Changlangan havoni tozalash qurilmalari - БЖД - Рефераты

Changlangan havoni tozalash qurilmalari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

77.857421875 KB

Changlangan havoni tozalash qurilmalari Reja: 1. Havo tozalash qurilmalariga qo'yiladigan asosiy talablar 2. Chang tozalash kameralari 3 Matoli filtrlar 4. Siklonlar

1. Havo tozalash qurilmalariga qo'yiladigan asosiy talablar Umuman sanoat korxonalarida ishlatiladigan havoni changdan tozalash qurilmalari nihoyatda xilma-xil va rang-barangdir. Buning asosiy sababi sanoatda hosil bo'ladigan changlarni zararsizlantirish yoki ularni havo tarkibidan ajratib olish nihoyatda mushkul vazifa ekanligidadir. Changlarni ajratib olish to'qima matolar yordamida tutib qolish ishlari keng yo'lga qo'yilgan bo'lishiga qaramay, hozirgi vaqtda ishlatilayotgan qurilmalar sanoat talablariga to’la javob berolmaydi. Yirik chanlarni tutib qolish yoki ajratib olish uncha qiyin emas, ularni markazdan qochma kuchga asoslangan chang tozalash qurilmalarida ajratib olish oson. Chang zarralari maydalasha borgan sari ularni ajratib olish imkoniyatlari ham kamaya boradi. Mayda changlar og'irligi uni yuritayotgan havo molekulalaridan ko'p farq qilmaganligi sababli (eng mayda zarradan ham mayda zarra mayjud degan matematik iborani eslang), ularni markazdan qochma qurilmalar yordamida mutlaqo ajratib bo'lmaydi, to'qima matolar orqali o'tkazganda, mato qancha qalin bo'lgani bilan, chang undan o'tib ketadi. Ikkinchi tomondan qalinlashtirilgan mato orqali havoning sizib o'tishi qiyinlashadi, bu esa o'z navbatida ba'zi bir muammolarni keltirib chiqaradi. Bu muammolarning eng asosiysi havo tozalash qurilmasining qarshiligining ortib ketishidir. Katta qarshilikka ega bo’lgan qurilma nihoyatda qimmatbaho bo'lishi bilan birga, ko’p miqdorda elektr quvvati talab qiladi. Yuqorida aytib o’tilgan fikrlarni mulohaza qilib, havo tozalash qurilmalarini tanlash, birinchidan havo tarkibidagi changning tarkibini, xavflilik darajasini, mayday-yirikligini, shuningdek, uning qimmatbaho moddalardan tashkil topganligini (masalan, oziq-ovqat mahsulotlaridan tashkil ,topgan bo'lsa), uni tozalashda yuqori samaradoriikka ega bo'lgan chang tozalash qurilmalaridan foydalaniladi. Agar chang oddiy qipiq, ko'mir changlari, metall changlari bo’lsa, bunday changlangan havoni markazdek qochma harakatga asoslangan arzon, lekin sanniradorligi kamroq bo'lgan tozalash qurilmalaridan foydaltniladi. Agar chang

tarkibida qo’rg'oshin, simob va bpshqa og'ir metallar changlari mavjud bo'lsa, ma'lumki bu changlarpdamorganizmi uchun juda xavfli asoratlar hosil qilishi mumkin bo'Iganligi sababli, bularni tozalash uchun, qimmat bo'lishidan qat'i nazar yuqori samaradorlikka ega bo'lgan chang tozalash qurilmalaridan foydalaniladi. Chang tozalash qurilmalarining samaradorligi quyidagi ko'rsatgichlar bilan belgilanadi. a) havo tozalash samaradorlik darajasi quyidagi formula asosida aniqlanadi:  q 1  q 2  ,  100 q 1 bunda, η — havo tozalash samaradorlik darajasi; %; q 1 — tozalanmagan havo tarkibidagi chang miqdori, mg/m 3 ; q 2 — tozalangan havo tarkibidagi chang miqdori, mg/m 3 . Havo tozalash qurilmalarini bir-birlari bilan solishtirganda, ularning havogac chiqarib iyuborgan chang miqdori bilan, ya'ni 1-qiymatini belgilash to'g'riroq bo'ladi. Chunki agar bir chang tozalash qurilmasi havo tozalash darajasi 1 =90 va ikkinchisini yoki xuddi shu qurilma ba'zi bir qo'shimchalar'yordamida 2=95 ga yetkazildi deb faraz qilaylik, unda uning havo tozalash samaradorligi 5% oshmasdan, balki, ya'ni 2 marta oshgan hisoblanadi. b) Changlangan havoni o'tkazish qobiliyati, ya'ni chang tozalash qurilmasidan vaqt birligida o'tkazilishi mumkin bo'lgan changlangan havo miqdori. Odatda chang tozalash qurilmalari orqali o'tkazilgan havo miqdori sekundlarda yoki soatlarda belgilanadi. Ya'ni changlangan havoni o'tkazish qobiliyati L1 /s m 2 yoki L2 m 3 /sm 2 orqali belgilanadi. Bunday belgilash filtriash yuzasiga ega bo'lgan chang tozalash qurilmalariga to'g'ri keladi. Markazdan qochma kuchlarga asoslangan chang tozalash qurilmalari (siklon, chang kameralari) uchun LI m 3 /s yoki L2 m 3 /soat holatda belgilanishi mumkin.

d) Chang yig'ish qobiliyati bu faqat filtrlarga xos ko'rsatgich bo'lib filtrlovchi mato orqali o'tkazilgan changlangan havo, changni matoda qoldirib, toza havo o'tib ketishiga asoslangan ma'lum. Matoda ushlab qolingan chang uning qalinlashishiga olib keladi va bu kiritilayotgan havoga qarshilikni ortib ketishga sababchi bo'ladi. Buni chang tozalash qurilmasining umumiy qarshiligi deb yuritiladi. Mana shu qarshilikning ortishi ma'lum miqdorgacha bo'lishi 'mumkin va bu changning miqdoriga bog'liq bo'lib, uni g/m2 bilan belgilanadi. Ya'ni 1 m 2 yuzada yig'ilishi mumkin bo'lgan chang miqdori. Bu miqdori qanchaji katta bo'lsa, filtrni tozalab turish davri shuncha kamayadi. e) Havo tozalash qurilmasining aerodinamik qarshiligi, n/m 2 larda belgilanib, umumiy holda quyidagi tenglama orqali ifodalanadi:  p  AV n ,[ n / m 2 ], bunda, V—havo harakati tezligi, m/s; havo shu tezlik bilan chang tozalash qurilmasigaitquritiladi yoki filtrlovchi yuzalar orqali o'tkaziladi. A va n—chang tozalash qurilmasi tuzilishiga bog'liq bo'lgan koeffitsiyentlar. n—koeffitsiyenti miqdori 1 dan 2 gacha o'zgaradi. Bunda havo oqimining turbulentligining o'sib borishi bilan n 2 ga yaqinlashadi. Bundan xulosa qilib, chang tozalash qurilmalarining a), b), d) ko'rsatgichlarning iloji boricha yuqori bo'lishi va e) ko'rsatgichning past bo'lishi chang tozalash qurilmasi mukammalroq ekanligini ko'rsatadi. Chang tozalash qurilmalari o'zining tuzilishi va ishlash usuli bilan xilma- xildir. Chang havo tarkibidan o'z og'irligi asosida, markazdan qochma kuchlardan foydalangan holda, inersiya kuchiga asosan, materiallar orqali filtrlash yo'li bilan va elektr toki yordamida ajratib olinishi mumkin. Chang tozalash qurilmalaridan yuqorida sanab o'tilgan kuchlar ayrim holda yoki bir necha usulni o'ziga jamlagan holda ishlatilishi mumkin. Bundan tashqari quruq va namlanuyehi chang tozalash qurilmalari mayjud. Quruq chang tozalash qurilmalari asosan changga aylangan moddaning

qimmatbaho bo'lgan hollarda (masalan, un, metall va tolasimon changlar) va shuningdek, organik moddalardan tashkil topgan changlarni (masalan, yog'och, paxta tozalash sanoati changlari) tozalash maqsadida qo'llaniladi. Chunki organik changlarning suv bilan birikmasi achib qo'lansa hid chiqarishi uni boshqa maqsadlarda ishlatilishida qiyinchiliklarga olib keladi. Namlangan chang tozalash qurilmalaridan mineral moddalardan tashkil topgan keraksiz changlarni (masalan, kul, tosh va qum changlari) tozalashda qo'llaniladi. 2. Chang tozalash kameralari Chang tozalash kameralari o'z tuzilishi va ishlash usuli bilan eng sodda chang tozalash qurilmalari qatoriga kiradi. Changlangan havo tozalash kamerasiga 1 truba orqali 2 kameraga yuboriladi (15-rasm). Kameraga yuborilayotgan havo ma'lum miqdordagi tezlikka ega bo'lganligiisababli (18—22 m/s), havoning qarshiliksiz chiqib ketishini kamaytirish maqsadida 4 devor to'siq o'rnatilgan. Changdan tozalangan havo chiqib ketishi uchun 3 chiqarib yuborish trubasi o'rnatilgan. Kamera ichiga changlangan havo bilan birgalikda kirgan chang zarrachasining soddalashtirilgan holatini ko'rib chiqamiz. Bu holda chang zarrachasiga ta'sir qilib uni harakatlantiradigan kuchlardan biri, havo harakati ;natrjasida olingan inersiya kuchi bo'lib, bu zarrani gorizontal holatda harakatlantirishga intiluvchi V 2 . Bundan tashqari chang zarrachasiga o'z og'irlik kuchi ta'siri, uni pastga qarab harakatlanishga majbur qiladi. Bu kuchlarning umumiy ta'sir qiluvchi kuchi ularning vektorlari yig'indisidan hosil bo'Igan parallelogram diogonali yo'nalishida bo'ladi. Bu holda zarraning harakatlanish yo'lini aniqlash mumkin. Gorizontal yo'nalishda: l=V б τ vertikal yo'nalishda esa,

h=V б τ bunda, l — kamera uzunligi, h — kamera balandligi, τ — chang zarrasining kamerada bo'lish yaqti, s. Bundan kelib chiqib,   l  h V  Vb yoki: V  l  h ,[ m ] Vb Ifodadan ko'rinib turibdiki, kameraning uzunligi, boshqa hamma sharoitlar ta'minlangan taqdirda kameraning balandligiga bo'ladi. Kamera balandligi qancha kam bo'lsa, uning bo'yi shuncha qisqa bo'ladi. Bundan tashqari, kamerada changning ushlanib qolishi havo harakati tezligining kam bo'lishi va chang zarralarining og'irroq bo'lishini taqozo qiladi. Bundan tashqari chang kamerasiga yuborilayotgan havo harakati laminar harakat bo'lganda uning samaradorligi yuqoriroq bo'ladi. Turbulent harakatdagi havo tarkibidagi changlar tartibsiz havo yo'nalishlarining o'zgarishi natijasida, changlarning qo'nishiga yo'l qo'ymaydi va hattoki, qo'ngan changlarning ko'tarilib havo bilan chiqib ketishiga sababchi bo'ladi. 15-rasm. Havoni changdan tozalash kamerasininig tuzilish chizmasi.

Laminar harakatni ta’minlash uchun chang kameralarining uzunligini oshirishga to'g'ri keladi. Katta hajmdagi chang kameralaririqurishr imkoniyati cheklangan. Shuning uchun ham bunday chang tozalash kameralarining sanoat korxonalarida qurish istiqboli yo'q. Buning yana bu: sababi uning samaradorligi 20-30% atrofida bo'lib, bu juda past samaradorlik hisoblanadi. 3 Matoli filtrlar Matoli filtrlarning ishlash prinsiplarini changlangan havoning mato orqali sizib o'tkazishga asoslangan bo'lib, havodagi changlar mato tolalari tuklariga ilinib qoladi, havo esa tozalanib, chiqarib yuboriladi. Matoli filtrlarning chang tozalash qobiliyati matoning qalin yoki yirik to'qilganligiga uning tollari tarkibiga bog'liq. Masalan, qalin to'qilgan junli matolarda changni ushlanib qolish imkoniyati ko'p va bunday matolarning chang tutish samaradorligi juda yuqori bo'lib 95- 99,9% ni tashkil qiladi. Lekin shuni ham eslatib o'tish kerak, bunday matoli filtrning havo o'tkazishga qarshiligi nihoyatda katta bo'lib, taxminan 1200-4000 n/ m 2 ni tashkil qiladi (bunda 1200 birligini flltr ishga qo'yilgan vaqtdagi qarshiligi va 4000 n/m 2 esa changga to'yingan vaqtdagi qarshiligi tushuniladi). Bunday katta qarshilikni yengish uchun nihoyatda ko'p eneigiya sarflaydigan ventilatorlardan foydalanishga to'g'ri keladi. Shuning uchun sanoat korxonalarida ishlatiladigan filtrlarning ishchi qismi bo'lgan matolarni, siyrak to'qilgan, ammo tukli turlari tanlanadi. Bunda biz flltr qarshiligini kamaytirishga erishamiz, shuning bilan birga sertuk siyrak to'qilgan mato orqali o'tayotgan changlangan havo o'z yo'nalishini bir necha marta o'zgartiradi va changlar mato g'adirbudirliklari va tuklarida ushlanib qoladi. 17-rasmda ittifoq davrida GPI -I tomonidan ishlab chiqilgan FV filtr sxemasi keltirilgan. Filtrning changlangan havoni taqsimlash va chang yig'ish kamerasi (1) orqali, changlangan havo keskin konus tuzilishidagi diametri 240 mm va uzunligi

2755 mm bo'lgan 8 ta yeng (2) ga yuboriladi. Yeng to'qimalari orqali changdan tozalanib o'tgan havo (3) kamerada to'planadi va bu yerdan (4) trubalar orqali ventilatonga yo'naltiriladi. VF filtrlar yenglarida ushlanib qolgan changlar silkitish hisobiga tushirib yuboriladi. Buning uchun richagsimon uzatma (6) ning (5) dastasiga ta'sir etuvchi kuch uni filtrning A seksiyasida ko'rsatilgan holatda kelguncha keskin ko'chadi va so'ngra keskin qo'yib yuboradi va buning natijasida yengga ilingan changlar qoqib tushiriladi. Yenglarni silkitib qoqish bir necha marta takrorlanadi va shuning bilan birga uning to'qimalari orasiga tiqilib qolgan changlarni chiqarib yuborish maqsadida tashqi tomonidan havo yuboriladi. Buning uchun havoni ventilatoiga yo'naltirish yo'lidagi truba tiqin (7) bilan berkitiladi va tashqaridan havo kirish yo'li (8) ochib qo'yiladi. Qarama-qarshi tomondan yo'nalgan havo yenglarning to'qimlari orasiga tiqilib qolgan changlarni chiqib ketishini tezlashtiradi. Shundan keyin yirik changlar (9) bunkerga yig'iladi, mayda changlar esa havo harakati natijasida yondagi seksiyadagi yenglarga yo'naltiriladi. Filtr havo o'tkazmaydigan metall qobig'i bilan o'ralgan. Hozirgi vaqtda ishlash tartibi xuddi shunday bo'lgan va hozirgi zamon talabiga javob beradigan, maxsus silkitib-qoqish mexanizmiga ega bo'lgan flltrlar yaratilgan. Ulardan biri FRM filtri (16-rasmda) ko'rsatilgan. FRM filtri (6), (8) yoki (10) seksiyadan iborat bo'lib har bir seksiya (10) yengdan tashkil topgan har bir yeng keskin konus formasida bo'lib 250x200 mm diametrni va uzunligi 2500 mm ni tashkil qiladi. Har bir yengning filtrlash yuzasi, 1,85 m2 ni tashkil qiladi. Changlangan havo yig'ish kamerasi (I) ga yuboriladi. Uning ostida (2) bunkeri joylashgan.

16-rasm. Yengsion matoli filtrning umumiy ko'rinishi. Filtrga havoni gorizontal va vertikal sholatdagi truboprovodlar orqali yo'naltiriladi. Ammo gorizontal, yo’naltirgan ma'qulroq, chunki bunda bunkerda yig'ilgan changni to'zg'itib yuborish imkoniyati kamroq. Kameraga kirgan Changlangan havo tarkibidagi yirik changlar to'g'ridanto'g'ri bunkerga tushadi. Mayda changlar bilan Changlangan havo yenglar (3) ga yo'naladi unda mayda changlardan tozalanadi. Yenglar orqali tozalanib o'tgan havo 4-kameraga o'tadi va undan ventilator yordamida so'rib tashqariga chiqarib yuboriladi. Bu filtrning ishlash jarayonida uning seksiyalaridan biri to'xtatilib, silkitib- qoqish yo'li bilan yenglarni changdan tozalanadi. Har bir seksiyadagi yenglarni galma-gal silkitib qoqish ishini maxsus ekssentrik mexanizm bajaradi. Bu mexanizm filtrning yuqori qismiga o'rnatilgan. Silkitib qoqish vaqtida yenglar osib qo'yilgan asos yuqoriga ko'tariladi va o'z og'irligi ta'sirida keskin pastga tushadi. Yenglarni silkitib-qoqish bilan birga uning qarama-qarshi yuzasi orqali havo yuborib puflanadi. Yenglarni tozalash uchun seksiyalardan biri to'xtatilishi bilan 4- kameraga havo ochiladi. Filtr havo so'rilish holatida bo'lganligi sababli (chunki ventilator havoni filtr orqali so'radi) xonadagi havo xuddi shu seksiyaga tomon so'riladi, buning bilan yengning to'qimalari orasiga siqilib kirgan changni chiqarib

yuboriladi. 10 marta keskin silkitib-qoqish va qaramaqarshi tomonidan havo berish bilan tozalangan filtr ishga tushib ketadi. Filtrni bir seksiyasini tozalash 3—5 minut davom etadi. 17-rasm.FRM filtri. Bunday filtrning havo hozaiash samaradoriigi 99-99% ni tashkil qiladi. Havo tozalash quwati 5—8 m 3 /s. Qarshiligi 1000— 2500 Pa. Agar tozalanayotgan havodagi chang miqdori juda qo'p bo'lmasa, unda tozalash uchun filtrning o'zi yetarli hisoblanadi. Agar chang haddan tashqari ko'p bo'lsa ikki pog'onali tozalash qurilmasi ishlatilib uning birinchi pog'onasiga siklon va ikkinchi pog'onasiga filtr ishlatiladi. Shuni ta'kidlab o'tish kerakki, filtr asosan changlar qimmatbaho bo'lganda (oziq-ovqat mahsulotlari changi va ba'zi qimmatbaho metallar) yoki tarkibidagi chang odam sog'lig'i uchun xavfli bo'lgan hollarda ishlatiladi. Chunki bu filtrlar qimmatbaho matodan tuzilgani uchun va bu qimmatbaho matoni tez-tez yangilab turish kerakligini hisobga olsak, bu fikr tushunarli bo’ladi. 4. Siklonlar Sanoati korxonalarida havoni changdan tozalash qurilmalari ichida eng sodda tuzilgani va shuning uchun keng ommalashgani siklondir. Siklonlardan

deyarli hamma sanoat korxonalarida foydalaniladi. Siklonlarda changlangan havodan changni ajratib olish markazdan qochmam kuchga asoslangan (18-rasm) Changlangan havo siklonga yo'naltiruvchi qurilma orqali yuboriladi. Bu qurilma havo oqimini siklon qobig'iga qiyalab spiralsimon harakatlanishga mo'ljallab o'rnatilgan. Havo o'z harakati davomida konussimon asosga o'tadi va konus toraygan sari havo harakati tezlashadi va siklon qobig'ining eng quyi qismida havo harakati bosimining keskin pasayishi kuzatiladi. I8-rasm. Siklonning umumiy ko'rinishi. Buning natijasida siklon konusining quyi qismiga yetib kelgan havo o'z yo'nalishini keskin o’gartirib, spiralsimon harakatlanishi holatini saqlagan holda yuqoriga tomon yo'naladi va truba orqali tashqariga chiqarib yuboriladi. Changning havodan ajralishi siklon konussimon asosining quyi qismida, havo harakatini keskin o'zgartirgan vaqtda yuz beradi. Chunki havo tarkibidagi changlar havodan og'irroq bo'lganligi sababli, havo bilan birga keskin burilaolmaydi, balki inersiya kuchi bilan havo tarkibidan otilib chiqib ketadi. Siklonlarda havo tozalash jarayonining umumiy nazariy jihatlari ishlab chiqilgan emas. Shuning uchun siklonlarni tanlash va qurish amaliy vositalar asosida amalga oshiriladi.

Hozirgi vaqtda qabul qilingan qoidalarga asoslanib siklonning ishlashi markazdan qochmajkuchjqonuniga asoslanadi deb hisoblanadi. C  m V 2 , r Bunda, m - zarraning og’irligi; V-havonirig siklonga kirayotgan vaqtdagi tezligi, m/s; r — siklonning silindrsimon yuqori qismining yoki konussimon asosning katta tomonining radiusi, m. Bu formuladan korinib turibdiki, agar changlar yirik va og'ir bo'lsa, ularning ushlanib qolish qobiliyati shuncha yuqori bo'ladi. Ammo havo tarkibidagi changning katta-yirikligi bizning qo'limizdagi narsa emas va uni o'zgartirish imkoniyati yo’q. Havo harakati tezligi esa o'zgartirish mumkin bo’lgan birlik. Lekin tajribalarning ko'rsatishicha havo harakati tezligini cheksiz ko'paytirish imkoniyati bo'lgani bilan, havo oqimining beqaror (turbulent) holatini vujudga keltiradi, bu esa, o'z navbatida, oqim ichida quyunchalar hosil bo’lishiga olib keladi. Quyunchalar siklon ichkarisida markazdan qochma kuch asosida hosil bo'lgan changlarni to'zitib yuboradi va ular siklonning ichki tomoniga o'tib ketib, tozalanmasdan havoga chiqarib yuborishga sabab bo'ladi. Shuning uchun ham siklonlaiga kiritilayotgan havoning eng samarador tezligi 18-22 m/s ni tashkil etishi aniqlangan. Siklon radiusini o'zgartirish imkoniyati bor. Formuladan ko'rinib turibdiki, siklon diametri qancha katta bo'lsa, uning chang tutish qobiliyati shuncha kam boladi, siklon diametrini kichraytira borsak, uning samaradorligi orta boradi. Bu ham o’z navbatida ma'lum qiyinchiliklar tug’diradi. Katta siklon bir yo’la katta miqdordagi changlangan havoni qabul qilaoladi. Uning hajmi kichrayishi bilan havo qabul qilish quvvati ham pasayadi. Bu esa, siklonlar sonini oshirishga blib keladi. Ko’p sonli siklonlarni havo bilan ta'minlash havo taqsimlash vositalari yordamida amalga oshirilishi kerak.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1. A. Qudratov, T.G’aniev, O’. Yuldashev, G’.Yo. Yormatov, N. Xabibullaev, F.D Xudoev. «Hayot faoliyati xavfsizligi» maruzalar kursi. Toshkent 2005 y 6.Yuldashev O.R., Sapaev Sh.M., va boshqalar «Hayot faoliyati xavfsizligi» fanidan amaly mashg’ulotlar. O’quv qo’llanma. Toshkent 2010 y 7. Т.В. Гитун, А.Г Елисеев и др. «Экстремальная медицина» Полный справочник. Москва 2006 г. 8. О.Р Юлдашев, О.Т Хасанова и др. «Аварийно-спасательные раьоты» Учебное пособие. Ташкент 2008 г. 9. О.Р Юлдашев, О.К Абдурахманов и др. «Безопасность жизнедеятельности» Учебное пособие. Ташкент 2009 г. 10. X.V Salimov. «Ekologiya» Ruscha-o’zbekcha izohli lug’ati Toshkent 2009 y. 11. M.K.Полтев. Oxpaнa тpyдa в мaшиностроении.М.Высшая школа,1980. 12. Caйдаминов C.C. Ocновы oxpaны окружаюшей среди.T.: «O'qituvchi», 1989 r. 13. Yormatmov G.Yo. , Mahmudov R. «Mehnatni muhofaza qilish» Ma'ruzalar to'plami 1-2 qism T., 1995-y. 14. Yormatov G'.Yo. «Hayot faoliyati xavfsizligi» ma'mzalar matni. T., 2000 y. 6. Yormatov G'.Yo., Nasretdinova Sh.Sh. «Sanoat sanitariyasi». O'quv qo'llanma T., 1999-y.

Похожие

Havoni chang va gazlardan tozalash

Ishlab chiqarish jarayonlarida zararli omillar va ulardan himoyalanish tadbirlari

Oqava suvlarni tozalash usullari

Ishlab chiqarish binolari va ish joylarining mikroiqlimi

Sanoat korxonalarida shamollatish qurilmalariga qo'yiladigan asosiy talablar