Havoni chang va gazlardan tozalash - БЖД - Рефераты

Havoni chang va gazlardan tozalash

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

158 KB

Havoni chang va gazlardan tozalash Reja: 1. Havodagi changning ulchash usullari 2. To’qimachilik, paxta, ipak ishlab chiqarish va yengil sanoatidagi 3. mashinalardan chang ajralib chiqishiga qarshi choralar 4. To’qimachilik, paxta, ipak ishlab chiqarish va yengil sanoatida 5. Changlarning tasnifi, changli havoni tozalash va changlarning konsentratsiyasini aniqlash

Havodagi changning ulchash usullari. To’qimachilik sanoati sexlarida tolali materiallarni titish, savash, tarash, paxmoklash jarayonlarida chang, buyash, buyoklar tayyorlash, oxorlash, tuklarini kuydirish jarayonlarida ximiyaviy zararli gazlar ajralib chiqadi. Bu zararli moddalar ishchilar fiziologiyasiga ta’sir qilib, organizmni zaxarlanishiga olib kelishi mumkin. Paxta, ipak va to’qimachilik sanoatida, ayniksa, uning boshlangich jarayonlarida eng kup tarkalgan zararli modda - changdir. U xamma ishlab chiqarish sexlarida hamda korxona xududida atmosferada uzoq vaqt kunmay, uchib yurishi mumkin. Chang zarrachalari tarkibiga kura organiq va mineral qismlardan iborat. Bunda uning asosiy qismini organiq modda bulmish tola va uning bulakchalari (paxta changida 96-98%) tashkil kiladi. U murakkab tarkibli bulib, turli shakl va kattaliklarda uchraydi. Changga gigiyenik baxo berilganda uning tarkibi asosiy rol uynaydi. Uning organiq qismi sellyo’lozadan tashkil topgan bulib, u organizmga zaxarli ta’sir kilmaydi, lekin ularda mogor zamburuglari va sporalari mavjud bo’lishi mumkin, bu esa organizm xaroratini oshiradi, bosh ogrigi hamda titrok to’tish xollariga olib keladi. Paxta tolasi changidan paydo bo’ladigan bunday kasallik bissinoz deb ataladi. Bundan tashkari paxta changida, paxtaga ishlov berish natijasida kolgan zaxarli moddalar (pestitsid, gerbitsid va defoliantlar) bo’lishi mumkin. Changning tarkibidagi mineral qismida kremniy ikki oksidi SiO 2 bulib, uning nafas yo’llari orqali upkaga ma’lum konsentratsiyada kirib borishi pnevmokonioz kasalligi xavfini tugdiradi. Chang tarkibida bu modda qancha kup bulsa, kasallik shuncha ortadi. Ayrim xollarda, changning mayda zarrachalari kishi upkasining alveollariga kirib, ularni berkitishi natijasida, upkaning ish faoliyatini pasaytiradi, ya’ni kishi upkaning to’liq hajmida nafas ololmaydi, natijada borib-borib,xastalikka uchrashi, ya’ni pnevmokonioz kasalligiga duchor bo’lishi mumukin.

Changlarni kishi tanasiga ta’sirini aniqlashda nafakat ularning fizik xususiyatlarini, balki ularning ulchamini xam hisobga olish kerakdir. Bu borada eng xavflisi, kattaligi 5 mkm gacha bo’lgan changlardir, chunki ular upkaning kattaligi 4-5 mkm bo’lgan alveollariga bemalol kira oladilar. Bundan katta bo’lgan chang zarrachalari esa yukori nafas yo’llarida va bronxlarda ushlanib koladi va tanadan chiqarib yuboriladi. Yana chang zarrachalarining kattaliklari, ularning havoda qanchalik kup ushlanib turishini belgilaydi, bu esa ularning organizmga kirish imkoniyatini kuchaytiradi. Tadkikotlar natijasi chang zarrachalari qanchalik mayda bulsa, ular havoda shuncha kup ushlanib turishligini ko’rsatadi. To’qimachilik korxonalarida paxta changi uchun kuyidagi yo’l kuysa bo’ladigan kotsentratsiya (YKBK) kabul kilingan. Bu esa tarkibidagi SiO 2 ga boglikdir. Sanitariya meyorlari SN-245-71 da berilishicha: agar chang tarkibidagi SiO 2 2% dan kam mikdorda bulsa, YKBK - 6 mg/m 3 , 2 dan 10% gacha bulsa, YKBK - 4 mg/m 3 va 10% dan ortik bulsa, YKBK - 2 mg/m 3 bo’lishi keltirilgan. To’qimachilik sanoatida oxor tayyorlashda sulfat kislotasi, xlorid va sirka kislotalari, uyuvchi natriy va boshka moddalar ishlatilib, ular sex havosiga zararli gaz va buglar ajratib chiqaradi. Tola va iplarni hamda matolarni buyashda oltingugurt birikmalari (Na 2 S), xlorli birikmalar (NaCl), uyuvchi ishkor (NaOH) va boshka kimyoviy moddalar qo’llaniladi. Ayni paytda bu moddalar kishi tanasiga salbiy ta’sir qilishi va organizmni zaxarlashi mumkin. Zaxarli gazlar va bakterial iflosliklar. Pilla kuritish, kayta ishlash korxonalarida zaxarli gazlar pillalarni chuvatish va chiqindilarni kayta ishlash sexlarida chiqadi. Bunday gazlar katoriga ammiak va serovodorod kiradi. Ammiak (NH 3 ) - rangsiz, nafasni kaytaruvchi o’tkir xidli, portlash jixatidan xavfli gaz bulib, YKBK-20 mg/m 3 . Serovodorod (N 2 S) - rangsiz kulansa xidli gaz bulib, kuchli zaxarlar katoriga kiradi, YKBK -10 mg/m 3 . Jamoat, turar joy va ishlab chiqarish binolarida eng kup tarkalgan, havoni ifloslantiruvchi moddalar katoriga kumir kush oksidi SO 2 kiradi. Odatdagi atmosfera havosida hajm bo’yicha 0,03-0,04% mikdorida SO 2 bo’ladi. Tarkibida 4- 5% mikdorida SO 2 bo’lgan havo soglik uchun xavflidir.

Zaxarli moddalar inson organizmiga nafas olish yo’llari, teri va oshkozon- ichak yo’li orqali kiradi. Ishlab chiqarish xonalarida mazkur gazlarning mavjud bo’lishi yokimsiz chirindi xidini keltirib chiqaradi. Bunday xid ishlovchilarning sogligiga yomon ta’sir ko’rsatadi va mexnat unumdorligini kamaytiradi. Ishchilar gayriixtiyoriy ravishda nafas olishni kamaytiradilar, bu esa yopkaning yomon ishlab, bronxial astma yoki astmali bronxit kasalligini keltirib chiqarishi mumkin. Pillalarni kuritish jarayonidayok gumbak parchalanib, yozidan chirish maxsulotlari ajratib chiqaradi. Bu jarayon pillalar yukori namli sharoitda saqlanganda kuchayadi. Keyin issik suv bilan ishlov berish chogida chirish moddalari suvda qisman eriydi, ularning bir qismi buglanayotgan suv bilan birga havoga aralashadi. Tadkikotlar ma’lumotlariga kura, pilla tortish sexlarida yozda vodorod sulfidning mikdori YKBK dan oshik bo’ladi, bu esa pilla tortish sexining havosida yokimsiz xid bo’lishiga olib keladi. Havoning ifloslanishi va yokimsiz xidning kuchayishi kayta ishlanadigan xom ashyoning naviga xam boglik. Masalan, uchinchi navli (ayniksa, dog-dog) pillalarni yoki chiqindilarni chuvatishda chirindi xidi eng kuchli seziladi. Jumxuriyatimizdagi sanitariya va gigiyena ilmiy-tekshirish oliygoxida o’tkazilgan tadkikotlar shuni ko’rsatadiki, pilla tortish sexlari havosida xamma vaqt angina kasalligini kuzgatuvchilar - enterkoklar kup mikdorda bo’ladi. Ular chuvatish jarayonida gumbaklardan ajralib chiqadi. Gumbaklar ichida xavfli mikroblar mavjud bulib, ular pillalarga ishlov berish jarayonida chuvatish toslaridagi issik suvga, undan esa sex havosiga o’tadi. Zararli moddalar bilan kuchli zaxarlanganlarga kuyidagi tarzda dastlabki yordam ko’rsatish lozim: - benzin, uayt spirti bilan zaxarlanganda - toza havoga olib chiqish, tinch kuyish, kiyimini yechish, valerian tomchisi ichish, xushidan ketganda esa navshadil spirti xidlatish; - ammiak bilan zaxarlanganda - oshkozonini limon yoki sirka kislotalarining 1% li eritmasi kushilgan suv bilan yaxshilab yuvib tozalash;

- dixlorat bilan zaxarlanganda - toza havoga olib chiqish, kislorod berish, achchik choy berish; - azot oksidi bilan zaxarlanganda - kislorod berish, navshadil spirti xidlatish; - nafas olayotganda xlor va uning birikmalari bilan zaxarlanganda - toza havoga olib chiqish, kislorod berish, ilik suv bilan navshadil spirti xidlatish, kofein, korvalol ichirish, batamom tinch koldirish; - ovkatlanayotganda zaxarlanganda - oshkozonni natriy triosulfatning 2% li eritmasi bilan yuvib tozalash, kayt kildiradigan narsa, so’t ichirish. Agar zararli moddalar mikdori ruxsat etilgan chekli meyorlardan oshib ketsa, shamollatish, surish uskunalarining ishlashini yaxshilash hamda uskunalarni zichlash (germetiklash) uchun shoshilinch choralar quriladi. To’qimachilik, paxta, ipak ishlab chiqarish va yengil sanoatidagi mashinalardan chang ajralib chiqishiga qarshi choralar. Sex havosidagi changni kamaytirishda kuyidagi tadbirlar qo’llaniladi: - umumiy shamollatish; zontlar qo’llash; aspiratsiyalash; kapsulyatsiyalash; - gardishlardan surish. Paxta, ipak va to’qimachilik sanoati korxonalarida asosan aspiratsiyalash, ya’ni ajralib chikayotgan changni usha joyning uzidan ventilyator orqali surib olish usuli qo’llaniladi. Yigiruv fabrikalarida deyarli xamma mashinalar ventilyatorlar bilan ta’minlangan bulib, ular changli havoni mashinadan surib oladilar va tozalash uskunalariga yuboradilar. Bundan tashkari bu korxonalarda havo okimlari texnologik jarayonda xam keng qo’llaniladi. Misol tarikasida, to’qimachilik mashinalaridan changli havoni surib olish meyorlari (m 3 /soat) keltirilgan: Yigiruv-tukuv fabrikalari: Ta’minlovchi-almashtiruvchi mashina 800 Bosh ta’minlovchi 800 Chiqindilar uchun ta’minlovchi 800 Aralashtiruvchi mashina 800 Gorizontal titish mashinasi 3500 Vertikal titish mashinasi 2500

Savash mashinalari: T-16 7500 TB 5000 MTM 7500 T2-I 5000 TB-2 5000 T-20 2500 Tarash mashinalari (CHMM-14, CHMM-14T, CHMD-14) 3000 Pilta mashinasi LNS-51 800 Yigiruv mashinasi P-76, P-66-5M 1700 Urash mashinasi 800 Oxorlash mashinasi SHB-11/180 2000 Pardozlash fabrikalari: Jilvirli mashina 3000 Tukni kirkuvchi-momikdan tozalovchi agregat 6600 Silindrik tuk kuydiruvchi mashina: Zont tagidan 10000 Momik tozalagichdan 4000 Zapravka silindrlaridan 1500 Gazli tuk kuydirish mashinasi: Zont tagidan 800-1500 Momik tozalagichdan 2000-2500 Zapravka silindrlaridan 1500 3-rasmda misol tarikasida tarash mashinasi CHMM-450-ZM ning aspiratsiyalash sistemasi ko’rsatilgan. Ip yigiruv fabrikalarining yigiruv mashinalaridan (michkoulovitel-lardan) surib olinadigan havoni umumiy retsirkulyatsiya kanallariga kushib yuborish tavsiya kilinali. To’qimachilik sanoati changli havoni surish kuvurlaridagi havo okimining tezligi 8-14 m/s qilib olinadi. Ammo, tadkikotlar shuni ko’rsatadiki, aspiratsiya sistemalarining magistral kuvurlarida havo okimining tezligi 20-25 m/s qilib olinsa, bu sistemaning ish samarasi yukori bo’ladi. Oxorlash va gazlama tuklarini kuydirish mashinalarida ventilyatsiya asosan ish joylaridan namlikni hamda issik havoni surish uchun foydalaniladi. Bunday sharoitda mashinalar havo suruvchi uskunalar bilan biriktirilgan zontlar bilan ta’minlanadi. Bundan tashkari to’qimachilik korxonalari sexlarida umumiy ventilyatsiya keng qo’llaniladi. Tarash, piltalash, piliklash, yigirish, pishitish, kayta

urash, tandalash va tukish sexlaridan changli havoni suruvchi kanallar orqali ventilyatorlar yordamida surib olinadi. Suruvchi kanallar yer osti orqali o ’ tkazilib , panjaralar bilan tusib kuyiladi . Panjaralar mashinaning ostki qismida , yo ’ laklarda bo ’ lishi mumkin . Odatda bu kanallar orqali surilgan havo konditsionerlarga yuboriladi va normal xolatga keltirilib yana kayta sexga beriladi ( retsirkulyatsiya ). Aspiratsiya sistemasida kuvurning istalgan kesimida havo okimining tezligi u yoki bu chiqindi uchun belgilangan tezlikka teng bo ’ lishi kerak . To ’ qimachilik sanoati korxonalarida mashinalardan chang ajralib chiqishga qarshi tadbirlar asosan ikki yo ’ nalishda olib boriladi : yangi turdagi mashinalarni yaratish va xozir ishlab turgan mashinalarni modernizatsiyalash . Bunda kator moslamalar , ushlagichlar , tuskichlar , xar xil chang yo ’ tkichlar , mashina va boshka konstruksiyalarning ustki qismiga o ’ tirib kolgan changlarni purkab tushirgichlar yaratish kuzda to ’ tiladi . Masalan , ta ’ minlovchi - aralashtiruvchi mashinani takomillashtirishda tituvchi va tozalovchi valiklar zonasidan kuplab chang ajralib chiqishi hisobga olinadi . Bu yerdan ajralib chikayotgan changi havoni surib olish uchun kuchli ventilyator o ’ rnatiladi hamda mashinaning boshka qismlari zichligi oshiriladi . Chiqindilarni tozalash mashinasini takomillashtirishda elevatordan xas - chuplarning tushish joyi hamda chiqarib tashlovchi transporterning taranglashtiruvchi roligi zonalari zichlab berkitiladi . Tarash mashinalarini kompleks takomillashtirish xam mashinaning konstruktiv elementlariga kator moslama va kurilmalar tadbik qilishni nazarda to ’ tatdi . Ivanovo shaxar tarash mashinalarining maxsus konstruktorlik byurosi changsizlantirgich va hajmi kattalashtirilgan momik yigiruvchi bilan ta ’ minlanngan CHM -10 va CHM -50 mashinalarini yaratdi . Bu mashinada changli havoni surib olish chuzuvchi asbob , taram ajratuvchi tarok , taram ajratuvchi barabanning kopkogi ostidan hamda shlyapkalar tasmasini tozalash zonasidan amalga oshiriladi . Momik yiguvchiga surilgan changli havo turdan o ’ tib , tozalab ventilyator orqali yana sexga yuboriladi . Bu mashinalardagi maxalliy chang tozalagichlar ishining samaradorligi kupgina omillarga , ventilyatsiya uskunalarining havo bo ’ yicha ish unumdorligi , shu chang

tozalagich sistemalarining zichlashtirilganlik darajasi , chang surgichlarning konstruktiv ulchamlari va boshkalarga boglik . Yangi tarash mashinalarini ekspluatatsiya qilish jarayonida shu narsa aniqlandiki , momik yigiruvchining hajmi tula borgan sari undan sexga chikayotgan havoning tozaligi orta boradi , lekin turning qarshiligi ortib , momik yiguvchi ichidagi havoning siyraklashuvi xam kamayadi va natijada surilayotgan changli havoning mikdori kamayadi . Tarash mashinalari changsizlantirish sistemasi ishining samaradorligini oshirish uchun tavsiyalarga binoan unda yigilgan momikni : yukori saralangan paxtalar ishlatilganda xar 3-4 soatda ; urta saralangan paxtalar ishlatilganda xar 2-3 soatda va past saralangan paxtalar ishlatilganda xar 1-2 soatda tozalab turish uktiriladi . Bundan tashkari momik yiguvchi eshikni zichlab yopilmagan xolda ishlatish taqiqlangan . Ivanovo shaxaridagi junli matolar ishlab chiqarish kombinatida STB -2-330 tukuv dastgoxlarining old tomonidan yigilgan momikni sikilgan havo bilan yigib olish amalga oshirilgan . Kompressordan chikayotgan sikilgan havo ish joylariga keltirilgan, bunda bitta kuvur 32 dastgoxga mo’ljallangan. Sikilgan havoni puflash uchun ichki diametri 2 mm bo’lgan kallak o’rnatilgan, kayishkok, egiluvchan ichak (diametri 9 mm, uzunligi 20m) qo’llangan. Bir gurux dastgoxlar havo bilan puflangach, supirindi momik yiggichga tuplanadi. Dastgoxning orqa qismidan esa vakuum-moslama yordamida yigib olinadi. 150 dastgoxni tozalashda bor-yugi 2 kishi band bo’ladi: biri dastgoxlarning old tomonidan, ikkinchisi esa orqa tomonidan chang va momiklarni yigib oladi. Havoning changlanganlik darajasi sanitariya meyorlari talablari chegarasida bo’ladi. “Shuyskiy proletariy” yigiruv-tukuv fabrikasida CHMM-450-4 va CHMM- 450-M3 mashinalarining tag qismidan chiqindilarni havo bilan surib oluvchi va chiqindilar bulimiga havo bilan yunaltiruvchi maxsus moslama o’rnatilgan. Bu moslama PP6-28 №6 ventilyatorlardan, elektromagnit klapanlar, kondensor KB-3, chiqindilarni yiguvchi bunker, havo kuvurlari, changi havoni tozalovchi FT-2M filtrlari, suruvchi kallak va birlashtiruvchi naychalardan tashkil topgan. Tarash

mashinalari ostidan chiqindilarni muntazam ravishda surib olish sexdagi havoning changlanganlik darajasini kamaytirish bilan birga sexda yong’in chiqish xavfini kamaytiradi. Ivanovo maxsus konstruktorlik byurosi titish va savash agregatlaridan chiqindilarni havo yordamida surib olish bo’yicha kator texnik yechimlar ishlab chikdi. Titish agregatlari kameralari ostiga kuyilgan chiqindi kabul kiluvchi voronkalar orqali chiqindilar havo kuvurlari yordamida kondensor KB-3 orqali yiguvchi labazga va undan chiqindi tozalash mashinasiga uzatiladi. Changli havo kondensordan chang yertulasiga yunaltiriladi. Changli havodan tozalangan oreshka havo kuvurlari orqali MNSH-48M markali kopga joylash mashinasiga yunaltirilishi mumkin. Savash mashinalari ostidan ajralayotgan chiqindilarni olish uchun ishchi shiberni burab kabul voronkalaridan birini ochib yuborishi kifoya, chiqindilar havo kuvurlari orqali yiguvchi labazga borib tushadi. Chiqindi sexlariga o’rnatiladigan labazlar yonmaydigan materiallardan yasaladi. Kupgina to’qimachilik korxonalari mashina yuzalarida o’tirib kolgan changlarni puflab tushirib yuboruvchi AO-6 va AOSP-1 momik xaydagichlarini qo’llaydilar. Ivanovo junli matolar kombinati mo’taxassislari ana shu AOSP-1 puxoobduvatellarda yigilgan momiklarni avtomatik ravishda bushatish sistemasini ishlab chiqishgan va ishlab chiqarishga tadbik qilishgan. Xar tukkiz mashinaga mo’ljallangan uchastkalarini aylanib chiqqan puxoobduvatel bushatish joyiga keladi. Maxsus richaglar va tugmalar yordamida bunkeri ochiladi, surib oluvchi sistema ventilyatori ishga tushadi va undagi momik maxsus ichak orqali maxsus idishga suriladi. Bunda S6-46 №6ventilyatori, CH3-PM klapanli pereklyuchatellar va havo kuvurlari sistemasi ishlatiladi. Avtomatik ravishda bunkerlarni bushatish sistemasi ishga tushirilgach, chiqindilar mikdori 0,1% ga kamaygan, bu korxona bo’yicha bir yilda 10 tonna chiqindi kamayganligini bildiradi. Momik xaydagichlar smena davomida uzluksiz ishlashi kerak, chunki uning uzoq vaqt tuxtab kolishi, yuzalarda chang va momikni tuplanib kolishiga va uni yigishtirib olish uchun esa mashinalarni tuxtatishga majbur bulinadi.

Ilgor to’qimachilik korxonalari tajribasiga va ilmiy-tadkikot tashkilotlarining tadkikotlari asosida yigiruv va tukuv korxonalari mashinalaridan chang chiqishini kamaytirish va changsizlantiruvchi uskunalar ishining samaradorligini oshirish bo’yicha kuyidagi profilaktik tadbirlarni amalga oshirish tavsiya qilinadi. Titish- savash bulimida dastlabki titish agregatlarida chang ajralib chiqishini kamaytirish maksadida agregatning yukori qismining zichligini oshirish va ajratuvchi, tozalovchi, tituvchi valiklar qismida changli havoni surib olish samaradorligini oshirish, kushimcha suruvchi uskunalar o’rnatish yoki ventilyatsiya sistemalarining kuvvatini oshirish kerak. Savash mashinalarida xam ayniksa, savagich va pichokli barabanlar qismida zichlikni oshirish, shu bilan birga chang va momikni bevosita ajralib chikayotgan joylaridan surib olish va havo kuvurlariga yunaltirish uchun maxsus kabul kiluvchi moslamalar o’rnatiladi. Kabul kiluvchi moslamalarga kuyidagi talablar kuyiladi: - ular bevosita chang va momik chikayotgan joyga yakinrok va zichrok joylashishi kerak; - tuzilishi momikning xarakat yo’lida keskin to’siqlarga uchramasligi, ravon, tekis va sillik bo’lishi, keskin o’timlardan xoli bo’lishi kerak; - o’rnatilish joyi chiqindilarning xarakat trayektoriyasini hisobga olish va ularni eng kup tushadigan yerlarga moslashtirilishi kerak; - suruvchi kuvurning havo kirish tirkishi mashinaning chang va momik chiqadigan yeriga yakin o’rnatilishi kerak, chunki uzoqlashgan sari havoning tezligi keskin kamayib boradi. Shuni xam ta’kidlash zarurki, ayrim to’qimachilik sanoati mashinalari yukoridagi talablarni hisobga olmay kurilgan, shuning uchun yaxshi ishlamaydi. Titish-savash bulimlarida changli havoni tozalash sistemasini mukammallashtirish, ya’ni tozalashning birinchi pogonasidan sung ikkinchi pogonasida havo tozalashning nam usullaridan foydalanish, bu sexlarda birinchidan yong’in xavfini keskin kamaytirsa, ikkinchidan havoni tozalash samaradorligini oshiradi.

Chiqindilar sexida ayniksa chang volchogi va chiqindi tozalash mashinalarining ishiga aloxida axamiyat berish kerak. Ularning eshik va kopkoklari zichligini mustaxkamlash, tirkishlarini berkitish zarur. Tukuvchilik sexlarida changlarning ajralib chiqishini kamaytirish bevosita yoki bilvosita ishlab turgan dastgoxlarni eskirgan konstruksiyalarini modernizatsiya qilish, dastgoxlarni loyihalash paytida takomillashtirish va xavfsizlikni ta’minlovchi moslamalarni qo’llashni kuzda to’tish va yangi dastgoxlarni texnologik jarayonga tadbik etish bilan amalga oshiriladi. Bulardan tashkari, dastgoxlarni va binoning ichki konstruktiv elementlarini changdan tozalash maksadida puflab tushiruvchi va chang surgich uskunalaridan xam foydalaniladi. Pardozlash fabrikalarining gazlamaning tukini chiqarish sexlarida chang chiqishini kamaytirish uchun tuk chiqaruvchi agregatlarga kushimcha ventilyator uskunalari o’rnatish, tirkishlarni berkitish hamda mavjud ventilyatsiya sistemalari kuvvatlarini oshirishga amal qilinadi. Noto’qima materiallar ishlab chiqarish fabrikasi sexlarida xam CHVP-600, ACHV-V agregatlarida chang ajralib chiqishini kamaytirish maksadida, chiqindilarni kameradan havo yordamida surib olish, mashinaning ustki qismining tirkishlarini berkitish, mavjud ventilyatsiya sistemalari kuvvatlarini oshirish ishlarini bajarish maksadga muvofikdir. Sexlardagi changlarni kamaytirishning aosisiy omillaridan biri, mashinalarga, pollarga va binoning konstruktiv elementlariga o’tirib kolgan changlarni tezda tozalab olishdir. Chunki ular ozgina havo okimi tezligiga xam yana sex havosiga ko’tarilib, changlanganlik darajasini oshirib yuboradi. PAXTA SANOAT ILMda o’tkazilgan tadkikotlar shuni ko’rsatadiki, paxta zavodlari sexlarida o’tirgan changni havoga ko’tarilishi changlanganlikni avvalgi darajasiga nisbatan 2-3 barobar oshirib yuborar ekan. To’qimachilik sanoati sexlarida o’tirib kolgan changlarni tozalashni mexanizatsiyalash asosan ikki usulda olib boriladi, birinchisi vakuum yordamida

yuzalardagi changni surib olish, ikkinchisi kuchli havo okimi yordamida changni shu yuzalardan puflab kuzgotib yuborish. Birinchi usul, ya’ni changni surib olish usuli gigiyenik nuqtai nazaridan afzalrokdir, chunki chang kaytadan havoga ko’tarilmaydi, lekin bunda ish unumdorligi ikkinchi usulga nisbatan 8-10 marta kamdir. Bundan tashkari surib olish usulida ship, ustun va balandligi 5 m dan ortik joylarni tozalash kiyin. Puflash usuli esa bularni tezda bajarishga imkon beradi. Bunda puflab polga tushirilgan changlarni esa surib olish usuli bilan tozalash tavsiya qilinadi. O’tirib kolgan changlarni puflab ko’chirish, sikilgan kuchli havo okimi orqali bajarilib, ular kompressorlar yordamida xosil qilinadi. Bunda sikilgan havo bosimi 0,4-0,6 MPa (4-6 kgs/s 2 ). Kompressorlardan VU-6,4, PKS-3,5, KSE-5 va boshkalar bu bosimni bera oladilar. Muxandis Raxmatullayev I.R. tomonidan yaratilgan suruvchi changyo’tgich (2-rasm) konstruksiyasining soddaligi va ishonchliligi bilan dikkatga sazovordir. Bu uskuna ikki ketma-ket ulangan yukori bosimli ventilyatordan chang suruvchi kallagi va egiluvchan ichagi hamda sexdagi aspiratsiya sistemasiga ulanish imkoniyati mavjud havoni puflovchi ichaklardan tashkil topgan. bu uskuna juda kam havo hajmi talab kilingani uchun (0,1 m 3 ) aspiratsiya sistemasining ishini buzmaydi. Bu uskunani qo’llash nafakat chang kabul kiluvchi uchlik katta manfiy bosim xosil qilishi, tozalanayotgan yuzalardan changni olishni tula ta’minlashi, shu bilan sexlarda katta siyraklikda ishlaydigan kushimcha havo kuvurlarini o’rnatishga zarurat koldirmaydi. Yukorida keltirilgan tadbirlar to’qimachilik korxonalarida qo’llaniladigan barcha tadbirlarni tula aks ettirolmaydi. Xar bir aloxida xolatda korxonaning aniq sharoitidan kelib chikib, ishlatilayotgan mashinalarning va ularning joylashtirilishini hisobga olgan xolda quriladigan tadbir tanlab olinishi kerak. Toshkent To’qimachilik va yengil sanoati oliygoxi “Mexnat muxofazasi” kafedrasida muallif taklif etgan tarash mashinalarining tag qismidan chiqindilarni va changli havoni surib oluvchi universal aspiratsiya chang-yo’tgich sistemasini

yigiruv fabrikalaridan birida tadbik qilinishi tarash sexi havosidagi chang konsentratsiyasini keskin kamayishiga olib keldi. Bu moslama (3-rasm), tarash mashinalarining orqa tomonidagi yo’lak tagidan o’tgan magistral havo kuvuri 5, unga ikki tomonidan mashinalarning chiqindilar kamerasiga o’rnatilgan chang va chiqindilarni kabul qilib oluvchi taglik 2 ni birlashtirib turuvchi havo kuvurlari ulangan. Mashinaning ustki qismlariga, sexning boshka konstruktiv qismlariga, yerga o’tirgan chang va chiqindilarni kabul qilib oluvchi taglik 2 ni birlashtirib turuvchi havo kuvurlari ulangan. Mashinaning ustki qismlariga, sexning boshka konstruktiv qismlariga, yerga o’tirgan changlrni surib olish uchun ustunlarga o’rnatilgan statsionar chang suruvchi kuvur 4 va unga burab kirgiziladigan egiluvchan ichak 3 xam magistral havo kuvuriga biriktirilgan. Kuvur 4 sexning xar yer-xar yerida o’rnatilgan bulib, avtomatik ravishda yopilib koladigan kopkoklar bilan ta’minlangan. Bu bitta kuvurga egiluvchan ichak 3 ulanganda boshka kuvurlar yopiq turishini va havoning kam sarf bo’lishini ta’minlaydi. Boshka xonaga o’rnatilgan ventilyator 6 magistral kuvurdan havoni surib, xar bir tarash mashinasi chiqindilar kamerasidan manfiy bosim xosil kiladi. Bu esa uz navbatida mashinaning barcha teshik va tirkishlaridan changli havoni ichkariga chang kamerasiga surilishini ta’minlaydi. Mashina chiqindilar kamerasiga o’rnatilgan maxsus taglik 2 ning konstruksiyasi, katta bo’lmagan havo hajmida 0,3 m/s chiqindilarni xam surib, havo okimi bilan olib ketishga imkon beradi. Bu sistemaning universalligi shundaki, birinchidan, tarash mashinasini aspiratsiyalaydi, ya’ni ajralib chikayotgan changli havoni sexga tarkalib ketishiga yo’l kuymasdan mashinaning ichiga surilib ketadi, ikkinchidan, ajralib chikayotgan chiqindilar havo okimi yordamida suriladi, uchinchidan, mashinaning ustki qismida, yerda va boshka yuzalarda yigilgan changlar xam egiluvchan ichak yordamida surib olinadi. To’qimachilik, paxta, ipak ishlab chiqarish va yengil sanoatida changlarning tasnifi, changli havoni tozalash va changlarning konsentratsiyasini aniqlash.

Xozirgi kunda changli havoni tozalovchi uskunalarning kuplab turlari mavjud, lekin ularning kay birini tanlash changning klassifikatsiya guruxiga boglik. Chang zarrachalarining ulchamlariga binoan, barcha sanoat turlarining changlari beshta tasnif guruxiga bulinadi: I - juda yirik chang; II - yirik chang; III - urta yiriklikdagi chang; IV - mayda chang; V - juda mayda chang. Changlarning tasnif guruxiga karab, changli havoni tozalovchi uskunalar xam samaradorligiga karab kuyidagi besh klassga bulinadi. 7-jadval. Changli havoni tozalovchi uskunalarning samaradorligi bo’yicha tasnifi. Changli havoni Samarali ushlanib Chang dispersligi bo’yicha tozalovchi uskunaning tasnifi koladigan chang zarrachalarining ulchami dispersligi bo’yicha chang guruxi samaradorligi I 0,3-0,5 va undan katta V IV 80 99,9-80 II 2 IV III 92-45 99,9-92 III 4 III II 99,9-80 99,9-99 IV 8 II I 99,9-95 99,9 V 20 I 99 Changli havoni tozalovchi uskunaning ishlash samaradorligi havodagi changning qancha mikdori ushlab kolinganligi bilan belgilanadi va odatda % larda hisoblanadi. Masalan, uskunaga m 1 kg chang kirdi, unda m 2 kg chang ushlanib kolindi, uning samaradorligi  m m 2 1 100%

Odatda bu kattalik uskunaga kirayotgan va undan chikayotgan havodagi chang konsentratsiyasi bilan aniqlanadi:   С С С к г г 100% Ayrim xollarda changli havoni tozalovchi uskunalarning samaradorligi yetishmasligi natijasida ikki boskichli uskunalar xam qo’llaniladi. Bunday xollarda umumiy samaradorligi kuyidagicha hisoblanadi:      ум     1 2 1 2 100 Bu yerda  1 ,  2 - xar bir changli havoni tozalash uskunasining ishlash samaradorligi. Titish va savash agregatlaridan changli havoni surib olish va tozalash. Ma’lumki, bu agregatlarda paxta xas, chup, kalta tola va iflosliklardan tozalanadi. Mashinalardan surilayotgan havoning xar bir kubometrida 20-90 mg chang bo’lishi kuzatiladi. Yukorida aytilgandek changlanganlikning yo’l kuysa bo’ladigan konsentratsiyasi esa 4 mg/m 3 . Bu agregatdan soatiga 25800-25950 m 3 havo suriladi va changdan tozalanadi. Buning uchun xozirgi paytda fabrikalarda ikki usul qo’llaniladi. Birinchisi, changli havo chang yertulalariga yunaltiriladi va muri orqali tashkariga chiqarib yuboriladi yoki tozalovchi hamda retsirkulyatsiyalovchi filtrlarda tozalanib yana kayta ishlatish uchun sexga yuboriladi. Barcha eski fabrikalar chang yertulalariga ega. Ular savash sexi tagidagi yertulaga joylashgan katta umumiy xona shaklida yoki aloxida kanallar umumiy yertulaga birlashgan shaklda bo’ladi. Bu yertulalarda havoning tezligi 0,125-0,2 m/ s dan oshmasligi kerak. Chunki havo bilan aralashgan chang zarrachalari tezligini yukotib, uz ogirlik kuchi evaziga o’tirishi kerak. Shuning uchun bu yertulalar ancha katta ulchamlarga egadir. Bu yerdagi havo okimi nixoyatda sokin bulib,

girdoblar xosil kilmasligi kerak. Shu bilan birga havo bosimi 29,4 Pa dan oshmasligi kerak. Tozalangan havoni chiqarib yuborish uchun chang minorasi quriladi. Chang minorasi bino tomining eng yukori nuqtasidan kamida 3 m baland bo’lishi kerak. Yertulaning balandligi 2-3 m, agarda kanal bulsa, uning ulchamlari odatda 1,4x0,75 m bo’ladi. Chang yertulalari kator kamchilik va nuksonlarga egadir. Ularni kurish va ekspluatatsiya qilish katta mablag talab kiladi. Sexdagi havoni 15-20 karra almashtirilganda kish vaqtida sex xarorati pasayib ketadi, nisbiy namlik xam meyordagidan oshib ketadi, natijada issiklikning kup sarf bo’lishiga olib keladi. Atmosferaga chiqarib yuboriladigan havodagi changlanganlik darajasi yukori bo’lganligi uchun bu havoni sexga kaytib berib bo’lmaydi. Eski fabrikalarni rekonstruksiya qilishda shu narsa aniqlanayaptiki, zamonaviy titish va savash agregatlarining kuvvatlari va undan suriladigan havoning hajmi xam katta bo’lganligi uchun chang yertulalarining hajmi kichiklik qilib kolayapti. Havoning bosimi va tezligi oshib, girdoblar paydo bo’lishi kuzatilayapti. Natijada, havo orqaga kaytib sexdan surilishi urniga, sexga chikib ketishi kuzatilayapti. Chang yertulalari urniga bir pogonali va ikki pogonali maxsus retsirkulyatsion filtrlar FT-1 va FT-2 lar qo’llanilmokda. 5-rasmda ikki pogonali FT-2 retsirkulyatsion filtrining sxemasi ko’rsatilgan. Changli havo mashinalardan kuvur 1 dan surilib, diffuzor 2 orqali ventilyator 3 bilan turli baraban 4 kamerasiga yuboriladi va uning mayda turli yuzasidan o’tib ichki qismiga tozalanib o’tadi. Baraban mayda yacheykali tur bilan koplanadi (1 sm 2 da 100-120 yacheykalar bor). Turli barabanning yuzasida kalta tolalar va chang zarrachalaridan iborat katlam xosil bulib, havoni tozalashda asosiy rol uynaydi. Baraban 4 juda sekin (60-300 mino’tda 1 marta) aylanib, yuzasida xosil bo’lgan katlam zichlashtiruvchi valik 5 orqali ajralib, bunker 6 ga tushadi. Sexga chang chikmasligi uchun turli barabanning ustki kopkok 7 bilan yopilgan. Birinchi pogona hisoblangan turli barabandan o’tgan havo uning ikki chetidan havo kuvuri 8 orqali (punktir bilan ko’rsatilgan) tozalashning ikkinchi pogonasi hisoblangan, filtrlovchi matodan tikilgan yengsimon filtrlar 9 ga yunaltiriladi. Odatda filtrlovchi

mato sifatida 378-art. diagonal mato va 461-art. buyalmagan vegon movo’ti ishlatiladi. Yengsimon filtrlarning ichki yuzasiga o’tirgan kalta tola va chang katlamining ortishi bilan filtrning qarshiligi orta boradi va havo okimining xarakat maromi sezilarli ravishda uzgaradi. Yengsimon filtrlar xar 3-4 soatda pnevmatik ravishda tozalab turiladi va yenglardan changli tushirish uchun maxsus titratuvchi mexanizm ishga tushiriladi. Shu paytda 10 va 11 klapanlar ochilib, yigilgan chang bunkerga tushadi. Bu filtrlarning changli havoni tozalash samaradorligi kuyidagi rakamlardan yakkol ko’rinib turibdi: tarash mashinasidan keyin changlanganlik 90 mg/m 3 bulsa, changli havoni tozalashning birinchi pogonasidan (turli baraban) keyin - 13 mg/m 3 ni va ikkinchi pogonasidan (yengli filtrlar) keyin esa - 1,0 mg/m 3 ni tashkil kiladi. Bitta shunday filtr soatiga 8-9 m 3 changli havoni tozalaydi. Bir metr matoga to’g’ri keladigan havo hajmi 150-200 m 3 /soat bulsa, bunday filtrlar kanoatlantirarli ishlaydi. Yengsimon filtrlarni titish va savash agregatlarining ventilyatorlariga bevosita ulash yaxshi samara bermaydi, chunki 2-3 soat ishlagandan keyin undagi bosim 20 mm suv ustuniga ko’tariladi va filtrning havo o’tkazish kobiliyati 25- 30% gacha pasayib ketadi. Xar bir ikki pogonali filtr 12 ta matoli yenglar bilan ta’minlangan bo’ladi. FT-2 filtrning texnik xarakteristikasi. Turli barabanning diametri, mm 750 Eni, mm 1365 Turli barabanning aylanish davri 60-300 min. da 1 marta Yenglarning diametri, mm 300 Yenglarning uzunligi, mm 1900 Yenglarning filtrlovchi yuzasi, m 2 22 Xar bir T -30 savash mashinasiga bitta FT -2 filtri to ’ g ’ ri keladi . Xozirgi paytda kimyo , metallurgiya va boshka sanoatlarda keng qo ’ llanilayotgan elektr filtrlarining changli havoni tozalash samaradorligining yukoriligi ularni to ’ qimachilik sanoatida xam qo ’ llashga da ’ vat etadi . Bir kator amaliy kiyinchiliklar ularni tolali changlarni tozalashda qo ’ llashga monelik

kilmokdaAgar ikkita - birining uchi o ’ tkirlangan yoki igna ko ’ rinishida , ikkichisi esa plastinka yoki kuvur ko ’ rinishida elektrodlar olib , ularga katta kuchlanish berilsa , bu elektrodlar orasida elektr maydoni xosil bo ’ ladi . Ma ’ lumki , xamma vaqt havoda ionlar va erkin elektronlar mavjud . Bular yukorida aytilgan maydon ta ’ sirida uning kuch chiziklari buylab xarakatga keladi va elektronlar orasida elektr toki oka boshlaydi . Elektrodlarga berilayotgan kuchlanishni ma ’ lum mikdorga oshirilganda ionlar va elektronlar shunchalik tez xarakat kiladilarki , havodagi molekulalar bilan tuknashib va tashki elektronlarni maydondan chiqarib yuborib , ularni ionlaydi . Gazlarning bu xosil bo ’ lgan ionlari elektr maydoni ta ’ sirida yana xam katta tezlanish olib , gazlarning molekulalariga tuknashadi va ularni xam ionlaydi . Bu jarayon zarbali ionlash deb ataladi . Zarbali ionlash o ’ tkirlangan yoki ignali elektrod yakinida tojli razryad xodisasini keltirib chiqaradi . Odatda tojlantiruvchi elektrod manbaining manfiy ko ’ tbiga ulanadi , shunda elektrodlar orasidagi bushlik manfiy ionlar va elektronlar bilan koplanadi . Elektr maydonining ta ’ siri ostida musbat zaryadlangan elektrodga yunalib , ular uz yo ’ lida uchragan chang zarrachalarini xam manfiy zaryadlarbilan zaryadlaydi , natijada ular xam musbat zaryadlangan elektrodga yunaladi va unda o ’ tirib koladi . Shuning uchun xam bunday elektrod o ’ tkazuvchi elektrod deb ataladi . Chang o ’ tkazuvchi elektrod vaqti - vaqti bilan zaryadsizlantirilib , changdan tozalab turilishi kerak . Shunday elektrofiltr SNIXXPromda texnika fanlari doktori X . A . Karimov boshchiligidagi bir gurux olimlar tomonidan tolali changlar uchun yaratilgan . Uskuna ixotalovchi yengil materialdan yasalgan va ramaga konsol ravishda o ’ rnatilgan yuzasiga tojli razryad xosil kiluvchi metall ignalar 2 kadalgan kuzgalmas silindr 1 dan iborat . Bu silindr atrofida metalldan yasalgan , 3-5 mino ’ tda bir marta aylanuvchi stakan 3, uni xarakatga keltiruvchi mexanizm 7 yordamida mekin - asta aylanib turadi . Silindr 1 ning ichidan diffuzor 4 bilan tugaydigan havo kuvuri 8 o ’ tkazilgan . Stakan 3 ning pastki qismida uning devoridan 3-5 mm oralikda shnek 5 o ’ rnatilgan . Uning uki podshipning 6 da konsol ravishda yotadi .

O ’ tkazuvchi elektrod vazifasini bajaruvchi stakan 3 yerga ulab kuyilgan . Tojli razryad xosil kiluvchi ignalarga manfiy ishorali 30-40 kV uzgarmas tok beriladi . Changli havo 8 havo kuvuri va diffuzor 4 orqali o ’ tib , silindr 1 va stakan 3 orasidagi xalkasimon tirkishga kiradi va yukorida aytilgan fizik xodisa tufayli stakanning ichki devoriga o ’ tirib koladi . Tozalangan havo stakanning ochik tomonidagi xalkali tirkishdan atmosferaga chikib ketadi . Stakan devorlariga o ’ tirgan chang , uning va shnek 5 ning uzaro xarakati natijasida stakan ichidan chiqarilib , havo yordamida chang yigish bunkeriga yunaltiriladi . Yukorida keltirilgan elektrofiltr namuna uskuna bulib , u yukori ish unumdorligiga ( sekundiga 6 m 3 changli havoni tozalay oladi ), yukori samaradorlikka (99,9%) ega ekanligini va tolali changlarda xam qo ’ llash mumkinligini ko ’ rsatadi . Bunday elektrofiltrlarni to ’ qimachilik sanoati korxonalarida keng qo ’ llash uchun bu uskunani soddalashtirish yo ’ lida ilmiy - tadkikot ishlarini davom ettirish kerak . Ikki shlangli (rulonli) FRP filtri sinch 6 ga koplangan filtrlovchi kalin matodan iborat (33-rasm). Uning ichiga noto’qima mato (10-20% paxta va 80-90% sun’iy tolalardan iborat) bulaklari 4 joylashtiriladi va rebordali baraban - galtaklar 5 o’rnatiladi. Changli havo mato bulaklari orqali o’tar ekan, kushimcha filtrlovchi katlam - momik katlamini xosil kiladi. Momik katlami kalinlashib va filtr chang bilan tulib borgani sari uning qarshiligi ortib, o’tkazish imkoniyati esa kamayib boradi. Filtrlovchi mato kayta uralayotganida surish kuvurlari 3 ga o’rnatilgan pnevmatik soplolar 1 nuni tozalaydi. Matoni elektr dvigatellari kayta uraydi. Ikki rulonli filtrlar havoni 90-95% tozalaydi. Uning boshlangich qarshiligi 100 Pa, oxirgi qarshiligi esa 200 Pa ga teng. Siklonlar markadan kochma chang ajratkichlarga kiradi. Changli havo silindr 3 ga tangensial tarzda biriktirilgan patrubok orqali kiradi. Natijada havo okimi tashilayotgan ashyo bilan birga aylanma xarakat kiladi. Ashyo zarralari markazdan kochirma kuch ta’sirida tashki silindrning ichki sirtiga itkitiladi va keyin pastga tushib konus 1 ga keladi. Tozalangan havo tashkariga chiqadi, ushlab kolingan

chang va boshka narsalar (tolalar, chiqindilar) esa shtuser 4 orqali siklon tagidagi bunkerga keladi. Siklonlarning qarshiligi ushbu formula bilan ifodalanadi:Н vк   р2 2 Bu yerda  - 3,9 - maxalliy qarshilik koeffitsiyenti (ulchamsiz); v kr =18-22 m/s patrubokning kirish tezligi,  - havoning solishtirma ogirligi, kg/m 3 . Siklonlar saralash sexlarining maxalliy surish sistemalaridan chiqarib yuboriladigan havoni tozalashning birinchi boskichi sifatida qo’llanilishi mumkin. Ikkinchi boskich sifatida matoli filtrladan foydalanish tavsiya etiladi. Uz-uzidan tozalanadigan moyli filtrlar sanoatda ishlab chiqariladi va havoni atmosfera changidan tozalash uchun mu’tadillash sistemalarida qo’llaniladi. Ular masalan, pilla tortish sexlarining havosini tozalaydigan konditsionerlarga o’rnatiladi. Filtr metall korpus 1 dan moyli bak 3 hamda ikkita cheksiz sim turlar 4 va 5 dan tuzilgan. Xar bir tur ikkita valik oraligiga tortilgan. Ustki yetakchi valik podshipniklarda o’rnatilgan va ikki pogonali chervyakli reduktor hamda tishli uzatma 6 orqali dvigateli 7 dan aylanma xarakat oladi, pastki taranglovchi valik 2 taranglash vintlari yordamida siljitiladigan podshipniklarda o’rnatilgan. Tur xarakatlanib, moyli vanna orqali o’tganda unga o’tirgan chang yuvilib tushadi. Moyli filtrlarning samaradorligi 85% ni, ularning 1 m 2 maydoniga tushadigan yuklanish 10000 m 3 /soatni, havoga nisbatan qarshiligi 10 Pa ni tashkil etadi. To’qimachilik sanoatida ajralib chiqadigan changlarning konsentratsiyasini aniqlash. Sexlardagi ventilyatsiya sistemalarining samaradorligini aniqlashda va umuman chikayotgan changlarning havodagi konsentratsiyasini aniqlash maksadida laboratoriya xodimlari tomonidan vaqti-vaqtida sexlarda va korxona xududida namunalar olib turiladi. Taxlil natijalari changlanganlik darajasi yo’l kuyish mumkin bo’lgan konsentratsiyadan yukoriligini aniqlasa darxol uni kamaytirishga karatilgan chora-tadbirlar qo’llanadi. Havoning sanitariya xolatini nazorat qilish uchun kuyidagi usullar qo’llaniladi: laboratoriya usuli, indikatsiya

usuli, ekspress usul, optik usul, elektrik va standart (ogirlik) usullari. Bu usullarning xar biri uz afzalliklari va kamchiliklariga ega. To’qimachilik sanoatida sexlarda chang konsentratsiyasini aniqlashda eng keng qo’llaniladigan usul ogirlik usulidir. Ogirlik usuli tekshiriladigan ma’lum hajmli havoni filtrdan surib o’tkazilganda uning ogirligi ortishi prinsipiga asoslangan. Ogirlik usulida plastmassadan yasalgan patronlarga AFA-, V-18, AFA-V-10 markali filtrlar o’rnatiladi. Bu filtrlar tashki diametrlari 70 va 56 mm, ichki diametrlari 48 va 36 mm (ish yuzalari tegishlicha 18,1 sm 2 va 10,1sm 2 ) FPP-15 markali matodan tayyorlanadi, Patron 1 ga o’rnatilgan filtr namuna olinishi kerak bo’lgan joyga shtativ 2 yordamida o’rnatiladi. Odatda mashinalarning ish zonasidan yerdan 1,5 m balandlikka, ya’ni nafas olish zonasiga o’rnatiladi. Patron rezinasi shlang 4 bilan reometr (yoki rotametr) 5 ga ulanadi, u uz navbatida havoni surib turuvchi chang yo’tgichga ulanadi. Bo’tun ulchash davomida filtrdan o’tuvchi havo hajmining bir xildaligini ta’minlab turish uchun kiskich 3 dan foydalaniladi. Filtrlar namuna olishdan avval normal xarorat va namlik sharoitida 40-60 min saqlanadi. Sungra pinset bilan turt buklab analitik tarozi pallasiga kuyiladi. Xar bir filtrning tartib nomeri va massasi aloxida jurnalga va himoya xalkalariga yozib kuyiladi. To’qimachilik sanoati sexlarida namuna olish uchun 3- 5 min vaqt yetarli. Namuna olib bulingandan sung patrondan filtr olinib, 40-60 min davomida avvaligi sharoitda ushlab turiladi va sungra yana tortiladi. Agar namuna olish yukori nisbiy namlik sharoitida bulsa (90-100%), bunda filtrlar termostatda 55- 60 0 S da 20-30 min davomida ushlab kuritiladi va undan sung 40-60 minda avvalgi normal sharoitda ushlab, keyin tortiladi. Havodagi chang konsentratsiyasini (mg/m 3 ) kuyidagi formula yordamida aniqlanadi:   ( ) g g Vt 2 11000 , mg/m 3 Bu yerda: g 1 - toza filtr massasi, mg;

g 2 - chang o’tirgan filtr massasi, mg; V - filtrdan o’tgan havoning hajmi, m 3 ; t - namuna olish vaqti, min. Ayrim xollarda, havoda zaxarli moddalarning konsentratsiyasini tez aniqlash zarur bo’lganda universal gazoanilazatorlardan (UG) foydalaniladi. Ularning ishlash prinsipini indikatorlar bilan shimdirilgan maxsus kukunlar solingan naychadan havo o’tkazilganda undagi zaxarli moddaning konsentratsiyasiga karab rangi uzgarishiga asoslangandir. Naychadagi kukunning rangli qismining uzunligi qancha katta bulsa, mazkur zaxarli moddalarning konsentratsiyasi shuncha katta bo’ladi. Buni maxsus tarirovka kilingan chizgich orqali aniqlanadi. Indikator usuli xavflilik darajasi yukori bo’lgan moddalarni (simob, sianiy birikmalari va boshkalar) aniqlashda ishlatiladi.

Адабиётлар 1. А. Қ . Қ удратов Меҳнат муҳофазаси. Тошкент- 1995. 2. А. К . К удратов. Охрана окружаюшей среди на предприятиях хлопкоочистительной и шелковой промишленности. «Укитувчи» Тошкент - 1995. 3. И. Каримов. Ўзбекистоннинг ўз исти қ лол ва тара ққ иёт йўли - Т. Ўзбекистон Т.1. 1996 й. 4. И. Каримов. Ўзбекистон - бозор муносабатларига ўтишнинг ўзига хос йўли. Т. Ўзбекистон. Т 2.1996 й. 5. И. Каримов. Ўзбекистон и қ тисодий исло ҳ отларни чу?урлаштириш йўлида. Т.Ўзбекистон. Т З. 1996 й. 6. И. Каримов. Ўзбекистон ХХI аср бўса ғ асида: хавфсизликка та ҳ дид, бар қ арорлик шартлари ва тара ққ иёт кафолатлари. Т. 1997 й. 7. И. А. Каримов. Ўзбекистон ХХI асрга интилмокда. Т. Ўзбекистон. 1999 й. 8. А. Қ. Қ удратов. Саноат э кологияси.Тошкент- 1999. 9. Ўзбекистон Республикаси Конституцияси. Тошкент. 8 декабр 1992 й. 10. Меҳнатни му ҳ оф а за қ илиш тў ғ исида Ўзбекистон Республикаси қ онуни. Тошкент, 6 май 1993 й. 11. Меҳнат кодекси. Тошкент, 26 май 1996 й. 12. Қ удратов О. Ипакчилик саноатида меҳнат муҳофазаси. Тошкент «Ўзбекистон» 1995 й. 300 б.

Похожие

Changlangan havoni tozalash qurilmalari

Ekologik tusdagi favqulodda vaziyatlar va ularning oqibatlari

Ishlab chiqarish jarayonlarida zararli omillar va ulardan himoyalanish tadbirlari

Atmosferani ifloslantiruvchi manbalar

Oqava suvlarni tozalash usullari