Yong’in xavfsizligi asoslari. Yong’in xavfsizligiga umumiy talablar - БЖД - Рефераты

Yong’in xavfsizligi asoslari. Yong’in xavfsizligiga umumiy talablar

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

144.5 KB

Yong’in xavfsizligi asoslari. Yong’in xavfsizligiga umumiy talablar Reja: 1. Umumiy ma’lumotlar. 2. Yong’inni o’chirish moddalari va ularning xossalari. 3. Yong’inga qarshi suv ta’minoti. 4. Yong’in xavfsizligi sitemasiga talablar. 5. O’t o’chirgichlar, o’t o’chirish qurilmalari va mashinalari . Yong’in m uxofazasini t ashkil etish va yong’inni o’chirish .

1. Umumiy ma’lumotlar YOng’in - maxsus joydan boshqa joyda yonuvchi, moddiy zarar keltiruvchi va nazorat qilib bo’lmaydigan yonish jarayonidir. YOng’inning odam va hayvonlarga ta’sir qiluvchi xavfli va zararli omillari: ochiq yong’in, atrof-muhit va narsalarning yuqori harorati, toksik moddalarni yonishi, tutun, havo tarkibida kislorod konsentrasiyasining kamayishi, qurilish konstruksiyalarining qulayotgan qismlari; portlashdagi to’lqin zarbi, otilayotgan qismlar va zararli moddalar hisoblanadi. YUqorida qayd qilingan omillarning xavfliligi yong’inni davom etish vaqtiga (T yo ) bog’liq bo’ladi va quyidagi formula bo’yicha aniqlanadi.T yo =N/  , (19.1.) bu yerda N-yonuvchi modda miqdori, kg/m 3 ;  -moddani yonish tezligi kg/ m 3 soat. Agar binoda har xil qattiq va suyuq moddalar bo’lsa hamda bino maydonining dyeraza maydoniga nisbati 4:10 atrofida bo’lsa yong’inni davom etish vaqti. T yo = S r / 6S 0 ( g 1 / n 1 + g 2 / n 2 +...+ g n / n n ) ( 19 . 2. ) formula bo’yicha topiladi. bu yerda g 1 ..g n -har bir yonuvchi modda miqdori (kg/m 2 ); n 1 …n n - moddalarning yonish tezligini hisobga oluvchi koeffisient (qabul qilinadi:benzin uchun-15, rezina, organik shisha uchun-35, avtomobil shinalari uchun- 40, yog’ochlar uchun-65 va boshqalar). YOng’inni o’chirishdan ko’ra uning oldini olish osondir. SHu sababli korxonalar, ishlab chiqarish uchastkalari rahbarlari yong’in chiqish sabablarini bilishi va uni oldini olish bo’yicha tegishli tadbirlarni amalga oshirishikerak.

2. YOng’inni o’chirish moddalari va ularning xossalari YOng’inni o’chirishning keng tarqalgan moddalari: suv, suv bug’i, uglekislota , namlangan materiallar kimyoviy va havo -mexanik ko’pik , poroshokli tarkiblar, brom etil birikmalar, inyert gazlar va boshqalar hisob lanadi. YOng’inni o’chiruvchi moddalar quyida gicha klassifikasiyalanadi: -yong’inni to’xtatish usuli bo’yicha-sov u tuvchi ( suv va qattiq uglekislota); - elektr o’tkazuvchanligi bo’yicha-elektr o’tkazuvchi (suv, suv bug’i va ko’pik ) , elektr o’tkazm aydigan (gazlar va poroshoklar); -toksikligi bo’yicha - toksik bo’lmagan (suv, ko’pik va poroshoklar), kam toksik (uglekislota va azot), toksik bo’lgan brometil, freonlar; Is gazi yoki uglyerod ikki oksidi rangsiz gaz bo’lib havo dan 1,5 marta og’ir. U yonish zonasiga kislorodni kirishini oldini oladi ya’ni yong’inni kisloroddan izolyasiya qiladi. Kimyoviy ko’pik yonish zonasida kislorod miqdorini 14 % gacha kamaytiradi, yonayotgan moddiy yuzini qoplaydi, sovutadi va yong’inni to’xtatadi. Ko’pikning karraligi - ko’pik hajmini u olingan butun suyuqlik hajmiga nisbatidir 5 dan 100 karralikkacha ega bo’lgan ko’piklar kam va o’rtacha ko’pik karraligiga, 100 dan ortiqlari esa yuqori karralikka kiradi. Inyert gazlar (azot, argon, geliy) gazli payvandlash ishlarida idishlarni, balonlarni to’lgazishda ko’llaniladi. 3. YOng’inga qarshi suv ta’minoti YOng’inga qarshi suv zahirasi yilning istalgan vaqtidakerakli bosimda 3 soat yong’inni o’chirishga etadigan bo’lishikerak. Ishlab chiqarish korxonasida har biri 100 m 3 va undan ortiq sig’imli suv hovzasi bo’lishikerak. Bitta suv hovzasining xizmat ko’rsatadigan radiusi yong’in vaqtida suv uzatish uchun avtonasos va avtoidishlardan foydalanganda 200 m, uzatma nasoslardan foydalanganda 100 m, bir o’nli prisep motopompalaridan foydalanganda 150 m ga

teng qabul qilinadi. Bitta idishda 100 m 3 sig’imgacha bo’lgan suv zahirasi dahlsiz saqlanadi. Tashqi va ichki yong’inlarni o’chirishda suv sarfi (m 3 /soat) quyidagi formula bilan aniqlanadi. Q yo =3,6 g  T yo  n yo , (19.3.) bu yerda g-tashqi va ichki yong’inlarni o’chirishda solishtirma suv sarfi jadvaldan qabul qilinadi; T yo -yong’in vaqti (3 soat qabul qilinadi yoki formula bo’yicha aniqlanadi). n yo -bir vaqtdagi yong’in soni (qurilish maydoni va mahalliy sharoitga bog’liq ravishda 1...3 qabul qilinadi). YOng’in hovzasidagi daxlsiz suv zahirasi (m 3 ) х т х c Q Q Q W 5,0   , (19.4.) formula bo’yicha aniqlanadi: Q t -texnologik maqsaddagi suv sarfi, m 3 /soat; Q x -xo’jalik maqsaddagi suv sarfi, m 3 /soat; Suv hovzasidan suvni olish uchun nasosga so’ruvchi 160...200 mm diametrdagi quvur biriktiriladi. Suvni va suv-ko’pikli suyuqlikni uzatish uchun bosimga ishlashga mo’ljallangan quvurlar qo’llaniladi. Butun oqimi yoki purkalgan suvli ko’pikli va poroshokli oqimni hosil bo’lishiga RS-50 va RS-70 yong’in stvollarini, SVP havoli-ko’pikli stvolini yoki olib yuriladigan (PLS-N-20) bosim quvuriga biriktirilgan lafet stvollarini ko’llanilishi bilan yerishish mumkin. YOng’in stvolidan suvni oqimi tezligi quyida gi formula bilan aniqlanadi: с gH2 , ( 19. 5 . ) bu yerda N-stvoldagi suv bosimi, m; g= 9,8 m/s 2 .

Havo ning qarshi ligi hisob ga olinganda suvli oqimni uzatishning nazariy uzoqligi   sin 20 q L , ( 19 . 6. ) tenglamadan aniqlanadi. bu yerda a~30...35°-stvolni k iyalik b urchagi. Bitta stvol orqali sarflangan suv miqdori quyidagiga aniqlanadi. Q cn = qH S 2  , (19.7.) bu yerda  -purkash diametriga bog’liq suv sarfi koeffisienti (0,5...0,9); S - stvol teshigining kesimi maydoni, m 2 , 4. YOng’in xavfsizligi sistemasiga talablar YOng’inni oldini olish sistemasi - yong’in sodir bo’lish sharoitlarini bartaraf etishga qaratilgan tashkiliy tadbirlar va texnik vositalar majmuidir. Ushbu tadbirlar ishlab chiqarishda iloji boricha yonmaydigan va qiyin yonadigan materiallardan foydalanish texnologik jarayonlarni maksimal darajada mexanizasiyalash va avtomatlashtirish, yong’in xavfi bo’lgan qurilmalar o’rnatilgan xonalarni yonmaydigan materiallar bilan boshqa xonalardan ajratish yoki bunday qurilmalarni mumkin qadar tashqarida o’rnatish, yonuvchi moddalar uchun gyermetik idishlar va jihozlardan foydalanish, bino havosining tarkibidagi yonuvchi gaz, bug’ va changlar miqdorini ruxsat etilgan darajada saqlash, isitish jihozlaridan to’g’ri foydalanish va boshqalar orqali amalga oshiriladi. Har qanday ishlab chiqarishda yong’inga olib keluvchi manbaning hosil bo’lishini oldini olish esa, ishlab chiqarishda yong’in manbasini hosil qilmaydigan mashinalar, mexanizmlar va jihozlardan foydalanish, mashina va

mexanizmlardan foydalanish qoidalari va rejimlariga to’liq rioya etish, elektr statik zaryadlari va yashinga qarshi himoya vositalaridan foydalanish, materiallar va moddalarning issiqlik ta’sirida, ximiyaviy va mikrobiologik usulda o’z-o’zidan alangalanish sharoitlarini bartaraf etish, belgilangan yong’inga qarshi t adbirlarni to’liq amalga oshirish, bino chegarasini davriy ravishda tozalab turish kabi tadbirlar orqali amalga oshiriladi. YOng’inga qarshi himoya sistemasi - yong’in o’chirish jihozlari va texnikalaridan foydalanish, yong’inning xavfli omillaridan himoya qiluvchi shaxsiy va jamoa himoya vositalaridan foydalanish, yong’in xabarini beruvchi va yong’in o’chirish sistemasining avtomatik qurilmalaridan foydalanish, ob’ektning konstruksiyalari va materiallarigaa yong’indan himoyalovchi tarkibli bo’yoqlar bilan ishlov berish tutunga qarshi himoya sistemalari, evakuasiya yo’llari bo’lishini taminlash, binoning yong’in mustahkamliligi darajasini to’g’ri tanlash kabi tadbirlarni o’z ichiga oladi. YOng’in tarqalishini oldini olish sistemalari esa, yong’inga qarshi to’siklarni o’rnatish, qurilmalar va inshootlarda avariya holatida o’chirish va ko’shish jihozlaridan va yong’indan to’suvchi vositalardan foydalanish, yong’in vaqtida yonuvchi suyuqliklarning to’qilishini oldini oluvchi vositalardan foydalanish kabi tadbirlar orqali amalga oshiriladi. Tashkiliy - texnik tadbirlarga esa, yong’indan himoyalanish xizmatini tashkil etish, uni texnik jihozlar bilan taminlash, yong’in xavfsizligi bo’yicha ob’ektdagi moddalar, materiallar, jihozlar, qurilmalar va texnologik jarayonlarni pasportlashtirish, yong’in muhofazasi bo’yicha mutaxassislar tayyorlash va ularni o’kitish, yong’in xavfsizligi bo’yicha instruktajlar va aholi o’rtasida turli xil tadbirlar o’tkazish, yong’inga qarshi ko’rsatmalar (instruksiyalar) ishlab chiqish va boshqa shu kabi tadbirlar kiradi. YOng’in va portlashning sabablari. YOng’in kelib chiqishini asosiy sabablariga quyidagilarni misol tariqasida keltirishimiz mumkin: taqiqlangan joylarda chekish, ochiq alangalardan foydalanish, yong’in xavfsizligi bo’yicha texnologik jarayonlarni buzish yoki ularga amal qilmaslik, materiallarni saqlash

qoidalariga rioya qilmaslik, statik elektr zaryadlariga qarshi texnik qurilmalardan foydalanmaslik, atmosferaning kuchli zaryadlaridan himoyalovchi qurilmalardan foydalanmaslik (yashin vaqtida 2 V dan 8 mln V kuchlanish, 200000 A tok kuchi miqdorida elektr zaryadlari hosil bo’lishi mumkin), ichki yonuv dvigatellarini sinash va ulardan foydalanish qoidalariga rioya qilmaslik, elektr jihozlari va qurilmalarini noto’g’ri o’rnatish yoki ularni zo’riqtirish, isitish sistemalaridan noto’g’ri foydalanish, bug’ qozonlari va issiqlik genyeratorlaridagi avtomatik qurilmalarning nosozligi yoki ularning noto’g’ri o’rnatilishi, ishlab chiqarish binolari havosi tarkibidagi gaz, bug’ va changlarni me’yorlashtirilmaganligi va hakoza. YOng’inni oldini olish, materiallarning yonish va portlash bo’yicha tavsifi. Ishlab chiqarishdagi barcha materiallar yonish xususiyati bo’yicha uch turga bo’linadi: - yonmaydigan materiallar - tashqi yong’in manbasi ta’sirida yonmaydi; - qiyin yonuvchi materiallar - tashqi yong’in manbasi ta’sirida yonib, manbaning ta’siri to’xtatilgach mustaqil yonmaydi; - yonuvchi materiallar - tashqi yong’in manbasining ta’siri to’xtatilgandan so’ng ham mustaqil yonish xususiyatiga ega bo’ladi. Tez yonuvchi va yonuvchi suyuqliklar bug’lanish natijasida portlovchi aralashma muhit hosil qiladi. Bundan tashqari ayrim changlarning havo bilan aralashmasi ham portlashga xavfli hisoblanadi. Ular yonish va portlash xavfliligi bo’yicha portlashga xavfli (ayerozol holatida) hamda yonishga xavfli (ayerogel) turlarga bo’linadi va quyidagi to’rt sinfga ajratiladi: I-sinf – portlashga o’ta xavfli changlar, alangalanishining pastki chegarasi-15 g/m 3 gacha bo’lgan muhit; II -sinf – alangalanishining eng pastki chegarasi 16 dan 65 g/m 3 gacha bo’lgan portlashga xavfli muhit. III va IV -sinf - alangalanishning pastki chegarasi 65 g/m 3 dan yuqori bo’lgan yonishga xavfli muhit. SH - sinfdagi changlarning alangalanish har orati-250 °S, IV- sinfga taalluqli changlarniki esa - 250°S dan yuqori.

Ishlab chiqarishni portlash va yong’in xavfliligi bo’yicha kategoriyalari . Ishlab chiqarish unda ishlatiladigan yoki saqlanadigan materiallarning yonish xususiyati bo’yicha 6 ta kategoriyaga ajratiladi va ular - A, B, V, G, D, E ko’rinishlarida shartli belgilanadi. A-kategoriyadagi ishlab chiqarish, portlash-yonishga xavfli ishlab chiqarish bo’lib, unga bu g’ larining alangalanish har orati 28°S dan kam bo’lgan va havo tarkibida 10 % gacha portlashga xavfli havo yoki materiallar bo’lgan ham da suv, kislorod, havo yoki o’zaro ta’sirda alangalanuvchi materiallar ishlatiladigan ishlab chiqarish kiradi. B-kategoriya - portlash-yonishga xavfli ishlab chiqarish. Bunga bu g’ larining alangalanish harorati 28 d a n 61°S gacha bo’lgan suyuqliklar. Havo tarkibida 10 % gacha portlashga xavfli si qilgan gaz, changlar bo’lgan, shuningdek 5 % gacha pastki portlash miqdori N pv >65 g/m 3 bo’lgan changlar mavjud ishlab chiqarishlar kiradi. V-kategoriya – yonishga xavfli ishlab chiqarish, alangalanish har orati 61°S dan yuqori bo’lgan suyuqliklar ishlatiladigan va N pe >65 g/m 3 miqdordagi yonuvchi chang , gazlar mavjud havo muhiti bo’lgan, shuningdek qattiq yonuvchi materiallar ishlatiladigan ishlab chiqarishlardir. G-kategoriya - yong’inga xavfli ishlab chiqarish. YOnmaydigan materiallarga issiqlik yoki alanga ta’sirida ishlov berish qo’llaniladigan ishlab chiqarish. D-kategoriya - yong’inga va portlashga xavfsiz ishlab chiqarish. Bunda yonmaydigan materiallarga sovuq holat da ishlov beriladi (yig’ish, ajratish, yuvish sexlari). E-kategoriya – portlashga xavfli ishlab chiqarish. YOnuvchi gaz va bino hajmi ning 5 % miqdorida portlashga moyil changlar bo’lgan ishlab chiqarish. Bunday mo’hitda yong’insiz portlash sodir bo’ladi. Hosilni yig’ishtirib olishda yong’in xavfsizligi tadbirlarini taminlash uchun javobgarlik ish boshqaruvchilariga, hosilni yig’ishtirish agregatlaridagi o’t o’chirish vositalari va yong’inga qarshi qurilmalarning texnik holati uchun javobgarlik esa ishlab chiqarish uchastkalarining rahbarlariga yuklatiladi.

Korxonaning rahbari har yili buyruq bilan (fermer xo’jalik boshqaruvi qarori bilan) o’rim-yig’im texnikalarini yong’inga qarshi tayyorlashda, yong’in- texnik bilimlarni mustahkamlash uchun o’qishni tashkil etish va sinov qabul qilish, yong’in xavfsizligi qoidalariga rioya qilish bo’yicha instruktajlar o’tkazish uchun javobgar shaxsni tayinlaydi. Hamma xodimlar yong’in - texnik minimumi dasturi bo’yicha o’qitilgan va bu bo’yicha sinov topshirgan bo’lishlarikerak. YOng’in-texnik minimumi sinov natijasi bo’yicha baholash jadvali to’lg’aziladi. Hosilni yig’ishtirish va ozuqalarni tayyorlashga jalb qilingan barcha ishchi, xizmatchilarga yong’in xavfsizligi tadbirlari haqida instruktaj o’tkaziladi. O’qish va instruktajdan o’tmagan shaxslar bu ishlarga qo’yilmaydi. Agar o’rilgan donni bir yo’la maxsus saqlanadigan joyga tashib ketish imkoniyati bo’lmasa vaqtinchalik don xirmonlari g’alla maydonidan 100 m, bino va inshootlardan 50 m dan kam bo’lmagan masofada joylashtirilishi zarur. Dala shiyponlari g’alla maydonlaridan, g’aram maydonlaridan 100 m uzoqlikda joylashishi va atrofi 4 m dan kam bo’lmagan kenglikda shudgorlanishikerak. Davlat yong’in nazorati inspektori fermer xo’jaligi bo’yicha ushbu masaladagi mas’ul bilan hosilni o’rib- yig’ib olishda ishlatiladigan texnikalarni qarovdan o’tkazadi. Qarov vaqtida texnikaning sozligi va har bir kombaynni ikkita o’t o’chirgich bilan, 2 2 m o’lchamdagi kigiz, ikkita shvabra va ikkita belkurak bilan, traktorni o’t o’chirgich va belkurak bilan, avtomobillarni o’t o’chirgichlar va bel kuraklar bilan ta’minlanganligi tekshiriladi. G’alla maydonida yong’in chiqqanda keng maydon bo’ylab tarqalishini oldini olish maqsadida g’alla maydoni 50 ga dan ortiq bo’lmagan uchastkalarga bo’linib atroflaridan 8 m kenglikda g’alla o’rib olinadi va g’allasi o’rilgan joy 4 m kenglikda shudgorlab chiqiladi. G’alla maydonini temir yo’lga, o’rmonga, yo’llarga, yaqin uchastkalari esa 2 m kenglikda shudgor qilinadi. O’rim-yig’im agregatlari yaqinida shudgorlovchi agregat bo’lishi zarur. Dalada ish vaqtida ochiq olovdan foydalanishga ruxsat berilmaydi. Texnikalardan yonilg’i oqishini o’z vaqtida to’xtatish chaqmoq va o’chirgichning sozligini doimiy kuzatish

lozim. Har uch kunda dvigatelning chiqarish quvurlari va chaqmoq o’chirgichlari qasmoqdan tozalanadi. O’rim-yig’im vaqtida agregatda, g’alla maydonida va somon g’aramlari yaqinida chekish taqiqlanadi. CHekish joyi g’aram va kombaynlardan 30 m uzoqlikda jihozlanadi. Bu joy atrofi haydaladi va suvli bochka bilan ta’minlanadi. Traktorlar va kombaynlar uchun vaqtinchalik to’xtash joyi qurilishdan, xirmondan va g’alla maydonlaridan kamida 100 m uzoqlikda ajratiladi. Kombaynlarni tungi to’xtash joyida ular orasidagi masofa 20 m dan kam bo’lmasligikerak. Somonni g’aramlash joylarida to’rtta o’t o’chirgich, ikkita suvli bochka, ikkita satil, to’rtta belkurak, to’rtta shvabra suyanchiqsiz turadigan va narvon bo’lishikerak. Somon g’aramlari qurilishdan 50 m, temir yo’ldan 150 m, o’tish yo’llaridan 20 m va elektr uzatish tarmoqlari sim yog’ochlardan 15 m dan kam bo’lmagan masofada joylashtiriladi. Bitta g’ aramning asosini maydoni 150 m 2 dan, presslangan somon yoki pichan bostirmalariniki esa 500 m 2 dan oshmasligikerak. G’aramlar yashindan himoyalagichlar bilan jihozlanadi. O’rimdan so’ng g’alla don xirmoniga, don omborxonalariga tozalash uchun, namligi 16 % dan ortiq bo’lganlari esa don quritkichlarga keltiriladi. Don omborlariga yong’inga qarshi devor va yong’inga qarshi eshiklar o’rnatiladi. Donni tozalovchi komplekslarda va don quritkichlarga xizmat ko’rsatishga 18 yoshdan kichik bo’lmagan, yong’in texnik minimumi dasturi bo’yicha o’qitilgan va maxsus tayyorgarlikni o’tagan va bunday agregatlarda ishlash huquqini beruvchi guvohnomaga ega bo’lgan shaxslarga ruxsat beriladi. Don ombori va har akatlanuvchi quritish agregati orasidagi masofa 10 m dan kam bo’lmasligikerak . Donni harorati har ikki soatda nazorat qilinib turiladi. YOng’in xavfli zonalar. YOng’in xavfli zonalar - bu binoning yoki ochiq maydonning yonuvchi moddalar saqlanadigan qismidir. Ular 4 sinfga bo’linadi, ya’ni P-I, P-II, P-IIa va P- III. P-I sinfdagi zonaga gaz va bug’larning 61 0 C dan yuqori haroratda portlash ehtimoli bor suyuqliklar saqlanadigan binolar kiradi.

P-II sinfdagi zonalarga - yonishga moyil chang va gazlar ajralib chiqadigan ishlab chiqarish binolari kiradi; P-IIa sinfidagi zona esa - qattiq va tolasimon yonuvchi materiallar ishlatiladigan ishlab chiqarish binolaridir; P-III zonaga-qattiq yonuvchi materiallar ishlatiladigan yoki saqlanadigan hamda bug’larining portlash harorati 61°S dan yuqori bo’lgan suyuqliklar ishlatiladigan yoki saqlanadigan ishlab chiqarish binolari va maydonlari kiradi. Bino va inshootlarning yong’inga chidamliligi va uni oshirish yo’llari.YOng’inga chidamlilik deganda materiallar va konstruksiyalarning yong’in sharoitida o’z mustahkamligini saqlash xususiyati tushuniladi. Qurilish konstruksiyalarining yong’in ta’sirida o’z xususiyatini va mustahkamliligini yo’qotish vaqti yong’inga chidamlilik chegarasi deyiladi. Barcha bino va inshootlar yong’inga chidamliligi bo’yicha 5 darajaga bo’linadi: I darajali yong’inga chidamli binolarga barcha konstruksiyalari yonmaydigan, yuqori yong’inga chidamlilik chegarasiga (0,5-2,5 soat) ega bo’lgan binolar kiradi; II darajali yong’inga chidamli binolarga konstruktiv elementlari yonmaydigan, yuqori chidamli- lik chegarasiga (0,25-2,0 soat) ega binolar kiradi; III darajali yong’inga chidamli bino va inshootlar yonmaydigan va qiyin yonuvchi materiallardan tayyorlanadi; IV darajali yong’inga chidamli binolarga barcha konstruksiyalari qiyin yonuvchi materiallardan tayyorlangan binolar kiradi; V darajadagi binolarga esa barcha konstruksiyalari yonuvchi materiallardan tashkil topgan binolar kiradi. Talab etilgan yong’inga chidamlilik darajasi bino va inshootlarning konstruksiyasi, vazifasi, necha qavatliligi, texnologik jarayonlarni yong’inga xavfliligi va yong’inni avtomatik o’chirish vositalarini mavjudligiga bog’liq holda belgilanadi. YOg’och va boshqa yonuvchi konstruksiyalarning yong’inga chidamlilik darajasi bir necha yo’llar orqali oshirilishi mumkin, jumladan: 1m 2 yuzadagi yog’och konstruksiyaga 75 kg quruq tuzning suvdagi

aralashmasini singdirish yoki 1 m 2 yog’ochga 50 kg quruq tuzni issiq-sovuq vannalarda singdirish orqali; yong’indan himoyalovchi tuzlarning suvdagi aralashmasi bilan (100 gr quruq tuz 1m 2 yuzaga) materiallarga yuza ishlov berish; yong’indan himoyalovchi bo’yoqlar, suyuq shisha, tuproqli aralashma va boshqa shu kabilar bilan yuza ishlov berish; tuproqli gips bilan shuvash, gips plitalar o’rnatish, asbest, sement materiallar qoplash. Koridorlar, yo’laklar, zinalar va II hamda IV yong’inga chidamlililik darajasidagi yordamchi binolar sirtiga yong’indan himoyalovchi qoplamalar bilan ishlov berish taqiqlanadi. YOng’indan himoyalovchi qoplamalar atmosferaga chidamli, namlikga chidamli va nam bo’lmagan muhitga chidamli bo’lishi mumkin. Atmosferaga chidamli qoplamalarga pyerxlorvinil bo’yoqlar PXVO, ISX, XL; namlikka chidamli qoplamalarga XD-SJ markali bo’yoqlar; nam emas muhitga chidamli qoplamalarga XL-K tipidagi, SK-L markali silikat bo’yoqlar, supyerfosfat va sho’r tuproqli surkamalar kiradi. 5.O’t o’chirgichlar, o’t o’chirish qurilmalari va mashinalari. YOng’in muhofazasini tashkil etish va yong’inni o’chirish O’t o’chirgichlar yong’inni boshlang’ich fazasida o’chirish uchun ishlatiladi. Ular sig’imi, o’t o’chirish moddasi, o’t o’chiruvchi moddani chiqarish usuli bo’yicha turlicha bo’ladi. Ximiyaviy ko’pikli o’t o’chirgichlar qattiq va suyuq moddalar yong’inini o’chirish maqsadida foydalaniladi. Ularga OXP-10, OP-M va OP-9MM o’t o’chirgichlari kiradi. Ularning ishlash vaqti ko’pik karraligi 5 ga teng bo’lganda 60 sek ni tashkil etadi. Ballonlar hajmi 8,7 va 9 l, zaryadlari ishqorli va kislotali qismdan iborat. Ishqorli qismi 450…460 gr bikorbanatnatriy va qizilmiya ildizi ekstraktining suvdagi aralashmasida, kislotali qismi-15 gr oltingugurt va 120 gr dan ortiq oltingugurt kislotasining suvdagi aralashmasidan iborat. Bu o’t o’chirgichlarning korpusi foydalanilgandan 1 yil o’tgach 2 MPa bosim ostida sinaladi (bir partiyadagi

o’t o’chirgichlarning 25 %). Ikki yildan keyin esa-50 %, uch yildan keyin esa 100 % o’t o’chirgichlar sinovdan o’tkaziladi. Sanoatda OVP-5, OVP-10 markali ko’lda olib yuriladigan o’t o’chirgichlari : OVP-100, OVPU-25 markali yuqori karrali stasionar o’t o’chirgichlar ishlab chiqariladi. Ularni zaryadlashda PO-1 ko’pik hosil qiluvchidan foydalaniladi. Uglekislotali o’t o’chirgichlar turli xil moddalar, materiallar va elektr qurilmalaridagi yong’inni o’chirishda ishlatiladi. Ularni zaryadlashda uglyerod (SO 2 ) ikki oksididan foydalaniladi. Bunday o’t o’chirgichlarga OU-5, OU-8, OU-25, OU- 80 va OU-400 markali o’t o’chirgichlar kiradi. Ular tortib ko’rib tekshiriladi. Agar ularning massasi 6,25; 13,35 va 19,7 kg dan kam bo’lsa (mos holda, OU-2, OU- 5, OU-8 o’t o’chirgichlari uchun) ular qayta zaryadlanadi. Uglekislotali - brometilli o’t o’chirgichlarga OUB-ZA va OUB-7A lar kiradi. Ularning hajmi 3,2 va 7,4 l bo’lib , brometil va kislota aralashmasi bilan zaryadlanadi. Bu markadagi qo’lda olib yuriladigan o’t o’chirgichlarini ta’sir etish vaqti 35 sek, uzatish uzunligi 3,0-4,5 m ga tengdir. Kukunli o’t o’chirgichlar OP-1, ,,Moment", OP-2A, OP-10A, OP-100, OP- 250 va SI-120 markali bo’lib, ular uncha katta bo’lmagan yong’inlarni o’chirishda ishlatiladi. OP-1 va ,,Moment" o’t o’chirgichlaridan avtomobillar va kuchlanishi 1000 V gacha bo’lgan elektr qurilmalarida foydalaniladi. OP-10A o’t o’chirgichi ishqorli metallardagi (natriyli, kaliyli) hamda yog’och va plastmassalardagi yong’inlarda ishlatiladi. SI-2 ko’chma o’t o’chirgichi neft mahsulotlari, metalloorganik birikmalar va shu kabi boshqa moddalar yonishini o’chirishda, SJB-50 va SJB-150 o’t o’chirgichlari tok ta’siridagi elektr qurilmalar yong’inini o’chirishda hamda ayerodrom xizmatidagi o’t o’chirish mashinalarini jihozlashda ishlatiladi. Ishlab chiqarish binolari uchun talab etiladigan o’t o’chirgichlar soni quyidagicha aniqlanadi: N 0 =T 0 S , (19.8.)

bu yerda S-ishlab chiqarish xonasining yuzi, m 2 ; T 0 -1 m 2 maydonga norma bo’yicha belgilangan o’t o’chirgichlar soni. Bu ko’rsatkich materiallar ombori, garajlar, chorvachilik binolari, bug’xonalar, tegirmonlar, oshxona va magazinlar uchun 100 m 2 maydonga 1 ta, elektr payvandlash sexlari, temirchilik sexlari, labaratoriyalar uchun 50 m 2 maydonga 2 ta qilib qabul qilinadi. O’t o’chirish qurilmalari yong’inni boshlang’ich fazada to’liq bartaraf etish va yong’in bo’linmalari kelguncha yong’in tarqalishini cheklash maqsadida ishlatiladi. Ular stasionar, yarim stasionar va ko’chma bo’ladi. O’t o’chirgichlar turi va tarkibiga ko’ra suvli, bug’li, gazli (uglekislota), ayerozol (galoiduglevodorod), suyuqlikli va kukunli bo’ladi. Bundan tashqari o’t o’chirishda AS-30(66), AS-40(131 ), AS-40(130 E) markali mashinalar va MP- 600, MP-900, BMP-1600 markali motopompalardan ham keng foydalaniladi. YOng’inni o’chirishda professional va kungilli o’t o’chirish jamiyatlari faoliyat ko’rsatadi. Professional yong’in muhofazasi harbiylashtirilgan va harbiylashtirilmagan turlarga bo’linadi. Tashkilotlar, korxonalar va tashkilotlarda yong’in muhofazasini tashkillashtirish va ob’ektlarning yong’inga qarshi holatini taminlash ushbu tashkilotlarning rahbarlariga yuklatiladi. Ular har bir ishlab chiqarish bo’limi uchun buyruq bilan javobgar shaxsni belgilashlari va ularning ishini nazorat qilib borishlari zarur. Korxona va tashkilotlarning ma’muriy-texnik xodimlari o’zlariga tegishli ob’ektlarni q urish va ulardan foydalanish davrida yong’inga qarshi barcha tadbirlarni to’liq amalga oshirilishini taminlashlari, yuqori yong’in muhofazasi tashkilotlarining ko’rsatmalari hamda qarorlarini bajarilishini nazorat qilib borishlari, yong’in- korovul muhofazasini, yong’in-texnik komissiyasini va kungilli o’t o’chiruvchilar drujinalarini tashkil etishlari, ularning ish faoliyatlarini doimiy nazorat qilib borishlari zarur.

YOng’in-texnik komissiyasi tarkibiga bosh mutaxassislar, muhandis- quruvchilar, mehnat muhofazasi bo’yicha muhandis va kungilli o’t o’chirish drujinasining boshlig’i kiradi. Komissiya bino va inshootlardan foydalanishda yong’in muhofazasi qoidalariga amal qilinishini, yo’l qo’yilayotgan kamchiliklarni, texnikalardan foydalanishdagi yong’in muhofaza holatini tekshirib boradi hamda zarur holda tegishli choralar ko’radi. YOng’inni ani q lash va o’chirishning avtomat vositalari. YOng’inni aniqlashni avtomatlashgan vositalari (YOAAV) va yong’inni o’chirishni avtomat vositalari (YOO’AV) yong’in tashkilotning barcha ishlariga ta’sir etishi hamda katta moddiy zarar kel t ir i shi m um ki n bo’ l gan hol l ar da qo’ l l ani l adi . Bunday ob’ ekt l ar ga enyer get i k «qurilmalar, markaziy gaz stansiyalari, yengil yonuvchi va yonuvchi suyuqliklar stansiyalari, xom- ashyo omborlari va yoqilg’i materiallarini solishtirma sarfi 100 kg/m 2 dan ortiq bo’lgan binolar kiradi. YOO’AV lari yong’in joyini aniqlash va trevoga signalini berish hamda yong’inni o’chirish qurilmasini ishga tushirish moslamalaridan iborat bo’ladi. Bu qurilmaning ishlash prinsipi q o’riqlanadigan ob’ekt mo’hitidagi noelektrik fizik miqdorlarni elektrik signallarga aylantirib berishga asoslangan. YOng’in sodir bo’lgan taqdirda avtomat yong’in xabar beruvchi qurilmasida elektrik signal hosil bo’ladi va bu signal sim orqali qabul qilish stansiyasiga uzatiladi. YOng’inni avtomat o’chirish qurilmalari foydalaniladigan o’t o’chirish moddalarining turiga bog’liq holda suv bilan o’chiruvchi, suv-ko’pikli, havo- ko’pikli, gazli) uglyerod ikki oksidi, azot va yonmaydigan gazlar), kukunli va kombinasiyalashgan turlarga bo’linadi. Bu qurilmalar harakatga kelish vaqtiga qarab esa quyidagilarga bo’linadi: o’ta tez harakatga keluvchi (harakatga kelish vaqti 1 sekunddan ortiq emas), tez harakatga keluvchi (harakatga kelish vaqti 30 sekund), o’rta inyersiyali (harakatga kelish vaqti 31-50 sekund), inyersiyali (harakatga kelish vaqti 60 sekunddan yuqori). Ularning ish vaqtini davomiyligiga bog’liq holda qisqa va ta’sir etuvchi (15 minutgacha), o’rta davomiylikda ( 15-30 min) va uzoq vaqt ishlovchi (30 min dan ortiq) turlarga bo’linadi.

YOng’in aloqasi va signalizasiyasi. YOng’in aloqasi va signalizasiyasi yong’inni o’z vaqtida sezish, aniqlash va u to’g’risida yong’in o’chiruvchilarga xabar berish uchun ishlatiladi. Ularga telyeradio aloqa, yong’in signalizasiyasi qurilmalari, elektrik signallar, qo’ng’iroqlar va transport vositalarining signallari kiradi. A, B va V kategoriyasidagi yong’inga xavfli ob’ektlarda yong’in haqida xabar beruvchi datchiklar o’rnatiladi. Ular yong’in bo’lgan ta q dirda qabul qilish apparatiga signal yuboradi. Bunday si st em al ar yong’ in si gnal izasiyasi deb ataladi . YOng’inni avtomati k signali zasi ya qurilmasi (YOASK) to’g’ri va aylanasimon sxemada o’rnatiladi. Ular ishlatiladigan datchiklar turiga bog’liq holda issiqlik , tutun muhofazalovchi va kombinasiyalashgan turlarga bo’linadi. Bu qurilmalar yong’in va muhofaza-yong’in turlariga bo’linadi. YOng’indan muhofaza sistemalari qimmatbaho materiallar saqlanadigan omborlarda, turar joy kvartallarida ishlatiladi. YOng’in va uning muhofaza signalizasiyasining asosiy elementlariga yong’in to’g’risida xabar beruvchi qurilma qabul qilish stansiyasi, aloqa tarmog’i, kuchlanish manbai, tovushli yoki yorug’likli signal qurilmasi kiradi. YOng’in avtomatik signalizasiyasiga APST-1, signalizasiyali issiqlik yong’in qurilmasiga- STPU-1 lar misol bo’la oladi. Ushbu qurilmalardagi yong’in to’g’risida avtomatik xabar beruvchi moslamalar muhitdagi issiqlik o’zgarishi, tutun va issiqlik o’zgarishi hamda yorug’lik energiyasining o’zgarishini qayd etish asosida ishlaydi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1.O’zbekiston Respublikasining Konstitusiyasi . Toshkent, ,,O’zbekiston", 1992 y. 2. Barkamol avlod - O’zbekiston taraqqiyotining poydevori. Toshkent « SHarq",1998 y. 3 .O’zbekiston Respublikasini Mehnat kodeksi Toshkent, 1996 y. 4.O’zbekiston Respublikasining “Mehnatni muhofaza qilish to’g’risida”gi Qonuni Toshkent, 1993 y. 5.V.S.Alekseev, E.O.Murodova, I.S.Dav ы dova. Bezopasnost jiznedeyatelnosti «Prospekt» Moskva-2006 g. 6.O. Q udratov, T. G’ aniev. Hayotiy faoliyat xavfsizligi. Toshkent. «Mehnat»-2004. 7. H .E. G’ oipov. Mehnat muhofazasi. Toshkent. «Mehnat»-2000. 8. O’ .R.Boynazarov. Hayot faoliyat xavfsizligi. Ma’ruza matnlari to’plami. Qarshi- 2000. 9. G’ .E.YOrmatov. Hayot faoliyat xavfsizligi (Ma’ruza matnlari to’plami), Toshkent-2003 10. Bezopasnost jiznedeyatelnosti. Pod ob щ ey redaksiey doktora texn. nauk, professora S.V.Belova. Moskva, «V ы sshaya shkola» 2003.

Похожие

Yong’in xavfsizligi 1

Yong’in хavfsizligi 5

Yong’in hаvfsizligi 2

Yong’in xavfsizlikni ta’minlash. Yonuvchi moddalarni xususiyatlari

Elektr xavfsizligi asoslari