Ер ишларини бажаришда хавфсизлик чоралари пағона - БЖД - Рефераты

Ер ишларини бажаришда хавфсизлик чоралари пағона

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

162 KB

Ер ишларини бажаришда хавфсизлик чоралари пағона ва қиялик тиклигининг элементларини танлаш Режа: 1. Ер ишларини бажаришда жароҳатланишларнинг асосий сабаблари ва хавфсизликнинг умумий қоидалари. 2. Котлован ва траншеяларнинг деворларини маҳкамламасдан қайта ишлаш. 3. Деворлари маҳкаланадиган қазилмаларни қайта ишлаш.

Таянч иборалар: Б оғланувчи ва боғланмайдиган грунтлар, э лектр кабеллари, ер ости муҳандислик тармоқлари, зарарли газлар, портловчи моддалар, шахтёр чироғи, индикатор, газ ниқоб, инвентар маҳкалаш қурилмалари, маҳкамлаш усуллари, йўл қўярли қиялик миқдорлари. 1. Ер ишларини бажаришда жароҳатланишларнинг асосий сабаблари ва хавфсизликнинг умумий қоидалари. Ер ишлари жуда сермеҳнат жараёнлардан бўлиб, уларни бажарилиши ишлаб чиқаришнинг турига ва бажарилиш услубига, жойнинг рельефига, грунтнинг жинсига ва иншоотнинг хилига боғлиқ бўлади. Грунтлар ички тузилишига кўра боғланувчи ва боғланмайдиган турларга бўлинади. Боғланувчи грунтларда заррачалари орасидаги ишқаланиш кучларидан ташқари, тортишиш кучлари ҳам мавжуд. Боғланмайдиган грунтларда юқоридаги хусусиятлар мавжуд эмас Биринчи гуруҳга лойли, суглинокли грунтлар кирса, иккинчи гуруҳга эса – қумли, шағалли ва тўкма грунтлари, ҳамда бўз тупроқлар киргани ҳолда, улар қуруқ ҳолатида жуда юқори мустаҳкамликка эга бўла туриб, намланганида заррачалари орасидаги бооғланиш бузилади ва ер иншоотларининг деворлари сунъий равишда маҳкамланмаса ағдарилиб кетади. Музлаган грунтларда ҳам манфий ҳароратларда етарлича мустаҳкамлик сақлангани ҳолида, тик деворлари ўз вазиятини сақлаб тургани билан ҳароратнинг ўзгариши, иссиқ пайтларда муз эриши туфайли мустаҳкамлиги йўқолади, уларда ёриқлар пайдо бўлади, натижада маҳкамланмаган ва тик қияликлар қулайди. Охирги йиллардаги олинган маълумотларнинг таҳлили шуни кўрсатдики, ўта оғир жароҳатланишларнинг 10 % атрофидаги миқдори ер ишларини бажариш билан боғлиқ бўлиб, уларнинг асосий сабаблари қуйидагилардир:  Грунт маҳкамланмаган бўлса ва мустаҳкамлик етарли бўлмаса;

 Грунтни маҳкамламасдан қайта ишлашдаги критик баландликнинг ошиб кетиши;  Маҳкамлаш элементларини ечиб олишда кетма-кетликка риоя этмаслик. Ер ишларини ер остида жойлашган муҳандислик тармоқлари минтақасида олиб бориш учун, фақатгина ушбу тармоқдан фойдаланувчи жавобгар ташкилотнинг ёзма рухсати билангина йўл қўйилади. Электр кабели жойлашган минтақаларда эса, ундан ташқари – кабелдан фойдаланувчи ташкилот вакили ҳам иштирок этади. Электр кабеллари ва ер ости муҳандислик тармоқлари трассалари атрофидаги грунтни белкурак ёрдамида кескин зарбаларсиз ва уста ёки иш бошчиининг назорати остида қазилади, кабелга бевосита яқин жойларда, кабель кучланиш ҳолатида бўлганида – электр хўжалиги ходими кузатувида қазув ишлари олиб борилади. Ер ости коммуникацияси мавжуд бўлган қурилиш ҳудудларида зарарли газлар ва портловчи моддалар топилган тақдирда, зудлик билан ер ишлари тўхтатилади, бу жойларда ишлаётган ишчилар ҳудуддан чиқариб юборилади. Ер ишлари олиб борилаётганда ҳавонинг сифатига алоҳида эътибор берилади. Иш сменаси бошланишидан олдин ҳавонинг таркибини “шахтёр чироғи” ёрдамида текшириб кўрилади, кейинги бажариладиган ишлар эса газнинг мавжудлигини аниқловчи асбоб (индикатор) ва ишчиларга газниқобларни таъминланганидан сўнг давом эттирилади. Ер ишларидаги жароҳатланишларнинг қуйидаги сабабларини келтиришимиз жоиз: 1. Котлован ва траншеяларда ишлаётган ишчилар устига қияликлардан грунт кесакларининг думалаб тушиши; 2. Ағдарилиш призмаси ҳудудида транспорт воситалари ва механизмларнинг ҳаракатланиши; 3. Транспорт воситасига грунтларни юклашнинг хавфсиз усулларига риоя этмаслик;

4. Туманли ва кунинг қоронғи пайтларида экскаватор иш жойи (забойи) шароитининг хавфсизлиги етарли эмаслиги; 5. Қишнинг қорли, совуқ ва сирпанчиқ пайтларида ишчиларнинг қияликлардан сирпаниб, тушиб кетишлари. 2.Котлован ва траншеяларнинг деворларини маҳкамламасдан қайта ишлаш. Унинг асосий кўрсаткичлари қуйидагилар ҳисобланади: пағонанинг баландлиги ва берманинг эни, пағона шакли (текис, синиқ, эгри, зинали) ва қиялик тиклиги. Пағонанинг хавфсиз баландлигини, қиялик тиклигини ва берманинг эни ўлчамини аниқлаш жуда муҳим масала бўлиб, ушбу масаланинг ижобий ечилиши ер ишларини олиб боришнинг самарали ва хавфсиз бўлишини таъминлайди. 45-расм. Пағонанинг геометрик элементлари . 3-расмда пағонанинг ўзига хос кўриниши, уни геометрик элементи ва қияликнинг ағдарилиш шакли келтирилган. Қуйидаги шартли белгилар қабул қилинган: Н-пағона баландлиги;  - қияликни ағдарилиш чегарасининг бурчаги; - ағдарилиш текислигини горизонт билан ҳосил қилган бурчаги;  - табиий қиялик ҳосил қилган бурчаги. Саноат ва фуқаро қурилишларидаги қазилмаларидаги 5 м дан ошмайдиган пағона баландликлари проф. Н.Д.Золотницкий таклиф этган, қуйидаги формула билан топилади: Н =      2 sin cos sin 2 2     К ,

Агар  = 90 0 , яъни қиялик тик жойлашган, унинг чегаравий баландлиги Н 0 = 2 sin cos 2     K , Ушбу формулалар орқали грунтнинг турғунлик коэффициенти бирга тенг бўлганда ва чегаравий мувозанат шарти бажарилганда қиялик баландлиги аниқланади. Ер ишларини олиб боришнинг ҳақиқий шароитлари учун юқоридаги келтирилган формулаларга қияликнинг мустаҳкамлик коэффициенти m киритилади, у ҳолда: К = m C  , m t   , бу ерда С - илашиш коэффициенти (маълумотлар манбасидан олинади, ҳар хил грунтлар учун 0,2 дан 8,2 т/м 2 гача қийматлар олинади)  - грунтнинг тўкма массаси, т/м 3 ; m- турғунлик коэффициенти (1,5 – 3,0); t - ишқаланиш коэффициенти;  - табиий қиялик коэффициенти. Амалиёт тажрибаларининг кўрсатишича, пағонанинг ағдарилиши тахминан АВС чизиқлари бўйича содир бўлади (3-расм). Боғланувчан грунтларнинг тик қияликларининг баландликлари проф. Н.А.Цитович таклиф қилган формула билан аниқланади, Н 90 =  C n 4 , бунда Н 90 – тик қияликнинг баландлиги, м; С - илашиш кучи, т/м 2 ;  - грунтнинг тўкма массаси, т/м 3 ; n - заҳира коэффициенти, 1,2 – 2,0 қабул қилинади.

Деворлари маҳкамланмайдиган котлован ва трашеяларга тегишли, турли даражадаги намлик ҳолатидаги грунтлар учун қияликнинг йўл қўярли чегаравий миқдорлари ҚМҚ ва бошқа меъёрий маълумотларида белгилаб қўйилган (4-жадвал). 4 - жадвал Деворлари маҳкамланмайдиган вақтинчалик ер иншоотлари (котлован ва траншеялар) деворлари қияликларининг энг катта йўл қўярли чегаравий миқдорлари. Грунт номи Қазилманинг чуқурлиги, м 1,5 м гача 1,5 м дан 3 м гача 3 м дан 5 м гача Қиялик йўнали ши ва горизон тал орасида ги бурчак, град. Қиялик баландли гининг унинг горизонта лга проекция сига нисбати, 1: m Қиялик йўнали ши ва горизон тал орасида ги бурчак, град. Қиялик баландли гининг унинг горизонта лга проекция сига нисбати, 1: m Қиялик йўнали ши ва горизон тал орасида ги бурчак, град. Қиялик баландли гининг унинг горизонт алга проекция сига нисбати, 1: m Тўкма грунт 56 1: 0,67 45 1: 1 38 1 : 1,25 Қумли, нам шағалли (тўйинмаг ан) 63 1 : 0,5 45 1 :1 45 1 : 1 Супес 76 1 : 0,25 56 1 : 0,67 50 1 : 0,85 Суглинок 90 1 : 0 63 1 : 0,5 53 1 : 0,75 Лойли 90 1 : 0 76 1 : 0,25 63 1 : 0,5 Қуруқ бўз тупроқ 90 1 : 0 63 1 : 0,5 63 1 : 0,5

Котлованлар ва траншеяларни қайта ишлашда улар деворларининг қиялиги, одатда тўкма грунтлар учун қиялик бурчаги табиий қиялик бурчагига тенг ва қаттиқ грунтлар учун қиялик бурчаги эса ички ишқаланиш бурчаги катталигига тенг бўлсагина хавфсизлиги таъминланган ҳисобланади. Экскаваторлар ёрдамида механизациялашган усулда грунтларни қайта ишлашда пағона баландлигини экскаваторнинг энг катта қазиш баландлигидан ошмайдиган қилиб қабул қилинади. Чуқурлиги 15 м дан ошадиган котлованлар учун ишчи ва сақловчи бермалари қурилади. Ишчи бермаларининг эни транспорт воситасининг ўлчамларига ва ер ишларини ташкил этиш усулига нисбатан қабул қилинади. Сақловчи бермаларининг эни грунт қиялигининг табиий бурчагини сақлаган ҳолда қуйидаги формула билан топилади а ≥ 0,1 Н , бунда а – берманинг эни ўлчами, м; Н – пағонанинг баландлиги, м. Сақловчи бермалар нафақат қияликнинг устворлигини таъминлашга, балким грунт кесаклари ва тошларни ушлаб қолиб, ишчилар устига тушиб кетиши хавфларини олдини олади. 3.Деворлари маҳкаланадиган қазилмаларни қайта ишлаш. Чуқурлиги 3 м гача бўлган ер иншоотлари деворларини, намунали лойиҳалар асосида тайёрланган инвентар маҳкалаш қурилмалари қўлланилади, чуқурлиги 3м дан ошган вазиятда бош муҳандис тасдиқлаган, индивидуал лойиҳа асосида маҳкалаш амалга оширилади. Чуқурлиги 3м гача тик деворли котлован ва траншеялар деворларининг маҳкамлаш усулларини , грунт турига боғлиқ равишда учта гуруҳга бўлиш мумкин: табиий намликка эга бўлган грунтларни битта тахта оралиғида бўшлиқ қолдирилиб тахталарни горизонтал ўрнатиш билан (ушбу ҳолда сочилувчан грунтлар бундан мустасно); сочилувчан ва юқори намликдаги грунтларда тахталарни тик ва

горизонтал ҳолатда яхлит ҳолда ўрнатиш билан; грунт сувларининг оқими тез бўлган ҳол учун, барча турдаги грунтларга шпунтли тўсиқлар қўллаш. Маҳкамлаш қурилмаларининг тузилишларига кўра қуйидаги намуналари мавжуд: консолли, кўндаланг тиргакли, қия тиргакли, осма ва ҳажмий. Маҳкамлаш қурилмалари грунтнинг ағдарилиш призмаси босимига қўшимча равишда тушувчи босимга ҳисобланади. Қумли грунтларнинг заррачалари орасидаги илашиш кучи камлигини ҳисобга олган ҳолда, босим қуйидагича топилади фаол = 2 tg H     2 45 0  Па. Боғланувчан грунтларда (лойли, суглинок ва ҳ.к.), заррачалари орасида ўзаро илашиш ва тортишиш кучлари мавжуд бўлганлигидан, босимни қуйидагича топамиз 47 - расм.Шпунтли маҳкамлаш. 1-ёғоч шпунт; 2-жуфтловчи тўсинлар.46-расм. Анкерли маҳкамлаш. 1-устун; 2- маҳкамланган тахталар; 3-тортқи; 4-анкер.

           2 45 2 2 45 0 0     Ctg tg H фаол Па, бунда Н – траншеянинг чуқурлиги, м;  - грунтнинг тўкма массаси, т/м 3 ;  - ички ишқаланиш кучининг бурчаги, град; С – илашиш кучи, т/м 2 . фаол  нинг топилган қийматига кўра грунтдан тахтанинг 1 м масофасига тушувчи текис тақсимланган куч сифатидаги Р босимини аниқлаймиз: Р = фаол  , Па Инвентарь бўлмаган маҳкамлаш қурилмаларини ағдарилиш призмаси қўшимча юклардан озод бўлган ҳолат учун, устунлар орасидаги масофаси қуйидагича топилади ℓ = фаол 3, 15 × h . Инвентарь бўлган маҳкамлаш қурилмаларининг устунлари қадами қуйидаги формула билан топилади ℓ = фаол 2, 12 × h , бунда ℓ - тахтанинг узунлиги (устунлар орасидаги масофа), см; h – тахтанинг эни ўлчами, см. Узунлиги 3 м дан зиёд бўлган маҳкамлаш тахталарини яхлит кўп таянчли тўсин сифатида қаралиб ҳисобланади, қисқа тахталарни эса (шитли маҳкамлаш усулида) статик аниқ масаладаги иккита таянчли тўсин каби ҳисобланади. Тиргакларни эгилувчанликка текширилади. Маҳкамлаш 48-расм. Оғма тиргакли маҳкамлаш. 1- устун; 2-маҳкамланган тахталар; 3- оғма тиргак .

қисмларини ҳисоблашда тахта намлиги 0,75 коэффициент қўлланилиб ҳисобланади. Алоҳида тахталар ва устунлардан йиғиладиган маҳкамлаш қурилмаларини жойидан ажратиб олиш айрим хавфли вазиятларини юзага келтиради; бундан ташқари улар қувурларни йириклаштириб ёки секцияли қилиб траншеяга тушириш пайтида ноқулайлик туғдиради ва тиргакларини олишга тўғри келади. Инвентар маҳкамлаш қурилмалари индустриялашган бўлиб, уларни траншеяга ташқаридан механизм ёрдамида тушириб ўрнатиш мумкин бўлади. Катта ҳажмдаги ишлар бажарилаётганида ва уларни оқим усулида ишлаб чиқарилаётган бўлса, ҳажмий маҳкамлаш қурилмаларидан фойдаланилади, улар диаметри 600, 1200, 2000 мм бўлган коллекторлар ва қувурларни ўрнатишда самарали ҳисобланиб, шу билан бирга ишларнинг хавфсизлигини таъминлайди. Намга тўйинган грунтлар қазилмаларида шпунтли маҳкамлаш қурилмаларидан фойдаланилади. Траншеяларнинг эни ўлчами катта бўлган тақдирда тортқили ёки устунга қия тиргакли маҳкамлаш қурилмалари қўлланилади. Траншеялар ва котлованларни қазиш ишларида хавфсизлик қоидалари ҚМҚ ва бошқа меъёрий ҳужжатларда келтирилади.

Адабиётлар рўйхати. 1.Пчелинцев В. А. и др. Охрана труда в строительстве: Учеб. для строит. Вузов и фак. – М.: Высш. Шк., 1991. – 272 с.: ил. 2.Охрана труда в строительства. Инженерные решения: Справочник/В. И. Русин, Г. Г. Орлов, Н. М. Неделько и др. – К.: Будивельник, 1990. –208с. 3.Охрана труда в строительства. Учебник для техникумов. Изд. 2-е, перераб. и доп. М., Стройиздат, 1975, 263с. 4.Йўлдошев О.Р., Рахимов О.Р., Хўжақулов Р.Т., Ҳасанова О.Т., “Меҳнатни муҳофаза қилиш”, Тошкент-2005. 5.Х.Раҳимова, А.Аъзамов, Т.Турсунов. Меҳнатни муҳофаза қилиш.Т. – “Ўзбекистон” -2003. 6.G ΄ .Yo.Yormatov, O.R.Yuldoshev, A.L.Xamrayeva. Hayot faoliyati xavfsizligi (Darslik), Toshkent, «Adolat», 2009. 7.Ў.Йулдошев, У.Усмонов, О.Қудратов. Меҳнатни муҳофаза қилиш (Ўқув қўлланма), Т. “Меҳнат”, 2001. 8. Л.Г.Дикман . «Организация, планирования и управление с троительным производством» Москва, Высшая школа, 1998 г. 480 стр . 9. Т.М.Махматкулов, Г.Ш.Шомирзаев, А.Райимкулов. «Ҳаётий фаолият хавфсизлиги» фанидан маърузалар матни. ТАТУ Самарқанд филиали. Самарқанд-2007.

Похожие

Механизациялашган мелиорация ишларини бажаришда техника хавфсизлиги талаблари

Қиш давридаги қурилишларни олиб боришнинг хавфсизлик чоралари

Арқон ва юк қамровчи қурилмалардан фойдаланишда хавфсизлик чоралари

Ғишт-тош ишлари арматура ва бетон ишларида хавфсизлик чоралари

Қурилиш-монтаж ишларида хавфсизлик техникаси хавфсизлик