Ishlab chiqarishda yoritish va uni me`yorlari. Tabiiy va sun`iy yoritish. Yoritishga qo`yiladigan sanitar - gigienik talablar - БЖД - Рефераты

Ishlab chiqarishda yoritish va uni me`yorlari. Tabiiy va sun`iy yoritish. Yoritishga qo`yiladigan sanitar - gigienik talablar

Загружено в:

06.09.2022

Скачано:

0

Размер:

87.7978515625 KB

Ishlab chiqarishda yoritish va uni me`yorlari. Tabiiy va sun`iy yoritish. Yoritishga qo`yiladigan sanitar - gigienik talablar Reja: 1. Yorug’likning asosiy tavsiflari va o`lchov birliklari 2. Yoritilganlik va ularning asosiy turlari 3. Tabiiy yoritilganlikni me`yorlash va hisoblash usullari. 4. Sun`iy yoritilganlikni me`yorlash va hisoblash usullari 5. Yoritilganlikka bo’lgan asosiy talablar va yoritqichlar

1. Yorug’likning asosiy tavsiflari va o`lchov birliklari Yorug’lik insonning hayoti faoliyati davomida juda muhim o`ringa ega hisoblanadi. Ko`rish inson uchun asosiy ma`lumot manbai hisoblanib, umumiy olinadigan ma`lumotning tahminan 90% ko`z orqali olinadi. Ishlab chiqarish sharoitida yoritilganlik ishchilar salomatligiga zarar yetkazmasligi uchun u ko`zni zo`riqtirmaydigan, ish vaqtida binoning hamma qismlarida bir tekis taqsimlangan bulishi talab qilinadi. Yorug’lik ko`zni qamashtirmaydigan bo`lishi, boshqacha qilib aytganda, yorug’lik nurlari ko`zga to`g’ridan-to`g’ri tushmasligi kerak. Yorug’likning spektral tarkibi shunday tanlanishi kerakki, natijada kishi atrofdagi buyumlarning ranglarini to`g’ri qabul qilsin. Ish joylarida keskin ajralib turuvchi soyalar bo`lishi va ish joylari bilan atrofdagi muhitning yoritilganligi juda katta farq qilmasligi kerak, aks holda kishi ko`zini bir sharoitdan ikkinchi sharoitga tez-tez o`zgartirib turishi natijasida ko`zining akkomodatsiya hususiyati buzilib, ko`rish organlarining toliqish holati ro`y beradi. Shuning uchun ham korxonalarni me`yoriy yoritish sifatli mahsulot ishlab chiqarishni ta`minlash bilan birga ishlab chiqarish sharoitini yahshilaydi, ishchilarni charchashdan saqlaydi va mehnat unumdorligini oshiradi. Me`yoriy talablar darajasida yoritilgan hududlarda ishlayotgan ishchilarning kayfiyati yahshi bo`ladi, shuningdek xavfsiz mehnat sharoiti yaratiladi va buning natijasida bahtsiz hodisalar keskin kamayadi. Inson ko`zi orqali binafsha rangdan to qizil ranggacha bo`lgan yorug’lik nurlarini sezadi. Ishlab chiqarish korxonalarini yoritishning mukammalligi sifat va son ko`rsatkichlari bilan tavsiflanadi. Son ko`rsatkichlariga nur oqimi (lm), yorug’lik kuchi kandela (kd), yoritilganlik (lyuks), nur qaytarish koeffitsientilari kiradi. Yuzaga tushayotgan nur oqimi shu yuzadan qaytsa, bu nur qaytarish koeffitsienti bilan belgilanadi(0,02-0,95 gacha).

2. Yoritilganlik va ularning asosiy turlari Amaliyotda ish joylarini yoritishda uch hil turdagi yoritilganlikdan foydalaniladi, ya`ni ular tabiiy, sun`iy va aralashgan holda bo`ladi. a) Tabiiy yoritilganlik quyoshdan hamda eru-samodan qaytayotgan quyosh nuridan hosil bo’lgan yorug’lik mahsulidir. Tabiiy yorug’lik issiqlik va yorug’lik doimiylariga ega bo`lib, ular quyoshdan kelayotgan issiqlik uchun 1317 Vt/m 2 ga, yorug’lik uchun esa 137000 lk.ga tengdir. Tabiiy yorug’likning afzalliklari shundaki, uning tarkibida o`ta foydali ul’trabinafsha va infraqizil nurlari mavjud bo`lib, bu nurlar muhitni sog’lomlashtirishga xizmat qiladi, ya`ni mikroblarni o`ldirish hususiyatiga ega. Tabiiy yorug’likdan uch hil moslamalar yordamida, ya`ni tomdan fonar orqali, devordan deraza orqali va aralash holdagi tizimlardan foydalaniladi. Tabiiy yoritilgan tizimlariga qo`yiladigan talablar quyidagilardan iborat: -Yorug’lik miqdorini binolarning vazifasiga qarab tanlanishi, yo`naltirilgan yoki tarqoq hollarda bulishligini ta`minlanishi; -Insolyatsiya va yorug’lik me`yorlaridan kam bo`lmasligini ta`minlanishi. b) Sun`iy yorug’lik tabiiysiga nisbatan bir oz qimmatga tushsada, ish joylarini yoritishda imkoniyati cheksizdir. Sun`iy yorug’lik umumiy, mahalliy va aralash ko`rinishda bo`ladi. -Umumiy yorug’lik binoda bir tekis yoritilganlikni ta`minlay oladi. -Mahalliy yorug’lik esa faqat asosiy ish joyidagi yoritilganlikni me`yor talabi darajasida ta`minlaydi. -Aralash yorug’lik, mahalliy yoritilganlikni, umumiy yoritilganligi bilan birgalikda qo`llanilganligidir. Bu hildagi ya`ni aralash yoritilganlik usuli, binolardagi yarqiroqlik tafovutikontrastni yumshatadi hamda me`yor talabini to`la qondira oladi. v) Yoritilganlikni vazifasiga qarab ishchi va nazorat turlaridan tashqari yana favqulodda zarur holatlarda xizmat qiladigan ikki turi ham mavjud. Ularni avariya va evakuatsiya yoritilganliklari deyiladi hamda miqdorlari 0,5 -2,0 lyuks bo`ladi.

3. Tabiiy yoritilganlikni me`yorlash va hisoblash usullari. Ishlab chiqarishda yoritilganlikni to`g’ri tanlash uchun zarur qo`llanma sifatida me`yoriy hujjatlardan SNiP II-4-79 va GOST 12.1.046-85 xizmat qiladi. Ish o`rinlarida yorug’likni me`yorlashning asosiy maqsadi inson sog’lig’ini himoya qilish va tavakkalchilik asosida qilinajak sarf harajatni oldini olishdan iborat hisoblanadi. Tabiiy yorug’likni vaqtga nisbatan doimiy o`zgaruvchanligi sababli, uni sifati va miqdorini o`lchash va nazorat qilib turish maqsadida maxsus ko`rsatkich, o`lchov mezoni sifatida qabul qilingan. Bu ko`rsatkich tabiiy yoritilganlik koeffitsienti deb ataladi va u bino ichidagi yorug’lik miqdorini (E i ) uning tashqarisidagi miqdori (E t ) ga nisbatini foiz hisobida olingan miqdoriga aytiladi va quyidagi ifoda orqali aniqlanadi. e m H E i / E t × 100 % Tabiiy yorug’lik ko`rsatkichi me`yorini tanlash ish joyidagi bajariladigan ishning va binoning turiga, yoritish tizimining hiliga qarab quyidagi formula yordamida aniqlanadi. e m H e m sh × m × S Bu erda, e m sh – tabiiy yorug’lik koeffitsienti SNiP II-4-79 jadvalidan olinadi; m – yorug’lik iqlimini ko`rsatuvchi koeff shu me`yorda jadvaldan ( m H 0,8 – 1,2); S – iqlimning quyosh koeff jadvalda (0,65 – 1,0). Tabiiy yoritilganlikni me`yorlashda, bino shiftdan yoritilsa, yoritilganlikni o`rtacha miqdori qiymatida me`yorlanadi, agar deraza orqali yoritilsa, unda deraza qarshisidan 1,0 m. masofada turgan nuqta uchun yoritilganlikni eng kam qiymati me`yorlanadi.

7-rasm. Tabiiy yoritilganlikni binoning derazalarning o`rnatilishiga bog’liqlik koeffitsientining chizmasi: a- bir yon tomondan; б - ikki yon tomondan; в – yuqoridan; г – aralash yoritilganlik (yon tomondan va yuqoridan). Tabiiy yoritilganlikni hisoblash uchun me`yor talabiga javob beradigan oynalarning sathi quyidagicha aniqlanadi. 1. Derazadan yoritish uchun: 100S d /S p H e ∂m ×K z × η ∂ / τ d ×r 1 × K b × K d 2. Shiftdan yoritish uchun: 100S F /S p He Fm ×K z × η F / τ F ×r 2 × K F bunda, S d va S F - deraza va fonarlarni sathi, m 2 ; e F m - deraza va fonar uchun tabiiy yoritilganlik me`yorlari; K z - zahira koeff; η ∂ va η F - deraza va fonarlarning yorituvchanlik tavsifi; K b - deraza qarshisidagi binoning yorug’likni to`sish koeff; K d - shu bino sirtining yarqiroqlik koeff; r 1 va r 2 - deraza va fonar orqali yoritilayotgan xonalarda yorug’likni ko`p marta qaytishi hisobida yoritilganlikni ko`payishini ko`rsatuvchi koeff; τ d va τ F - deraza va fonar qurilmalarining yorug’likning o`tkazuvchanlik koeff; K F - fonar turini aniqlovchi koeff.

4. Sun`iy yoritilganlikni me`yorlash va hisoblash usullari Sun`iy yorug’likni me`yorlashdan maqsad biror bir yuzani yoritish uchun gigiyena nuqtai nazaridan eng kamida ruhsat etilgan minimal yorug’lik miqdori bilan ta`minlashdir. Bunda nazorat ishini tasnifi, muhit bilan buyum o`rtasidagi yarqiroqlik farqi va yoritilganlik tizimi aniq hisobga olinadi. Nazorat ishining tasnifi ko`zatilayotgan buyumning o`lchami bilan belgilanadi. YA`ni me`yorda 8 ta razryad qabul qilingan bo`lib, birinchisi o`ta yuqori aniqlikda bajariladigan ishlar turkumi (<0,15 mm) -1 razryad 5000lk. dan to dag’al ishlar turkumi, ya`ni faqat jarayonni kuzatish uchun xizmat qiluvchi - VIII-razryad 50lk.gacha bo`lgan yoritilganlik miqdorlaridir. Sun`iy yorug’likni aniqlash uchun odatda nuqtali yoki yorug’lik oqimi usullaridan foydalaniladi. Usulning mohiyati biror nur tarqatuvchi manbadan ihtiyoriy nuqtaga tushayotgan yorug’lik oqimini aniqlashdan iborat. Bunda nur tarqatuvchi manbaning ko`rinishi nuqta, chiziq, tekislik, shar hamda tsilindr shakllarida bo`lishi mumkin. Nuqta sharsimon yog’du manbaidan kelayotgan yorug’likni masofa kvadrati qonuniga asoslanib quyidagi ifoda bilan aniqlanadi. E α H J α · cos 3 α / r 2 (cos θ ± d / H · sin θ ) bunda, J α – yorug’lik kuchi, lm; α - nurning hisob nuqtasiga nisbatan og’ish burchagi, grad; r - manbadan nuqtagacha bo`lgan masofa; H - nur manbaining poldan balandligi; θ - nuqta o`rnashgan tekislikni pol sathiga nisbatan og’ish burchagi, grad; d – nurning gorizontal soyasi, m; Yorug’lik oqimi usulida hisoblashda, yuzani yoritish uchun zarur bo’lgan yoritgichlar soni quyidagicha aniqlanadi. N H E m · K 3 · S · Z / η · F l bunda, E m – yoritilganlik me`yori, lk; K 3 – zahira koeff (1,3-1,5);

S – yoritilajak yuza, m 2 ; Z – yorug’likni notekislik koeff (1,1-1,15); η – yoritilgichlarni foydalanish koeffitsienti. Bu yerda, a va b – binoning buyi va eni, m. h - yoritgichning yoritilayotgan yuzadan balandligi, m 5. Yoritilganlikka bo’lgan asosiy talablar va yoritqichlar Ishlab chiqarish sharoitida yoritilganlik, ishchi-hodimlar salomatligiga zarar yetkazmasligi uchun u ko`zni zo`riqtirmaydigan, ish vaqtida binoning hamma qismlarida bir tekis taqsimlangan bulishi talab qilinadi. Korxonalarda yoritishga doir talablar quyidagilardan iborat: -yoritish qurilmasi yorug’ligining spektral tarkibi quyosh yorug’liginikiga yaqin bo`lishi; -bajariladigan ishlarning turi va aniqligiga qarab, yoritilganlik darajasi etarlicha bo`lishi hamda gigiyena talablariga mos kelishi; -ish joyida to`g’ri tushadigan va qaytgan yorug’liklar bo`lmasligi; -me`yorlarga muvofiq, korxona binolariga avariya yoritgichlari o`rnatilishi; -xavfli ish o`rinlari yuqori darajada yoritilgan bo`lishi; -yoritish qurilmalari xavfli hamda zararli omillar hisoblangan, ya`ni shovqin, elektr quvvati, issiqlik chiqarish va yong’in chiqarish manbalari bo`lmasligi; -nazorat o`lchash asboblari, xavfsizlik signalizatsiyasi ishonchli va uzluksiz yoritilishi; -yoritilish bir tekis va turg’un bo`lishi, soyalar hosil qilmasligi kerak. Aks holda inson ko`zini bir sharoitdan ikkinchi sharoitga tez-tez o`zgarib turishi natijasida, ko`rish organlarining toliqish holati ro`y beradi. Yoritgich lampalari yorug’lik tarqatish hususiyatiga ko`ra uch sinfga bulinadi: - to`g’ridan-to`g’ri nur tarqatuvchi; - nur yoyuvchi; - nur qaytaruvchi lampalar.

a) To`g’ridan-to`g’ri nur tarqatuvchi lampalar sinfiga, quyi yarim aylanasi bo`ylab o`z nurining tahminan 90% ni tarqatadigan lampalar kiradi. b) Nur yoyuvchi lampalar o`z nurlarini yuqori va quyi aylanalar o`rtasida taqsimlashga asoslangan bo`lib, umumiy nurni yuqori va quyi sfera buylab tarqatadi hamda har qanday soyalarga barham berib, yorug’likni bir tekisda tarqatish imkoniyatini beradi. Bunday lampalar ship va devorlari yorug’lik qaytarish hususiyatiga ega bo’lgan binolarga o`rnatiladi.

Nazorat savollari 1. Yorug’likga nisbatan qanday talablar qo’yiladi? 2. Yetarli yoritilmaslik inson organizmiga qanday salbiy ta’sir ko’rsatadi? 3. Mikroiqlimda tabiiy yoritilganlikning qanday ahamiyati bor? 4. 4. Sun’iy yoritishning qanday me’yorlari bor? 5. Sun’iy yoritishda qanday texnik vositalardan foydalaniladi?

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. –T.: "O’zbekiston", 2008. 2. “Mehnat Kodeksi”. O’zbekiston Respublikasining qonun hujjatlari to’plami. – T.: 2005 y., 37-38 - son. 3. “Mehnatni muhofaza qilish to’g’risida”gi qonun. O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Axborotnomasi. –T.: 2002 y., 1-son. 4. Ishlab chiqarishdagi baxtsiz hodisalarni va xodimlar salomatligining boshqa xil zararlanishini tekshirish va hisobga olish to’g’risidagi Nizom. Vazirlar Mahkamasining qarori № 286, 06.06.1997, –T.: 1997. 5. “Ishlab chiqarishdagi baxtsiz hodisalar va kasb kasalliklaridan majburiy davlat ijtimoiy sug’urtasi to’g’risida”gi qonun. O’zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to’plami, 2008 y., 37-38-son. 6. “Ish beruvchining fuqarolik javobgarligini majburiy sug’urta qilish to’g’risida”gi qonun. O’zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to’plami, – T.: 2009 y., 16-son.

Похожие

Ishlab chiqarishda yoritish va uni me’yorlari

Ishlab chiqarishda shamollatish, isitish va yoritish. SHaxsiy himoya vositalari

Ishlab chiqarish binolari va ish joylarini yoritish

Sanoat korxonalarini yoritish

Sanoat korxonalarini qurish va ishlatishda mehnatni muhofaza qilishga qaratilgan chora-tadbirlar