatlarini belgilaydi; ishlovchilar urtasida yong’inning oldini olish mavzularidan suxbatlar, leksiyalar o’tkazadi; ritsionalizatorlar hamda ixtirochilar uchun mavzular ishlab chiqishda katnashadi; sexlar, bulimlar, omborxonalar, laboratoriyalar va xokazolarning yong’inga qarshi axvolini tekshirishga keng jamoatchilikni jalb etadi. Ipakchilik sanoati korxonalaridagi yong’in muxofazasiga kuyidagi vazifalar yuklatiladi:

- xar kuni yong’inning olidini olishni amalga oshirishi; - yong’in chiqishiga yo’l kuymaydigan tadbirlarni ishlab chiqish; - ishchi-xizmatchilar, muxandis-texnik xodimlarga yong’inga qarshi kurash yuzasidan yo’l-yuriklar berish va ular bilan mashgulotlar o’tkazish; - xamma o’t o’chirish sistemalari va kurilmalari hamda yong’in, aloka va signalizatsiya vositalarining axvolini nazorat qilish; - qo’riqlanayotgan obyektdagi yonayotgan narsalar va yong’inni o’chirish. Yonishning fizik-kimyoviy asoslari. Yonish deb, yonuvchi modda bilan havodagi kislorodning uzaro ta’siri natijasidu juda tez kechuvchi va kup mikdorda issiklik ajralib chikuvchi ximiyaviy reaksiyaga aytiladi. Kup xollarda yonish yonuvchi modda zarrachalarining nurlanishi bilan birga kechadi. Yonish xosil bo’lishi va u davom etishi uchun yonuvchi modda (kattik, suyuk yoki gazsimon), oksidlovchi modda (oddiy sharoitda oksidlovchi modda vazifasini havodagi kislorod o’tashi mumkin) va yondiruvchi manba (uchkun, ochik alangan va chuglangan narsa) mavjud bo’lishi kerak. Shuni aytish kerakki, havodagi kislorod mikdori 15% dan yukori bo’lgandagina oksidlovchi vazifasini bajara oladi, undan past konsentratsiyada esa yonish majud bula olmaydi. Bundan tashkari oksidlovchi modda vazifasini tegishli sharoitlarda xlor, brom, kaliy va boshka moddalar xam o’tashi mumkin. Xavfliligi bo’yicha barcha modda va ashyolarni kuyidagi turlarga bo’lish mumkin: yonmaydigan moddalar, yonish xavfi mavjud moddalar, yonish va portlash xavfi mavjud hamda portlash xavfi mavjud moddalar. Yonmaydigan modda va ashyolar - yonish yoki yong’inni uzatish xususiyatlari yuk narsalardir. Masalan, gisht, metall, beton va boshkalar. Yonish xavfi mavjud modda va ashyolar havoda yonish va yong’inni uzata olish xususiyatiga egadirlar. Masalan, yogoch, kogoz, paxta tolasi, mazo’t, portlash xossasiga ega bo’lmagan changlar (to’qimachilik korxonalaridaajralib chiqadigan changlar xam shunga kiradi). Yonish va portlash xavfi mavjud modda va ashyolar, kattik yoki suyuk yonuvchi moddalar bilan birikkanda bir zumda alanganlanib ketish xossasiga ega.

Bunday moddalarga vodorod angidridi, azot kislotasi va boshkalar, hamda yonuvchi moddalar bilan aralashganda yozidan kislorod ajratib chiqaruvchi, kislota ta’sirida, kizdirilganda yoki mexaniq ta’sir ostida portlovchi birikmalar kiradi. Masalan, paxta changi bilan selitra aralashganda shu xol ruy berishi mumkin. Shu bilan birga bunday narsalarga havoda tarkalgan xolda portlovchi aralashmalar xosil kiluvchi changlar xam mansubdir. Masalan, lub va kenaf tolalari changlari. Yonish va portlash xavfi mavjud moddalarga uzlari yonmaydigan, lekin suv bilan aralashganda parchalanib, gaz ajratib chiqaruvchi va bu gaz havo bilan birikkanda portlovchi birikma xosil kiluvchi moddalar xam kiradi (kalsiy karbid). Portlovchi narsa va moddalar havo bilan aralashib, portlovchi birikmalar (yonuvchi gaz, vodorod, atsetilen) xosil kiladilar. Portlash xavfi mavjud moddalarga yonuvchi gazlar bilan aralashganda portlash xavfini vujudga keltiradigan yonmaydigan gazlar xam kiradi (kislorod yonuvchi gaz bilan aralashganda portlashga olib keladi). Ayrim xolda yonmaydigan va yonishi ta’minlay olmaydigan portlovchi gazlar xam bo’lishi mumkin. Masalan, ballonlarda sikilgan xolda saqlanuvchi karbonat angidrid gazi. Portlovchi moddalarga, shuningdek havo bilan aralashgan xolidagi neorganiq moddalar xam (alyuminiy, magniy va boshka moddalar kukunlari) kiradi. Yonish fazalari va portlash chegaralari. Yonish fakat ma’lum xarorat sharoitidagina mavjud bo’lishi mumkin. Barcha yonuvchi moddalarning tarkibida uglerod va vodorod mavjuddir. Issiklik ta’siri ostida yonuvchi moddalar parchalanib yukoridagi gazlar ajralib chikib, havodagi kislorod bilan birikib alanga xosil kiladi. Yonish fazalarining kuyidagi xili aniqlangan. 1. Chaknash. Agar sekin-asta kizdirilayotgan yonuuchi suyuklikka vaqti-vaqti bilan tashkaridan alanga ta’sir kildirsak, ma’lum bir xaroratga yetganda, undan ajralib chikayotgan gazsimon maxsulot chaknaydi va shu zaxotiyok uchib koladi. Suyuklikning ana shu paytdagi xarorati chaknash xarorati deyiladi. Chaknagan gazlarning tez uchib kolishining sababi, bu xaroratda suyuklikdan ajralib chikayotgan gazlar alangani davom ettirish uchun yetarli emasligidir.

Chaknash xarorati moddalarning yong’in jixatidan xavfliligini aniqlashda katta axamiyatga molikdir. Ayrim moddalardan ajralib chikuvchi bug va gazlar kup mikdorda ajralib chikuvchi bug va gazlar up mikdorda yigilishi natijasida ochik alanga bilan birikib kuchli portlash paydo qilishi mumkin. 2. Alangalanish. Suyuk, yonuvchi moddalarni kizdirish chaknash xaroratidan yukorida xam davom ettirilsa, uning buglanishi jadallashadi va shunday bir vaqt keladiki, unga alangan yakinlashtirilsa chikayotgan buglar chaknaydi va yoyonishda davom etadi. Suyuklikning shu xolatdagi xarorati alanganlanish xarorati deb ataladi. 3. Uz-uzidan alangalanish. Agar yonuvchi suyuklikni alangalanish xaroratidan yukori bo’lgan xolatda xam kizdirish davom ettirilsa-yu, lekin ochik alanga yakinlashtirilmasa, ma’lum bir vaqtda, ajralib chikayotgan buglar uzidan- uzi alangalanib ketadi. Yonuvchi suyuklikning ana shu xolatdagi xarorati uz- uzidan alangalanishxarorati deyiladi. 4. Uz-uzidan yonib ketish. Ayrim yonuvchi kattik moddalarni saqlash noto’g’ri tashkil etilgan xollarda uz-uzidan yonib ketishi mumkin. Maasalan, nam xolda garamlangan poxol, paxta, toshkumir, moy artilgan latta va boshkalar. Bu jarayon uz-uzidan yonish xarorati ma’lum xaroratdagina bo’lishi mumkin. Kattik moddalar yonayotganda, yonayotgan qismlariga yondosh qismlarning kizishi va ulardan uz navbatida yonuvchi gazlar ajralib chiqishi va ularning xam yona boshlashi natijasida uzluksiz zanjir reaksiyasi kechadi. Bu biror bir tusuvchi omilga uchramasa yonuvchi modda yonib tamom bulguncha davom etadi. Yonuvchi suyuk moddalarning yonishi fakat yuzalari ochik bo’lgan xolatdagina, ya’ni havo bilan to’tash bo’lgan yuzalardagina yuz berishi mumkin. Bunda suyuklik yuzasidagi alanga pastki katlalarni kizdiradi va yonuvchi buglarning yangi-yangilarini chiqaradi va ular xam yona boshlaydi, shunday qilib bu yerda xam zanjir reaksiyasi kechadi. Yonuvchi suyuk moddalarning chaknash xarorati 45 0 S ga teng yoki undan kichik bulsa, bunday moddalar yengil yonuvchi suyukliklar (LVJ) deyiladi. Bularga benzin, serouglerod, spirtlar va boshkalar misol bula oladi. Chaknash

xarorati 45 0 S dan yukori bo’lganlari esa yonuvchi suyukliklar deyiladi. (GJ). Qurilish meyorlari va koidalari SNiP 11.3-70 da keltirilishi bo’yicha yong’indan muxofaza qilish ilmiy tekshirish instito’tining tavsiyasiga binoan yengil yonuvchi suyukliklarga chaknash xarorati 61 0 S ga teng va undan past bo’lganlarni, yonuvchi suyukliklarga esa 61 0 S dan yukorilarini kiritish belgilangan. Gazlarda esa, gazning xar bir molekulasi kislorodning molekulalari bilan bevosita kontaktda bo’lishi mumkinligi va ular bir vaqtning uzida oksidlanish jarayoniga tayyor bo’lganligi uchun, yonish jarayoni katta tezlikda kechadi. Yonuvchi modda buylab alanganing tarkalish tezligi sekundiga bir necha metrni tashkil etsa yonish, bir necha yuz metrni tashkil etsa portlash, bir necha kilometrni tashkil etsa detonatsiya deb ataladi. Gaz va buglarning havo bilan aralashmasining yonish va portlash xavfi, alanganing tarkalish xaroratidan tashkari ularning havodagi konsentratsiya chegarasi (buglar uchun) bilan xarakterlanadi. Portlashning konsentratsiya chegarasi deb yopiq tigel ichida yonuvchi gaz va buglarning havodagi mikdori tashki alanga ta’siri ostida alangalanib keta oladigan mikdorga aytiladi. Havo bilan tuldirilgan berk idish olib, unga ma’lum mikdorda yonuvchi gaz yoki bug kushib boramiz va xar gal uni yokib kuramiz. Bu gazning mikdori (foizlarda yoki ogirlik konsentratsiyasida) kam bo’lganda alangalanmaydi, ya’ni idish ichidagi bosim atmosfera bosimiga tengligicha kolaveradi. Xar bir yonuvchi moddaning buglari va gazlari, hamda changlar uzlarining pastki va yukorigi portlash chegaralari kiymatlariga ega. Yonuvchi changlar va tolalar, ularning pastki portlash chegarasi 65 g/m 3 dan past bulsa, portlash xavfi mavjud hisoblanadi. Agar ularning pastki portlash chegarasi 65 g/m 3 dan yukori bulsa, ular yong’in xavfi bo’lgan changlar hisoblanadi. Suyukliklar buglari uchun xam portlashning xarorat chegaralari pastki va yukorigi kiymatlarga egadir. Portlashning pastki xarorat chegarasi deb, yopiq idish

ichidagi, suyuklikning tuyingan buglarining tashki manba ta’sirida alanga olishi mumkin bo’lgan eng pastki xarorat tushuniladi. Portlashning yukorigi xarorat chegarasi deb, yopiq idish ichidagi suyuklikning tuyingan buglarining tashki manba ta’sirida alangan olishi mumkin bo’lgan eng yukorigi xarorat tushuniladi. Yonuvchi suyukliklarning gaz va buglarning havo bilan aralashmasini yukorida ko’rsatilgan chegaralaridan tashkari kiymatlarida xech kanday manba bilan alanganlatib bo’lmaydi. Masalan, atseton tuyingan buglari uchun portlashning pastki xarorat chegarasi - 20 0 S, yukorigisi 7 0 S, serouglerod uchun tegishlicha - 14 0 S va - 7 0 S. Gazlar va changning yonishi. Yonuvchi gazlar havo bilan birikib portlash jixatidan xavfli aralashmalar xosil qilishi mumkin, shu sababli ular portlash jixatidan xavfli moddalar toifasiga kiradi. Gaz - havo aralashmalarining xavflilik darajasi ularning alanga olish xaroratiga va portlashning mikdoriy chegaralariga karab baxolanadi. Gazlar barkaror yonayotganda xarorati 1400 0 S gacha, portlaganda esa 2000 0 S gacha ko’tarilishi mumkin. Gazlar portlaganida bosimi 10 5 Pa ga yetishi mumkin. Yonuvchi gazlarning, shuningdek, suyuklik buglarining portlanisha qarshi kurash tadbirlarini to’g’ri tashkil qilish uchun ularning havo bo’yicha zichligini bilish zarur, chunki havo bo’yicha zichligi birdan kichik bo’lgan gazlar xonaning yukori qismida, zichligi birdan katta bo’lgan gazlar esa xonaning patski qismida, kuduklar, uralar, xandaklarda tuplanadi. Ishlab chiqarishdagi alanga olish manbalari. Yonuvchi ashyolarning alanga olishiga va yonuvchi aralashmalarning porlashiga sabab buluvchi issiklik manbalari uzlarining issiklik jamgarmalari (zapaslari) va ularning yuzaga kelish sabablariga kura turli tuman bulsada, ammo ularning barchasi kandaydir energiya yoki kimyoviy reaksiyalarda issiklik chiqishi yoki ortishi yo’tilishining natijasidir. Kimyoviy reaksiyalarda issiklik chiqishi yoki yo’tilishi. Ochik alanga, chuglangan yonish maxsullari, uchkunlar, issiklik chiqaradigan kimyoviy reakiyalar alangan olish manbai bo’lishi mumkin.

Turli xil gorelkalar, kavsharlash lampalari, elektr yoylari, isitish pechlari, elektr tokida va gaz alangasida payvandlash jarayonlari, chchekish uchun yokilgan gugurt yoki zajigalka ochik alangan oilish manbai bo’lishi mumkin. Ochik alanga manbaining va issiklik energiyasi jamgarmasining xarorati deyarli xamma yonuvchi moddalar va xar kanday gaz-havo hamda bug-havo aralashmalarining olishi uchun yetarlidir. Yong’inga qarshi kurash choralari. Ishlab chiqarishda bo’ladigan yong’inlarning kelib chiqish sabablarini ikki turga bo’lish mumkin. 1. Ishlab chiqarish texnologik jarayonidan alanga manbaini chiqarib tashlab bo’lmaydigan va sexlarda yonuvchi yoki portlovchi moddalar yigilib kolgan xolat. Masalan, pardozlash fabrikasining matoning tukini kuydirish jarayoni yukori xaroratda ishlaydi, ya’ni kuydiruvchi yuza chuglanib turganda 100 m/min tezlikda mato o’tkaziladi. Mashinaning xarakat qismlaridan birortasi tuxtab kolsa yoki mato ozgina bulsada, tuplanib kolsa, darxol alanganlanib yong’in chiqishi mumkin. 2. Ishlab chiqarish texnologik jarayonidan yonuvchi yoki portlovchi moddalarni chiqarib tashlab bo’lmaydigan va alanga manbaini qo’llashga yo’l kuyilgan xolat. Masalan, xom ashyo va tayyor maxsulot omborlarida, titish-savash sexlarida paxta va matolar kup mikdorda tuplanishi tabiiy. Lekin bu xonalarda ma’lum extiyot choralari kurilmasdan ochik alanga manbai ishlatilsa yong’in chiqishi mumkin. To’qimachilik korxonalari uchun xarakterli bo’lgan yong’inlarning sabablarini kuyidagicha tasniflash mumkin: - texnologik jarayonning buzilishi; - mashina va apparatlarning texnik foydalanish koidalarining buzilishi; - xom ashyo va tayyor maxsulotlarni saqlash koidalarining buzilishi; - mashina va apparatlarning aspiratsiya hamda changli havoni tozalash sistemalarining konikarsiz ishlashi; - elektr uskunalarining noto’g’ri o’rnatilganligi va noto’g’ri ishlatilishi;

- ishlab chiqarish sexlarida va korxona xududida o’tirgan changlarni tozalash ishlari konikarsiz tashkil etilishi; - ishlab chiqarish sexlarida va korxona xovlilarida alanga bilan boglik ishlarni noto’g’ri olib borish; - o’t o’chirish va xabar berish vositalarining texnik jixatdan konikarsiz axvoldaligi; - korxona ishchi va xizmatchilarining hamda kungilli o’t o’chirish komandalarining tayyorligi konikarsiz ekanligi. Korxonalarni yong’in xavfi bo’yicha tasnifi ularni loyihalash, rekonstruksiya va ekspluatatsiya qilish jarayonlarida katta axamiyat kasb etadi va o’tga chidamlilik darajasini, kavatlar sonini, binolar orasidagi masofalarni to’g’ri tanlashda muxim rol uynaydi. Korxonaning yong’in xavfi bo’yicha toifasiga, binosinig o’tga chidamlilik darajasiga va hajmiga karab ichki va tashki o’t o’chirish vodoprovod sistemasiga kerakli suvning sarfini, isitish sistemasi, ventilyatsiya va havoni mu’tadillash, suv ta’minoti, yoritish, elektr uskunalari va o’t o’chirish vositalari turlarini tanlash mumkin. 1986 yilda kabul kilingan texnologik loyihalashning amaldagi meyorlariga binoan barcha ishlab chiqarish korxonalarida texnologik jarayonlarni portlash va yong’in xavfi bo’yicha besh toifaga bulinadi (A, B, V, G va D). Ishlab chiqarishning “A” va “B” toifalari portlash va yong’in xavfi mavjud korxonalardir. To’qimachilik korxonalarida ximiyaviy tolalar changi va ular bilan tabiiy tolalar changi aralashgan sexlar, yonuvchi va moylovchi moddalar saqlanadigan omborlar, chaknash xarorati 28 0 S va undan yukori bo’lgan suyukliklar ishlatiladigan sexlar kiradi. Ishlab chiqarishning “V” toifasiga fakat yong’in xavfi mavjud korxonalar kiradi. Ular “A” va “B” toifalarida uchramaydigan yonuvchi suyuklik, chang va tolalar, kattik yonuvchi modda va materiallar mavjudligi bilan xarakterlanadi. Bu toifaga to’qimachilik korxonalarining yigiruv, tukuv fabrikalari, pardozlash fabrikalarining xom ashyo sexlari, gazlamalarning tukini kuydirish, maxsulot sifatini tekshirish va tayyor maxsulotni taxlash sexlari, umuman ishlab

chiqarishning kuruk jarayonlari kechadigan barcha sexlari, transformatorlar joylashgan xonalar, yonuvchi suyukliklarni suruvchi nasos stansiyalari kiradi. Ishlab chiqarishning “G” toifasiga yonmaydigan moddalar va materiallarni issik, chuglangan yoki erigan xolda ishlaydigan va ish jarayonida nursimon issiklik ajraladigan uchkun va alanga chikib turadigan, shuningdek kattik, suyuk va gazsimon yokilgi yokiladigan sexlar kiradi. Ishlab chiqarishning “D” toifasiga yonmaydigan moddalar va materiallarni sovuk xolatida ishlaydigan sexlar kiradi. Yonuvchi suyukliklar, gazlar va buglar yonilgi sifatida ishlatiladigan yoki shu xonaning uzida yokib o’tilizatsiya qilinadigan jarayonlar, shuningdek texnologiya jarayonida ochik alangadan foydalanadigan korxonalar “A”, “B” va “V” toifalariga kirmaydi. Omborlar, ularda saqlanadigan materiallarning yong’in jixatidan qanchalik xavfli bo’lishiga karab toifalarga ajratiladi. Xozirgi vaqtda ishlab chiqarilayotgan barcha uskunalar yong’in va portlab ketish jixatdan xavfsizdir. Lekin, bu uskunalar ishlab chiqarishning yong’in va portlash xavfi bo’yicha turiga mos ravishda to’g’ri tanlagandagina xavfsizlikni ta’minlay oladi. Ishlab chiqarishning xonalarining “elektr uskunalarining o’rnatish koidalari” ga rioya kilingan xoldagi yong’in va portlash xavsizligini ta’minlash uchun maxsus guruxlar ishlab chikilgan. Portlash bo’yicha xavfli xonalarning guruxlari V-1 bunga fakat avariya xolatidagina emas, balki oddiy ish sharoitida xam yonuvchi gaz yoki buglarning havo bilan yoki boshka oksidlovchilar bilan kushilganda aralashma xosil kiladigan xonalar mansubdir. Masalan, yengil alangalanuvchi va yonuvchi suyuklarni ochik idishlarda saqlash, bir idishdan boshka idishga yoki apparatlarga kuyish ishlari bajarilayotgan va boshka xonalar. V-1a-bunga oddiy foydalanish sharoitida yonuvchi gaz yoki buglarning havo bilan yoki boshka oksidlovchilar bilan aralashmasi portlamaydigan, balki fakatgina avariya yoki buzilgan xoldagina portlash mavjud bo’ladigan xonalar mansubdir.

V-16-yukoridagi V-1a klassiga mansub, lekin kuyidagi xususiyatlardan biri mavjud bo’lgan xonalar: yonuvchi gazlarning pastki portlash chegarasi baland (15 foiz va undan ortik) va yo’l kuysa bo’ladigan konsentratsiyalarda o’tkir xildi; avariya xolatlarida xonalarda umumiy portlash konsentratsiyasi tuplamaydi, balki maxalliy portlash konsentratsiyasigina tuplanishi mumkin; yengil alangalanuvchi yonuvchi gazlar va yonuvchi suyukliklar kam mikdorda saqlanuvchi xonalar va ular bilan ishlash, havo suruvchi shkaflarda yoki suruvchi zontlar ostida olib boriluvchi xonalar kiradi. V-1g-avariya yoki buzilish orqali tarkibida portlash xavfi vujudga keladigan gazlar, buglar va yengil alanganlanuvchi suyukliklar mavjud bo’lgan tashki (xonalarda tashkarida o’rnatilgan) kurilmalar. V-II-fakatgina avariya xolatida emas, balki meyoriy kiska ish maromida xam havo va boshka oksidlovchi moddalar bilan portlash xavfi mavjud aralashmalar xosilkila oladigan, uchib yuruvchi chang va tolalar ajralib chiqadigan xonalar. V-IIa - yukoridagi V-II klassiga xos, lekin normal ekspluatatsiya sharoitida xavfli xolat vujudga keltirmaydigan, fakatgina avariya yoki buzilgandagina xavfli xolat vujudga keltirishi mumkin bo’lgan xonalar. To’qimachilik korxonalarining asosiy sexlarida tolali maxsuloti ishlatilishi va ulardan ajralib chiqqan changning portlash xusussiyati yukligi va ular fakat yonishi mumkinligi tadkikotlardan ma’lum. Shuning uchun to’qimachilik korxonalarining asosiy sexlarini yong’in xavfi bo’yicha toifalanishi bilish katta axamiyatga ega. Yong’in xavfi bo’yicha xonalarning toifalanish. P-1 - chaknash xarorati 45 0 S dan yukori bo’lgan yonuvchi suyukliklar ishlatiladigan yoki saqlanadigan xonalar. Bu yerda paydo bo’ladigan xavf, chang yoki tolaning fizik xossalariga binoan, yoki ish sharoitida ular konsentratsiyasining portlash xavfi tugdirish darajasida yetarli bo’lmasligi yong’in (portlash bilan emas) bilan chegaralanadi. P-IIa - yukoridagi P-II klassiga xos xususiyatlaridan mustasno bo’lgan kattik yoki tolali yonuvchi moddalar saqlanadigan yoki ishlatilagandan ishlab chiqarish va ombor xonalari.

P-III; - buglarning chaknash xarorati 45 0 S dan yukori bo’lgan yonuvchi suyukliklar hamda yonuvchi kattik moddalar ishlatiladigan yoki saqlanadigan tashki uskunalar.

Adabiyotlar 1. А. Қ . Қ удратов Меҳнат муҳофазаси. Тошкент- 1995. 2. А. К . К удратов. Охрана окружаюшей среди на предприятиях хлопкоочистительной и шелковой промишленности. «Укитувчи» Тошкент - 1995. 3. И. Каримов. Ўзбекистоннинг ўз исти қ лол ва тара ққ иёт йўли - Т. Ўзбекистон Т.1. 1996 й. 4. И. Каримов. Ўзбекистон - бозор муносабатларига ўтишнинг ўзига хос йўли. Т. Ўзбекистон. Т 2.1996 й. 5. И. Каримов. Ўзбекистон и қ тисодий исло ҳ отларни чу?урлаштириш йўлида. Т.Ўзбекистон. Т З. 1996 й. 6. И. Каримов. Ўзбекистон ХХI аср бўса ғ асида: хавфсизликка та ҳ дид, бар қ арорлик шартлари ва тара ққ иёт кафолатлари. Т. 1997 й. 7. И. А. Каримов. Ўзбекистон ХХI асрга интилмокда. Т. Ўзбекистон. 1999 й. 8. А. Қ. Қ удратов. Саноат э кологияси.Тошкент- 1999. 9. Ўзбекистон Республикаси Конституцияси. Тошкент. 8 декабр 1992 й. 10. Меҳнатни му ҳ оф а за қ илиш тў ғ исида Ўзбекистон Республикаси қ онуни. Тошкент, 6 май 1993 й. 11. Меҳнат кодекси. Тошкент, 26 май 1996 й. 12. Қ удратов О. Ипакчилик саноатида меҳнат муҳофазаси. Тошкент «Ўзбекистон» 1995 й. 300 б.

Похожие

Xavfsizlikni ta’minlash bilan bog’liq bo’lgan savdo huquqlari

Dastlabki o’t o’chirish vositalari

Xavfsizlikni ta’minlash asoslari va faoliyat xavfsizligini tahlil qilish. Xavflar, ularning tasnifi. Faoliyat xavfsizligini ta’minlash tamoyillari, uslublari

Yong’inni oldini olish va himoyalanish

Yong’in xavfsizligi asoslari. Yong’in xavfsizligiga umumiy talablar