Ishlab chiqarish binolari va ish joylarini yoritish - БЖД - Рефераты

Ishlab chiqarish binolari va ish joylarini yoritish

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

103 KB

Ishlab chiqarish binolari va ish joylarini yoritish Reja: 1. Yoritilganlik haqida umumiy ma’lumotlar 2. Та bii у yoritish 3. Sun’i у yoritish 4. Zararli nurlanishlar va ulardan himoyalanish

Yoritilganlik haqida umumiy ma’lumotlar Ishlab chiqarish xonalarining va ish joylarining yoritilganligi, mehnat gigiyenasining muhim ko‘rsatkichlaridan biri hisoblanib, mehnatni ilmiy asosda tashkil etishning va ishlab chiqarish ma’daniyatining ajralmas qismi hisoblanadi. Yoritilganlik insonning tashqi muhit bilan bog‘lanishini aniqlovchi va inson miyasiga keluvchi tashqi dunyo to‘g‘risidagi ma’lumotlarning sifatini ifodalovchi asosiy ko‘rsatkichlardan biridir. Т o‘g‘ri va me’yoriy miqdordagi yoritilganlik ish qurollari va jihozlarning rangini, o‘lchamlarini tezda aniqlashga imkon beradi va ishchining mehnat qobiliyatini uzoq muddatgacha saqlanib qolishig а , mehnat unumdorligining oshishiga, ishlab chiqarilgan mahsulotning sifatli bo‘lishiga sharoit yaratib, mehnat xavfsizligini oshiradi. Yorug‘lik – elektromagnit spektrini ko‘zga ko‘rinadigan so- hasining bir qismi hisoblanadi. Uning asosiy tavsifnomasi sifatida to‘lqin uzunligi А va tebranish chastotasi v qabul qilingan. Bu ko‘rsatkichlar orasidagi o‘zaro bog‘lanish quyidagicha ifodalanadi: λ = с / υ , bu yerda, с – yorug‘likning tarqalish tezligi. К o‘zning ko‘rish darajasi spektrning ko‘rinadigan sohasini har xil qismida turlicha bo‘lib, spektrning yashil oblastida, to‘lqin uzunligi λ =554 nm bo‘lgan holatda maksimal hisoblanadi. Yoritilganlikning asosiy yorug‘lik-texnik ko‘rsatkichlariga yorug‘lik kuchi, yoritilganlik, yorug‘likni yutish, o‘tkazish va qaytarish koeffitsiyenti, ravshanlilik, о byektning fon bilan kontrasti ( о byekt bilan asosiy rang orasidagi keskin farq), yoritilganlikning pulsatsiya va notekislik koeffitsiyentlari kiradi. Yorug‘lik kuchi (J) – yorug‘lik oqimining yorug‘lik tarqaladigan burchakka nisbati orqali ifodalanadi. Yorug‘lik kuchining o‘lchov birligi qilib «Kandela» (Kg) qabul qilingan. Yorug‘lik oqimi yorug‘lik quvvati orqali tavsiflanadi va l уитеп (Lm) da o‘lchanadi. Yoritilganlik yorug‘lik oqimining sirt bo‘ylab zichligi bo‘lib, lyuks (Lk) da o‘lchanadi.

Yoritilganlikni qaytarish, yutish, o‘tkazish ko е ffitsiyentl а ri Yoritilganlik sifati yoritilganlik miqdori va yoritiluvchi yuzaning xususiyatlariga bog‘liq bo‘ladi. Yoritiluvchi yuzaning yorug‘lik oqimini qaytarish, yutish va o‘tkazish xususiyatlari yorug‘likni qaytarish d yo yutish β yo va o‘tkazish λ yo koeffitsiyentlari orqali b а holanadi. Ushbu koeffitsiyentlar quyidagicha aniqlanadi: α yo = Ф α / Ф β yo = Ф β / Ф γ yo = Ф γ / Ф bu yerda, Ф – yoritiladigan yuzaga tushadigan yorug‘lik oqimi; Ф α , Ф β , Ф γ – mos holda, yoritiladigan yuzadan qaytgan, yutilgan va o‘tkazilgan yorug‘lik oqimi, Lm. Ravshanlilik, kontrast va fon. Yoritiladigan yuzaning asosiy tavsiflaridan biri yorug‘likni qaytarish xususiyati hisoblanadi va bu yuzaning ravshanligi («yarkost»)ga bog‘liq bo‘ladi. Ravshanlilikning o‘lchov birligi qilib Nit (Nt) qabul qilingan. В uyum sirti (yuzasi)dagi ravshanlilik bilan umumiy atrof foni (rangi) orasidagi keskin farq kontrast deb ataladi. Fon deb farqlanadigan о byektga taalluqli yuzaning rangiga, у a’ni ushbu о byekt (buyum) joylashgan yuzaning rangiga aytiladi. Fon yorug‘lik oqimini qaytarish xususiyati bilan tavsiflanadi va а , >0,4 bo‘lganda yorug‘, a c =0,2...0,4 bo‘lganda o‘rta, а c <0,2 bo‘lganda qora hisoblanadi. Fonga bog‘liq holda kontrast Ко > 0,5 bo‘lsa yuqori, Ко =0,2...0,5 bo‘lsa o‘rtacha, Ко <0,2 bo‘lsa kichik hisoblanadi. Yoritilganlikning pulsatsiya koeffitsiyenti ( Кр ) o‘zgaruvchan tok bilan ishlovchi gaz razryadlanish lampalarda yorug‘likning o‘zgarishi natijasida yuzaga keladigan yoritilganlik tebranishining nisbiy chuqurligi orqali baholanadi va и quyidagicha aniqlanadi: K p = E max − E min 100%; 2 Eo ‘ r bu yerda, Е max , Е min , Е o‘r , – tebranish davridagi maksimal, minimal va o‘rtacha yoritilganlik.

Yoritilganlik pulsatsiya koeffitsiyenti ( Кр ) 10...20 % bo‘lishi lozim. Yoritilganlikning notekislik koeffitsiyenti (Knk) ishchi yuzadagi minimal va maksimal yoritilganliklarning nisbati orqali ifodalanadi: Kn = E min E max Та bii у yoritish Та bii у yoritish yorug‘lik o‘tkazish у o‘llariga bog‘liq holda yon tomonlama, yuqori tomonlama va kombinatsiyalashgan, у a’ni ham yon, ham yuqori tomonlama bo‘lishi mumkin. Tabiiy yoritish darajasi kunning vaqtiga va iqlimiy sharoitlarga bog‘liq holda ish vaqti davomida o‘zgarishi hisobli, ish joyining yoritilganligi bilan emas, balki tabiiy yoritilganlik koeffitsiyenti orqali me’yorlashtiriladi. Та bii у yoritilganlik koeffitsiyenti deb xona ichidagi biror nuqtaning yoritilganligini shu vaqtdagi tashqi muhit yoritilganligiga nisbatining foizdagi ifodasiga aytiladi: K p = E max − E min 100%; 2 Eo ‘ r bu yerda, Е i – хопа ichining biror nuqtasidagi yoritilganlik, Lk; Е t – tashqi muhitdagi ochiq maydondagi yoritilganlik, Lk. Tabiiy yoritilganlik koeffitsiyenti ( е ) yon tomonlama yoritil- ganlikda е ≥ 80%ln; yuqori tomonlama va kombinatsiyalashgan yoritilganlikda е ≥ 60%ln bo‘lsa yaxshi hisoblanadi. Та bii у yoritilganlik koeffitsiyenti yorug‘likning iqlimiy koeffitsiyentiga bog‘liq bo‘lib, uning miqdori ishning ko‘rish bo‘yicha sinfiga, farqlash obyektining eng kichik o‘lchamiga hamda iqlimning yorug‘lik mintaqasiga bog‘liq holda maxsus jadvallardan tanlab olinadi va shu asosida binolarga o‘rnatilishi lozim bo‘lgan derazalar soni aniqlanadi.

Sun’i у yoritish Sun’iy yoritish umumiy yoki kombinatsiyalashgan bo‘lishi mumkin. Kombinatsiyalashgan yoritishda umumiy va mahalliy yoritish birgalikda qo‘llaniladi. Umumiy yoritishda xona ichi umumiy chiroqlar yordamida yoritilsa, mahalliy yoritishda esa chiroqlar bevosita ish joyiga yoki ish jihozi oldiga o‘rnatiladi. Masalan, ish stoli ustida o‘rnatilgan ko‘chma chiroqlar, stanoklar yoki boshqa ish qurilmalarida o‘rnatiladigan chiroqlar mahalliy yoritishga misol bo‘ladi. Umumiy yoritish ish jihozi va ish joyining joylashishiga bog‘liq holda tekis yoki lokal ko‘rinishda bo‘ladi. Bundan tashqari, sun’iy yoritish ishchi yoki avariyaga oid bo‘lishi mumkin. Ishchi yoritishdan me’yoriy ish rejimini ta’minlash maqsadida tabiiy yoritish bo‘lmagan yoki yetarli d а r а jada emas joylarda foydalaniladi. Avariyaga oid yoritishdan asosiy yoritish qo‘qqisdan o‘chib qolgan vaqtlarda yong‘in, portlash, ishchilarni zaharlanishi, jarohatlanish xavfi, texnologik jarayonni uzoq to‘xtab qolishi yoki buzilishi, aloqani uzilishi, suv, gaz ta’minoti to‘xtab qolishi ehtimoli bor bo‘lgan joylarda hamda navbatchilik postlarida, turli xil tizimlarning, boshqarish punktlarida foydalaniladi. Yoritilganlikni me’yorlashni yengillatish maqsadida barcha ishlar aniqlilik darajasiga ko‘ га 6 sinfga bo‘lingan: o‘ta yuqori aniqlikdagi ishlar - 1 sinf; juda yuqori aniqlikdagi ishlar - П sinf; yuqori aniqlikdagi ishlar - III sinf; o‘ta aniqlikdagi ishlar - IV sinf; kam aniqlikdagi ishlar - V sinf; dag‘al ishlar - VI sinf. Eng yuqori yoritilganlik 1 sinfdagi ishlar ис lu п belgilangan bo‘lib, 5000 Lk ni tashkil etadi, kichik yoritilganlik esa IV sinfdagi ishlar ис hun - 75 Lk qilib belgilangan. Tashqi muhitda bajariladigan ishlarda ish turiga bog‘liq holda yoritilganlik 2 dan 50Lk. gacha bo‘ladi. Masalan, МТА 1 а rd а mashinalarning old qismidagi yoritilganlik 5 Lk, ishchi a’zolardagi yoritilganlik 10 Lk bo‘lishi mumkin. Sun’iy yorug‘lik manbalari va vorug‘lik chiroqlari. Sun’iy yorug‘lik manbalari sifatida cho‘g‘lanma va gazrazryadli chiroqlardan foydalaniladi. Cho‘g‘lanma chiroqlar 127 va 220 Vt nominal kuchlanishda ishlaydi hamda 15 dan 1500 Vt. gacha quvvatga ega bo‘ladi. Chiroqlarning quvvati qanchalik

yuqori bo‘lsa, yorug‘lik berish qobiliyati shunchalik kuchli bo‘ladi. Bir xil quvvatdagi chiroqlar 127 Vt kuchlanishda ishlaganda 220 Vt. ga nisbatan kuchliroq yorug‘lik tarqatadi. Mahalliy yoritishda 12 va 36 Vt kuchlanishdagi quvvati 50 Vt gacha bo‘lgan chiroqlardan foydalaniladi. Cho‘g‘lanma chiroq-larning ishlash muddati 1000 soatgacha, yorug‘lik berish qobiliyati– 7...20 Lm/Vt. ni tashkil etadi. Gazrazryadli chiroqlar cho‘g‘lanma chiroqlarga nisbatan gigiyenik talablarga to‘liqroq javob b е r а di. Bunday chiroqlarning ishlash muddati - 14000 soatgacha yetadi, yorug‘lik berishi – 100 L. т /Vt. ni tashkil etadi. Eng keng tarqalgan gazrazryadli chiroqlarga silindrik truba shaklidagi lyuminetsent chiroqlarni misol keltirish mumkin. Ular turli xil rusumda, у a’ni LD, LXD, LB, LTB, LDTs ko‘rinishida ishlab chiqariladi. Lyuminetsent chiroqlarda yorug‘lik oqimining tebranish chastotasi, elektr tokining tebranish chastotasiga (50 Gs) teng bo‘ladi. Bu esa ularning asosiy kamchiligi hisoblanadi. Chunki bu ko‘rsatkichga mos holda pulsatsiya koeffitsiyenti ham o‘zgaradi. Masalan, LB rusumli chiroqlarda pulsatsiya koeffitsiyenti 35%, DL rusumli chiroqlarda 65% ni tashkil etadi. Vaholanki, bu ko‘rsatkich cho‘g‘lanma chiroqlarda 15% ga tengdir. Simobli chiroqlar lyuminetsent chiroqlarga nisbatan ancha turg‘un yoritadi va haroratning turli xil oralig‘ida, ya’ni ham past, ham yuqori haroratlarda yaxshi ishlaydi. Bunday chiroqlar yuqori quvvatga ega bo‘lib, ulardan ko‘chalarni va katta ishlab chiqarish binolarini yoritishda foydalaniladi. Ksenon chiroqlar kvars trubkalardan iborat bo‘lib, bu trubkalarda ksenon gazi to‘latilgan bo‘ladi. Ulardan sport inshootlarini, temir yo‘l stansiyalarini, qurilish maydonlarini yoritishda foydalaniladi. Bu chiroqlar ultrabinafsha nurlar chiqaradi va yoritilganlik 250 Lk. dan oshganda xavfli hisoblanadi. Hozirgi vaqtda goloid va natriyli chiroqlar eng istiqbolli chi- roqlardan hisoblanadi. Ularning yorug‘lik tarqatishi 110...130 k/Vt ni tashkil etadi. Yuqoridagilardan tashqari ultrabinafsha nur tarqatuvchi chi- roqlardan ham ishlab chiqarishda foydalaniladi. Ма salan, bunday chiroqlar hayvonlar va o‘simliklarga ta’sir etishda, tibbiyotda ish- latiladi. Bunday nurlarning inson

tanasiga ta’siri eritem nurlanish deb ataladi va uning ta’sirida terida kam sezilarli darajada qizarish paydo bo‘ladi. Yuqori darajadagi eritem nurlanish xavfli hisoblanadi. Yoritilganlik lyuksmetr bilan o‘chanadi. Buning uchun Yu- 17, Yu-116 rusumli lyuksmetrlardan foydalaniladi. Eritem nurlanish darajasi esa ufimetr bilan aniqlanadi. Zararli nurlanishlar va ulardan himoyalanish Zararli nurlanlshlar manbalari. Zararli nurlanishlar quyosh nurlari ta’sirida, simobli-kvars lampalardan foydalanish vaqtida, metallarg а issiqlik bilan, ishlov berishda, radioto‘lqinlarni uzatishda, yuqori chastotali generatorlarda, qishloq xo‘jalik mahsulotlariga sun'iy radioaktiv moddalar bilan ishlov berishda, atom elektr stansiyalarda hosil bo‘lishi mumkin. Radioaktiv nurlarning manbalari tabiiy yoki sun’iy bo‘ladi. Bunday nurlarning o‘lchov birligi qilib « Вег » («Biologicheskiy ekvivalent rentgena») qabul qilingan. Agar bir yillik umumiy nurlanishlar miqdori 170 m.Ber.dan ortiq bo‘lsa, inson hayoti uchun xavfli hisoblanadi. Lekin hozirgi vaqtda yadro energiyasidan keng foydalanish, radioaktiv chiqindilarni saqlash xavfsizligi qoidalarini buzilishi va shu kabi boshqa sabablar, radioaktiv nurlar miqdorini oshib ketishiga olib k е lmoqd а . Bunga yaqqol misol qilib 1979-yili Amerikaning Garrisberg shahri yaqinidagi hamda Chernobil atom elektr stansiyalaridagi halokatlarni, ayrim davlatlarda olib borilayotgan turli xil ko‘rinishdagi yadro sinovlarini keltirish mumkin. Elektromagnit nurlanishlar radiolokatsiya, yadro fizikasi, televidenie, tibbiyot va metallarga issiqlik bilan ishlov berishda qo‘llaniluvchi ultra yuqori chastotali - UVCH va o‘t а yuqori chastotali - SVCH generatorlarida yuzaga keladi. Ish xonalarida yuqori va ultra yuqori chastotalarning manbai sifatida energiya uzatmalarini (fider liniyalar), induksion g‘altaklarni, kondensatorlarni, tebranuvchi konturlarning ekranlashtirilmagan elementla-rini misol qilib keltirish mumkin. Zararli nurlanishlarning inson organizmiga ta’siri. Yuqorida keltirilgan nurlanishlar ichida inson hayoti va sog‘lig‘i uchun radioaktiv nurlanishlar eng

xavfli hisoblanadi. Ushbu nurlanish ta’sirida «Nur kasalligi» kelib chiqishi, у a’ni markaziy nerv va qon aylanish sistemalarining, ichki sekretsiya bezlarining ish tartibi buzilishi mumkin. Bunday kasallikning asosiy belgilari – doimiy toliqish va kamdarmonlik, bosh aylanishi, qayd qilish hamda shu kabi ko‘rinishlarda bo‘ladi. Bundan tashqari radioaktiv nurlanishlar rak kasalligini keltirib chiqarishi, insonda genetik o‘zgarishlarni sodir etib, pushtsizlikka olib kelishi, ona qornidagi homilaning rivojlanishiga katta ta’sir etishi ham mumkin. Infraqizil nurlar inson tanasining qizishiga, tana haroratining oshishiga, ultrabinafsha nurlar esa teri osti to‘qimalarida biologik o‘zgarishlar vujudga kelishiga, elektromagnit nurlanishlar markaziy nerv sistemasi ishining buzilishiga, tez toliqishga, kamdarmonlikka, bosh og‘rig‘i uyqusizlik, pulsning va qon bosimining kamayishiga olib keladi. Yuqori va ultra chastotali elektromagnit maydonlari ta’sirida markaziy nerv sistemasining faoliyati buziladi, tanada umumiy horg‘inlik, charchash sodir bo‘ladi, bosh og‘riydi, uyqu keladi, puls va qon bosimi kamayadi. Zararli nurlanishlardan himoyalanish. Elektro- magnit to‘lqinlarning ta’sirini oldini olish maqsadida sanitar qoidalar asosida nurlanishning ruxsat etilgan miqdorlari aniqlangan. VCH, UVCH va SVCH qurilmalaridan nurlanuvchi elektromagnit tebranishlar intensivligi (elektr maydonining kuchlanishi) V/ т . да , magnit maydonining kuchlanishi – А // т .da yoki mkVt/sm 2 da o‘lchanadi.

Radioaktiv nurlarning asosiy manbalari 3.2-jadval Radioaktiv nur manbalari Ta’sir etish joyi Miqdori, (m.b.er/yil) Minimal Maksimal O‘rtacha Atrof- muhitdagi nurlanishlar Butun tana 30 100 va undan ortiq 50 Kosmik nurlar Butun tana Yutilgan radionuklidlar Butun tana 20 200 30 Kaliy-40 izotopi Miya suyagi 5 15 8 Meditsina: Muskul 15 25 8 diagnostika Barcha tanaga 20 100 40 -terapiya 3 10 5 -yadro meditsinasi 2 10 -radioaktiv moddalar 5 30 5 -reaktorlar va turli texnikalar (nur taratuvchi siferblatlar, televizorlar va b.) 0,0 1 5 6

Elektr maydonining kuchlanishini nazorat qilish PZ-1 asbobi yor-damida amalga oshiriladi. Elektr maydonlaridan himoya qilish uchun turli xil ekranlashtiruvchi qurilmalar va maxsus kiyimlar ishlatiladi. Bunday qurilmalar albatta, yerga ulangan bo‘lishi va ularning yerga ulash qarshiligi 100 От .dan katta bo‘lmasligi talab etiladi. Yuqori chastotali (UVCH) qurilmalarda ishlovchilar har yili bir marta, o‘t а yuqori chastotali (SVCH) qurilmalarda ishlovchilar har 6 oyda bir marta majburiy tibbiy ko‘rikdan o‘tkaziladi. Bundan tashqari SVCH qurilmalarida ishlovchilarga bir yilda ikki oy dam beriladi.

Adabiyotlar: 1. O’zbekiston Respublikasining “Mehnatni muhofaza qilish to’g’risida”gi Qonuni Toshkent, 1993 y. 2. V.S.Alekseev, E.O.Murodova, I.S.Dav ы dova. Bezopasnost jiznedeyatelnosti «Prospekt» Moskva-2006 g. 3. O. Q udratov, T. G’ aniev. Hayotiy faoliyat xavfsizligi. Toshkent. «Mehnat»- 2004. 4. H .E. G’ oipov. Mehnat muhofazasi. Toshkent. «Mehnat»-2000. 5. O’ .R.Boynazarov. Hayot faoliyat xavfsizligi. Ma’ruza matnlari to’plami. Qarshi-2000.

Похожие

Ishlab chiqarish binolari va ish joylarining mikroiqlimi

Ish joylarini attestatsiya qilish

Yorug’likning inson organizmiga ta’siri. Ishlab chiqarish binolarini yoritish

Ishlab chiqarishda yoritish va uni me’yorlari

Qurilish xavfsizligi va ish joylarini tashkil qilish tizimi