Йирик ўлчамли элементлар ва конструкцияларниг монтажида хавфсизликни таъминлаш - БЖД - Рефераты

Йирик ўлчамли элементлар ва конструкцияларниг монтажида хавфсизликни таъминлаш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

75 KB

Йирик ўлчамли элементлар ва конструкцияларниг монтажида хавфсизликни таъминлаш Режа: 1. Умумий тушунчалар. 2. Йиғма темирбетон конструкциялар монтажини хавфсиз бажариш. 3. Бир қаватли саноат биноларида қўлланиладиган устунларни монтаж қилиш. 4. Металл конструкциялар монтажининг хавфсизлиги. 5. Юк қамровчи қурилмалар, монтаж қилиш ва ортиш-тушириш мосламаларининг мустаҳкамлик шартлари ва ишончлилиги.

Таянч иборалар : Илдириш ишончлилиги, технологик ечимлар, хавфсизлик техникаси,технологик кетма-кетлик, такелаж мосламалари, муваққат тўсиқ деворлар, мосламалар, махсус жиҳозлар, шахсий ҳимоя воситалари, вақтинчалик кучайтириш, тагсупа, ҳавоза, қўш оёқли норвон. 1.Умумий тушунчалар. Йиғма конструкцияларни монтаж қилиш учун, авваламбор конструкцияларнинг илдириш ишончлилигини, лойиҳа ўрнига ўрнатилган конструкцияларнинг ўзгармаслиги ва мустаҳкамлигини таъминлаш керак. Бино ва иншоотларнинг монтажи технологик ечимлар ва хавфсизлик техникаси чора тадбирларига риоя қилинган ҳолда олиб борилади. Ушбу тадбирлар қурилишни ишлаб чиқариш лойиҳасида кўзда тутилган бўлиб, монтаж ишларининг мураккаблиги ва ўзига хослигини мукаммал билувчи ва тажрибали муҳандис-техник ходимлар раҳбарлигида бажарилади. Монтаж ишларида жароҳатланишларнинг асосий сабаблари қуйидагилардир: - қурилиш ишлаб чиқариш лойиҳасида кўзда тутилган йиғма конструкцияларнинг монтаж қилиш технологик кетма-кетлигига риоя этмаслик; - қўлланилаётган такелаж мосламаларининг носозлиги ва конструкцияларни нотўғри илдирилиши; - муваққат тўсиқ деворлар, мосламалар ва монтаж ишлари учун махсус жиҳозларнинг бўлмаслиги; -шахсий ҳимоя воситалари ва мосламаларининг қўлланишидаги назорат етарли бўлмаслиги. Етарлича бикрликка эга бўлмаган металл конструкциялар кўтариб монтаж қилгунларига қадар вақтинчалик кучайтирилади. Кучайтириш учун бруслар, тахталар ва ғўлаларни юқориги ва пастки белбоғларига, устунлари ва оғма қисмларига параллел вазиятда бириктирилиб боғланади. Лойиҳа вазиятига ўрнатилган конструкциялардан кучайтиргич элементлари олиб

ташланади. Конструкцияларни тебраниш ва буралиб кетишларини олди олиш учун, олдиндан мустаҳкамликка текширилган пўлат арқонлар ёрдамида тортиб туриш жуда ҳам муҳимдир. Лойиҳа вазиятига 0,5...1 м масофа қолганда, ўрнатилаётган йиғма конструкцияларини арқон билан тортиб туришга рухсат этилмайди. Монтаж элементи турғун таянчга мустаҳкам ва ишончли қилиб маҳкамлангандан кейин строплар ва илгаклардан озод қилинади. Баландлиги 1 м дан ортиқ сатҳларда олиб бориладиган барча монтаж ишлари тагсупа, ҳавоза ва қўш оёқли норвонлар ёрдамида бажарилади. Шамол кучи 6 балл ва ундан юқори бўлганда, музғалоқ, кучли қор ёққанда, ёмғир ва момақалдироқ пайтида конструкцияларни монтаж қилиш тақиқланади. Тик вазиятдаги яхлит панелларнинг монтажида шамолнинг кучи 5 балл (шамол тезлиги 7,5- 9,8 м/с ) бўлганида иш тўхтатилади. Конструкцияларни кўтариш, илдириш ва лойиҳа нуқтасига ўрнатиш хавфсизлик техникаси нуқтаи назаридан масулиятли операциялардан ҳисобланади. Конструкцияларни кўтаришда, айниқса уни тушириш пайтида ва ўрнатишда тўсатдан стропнинг бўшашиб конструкциядан ажралиб кетиши катта хавф туғидиради. Шундан келиб чиққан ҳолда, монтаж ишларини хавфсиз олиб бориш мақсадида, илдириш ва уни ажратиб олиш учун қулай рационал мосламалар танлаш ва малакали монтажчилар билан таъминланиши жуда муҳимдир. Монтажчиларни юқори баландликлардан тушиб кетмасликларини таъминловчи ҳимоя белбоғи асосий восита бўлиб ҳисобланади. Узунлиги 6, 12 ва 18 м бўлган тўсинларнинг монтажи хавфсизликнинг алоҳида чораларини қўллашни тақоза этади. Тўсинларни кўтаришда иккита исканжаси мавжуд бўлган траверсалар ишлатилиши тавсия этилади. Тўсин унинг деворидаги тешиклари орқали илдирилади. Исканжани ажратиб олиш узоқдан туриб (масофали), арқончани бир томонга тортиш орқали бўшатиб олинади.

Кран ости тўсини ва фермаларни кўтаришда, қоида бўйича ярим автомат исканжалар қўлланилади. Тўсинларни илгаклардан озод қилиш масофали бошқарилади, бунинг учун монтажчи таянчга яқин тургани ҳолида арқонни тортиб юқоридаги қозиқни чиқариб олади. Темирбетон стропил фермаларини кўтаришда унинг бир нечта нуқталаридан илдириладиган траверсалар фойдаланилади. Баландликда туриб ишларни бажаришда, дастлаб ишчиларга мукаммал йўриқлантирувлар бериш муҳим ўрин эгаллайди. Иш бошланмасидан олдин бригадир, уста ёки иш бошқарувчи монтажчиларни бажариладиган ишларнинг ўзига хос хусусиятлари ва бажариш усуллари билан обдон таништиради ва ҳимоя белбоғидан фойдаланиш билимларини текшириб кўради. Юқори баландликда бажариладиган ишларга, ердан, ораёпмадан ёки ишчи тўшамасидан 5 м дан ортиқ балад бўлган сатҳларда бажариладиган барча ишлар киради. Бундай ишлар, вақтинчалик монтаж қилиш мосламаларида ёки бевосита элемент устида туриб бажарилади. 2.Йиғма темирбетон конструкциялар монтажини хавфсиз бажариш. Монтаж ишларинини хавфсиз бажаришнинг иш шароитини яратиш мақсадида турли мосламалардан ва тўсувчи қурилмалардан фойдаланилади, буларга кондукторлар, оғма тиргаклар, боғловчилар, тортқилар, арқонлар, турли хил нарвонлар, кажавалар ва тагсупалар киради. Булар конструкцияларни кўтариш олдидан маҳкамланади ёки уларга осилади. Мураккаб конструкциялар (икки тармоқли устунлар, тўсинлар, узунлиги 24 м бўлган фермалар) ни олдиндан ишлаб чиқилган технологик хариталар схемаларига биноан, қурилиш ишлаб чиқариш лойиҳаларига мос равишда илдирилиб, монтаж қилинади. Массаси оғир устунлар ва таянчларни олдиндан монтаж қилишга мўлжалланган осма норвонлар ва кажавалар билан жиҳозланади, лойиҳа

вазиятига тўғриланиб ва охирги маҳкамлаш операцияси тугаганидан кейин мосламалар олиб ташланади. Баландлиги 5 м дан катта бўлган устунларни якка кондукторлар билан, кўп қаватли биноларнинг устунларини гуруҳли кондукторлар ёрдамида монтаж қилинади. Баландлиги 8 м дан ошадиган устунларни қўшимча тарзда винтли тортқиси мавжуд бўлган арқонлар ёрдамида маҳкамланади. 3.Бир қаватли саноат биноларида қўлланиладиган устунларни монтаж қилиш. Устунларнинг таянчи сифатида пойдевор стакани бўлса, уларнинг устига ўрнатиладиган элементлар ҳосил қилувчи марказдан қочма юкларни ҳисобга олиб, ағдарилишга қарши монтаж турғунлиги (бикирлиги) ни аниқлаш керак бўлади. Устун турғун бўлиши учун монтаж турғунлиги коэффициенти (К м.т. ) етарли бўлса, конструкциянинг монтажи хавфсиз бажарилган деб ҳисобланади. Бунинг учун, уни ушлаб турувчи моменти М у билан ағдарувчи М а моментларининг нисбатлари 1,5 дан кам бўлмаслик шарти бажарилиши керак, яъни К м.т = а у М М ≥ 1,5. Устунни доимий таянчларидаги бетоннинг камида 70 % лойиҳавий мустаҳкамлиги таъминланганидан кейин муваққат боғловчилар (тортқилар, кондукторлар ва ҳ.к. лар) ни олинишига рухсат берилади. Ўрнатилган йиғма темибетон элементлари (кран ости тўсинлари, фермалар, ёпма тўсинлар)нинг турғунлиги доимий ва муваққат маҳкаланишига боғлиқ бўлади. Тўсинлар ва фермалар вақтинча махсус кондукторлар ёки жуфт тортқилар ёрдамида маҳкамланади ва шундан сўнг монтаж краннинг илгагидан озод қилинади. Монтаж қилинган узун тўсинлар ва фермаларнинг янада турғунлигини ошириш учун юқориги белбоғига винтли тортқилар ўрнатилиб вақтинча маҳкамланади.

Хавфсизлик нуқтаи назаридан конструкцияларни монтаж қилиш кетма- кетлигига аҳамият бериш, ҳамда инвентар тўсиқларни қўллаш жуда катта аҳамиятга эга. Инвентарь тўсиқлар ёпма плиталарнинг монтажигача ўрнатилиб, токи барча плиталар монтажи тугагунича олиб ташланмайди. Инвентарь тўсиқлар мавжуд бўлмаган тақдирда, фонар конструкциясининг устунларига диаметри 11 мм бўлган пўлат арқон ёпманинг устидан икки қатор 1 м ва 0,5 м масофа оралиғида тортиб ўрнатилади. Котлованлар, очиқ чуқурликлар, чиқиб турувчи майдончалар, ток ўтказувчи тармоқларнинг хавфли минтақасининг тўсиқ деворларини сариқ рангга ва боғловчиларнинг устунларини, ҳамда суянчиқлари қисмни навбатланиб келувчи сариқ ва қора ранглар билан “шлагбаум” кўринишида бўялади. Ҳавозалар, тагсупалар, осма майдончаларни яхлит кўк рангга, кажаваларнинг тўсиқларини – қизилга, қуйи қисмини – оқ ва қизил рангларни такрорланишидан 45 0 бурчак қиялигида йўл-йўл қилиб бўялади. Илгаклар, сирғалар, блоклар яхлит қизил рангга бўялади. Устунларни монтажида қўлланиладиган якка кондукторлар яшил ранг билан, қисувчи винтларини оққа бўяб ажратилади. Гуруҳли кондукторларни қуйидагича бўялади: кондуктор- яшилга, монтаж майдончалари- сариқ, майдончанинг тўсиқ деворлари- уларнинг конструкциясига мос равишда, кондукторнинг қолган элементлари – оқ рангга бўялиши керак. Оғма тиргаклар, қисқичлар ва штангаларни зангори рангга, винтларини оқ ранг билан ажратилиб бўялади. 4.Металл конструкциялар монтажининг хавфсизлиги. Металл конструкциялар монтажининг хавфсизлиги қоидалари, йиғма темирбетон конструкцияларининг монтажидаги хавфсизлик қоидаларига деярли тўғри келади. Шу билан бирга металл конструкцияларининг монтажи ўзига хос хусусиятларга ҳам эга. Уларга қуйидаги монтаж операциялари

киради: йириклаштириб йиғиш, илдириш, кўтариш, конструкцияларни лойиҳа ўрнига ўрнатиш, ўқлар бўйича тўғрилаш ва охирги маҳкамлаш. Металл конструкцияларининг монтажининг ажралиб турувчи қирраси шундан иборатки, уларни кўтаришгача, тўғриловчи ва боғловчи мосламалари билан жиҳозлайдилар. Металл конструкцияларининг монтажида энг катта хавф, стропил ва стропил ости фермаларининг монтажида туғилади ва бунда уни кўтариш пайтида сиқилишга ишловчи белбоғини ва чўзилишга ишловчи панжараларининг турғунлигини таъминловчи махсус траверсалар ишлатилади. Каркаснинг тугунларида ишчиларни хавфсиз иш шароитларини таъминлаш мақсадида осма монтаж кажавалари, пайванд ишларини олиб бориш учун ферманинг юқориги белбоғига илинадиган осма тагсупалар ишлатилади; боғловчи элементларини ўрнатишда – ферманинг қуйи белбоғида думаловчи ғилдиракли ҳаракатланадиган тагсупалардан фойдаланилади. Монтаж ишларини хавфсиз бажарилишини таъминлаш мақсадида фермалар орасига эни 0,7 м бўлган ўтиш кўприги ва трапи ўрнатилади улар баландлиги 1 м бўлган суянчиқлар билан тўсилган бўлади. Ферманинг қуйи белбоғи, ригел ёки тўсин устида юришга тўғри келганида бўйламасига 1,2 м баландликдан таранг тортилган пўлат арқонга ҳимоя белбоғининг карабини маҳкамланганидан сўнг, ишчининг ҳаракатланишига рухсат берилади. 5.Юк қамровчи қурилма, монтаж қилиш ва ортиш-тушириш мосламаларининг мустаҳкамлик шартлари ва ишончлилиги. Юк қамровчи, монтаж қилиш ва ортиш-тушириш мосламалари комплексига: строплар, пўлат ва канопли арқонлар, траверсалар ва турли қамровлар киради. Қурилиш конструкцияларини ортиш-тушириш ва монтаж операцияларининг кўп қисми пўлат ва канопли арқонларда бажарилади.

Икки тармоқли ва тўрт тармоқли строплар оддий ортиш-тушириш мосламаларидир. Строп тармоқларининг узунлиги, тик текисликка тармоқлари йўналишишининг ҳосил қилувчи бурчагига боғлиқ ҳолда танланади, муайян шароитда ушбу бурчак 60 0 дан ошмаслиги керак. Стропнинг ҳар бир тармоғига тушадиган юкнинг массаси қуйидаги формула билан аниқланади: S = H c mK QK , Бу ерда Q – кўтарилиши керак бўлган юк массаси, Н ёки кг; K c – строп тармоғининг тик текисликка нисбатан оғиш бурчагига боғлиқ бўлган коэффициент; m – строп тармоқларининг сони; K H – строп тармоғига тушувчи юк массасининг ўзгаришини ҳисобга олувчи коэффициент. Агар m ≥ 4 бўлса, К н = 0,75 ; m < 4 бўлса, К н = 1. Стропнинг тармоғидаги узувчи куч, Н ҳисобида қуйидагича топилади: Р = S · K , Бунда К – мустаҳкамликнинг заҳира коэффициенти, Q > 50 т бўлганида, К = 6; Q < 50 т бўлганида эса К = 8 қабул қилинади. Узувчи кучнинг қийматига кўра арқон танланади ва арқоннинг намунаси (типи), узилишга вақтинчалик қаршилиги ва диаметри аниқланади. Мисол. Массаси 4,5 т бўлган темирбетон плитани кўтариш учун пўлат арқоннинг диаметрини танланг , бунда тўрт тармоқли строп қўлланилади, тармоқларининг тик текислика оғиш бурчаги 45 0 ни ташкил қилади. Арқон толасининг мустаҳкамлик чегараси Е = 150×10 7 Па. Ечиш. Стропнинг битта тармоғига тушувчи юк массасини топамиз S = H c mK QK ,

Бунда Q – кўтариладиган юкнинг массаси, т; К н - строп тармоғига тушувчи юк массасининг ўзгаришини ҳисобга олувчи коэффициент. Агар m≥ 4 бўлса, К н = 0,75 ; m – строп тармоқларининг сони; S = 4 75,0 1 4500   = 1500 кг. Ҳисобий узувчи кучни топамиз Р ≥ S K , бунда К – илгакли строплар учун мустаҳкамлик заҳираси коэффициенти; К = 6 бўлса, Р = 1500·6 = 9000·10Н = 90000 Н = 90 кН бўлади. Строплар учун ТК6 × 37 намунали арқонни қабул қиламиз. Ҳисобий узувчи кучга энг яқин узувчи кучи 104,5 кН га тенг, арқоннинг диаметри 15,5 мм. Арқонлар узилишга қуйидагича ҳисобланади S мах = K P , Бунда S мах – арқонга тушадиган энг катта куч миқдори, Н; Р - арқонни узувчи куч, маълумотномалардан, Давлат стандартлари ёки заводнинг паспортидан олинади, Н; К – Республика Саноат, Давлат кон техник назорати агентлиги меъёрларидаги кўрсатмаларга биноан, энг кичик йўл қўярли заҳира коэффициенти. Пўлат арқондан строп, тортқи, боғловчи арқон сифатида кенг фойдаланилади. Монтаж ва ортиш-тушириш ишларида одатда икки тўқимали арқон қўлланилади, у олтита ўрим ва марказий ғовакли ўзакдан иборат бўлади. Ғовакли ўзаги ёғни ўзида сақлай олади ва арқоннинг эгилувчанлик хусусиятини оширади. Заводдан чиқарилган ҳар бир арқон, сертификат (завод паспорти) билан таъминланади ва унда унинг конструкцияси ва узилишга чегаравий мустаҳкамлиги кўрсатилган бўлади.

Арқонлардан хавфсиз фойдаланиш мақсадида уларнинг учларида чўмичи ва қисқичлари бўлиб, бунинг натижасида арқон учлари яссиланиб қолмайди ва толалари ейилмайди. Қисқичларни арқонга ўрнатишда арқон таранг бўлиши ва болтли бирикмаларининг бир хилда қисилишига эътибор бериш керак. Арқонларнинг яроқсизлиги унинг ўримини бир айланишидаги узилган толаларининг сони ва толаларининг занглагани ёки сирти ейилганлигига қараб белгиланади. Яроқсизлик меъёрлари махсус маълумотномаларда кўрсатилган бўлади. Арқон толалари ейилиши ва занглаши миқдори арқонни кўндаланг кесими юзасининг 40 % дан ошса арқон ишлатишга яроқсиз деб ҳисобланади. Бир-бирига уланган, пўлат арқонларнинг тугунсимон эгилишлари ва букилган жойлари бўлган арқонлардан фойдаланиш тақиқланади. Қурилишда арқонли тортқи, стропларда, ҳамда унча катта бўлмаган юкларни қўл кучи билан блоклар орқали кўтариш учун мўлжалланган строплар ва юк арқонларида смола қиздириб шимдирилган каноп ўзакли пўлат арқонлардан фойдаланилади. Уларни Давлат стандартлари талабларига мувофиқ келиши, хавфсиз ишлатиш таъминланиши керак ва мустаҳкамликнинг заҳира коэффициенти К =8 га тенг деб қабул қилинади. Чет эл қурилиши амалиётида капронли ва перлонли арқонларлар кенг миқёсда ишлатилмоқда. Улар узилишга жуда катта мустаҳкамликка эга, намга чидамли ва чиримайди. Строплар эгилувчан ва қаттиқ конструкцияли бўлади. Эгилувчан стропларни арқон бўлакларидан тайёрлайдилар; буларга универсал, енгиллаштиритган ва кўп тармоқли строплар киради. Қаттиқ стропларга траверсалар ва қаттиқ қамровлар киради. Ёпма ва ора ёпма плиталарни монтажида, ҳамда пойдевор блокларини ўрнатишда кўп тармоқли “ўргимчак” деб аталувчи строплардан фойдаланилади. Кўп тармоқли строплар сирғага эга бўлиши ва у ҳар қандай иш шароитларида барча тармоқларига юкланишларни бир текис тақсимлаб

берадиган бўлиши керак. Тармоқларининг учларида жойлашган илгаклари пружинали очиб-ёпқичлар билан таъминланган бўлиб, улар ёрдамида тўсатдан арқон бўшашиб кетиши натижасида илгакнинг очилиб чиқиб кетишининг олди олинади. Кўп тармоқли строплардан тўсин ва прогонларни бир нечтасини бирданига кўтаришда фойдаланиш мумкин. Бу ҳолатда ҳар бир элементни иккита нуқтасидан илдирилиб кўтарилади. Аммо барча кўриб ўтилган строплар жиддий нуқсонларга эга – уларни элементдан ечиб олиш учун монтажчи ёки такелажчи стропнинг боғланган жойига чиқишлари керак бўлади. Илгакларни озод қилишни енгиллаштириш мақсадида, ярим автомат строплар ишлатилади. Бундай пайтда строп илгаклари улар боғланган жойга чиқмасдан озод қилинади. Устунларни монтаж қилишда ярим автомат қулфли қамров ва строплар қўлланилади, уларни озод қилиш арқон ёки тросни тортиб, қозиқ чиқарилиши орқали амалга оширилади. Шунингдек, стрелали кран кабинасидан туриб масофадан бошқариладиган автомат строплар қўлланилади. Бундай стропларнинг ишлаш принципи ярим автомат строплариникига ўхшашдир. Йиғма темирбетон фермалар, тўсинлар ва катта ўлчамли плиталарнинг монтажида қаттиқ траверсалар хавфсизликни етарли таъминлайди. Траверсалардан шунингдек металл конструкцияларни, яъни ҳавони иситишда ишлатиладиган қурилмаларни, домна печининг қопламасини, радио минораларининг секциясини, ҳамда катта ўлчамли стропил фермасини ўрнатишда қўлланилади. Бундай пайтда унинг белбоғларини олдиндан кучайтирмаган ҳолда, траверсалардан фойдаланилса, белбоғларига монтаж юкланишлари таъсирини камайтиради. Барча строплар ва траверсаларни ишлатишдан олдин, конструкциялар ва юкларни кўтармасиданоқ ҳисобий юклардан 1,25 маротаба ортиқ юкларга синалади. Бунинг учун кўрсатилган юк 10 мин мабойнида кўтариб ушлаб турилади ва бунда строп ёки траверсалар конструкцияларида бирор-бир ўзгариш (деформация ёки ёриқлар) сезилмаса синовдан ўтган деб

ҳисобланади. Юк қамровчи мосламаларидан фойдаланиш даврида даврий равишда уларнинг соз ҳолатда эканлигини жавобгар шахс тамонидан назорат қилиниб, кўрикдан ўтказилиб борилади: траверсалар – ҳар 6 ойда; строплар ва идишлар – ҳар 10 кун оралиғида ва бошқа қамровлар – ҳар ойда ўтказилади. Кўрик натижалари махсус журналда қайд қилинади. Керакли мосламаларни тез ва тўғри танлаш учун уларни турли рангларга бўялади (қизил, сариқ, яшил- хабарловчи ранглар ва кўк, оқ, кул ранг, қора – ёрдамчи ранглар).

Адабиётлар рўйхати. 1.Пчелинцев В. А. и др. Охрана труда в строительстве: Учеб. для строит. Вузов и фак. – М.: Высш. Шк., 1991. – 272 с.: ил. 2.Охрана труда в строительства. Инженерные решения: Справочник/В. И. Русин, Г. Г. Орлов, Н. М. Неделько и др. – К.: Будивельник, 1990. –208с. 3.Охрана труда в строительства. Учебник для техникумов. Изд. 2-е, перераб. и доп. М., Стройиздат, 1975, 263с. 4.Йўлдошев О.Р., Рахимов О.Р., Хўжақулов Р.Т., Ҳасанова О.Т., “Меҳнатни муҳофаза қилиш”, Тошкент-2005. 5.Х.Раҳимова, А.Аъзамов, Т.Турсунов. Меҳнатни муҳофаза қилиш.Т. – “Ўзбекистон” -2003. 6.G ΄ .Yo.Yormatov, O.R.Yuldoshev, A.L.Xamrayeva. Hayot faoliyati xavfsizligi (Darslik), Toshkent, «Adolat», 2009. 7.Ў.Йулдошев, У.Усмонов, О.Қудратов. Меҳнатни муҳофаза қилиш (Ўқув қўлланма), Т. “Меҳнат”, 2001. 8. Л.Г.Дикман . «Организация, планирования и управление с троительным производством» Москва, Высшая школа, 1998 г. 480 стр . 9. Т.М.Махматкулов, Г.Ш.Шомирзаев, А.Райимкулов. «Ҳаётий фаолият хавфсизлиги» фанидан маърузалар матни. ТАТУ Самарқанд филиали. Самарқанд-2007.

Похожие

Магистрал қувурларни ётқизишда хавфсизликни таъминлаш

Узбекистондаги экологик вазиятлар ва экологик хавфсизликни таъминлаш

Босим остида ишловчи идишлардан фойдаланишда хавфсизликни таъминлаш

Узбекистонда таркиб топган экологик вазият ва экологик хавфсизликни таъминлаш асослари

Фавқулодий вазиятларда хавфсизликни ва ҳимояланишни таъминлашни умумий қоидалари