Yong’in xavfsizligi 1 - БЖД - Рефераты

Yong’in xavfsizligi 1

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

58.7841796875 KB

Yong’in xavfsizligi Reja: 1. Yong’in xavfsizligi bo’yicha umumiy ma’lumotlar 2.Yongin va portlashning sabablari 3. Elektr qurilmalarda yong’inni o’chirish

1. Yong’in xavfsizligi bo’yicha umumiy ma’lumotlar Yong’in – bu maxsus manbadan tashqarida sodir bo’ladigan va katta material zarar hamda talofatlar keltirib chiqaradigan nazoratsiz yonish jarayonidir. Ob’ektning yong’in xavfliligi deganda, ob’ektning yong’in sodir bo’lishi mumkin bo’lgan holati va yong’inning oqibatlari tushuniladi. Ob’ektning yong’in xavfsizligi deganda, belgilangan me’yorlar va talablar asosida ob’ektda yong’in sodir bo’lish xavfi hamda uning xavfli va zararli faktorlarini inson hayotiga ta’siri cheklangan, ob’ektdagi materiallar to’liq himoyalangan holati tushuniladi. Yong’in vaqtida sodir bo’ladigan turli xil xavfli va zararli omillar ta’sirida material boyliklar nobud bo’lishi va baxtsiz hodisalar ro‘y berishi mumkin. Yong’inning xavfli va zararli omillariga asosan quyidagilarni kiritishimiz mumkin: ochiq alanga, atrof-muhitning va yong’inda qolgan buyumlarning yuqori harorati, yonish vaqtida hosil bo’ladigan turli xil zaharli gaz va bug’lar, tutunlar, kislorodning kam kontsentratsiyada bo’lishi, qurilish konstruksiyalari va materiallarining qulab tushayotgan qismlari, yong’in vaqtida sodir bo’ladigan portlash, portlashdagi to’lqin zarbasi, portlash ta’sirida uchib ketgan materiallar va zararli moddalar va b. Yuqorida keltirilgan omillarning xavflilik darajasi birinchi navbatda yong’inning davomiylik vaqtiga bog’liq bo’ladi va u quyidagi ifoda orqali aniqlanadi; Т ё  N / v bu yerda N – yonuvchi moddalar miqdori, kg/m 3 V – moddalarning yonish tezligi, kg/m 3 soat. Agar binoda turli xil qattiq va suyuq materiallar hamda moddalar mavjud bo’lsa, yong’inning davomiylik vaqtini quyidagicha aniqlash mumkin,

Sr  g 1 g 2 g m  T ё  6 S 0   1  2  ...  m   n n n  bu yerda g 1 , g 2 ... g m -turli xil yonuvchi mahsulotlarning miqdori, kg/ m 2 ; S x - binoning yuzasi, m 2 ; S o - binodagi derazalarning yuzasi, m 2 ; 6 - bino yuzasining bino derazalari yuzasiga nisbati, S x /S o =4...10; n 1 ,n 2 ,...n m - modda va materiallarning yonish tezligini hisobga olish koeffitsienti, kg/m 2 soat. Ushbu koeffitsient benzin uchun –15; rezina, orgsteklo uchun –35; avtomobil shinasi uchun- 40; yog’och materialar uchun – 65 ga teng deb qabul qilinadi. Ma’lumki yong’inni o’chirishga nisbatan uni oldini olish ham oson, ham foydalidir. Shu sababli, har bir mutaxassis, har bir xodim ishlab chiqarishdagi yong’in sabablarini bilishi, yong’in xavfsizligi qoidalariga to’liq rioya qilishi va yong’inni oldini olishga qaratilgan tadbirlarni amalga oshirishi zarur. Shunga bog’liq holda ob’ektning yong’in xavfsizligi - yong’inni oldini olish sistemasi, yong’inga qarshi himoya sistemasi, yong’inning tarqalishini oldini olish sistemasi va tashkiliy-texnik tadbirlar orqali ta’minlanadi. Yong’inni oldini olish sistemasi – yongin sodir bo’lish sharoitlarini bartaraf etishga qaratilgan tashkiliy tadbirlar va texnik vositalar majmuidan iboratdir. Ushbu tadbirlar ishlab chiqarishda mumkin qadar ko’proq yonmaydigan va qiyin yonadigan materiallarni ishlatish, texnologik jarayonlarni to’liq mexanizatsiyalash va avtomatlashtirish, yonginga xavfli qurilmalar o’rnatilgan xonalarni yonmaydigan materiallar bilan boshqalardan ajratish yoki ularni mumkin qadar tashqarida o’rnatish, yonuvchi moddalar uchun germetik idishlar va jihozlardan foydalanish, bino havosi tarkibidagi yonuvchi gaz, bug’

va changlar miqdorini ruxsat etilgan darajada saqlash, isitish jihozlaridan to’g’ri foydalanish va shu kabi boshqa tadbirlar orqali amalga oshiriladi. Yonuvchi muhitda yonginga olib keluvchi manbaning hosil bo’lishini oldini olish esa, ishlab chiqarishda yongin manbasini hosil qilmaydigan mashinalar, mexanizmlar va jihozlardan foydalanish, mashina va mexanizmlardan foydalanish qoidalari va rejimlariga to’liq rioya etish, elektr statik zaryadlari va yashinga qarshi himoya vositalaridan foydalanish, materiallar va moddalarning issiqlik ta’sirida, ximiyaviy va mikrobiologik usulda o’z-o’zidan alangalanish sharoitlarini bartaraf etish, belgilangan yonginga qarshi tadbirlarni to’liq amalga oshirish, bino chegarasini davriy ravishda tozalab turish kabi tadbirlar orqali amalga oshiriladi. Yonginga qarshi himoya sistemasi - yongin o’chirish jihozlari va texnikalaridan, yonginning xavfli omillaridan himoya qiluvchi shaxsiy va jamoa himoya vositalaridan, yongin signalizatsiyasi va yongin o’chirish sistemasining avtomatik qurilmalaridan foydalanish, ob’ektning konstruksiyalari va materiallariga yongindan himoyalovchi tarkibli bo‘yoqlar bilan ishlov berish, tutunga qarshi himoya sistemalari, evakuatsiya yo’llari bo’lishini ta’minlash, binoning yongin mustahkamliligi darajasini to’g’ri tanlash kabi tadbirlarni o’z ichiga oladi. Yonginning tarqalishini oldini olish sistemasi yonginga qarshi to’siqlarni o’rnatish, qurilmalar va inshootlarda avariya holatida o’chirish va qo’shish jihozlaridan va yongindan to’suvchi vositalardan, yongin vaqtida yonuvchi suyuqliklarning to’kilishini oldini oluvchi vositalardan foydalanish kabi tadbirlar orqali amalga oshiriladi. Tashkiliy-texnik tadbirlarga yongindan himoyalanish xizmatini tuzish, uni texnik jihozlar bilan ta’minlash, yongin xavfsizligi bo’yicha ob’ektdagi moddalar, materiallar, jihozlar, qurilmalar va texnologik jarayonlarni pasportlashtirish, yongin muhofazasi bo’yicha mutaxassislar tayyorlash va ularni o’qitish, yongin xavfsizligi bo’yicha yo’riqnomalar va aholi o’rtasida turli xil

tadbirlar o’tkazish, yonginga qarshi ko’rsatmalar ishlab chiqish va boshqa shu kabi tadbirlar kiradi. 2.Yongin va portlashning sabablari Yonginning kelib chiqishini oldini olish tadbirlaridan eng asosiysi, uning sabablarini puxta bilish va shunga mos holda yongin xavfsizligi qoidalariga rioya qilishdan iboratdir. Yonginning asosiy sabablariga quyidagilarni misol tariqasida keltirishimiz mumkin: taqiqlangan joylarda chekish, ochiq alangalardan foydalanish; yongin xavfsizligi bo’yicha texnologik jarayonlarini buzish, ularga amal qilmaslik; materiallarni saqlash qoidalariga rioya qilmaslik (masalan, so’ndirilmagan ohak yoki xlorli ohakga suv aralashsa, harorat 800 0 S gacha yetishi mumkin); statik elektr zaryadlariga qarshi texnik qurilmalardan foydalanmaslik; atmosferaning kuchli zaryadlaridan himoyalovchi qurilmalardan foydalanmaslik (yashin vaqtida 2V dan 8 mln V kuchlanish, 200000 A tok kuchi miqdorida elektr zaryadlari hosil bo’lishi mumkin); ichki yonuv dvigatellarini sinash va ulardan foydalanish qoidalariga rioya qilmaslik; elektr jihozlari va qurilmalarini noto’g’ri o’rnatish yoki ularni zo’riqtirish; isitish sistemalaridan noto’g’ri foydalanish; bug’ qozonlari va issiqlik generatorlaridagi avtomatik qurilmalarning nosozligi yoki ularning noto’g’ri o’rnatilishi; ishlab chiqarish binolari havosi tarkibidagi gaz, bug’ va changlarni me’yorlashtirilmaganligi va boshqa shu kabilar. Statik elektr zaryadlari. Tuzilishi va tarkibi jihatidan bir xil bo’lmagan ikki materialning o’zaro ishqalanishi natijasida va ayrim suyuqlik yoki gazlarning quvurlarda katta tezlikda harakatlanishi oqibatida statik elektr zaryalari hosil bo’ladi. Masalan, avtomobil beton yo’lda harakatlanayotganida, uning g’ildiraklari yo’l uzra sirpanishi natijasida yoki qum va tosh zarralarining avtomobilga urilishi natijasida3000V, benzinni po’lat quvurlarda katta tezlikda harakatlanishida - 3600V, tezligi 15 m/s bo’lgan tasmali uzatmalarda - 80000V, tasmali

transportyorlarda –45000Vgacha statik elektr zaryadlari hosil bo’lishi mumkin. Statik elektr zaryadining miqdori materiallarning tarkibiga, ishqalanuvchi qismlarning yuzasiga, zichligiga, solishtirma elektr qarshiligiga, texnologik jarayonning intensivligiga va muhitning mikroiqlim holatiga bog’liq bo’ladi. Statik elektr zaryadlari ta’sirida turli xil jarohatlanishlar, yong’inlar va portlashlar kelib chiqishi mumkin. Yuqori miqdorda statik elektr zaryadlari hosil bo’ladigan muhitda inson organizmining muskullari keskin qisqarishi, uzoq vaqt statik elektr zaryadlari ta’sirida ishlash oqibatida esa nerv faoliyatining buzilishi, tayyorlanadigan mahsulot sifatining pasayishi kuzatiladi. Statik elektr zaryadlarining hosil bo’lishini va to’planishini turli xil yo’llar bilan oldini olish mumkin, jumladan ish joyi mikroiqlim holatini meyorlashtirish, yani xona xavosi nisbiy namligini 70% dan kam bo’lmasligiga erishish; asosiy materiallarga antistatik materiallar qo’shish; muhit havosini ionizatsiyalash; ishqalanuvchi yuzalarga teskari belgili zaryadlarni kiritish va b. Statik elektr zaryadlarining xavfli va zararli ta’siridan himoyalanishning asosiy yo’llaridan yana biri-jihozlar va sig’imlarning metall qismlarini yerga ulashdir. Yerga ulashda elektrod sifatida po’lat trubalardan, burchaksimon po’latlar va armaturalardan foydalanish mumkin. Statik elektr zaryadlari hosil bo’lish extimoli bor bo’lgan statsionar mexanizmlar va sig’imlarning yerga ulash qurilmalarini qarshiligi 100 Om dan, texnologik jarayonda ishtirok etayotgan uskuna, qurilma va jihozlar sistemalari uchun esa bu ko’rsatkich 10 Om dan kichik bo’lishi zarur. Atmosfera elektr zaryadlari va ulardan himoyalanish. Yashin va momoqaldiroq vaqtida kuchli elektr zaryadlari hosil bo’lib, ularning kuchlanishi 2V dan 8 mln V gacha, tok kuchi esa 200000 A gacha yetishi va bunday zaryadlar binolarga, insonlarga va hayvonlarga katta zarar yetkazishi, shuningdek turli yong’inlarni keltirib chiqarishi mumkin. Bunday vaqtda yashinning ta’siri birlamchi (to’g’ri urish) va ikkilamchi (elektrostatik va elektromagnit induksiyalari ko’rinishida) bo’lishi mumkin. Shu sababli, binolar va inshootlarga yashin qaytargichlar o’rnatilishi zarur. Yashin qaytargichlar uch elementdan: yashin qabul qilgich, tok o’tkazgich va yerga ulash sistemasidan tashkil topadi. Ular sterjen,

antena va to’r ko’rinishida bo’ladi. Yashin qaytargichning eng oddiy konstruksiyasi tom tepasiga o’rnatilgan yashin qabul qilgich va yerga ulangan sterjendan iboratdir. Bunday sterjen bino atrofida yumalok asosli ikki konus ko’rinishidagi himoya maydonini tashkil etadi. Uning radiusi yashin qabul qilgich balandligidan bir yarim marta katta bo’ladi (67-rasm). Yashin qaytargich o’lchamini sxema tarzida aniqlashda dastlab binoning konturi masshtab bo’yicha chiziladi, keyin esa yashin qabul qilgich balandligi belgilanib, ushbu masshtabda ikkilamchi konus chiziladi. Agar bino o’zining barcha qismlari bilan konus ichiga joylashsa, yashin qaytargichning tanlangan balandligi binoni yashindan yetarli darajada himoyalashga yaroqli hisoblanadi, aks holda sxemada yashin qabul qilgich balandligi kattaroq qilib olinadi va ikkilamchi konus qayta chizilib, tekshiriladi. Yashin qabul qilgichlar uzunligi 1,0...1,5m, kesimi 100 mm 2 dan kichik bo’lmagan po’lat sterjenlardan tayyorlanib trubasimon, temirbeton yoki yog’och tayanchlarga berkitiladi. Katta uzunlikdagi binolarda kesimi 35 mm 2 dan kichik bo’lmagan va ikki sterjen orasiga tortilgan «tross»lar ishlatiladi. Tok o’tkazuvchi - diametri 6 mm dan kichik bo’lmagan po’lat sterjenlardan yoki simlardan, elektrodlar esa diametri 10 mm dan kichik bo’lmagan po’lat sterjenlardan tayyorlanadi. Yashin qaytargichdagi barcha birikmalar payvandlanib birlashtiriladi. Boltli birikmalarga faqat vaqtinchalik yerga ulash qurilmalarida foydalanishga ruxsat etiladi. 67- rasm. Yakka sterjenli yashinqaytargich

Barcha bino va inshootlar yashin urish xavfi bo’yicha 3 kategoriyaga bo’linadi. Birinchi kategoriyadagi ob’ektlarga V-I va V-II sinfidagi portlashga xavfli sanoat binolari; ikkinchi kategoriyaga esa V-Ia, V-Ib, V-IIa sinfidagi ishlab chiqarish binolari; uchinchi kategoriyaga portlashga xavfli P-1, P-2, P-2a sinfidagi binolar kiradi. Yashin qaytargichlarning himoya zonasi uning o’lchamlariga bog’liq bo’lib, u binoning balandligi, eni va uzunligiga bog’liq holda aniqlaniladi. Himoya zonalari ikki tarqonga bo’linadi: -A -ishonchlilik darajasi 99,5 % dan yuqori; -V -ishonchlilik darajasi 95% dan yuqori. Bir biriga yaqin joylashgan ikki yoki bir necha binolarni yashindan himoyalash uchun antena yoki “to’rsimon” yashin qaytargichlardan foydalaniladi. 3. Elektr qurilmalarda yong’inni o’chirish Yonginga qarshi himoya sistemasi – bu yonginning xavfli faktorlarini insonga ta’sirini bartaraf etishga va yongin vaqtida material zararlar miqdorini cheklashga qaratilgan tashkiliy tadbirlar va texnik vositalar majmuidir. Bino va inshootlarning yonginga chidamliligi va uni oshirish yo’llar. Yonginga chidamlilik deganda materiallar va konstruksiyalarning yongin sharoitida o’z mustahkamligini saqlash xususiyati tushuniladi. Qurilish konstruksiyalarining yongin ta’sirida o’z xususiyatini va mustahkamliligini yo’qotish vaqti yonginga chidamlilik chegarasi deyiladi. Barcha bino va inshootlar yonginga chidamliligi bo’yicha 5 darajaga bo’linadi: I daraja yonginga chidamlilikdagi binolarga barcha konstruksiyalari yonmaydigan, yuqori yonginga chidamlilik chegarasiga (0,5-2,5 soat) ega bo’lgan binolar kiradi;

II daraja yonginga chidamlilikdagi binolarga konstruktiv elementlari yonmaydigan, yuqori chidamlilik chegarasiga (0,25-2,0 soat) ega binolar kiradi. III daraja yonginga chidamlilikdagi bino va inshootlar yonmaydigan va qiyin yonuvchi materiallardan tayyorlanadi; IV daraja yonginga chidamlilikdagi binolarga barcha konstruksiyalari qiyin yonuvchi materiallardan tashkil topgan binolar kiradi; V darajadagi binolarga esa barcha konstruksiyalari yonuvchi materiallardan tashkil topgan binolar kiradi. Talab etilgan yonginga chidamlilik darajasi bino va inshootlarning konstruksiyasi, vazifasi, necha qavatliligi, texnologik jarayonlarni yonginga xavfliligi va yonginni avtomatik o’chirish vositalarini mavjudligiga bog’liq holda belgilanadi. Yog’och va boshqa yonuvchi materiallarning yonginga chidamlilik darajasi bir necha yo’llar orqali oshirilishi mumkin, jumladan: 1m 2 yuzadagi yog’och konstruksiyaga 75 kg quruq tuzning suvdagi aralashmasini maxsus idishlarda singdirish yoki 1 m 2 yog’ochga 50 kg quruq tuzni issiq-sovuq vannalarda singdirish orqali; yongindan himoyalovchi tuzlarning suvdagi aralashmasi bilan (100 gr quruq tuz 1 m 2 yuzaga) materiallarga yuza ishlov berish; yongindan himoyalovchi buyoqlar, suyuq shisha, tuproqli aralashma va boshqa shu kabilar bilan yuza ishlov berish; tuproqli garqons bilan suvash, garqons tolali plitalar o’rnatish, asbestosement materiallar qoplash. Koridorlar, yo’laklar, zinalar va II hamda IV yonginga chidamlililik darajasidagi yordamchi binolar sirtiga yongindan himoyalovchi qoplamalar bilan ishlov berish takiqlanadi. Yongindan himoyalovchi qoplamalar atmosferaga chidamli, namlikga chidamli va nam bo’lmagan muhitga chidamli bo’lishi mumkin. Atmosferaga chidamli qoplamalarga perxlorvinil buyoqlar PXVO, ISX, XL; namlikga chidamli qoplamalarga XD-SJ markali buyoqlar; nam emas muhitga chidamli qoplamalarga XL-K tarqonidagi, SK-L markali silikat buyoqlar, superfosfat va sho’rtuproqli surkamalar kiradi.

O’t o’chiruvchi moddalar va ularning xususiyatlari. Eng keng tarqalgan o’t o’chirish moddalariga suv, suv bug’i, uglekislota, namlagichlar, ximiyaviy va havo-mexanik ko’piklar, galoid tarkibli uglevodorodlar, kukun tarkibli aralashmalar, uglerod ikki oksidi, brometil birikmalar, inert gazlar va boshqa mexanik vositalar (qum, tuproq, brezent va h.k) kiradi. O’t o’chirish moddalari quyidagicha tasniflanadi : Yonginni o’chirish usuliga ko’ra – sovutuvchi (suv va qattiq uglekislota); suyultiriluvchi, ya’ni yongin zonasidagi kislorod miqdorini kamaytirish (ma’lum miqdordagi uglekislota gazi, yupqa zarrali suv, suv bug’i yoki inert gaz aralashmasi); izolyatsiyalovchi (yonish zonasi, atrof muhit bilan ko’pik yoki kukun pardasi hosil qilish orqali izolyatsiyalanadi); ingibir xususiyatli (tarkibi brometil, dibromtetraftor etan va brom metildan iborat galoid tarkibli uglevodorodlar, tarkibi 3,5-4 ND freondan iborat moddalar va b.); Elektr o’tkazuvchanligi bo’yicha – elektr o’tkazuvchi (suv, suv bug’i va ko’pik); elektr o’tkazmaydigan (gazlar va kukunlar); Zaharliligi bo’yicha – zaxarsiz (suv, kupik va kukunlar), kam zaxarli (uglekislota va azot) va zaxarli (3,5-brometil, freon tarkibli). Suv o’t o’chirishda aloxida yoki turli xil ximiyaviy moddalar bilan aralashma holatida foydalaniladi. Suvning o’t o’chirish xususiyati yonuvchi moddani yonish haroratidan past haroratgacha sovutishga asoslangan. Suvning hajmi bug’lanish davrida 1700 va undan oshiq martagacha ortadi va bug’ yonish zonasidan kislorodni siqib chiqaradi. Uglekislota (is gazi) va uglerod ikki oksidi rangsiz va havodan 1,5 marta og’ir gaz. U yongin muhitida parda hosil qilib yongin zonasiga kislorod kirishini to’xtatadi. Undan sig’imlardagi yengil yonuvchi va yonuvchi suyuqliklar yonginini, elektr jihozlari yonginlarini va muzeylar, arxivlar kabi suvdan va ko’pikdan foydalanish maqsadga muvofiq bo’lmagan binolardagi yonginlarni o’chirishda foydalaniladi.

Namlash vositalari ning fizik xususiyati yonuvchi materiallarni namlanish, xo’llanish xususiyatini oshirishga asoslangan. Ularga sovun, sintetik aralashmalar, amilsulfat alkilsulfonat va boshqa aralashmalar kiradi. Bu aralashmalar yongin muhitida og’ir bug’ va gaz hosil qilib, yonish zonasiga kislorod kirishini to’xtatadi, haroratni susaytiradi va yonginni o’chiradi. Ko’piklar kam issiqlik o’tkazuvchanlik, yetarli darajada qo’zg’aluvchanlik, issiqlikni qaytarish samarasi katta, tutun zichligini kamaytirish xususiyatiga va kam mexanik mustahkamlikga ega bo’lgan o’t o’chiruvchi moddalar hisoblanadi. Ular tayyorlanish usuliga ko’ra ximiyaviy, havo-mexanik va yuqori karrali ko’piklarga bo’linadi. Ximiyaviy ko’piklar alohida saqlanuvchi aralashmalar (ishqorli va kislotali)ni yongin zonasiga uzatish yoki ko’pik hosil qiluvchi kukunlar aralashtirish orqali PG-50, PG-100 ko’pik generatorlari yordamida hosil qilinadi. Ko’pik kukunlari – oltingugurt ammoniy va natriy bikorbonat aralashmasi bo’lib, 1 kg kukun va 10 litr suvdan 40-60 litr ko’pik olish imkonini beradi. Neft mahsulotlari yonginlarini PO-1, PGP kukunlari, spirt va atseton yonginlarini GGPS kukuniga 2% sovun aralashtirilib tayyorlangan ko’piklar yordamida o’chirish mumkin. Havo-mexanik ko’piklar havo-ko’pik stvollari yordamida suv, injekterlangan havo va ko’pik hosil qiluvchilar asosida olinadi. Suvning bosimi va ko’pik hosil qiluvchilar xususiyatiga ko’ra ko’piklar o’rta va yuqori karrali bo’lishi mumkin. Ko’pik karraligi deganda hosil bo’lgan ko’pik hajmini, uni hosil qilishga sarflangan barcha suyuqlik miqdoriga nisbati tushuniladi. 5 dan 100 karralikgacha ega ko’piklar kam va o’rta; 100 dan katta karralikga ega ko’piklar yuqori karrali ko’piklar deyiladi. Inert gazlar (azot, argon, geliy, tutun va chiqindi gazlar) asosan yongindan saqlanish maqsadida neft mahsulotlari sig’imlarini payvandlashdan oldin to’ldirib ishlov berishda ishlatiladi. Mexanik vositalar (brezent, voylok, qum, tuproq va b.) yonginni boshlanish davrida, ya’ni uchqunlanish fazasida uchirish maqsadida foydalaniladi

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1. A. Qudratov, T.G’aniev, O’. Yuldashev, G’.Yo. Yormatov, N. Xabibullaev, F.D Xudoev. «Hayot faoliyati xavfsizligi» maruzalar kursi. Toshkent 2005 y 6.Yuldashev O.R., Sapaev Sh.M., va boshqalar «Hayot faoliyati xavfsizligi» fanidan amaly mashg’ulotlar. O’quv qo’llanma. Toshkent 2010 y 7. Т.В. Гитун, А.Г Елисеев и др. «Экстремальная медицина» Полный справочник. Москва 2006 г. 8. О.Р Юлдашев, О.Т Хасанова и др. «Аварийно-спасательные раьоты» Учебное пособие. Ташкент 2008 г. 9. О.Р Юлдашев, О.К Абдурахманов и др. «Безопасность жизнедеятельности» Учебное пособие. Ташкент 2009 г. 10. X.V Salimov. «Ekologiya» Ruscha-o’zbekcha izohli lug’ati Toshkent 2009 y. 11. M.K.Полтев. Oxpaнa тpyдa в мaшиностроении.М.Высшая школа,1980. 12. Caйдаминов C.C. Ocновы oxpaны окружаюшей среди.T.: «O'qituvchi», 1989 r. 13. Yormatmov G.Yo. , Mahmudov R. «Mehnatni muhofaza qilish» Ma'ruzalar to'plami 1-2 qism T., 1995-y. 14. Yormatov G'.Yo. «Hayot faoliyati xavfsizligi» ma'mzalar matni. T., 2000 y. 6. Yormatov G '. Yo ., Nasretdinova Sh . Sh . « Sanoat sanitariyasi ». O ' quv qo ' llanma T ., 1999- y .

Похожие

Yong’in xavfsizligi asoslari. Yong’in xavfsizligiga umumiy talablar

Yong’in хavfsizligi 5

Yong’in hаvfsizligi 2

Elektr xavfsizligi

Elektr xavfsizligi