Sulak bezlari - Валеология - Рефераты

Sulak bezlari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

114.95703125 KB

Sulak bezlari Reja: 1. Sulak bezlari 2. Jag’ osti bezi. 3. Til osti bezi.

So’lak bvzlari alohida-alohida joylashgan 3 juft yirik: quloq oldi (glandula parotis), jag’ osti glandula submandibularis va til osti (glandula sublingualis) bezlaridan hamda og’iz bo’shlig’ining shilliq pardasida joylashgan juda ko’p mayda: l a b, l u n j, t i l, tanglay bezlaridan iborat. Barcha so’lak bezlari tuzilishiga ko’ra naysimon, al’veolyar va al’veolyar-naysimon bezlarga (190- rasm), ishlab chiqargan sekretining xususiyatiga ko’ra shilliq bezlari, oqsil bezlari va aralash bezlarga tafovut qilinadi. 190- rasm. So’lak bezlarining tuzilishi. A - jag’ sstp bezining bo’lakchasn; B - til osti bezining bo’lakchasi; V - qulsq oldi bezining bo’lakchasi; G - bez turli bo’limlarining ko’ndalang kesimi. 1 - chiqaruv yo’li; 2 - so’lak gaylari; 3 - kiritma naGlgr; 4 - sqsil 1:shlab chiqaruvchi oxirgi bo’lim; 5 - shilliq ishlab chiqaruvchi oxirgi bo’lim; 6 - grglssh (skskliklliq! sekret ishlab chiqaruvchi oxirgi bo’lim; 7 - misepitelyal hujayralar (V. G. Elisesvdan).

Quloq oldi bezi. Bu bez murakkab tarmoqlangan al’veolyar bez bo’lib, sekreti sof oqsil. Bez tashqi tomondan nozik biriktiruvchi to’qimali kapsula bilan qoplangan, kapsuladan bez ichiga uni mayda bo’laklarga bo’luvchi to’siqlar - trabekulalar tarmoqlangan (191-rasm). Bu biriktiruvchi to’qimali to’siqlarda qon tomirlar, so’lak naylari, nerv tutamlari va hujayralari 191- rasm. Quloq oldi bezi. Gematoksilin-eozin bilan bo’yalgan. Ob. 10, ok. 10. 1 - bo’lakchalar orasidagi siyrak tolali biriktiruvchi to’qima; 2 - bezning oxirgi bo’limi; 3 - so’lak chkqaruv nayiping kiritma qgsmi; 4 - so’lak naychasi; 5 - qon tomirlar; 6 - ekskretor nay.yotadi. Quloq oldi bezining har bir bo’lakchalari oxirgi sekretor pufakcha - atcinuslardan va chiqaruv naylaridan iborat. Atcinus-lar ikki xil hujayralardan tuzilgan. Atcinuslarni tashkil etgan, sekretor xususiyatiga ega bo’lgan, piramidasimon hujayra-larning yadrosi yumaloq bo’lib, hujayraning bazal qismida joy-lashadi. Bu hujayralarning yadro ustki qismi mayda oksifil sekretor donalar tutsa, kengroq bazal qismi bazofil xususiyati-ga ega. Sekretor hujayrasining uchida mikrovorsinkalar mav-jud, apikal tcitoplazmada ko’pgina sekret donalari joylashadi. Ularning miqdori hujayraning ish holatiga ko’ra o’zgarib tura-di. Oqsil sekretciyasida ishtirok etuvchi hujayralari orasida hujayralararo sekretor nay bo’lib, hujayra mahsuloti shu nay orqali atcinus bo’shlig’iga tushadi. Atcinusnintc ikkinchi hujayrasi atcinus hujayralarini o’zi-ning uzun o’simtalari bilan o’rab turuvchi va atcinus hujayrasi bilan bazal membrana o’rtasida joylashgan mioepitelial hujay-ralardir.

Mioepitelial hujayralar og’iz bo’shlig’i epiteliy hujayra-larining hosilasi bo’lsa-da, bajaradigan faoliyati - qisqarish funktciyasi mushak elementlarini eslatadi. Bu hujayralar atci-nus epiteliy hujayralarini har tomondan o’rab turganligidan ular «savatsimon hujayralar» deb ham ataladi. Mioepitelial hujayralar tcitoplazmasida joylashgan maxsus qisqaruvchn fibrillalar bu hujayraning atcinus epiteliysini siqib, hujayra sekretini atcinus bo’shlig’iga chiqarib berishni ta’min etadi. Bezning chiqaruv naylari bo’lakchalar ichki (ductus intralo-bilaris), bo’lakchalararo (ductus interlobularis) naylardan va bez-ning u m u m i y nayidan (ductus excretorior seu glandulae) iborat. Bo’lakchalar ichki nayi o’z navbatida kiritma qismdan (dustus intercalatus) va so’lak naylaridan tashkil topgan. CHiqaruv naylari kiritma qismdan boshlanadi. Kiritma nay past kubsimon epiteliydan tuzilgan bo’lib, ularning bazal mem-branasida mioepitelial hujayralar joylashadi. Bu kiritma naylar so’lak nayiga o’tadi. So’lak nayi bir qavatli oksifil tcitoplazmali tcilindrsimon epiteliy bilan qoplangan. Bu hu-jayralarning bazal qismida plazmatik membrananing burma-lari orasida ko’plab tayoqchasimon mitoxondriyalar joylashib bazal chiziqlar hosil qiladi va shuning uchun ham bu tuzilma chiziqli nay (dustus stratus) ham deb ataladi. Mazkur hujay-ralar tcitoplazmasida joylashgan donalar va pufakchalar so’lak nayining sekretor faoliyatidan, so’lak hosil bo’lishida ishtiro-ki borligidan darak beradi. So’lak nayi bo’lakchalararo nayga o’tadi. Bu nay ikki qavat tcilindrsimon epiteliy bilan qopla- nib, nay yiriklashgai sari uning epiteliysi ko’p qavatli bo’lib boradi. Bo’lakchalararo naylar umumiy nayga qo’shiladi. Bu nay-lar ko’p qavatli kubsimon va nayning og’izga ochilish joyida ko’p qavatli yassi epiteliy bilan qoplangan bo’lib, yuqorigi katta Jag’ tishi sohasida lunjning shilliq qavatiga ochiladi. Jag’ osti bezi. Bu organ tuzilishiga ko’ra al’veolyar-naysimon, sekretining xarakteriga ko’ra aralash ham oqsil, ham shilliq ishlab chiqaruvchi bezdir. Bez tashqaridan yupqa birik-tiruvchi to’qimali kapsula bilan qoplangan. Kapsula bezni bo’-laklarga bo’lib biriktiruvchi to’qimali trabekulalargacha davom etadi. Har bir

bo’lak o’z navbatida, quloq oldi bezi singarn, atcinus va sekret chiqaruv nayining boshlanish qismlaridan ibo-rat. Bu bezda ikki xil - sof oqsil hujayralaridan va ham oq-sil, ham shilliq ishlab chiqaruvchi hujayralardan tashkil topgan. atcinuslar tafovut etiladi. Sof oqsil ishlab chiqaruvchi hujayralardan iborat atcinuslar ko’p bo’lib, ularning tuzilishi quloq oldi bezi oxirgi sekretor qismi kabi tuzilishiga ega. Aralash sekretor bo’limlari sof oqsil ishlovchi atcinuslardan yi-rikroq bo’lib, 2 xil: oqsil va shilliq ishlovchi hujayralardan tashkil topgan. SHilliq hujayralar (mucocyti) yirik bo’lib, atcinusning markaziy qismini egallaydi. Hujayra yadrosi juda yassilangan va zichlangan bo’lib, doimo uning bazal qismida joylashadi. SHilliq hujayralar tcitoplazmasi oqish bo’lib shilliq sekreti tutgani uchun katak- katak ko’rinishga ega va mutcikarmin bilan yaxshi bo’yaladi. Aralash hujayrali atcinuslar (192-rasm) tarkibida oqsil hujayralar shilliq ishlab chiqaruvchi hujayralar yonida o’ziga xos yarim oysimon tuzilma (Jianutctci yarim oyi) sifatida ajralib turadi. Jag’ osti bezining so’lak chiqaruv naylari quloq oldi bezi- 192-rasm. Jag’ osti bezi. Gematoksilin-eezinbilan bo’yalgan. 06. 60, ok. 10. 1 - aralash oxirgi bo’lim; a - shilliq hujayralar: b - Jinutctci yarim oylari (oqsnl hujayralar); 2 - mioepitelial hujayra; 3 - so’lak naychasi. ning naylari kabi tuzilishga ega bo’lsa ham, lekin kiritma nay bu erda qisqaroq bo’ladi, chunki bez taraqqiyoti davrida nayning bir qismi shilliq ishlab

chiqaruvchi hujayralar hosil bo’lishiga sarflanadi. Bosh chiqaruv naylari - Vartonov nayi til yuganchasi sohasida til osti bezi nayining yoniga ochiladi. Til osti bezi. Til osti bezi murakkab al’veolyar-naysimon, tarmoqlangan bezdir. Til osti bezida uch xil: aralash - ham shilliq, ham oqsil ishlab chiqaruvchi, sof shilliq hamda kam miqdorda faqatgina oqsil ishlab chiqaruvchi hujayralardan tashkil topgan atcinuslar bo’ladi (193-rasm). Oqsil hujayralar aralash hujayrali atcinuslarda jag’ osti bezi hujayralariga o’xshash Jianutctci yarim oylarini hosil qilib joylashadi. Til osti bezining so’lak chiqaruv nayi yirik so’lak bezlariga o’xshash tuzilgan bo’lsa ham, bu erda nay o’ta kalta bo’ladi. Bezning bosh chiqaruv nayi til yuganchasiga ochiladi. Bez stromasida qon tomirlar, nerv tolalari va sekret chiqaruv naylari joylashadi. Bezlarga kiruvchi arteriyalar so’lak naylari tarmoqlari bo’ylab tarqaladi. Ulardan shu naylarni ta’minlovchi arteriolalar shoxlanib ketadi. Oxirgi sekretor bo’lim - atcinuslarga kelgan arteriyalar shoxobchalari kapillyarlar to’rini hosil qiladi. So’lak bezlari parasimpatik nerv sis- 193-rasm. Til osti bezi. Gematoksil’n-eezin bklan bo’yal1E1. 06» 10. oi. 1Q. I- shilliq ishlab chiqaruvchi oxnrgi bo’lkm; 2 - shilliq ishlab chnqaruvchi hujayralar. temasining kranial qismi va simpatik nerv sistemasining ko’k-rak qismidan nerv bilan ta’minlanadi. So’lak bezlari jarohat-langanda yaxshigina qayta tiklanish

xususiyatiga ega. So’lak tarkibi va uning mohiyati. Hamma so’lak bezlari va mayda so’lak bezchalari sekretlari qo’shilib, umumiy so’lakni hosil qiladi. Uning tarkibiga 99,5% suv, anorganik moddalar, ' ya’ni tuzlar va organik moddalardan bir qanna fermentlar - ptialin, mal’taza, lipaza, peptidaza va proteinazalar kiradi. Bundan tashqari, unda mutcinlar, hujayra elementlaridan epiteliy va leykotcitlar uchraydi. So’lakning tarkibida turli xil bakteriyalar uchraydi. So’lak oziq moddani namlaydi, yumshatadi, yarim suyuq holatga keltirib chaykash va yutishni engillatadi. So’lak tarkibidagi fermentlar ta’siri uning zarur faoliyatidan biridir. Og’iz bo’shlig’idan boshlab karbon suvlar parchalanadi. So’lak yordamida organizm bir qancha organik va anorganik chiqindilardan (siydik kislotasi, kreatin, yod va boshqalar) to-zalanadi. So’lak bezlarining himoya faoliyati bakteritcid xususiyatga ega bo’lgan lizotcim moddasini ajratishdan iborat. So’lak tarkibida insulin, parotin, epiteliyning o’sish faktori va boshqa shunga o’xshash gormon va biologik aktiv moddalarning bo’lishi so’lak bezlari endokrin vazifani ham bajaradi, deyishga asos bo’ladi.

Adabiyotlar: 1. Narziyev D.X., T.: “Mexnat”1986 2. Kodirov E. “Gistologiya” T.: “O’qituvchi” 1994 3. Alimov D.A. Gistologiya va Embriologiya. T. “ O’q ituvchi” 4. Vrakin V.F. “Morfologiya selskoxozyaystvennix jivotnix” M.: “Kolos” 1984.

Похожие

Buyrak usti bezlari (glandula suprarenalis)

Sekresiya bezlari fiziologiyasi va uning yoshiga xos xususiyatlari jinsiy etilishi

Bolalar salomatligi xolati va uni himoyalash

Teri va uning hosilalari

Yutqin