O’pkaning tuzilishi - Валеология - Рефераты

O’pkaning tuzilishi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

192.103515625 KB

O’ pka ning tuzilishi Reja: 1. O’pkaning tuzilishi 2. O’pka yuza epiteliysi hujayralari

O’ pkalar Upkalar ko’krak bo’shlig’ining katta qismini egallab turuvchi va nafas olish devorlariga qarab o’z shaklini doim o’zgartirib turuvchi juft organdir. Ung o’pka 3 bo’lakdan, chap o’pka esa 2 bo’lakdan iborat. Upka tashqi yuzasi seroz parda - vistceral plevra bilan o’ralgan. O’pkaning tuzilishi Upkalar havo o’tkazish yo’llari, bronx daraxti (arbor bronc-hialis) va nafas olish sistemasining respirator bo’limi - al’-veolalar sistemasidan tuzilgan (arbor alveolaris). Ung va chap o’pka 10 tadan bronx - o’pka segmentlaridan tuzilgan bo’lib, har bir segment o’pka parenximasining bir qismidir. Segmentda o’pka ichidagi yirik bronxlar va uning tarmoqlari hamda o’pka arteriyasi va venalar ham bo’ladi. Segmentlar bi-riktiruvchi to’qimali to’siqlar bilan ajralib turadi. Upkaning har bir bo’lagi biriktiruvchi to’qimali to’siqlar orqali bo’lakchalarga bo’linadi. Bu to’siqlarda turli kalibrda-gi bronxlar, qon tomirlar va nervlar joylashadi. Upkaning bronx daraxti. Bronx devori bronx da-raxti bo’ylab bir xil tuzilishga ega emas. Bronx diametrining kichrayishi bilan uning tuzilishi o’zgarib boradi. Bronxlarning shilliq pardasi traxeyadagi singari kiprikli tcilindrsimok, qadahsimon, bazal va endokrin hujayralar tutadi. Bronxlar-ning distal qismida va terminal bronxlarda yana mikrovorsin-kalar tutuvchi (hoshiyali), kipriksiz va sekretor hujayralar-ham uchraydi. Kipriksiz hujayralar prizmatik shaklga ega bo’lib, uning apikal qismi kiprikli hujayralardan bo’rtib turadi. Bu hu-jayraning vazifasi hali to’liq o’rganilmagan. Apikal qismida mikrovorsinkalar tutuvchi hoshiyali hujayralar kalta mikro- vorsinkalar tutib, xemoretceptor vazifani o’tasa kerak. Sekre-tor hujayralar yuqori qismi gu.mbaz singari bo’rtib chiqqan. Bu hujayralar kiprikcha va mikrovorsinkalar tutmaydi. Hujayra organellalaridan Gol’ji kompleksi, donador endoplazmatik to’r yaxshi rivojlangan. Bu hujayralar surfaktantni parchalov-chi fermentlar ishlaydi.

Bosh bronxning ichki diametri 15 mm bo’lib, traxeyaning ikki o’pkaga ajralgan qismidan boshlanadi va tuzilishi traxeya tuzi-lishini eslatadi. Ammo traxeya tuzilishidan farqli ravishda, uning tog’ay halqalari yaxlit halqa shaklida tuzilgan. Bu esa bronx diametrining barqarorligini ta’minlaydi va havoni bemalol o’tkazadi. Ikkinchi tartibdagi bronxlar bo’lak va segmentlar ichida bo’-lib, ularning diametri 5 mm dan 10 mm gacha bo’ladi. Ularning devori ham traxeya singari 4 pardadan tuzilgan. Bu bronxlar-ningshilliq pardasi ko’p miqdorda qadahsimon hujayralar tutuv-chi bir qavatli ko’p qatorli tcilindrsimon kiprikli epiteliy bilan qoplangan (157-rasm). Epiteliy ostida shilliq pardaning xususiy qavati joylashib, u elastik tolalarga boy siyrak to-lali shakllanmagan biriktiruvchi to’qimadan iborat. SHilliq va shilliq osti pardalari chegarasida shilliq pardaning mushak plastinkasi joylashadi. Bu plastinka o’z navbatida 2 ta yupqa pardalardan: ichki aylana joylashgan silliq mushak hujayra-laridan, tashqi uncha rivojlanmagan bo’ylama joylashgan sil-liq i mushak hujayralarining ayrim tutamlaridan tashkil topgan. Mushak plastinkadan so’ng, shilliq osti qavati joy-lashib, siyrak tolali shakllanmagan biriktiruvchi to’qimadan tuzilgan. SHilliq osti pardada aralash (shilliq oqsil) bezlarining (glandula bronchialis) oxirgi bo’limlari joy-lashib, ularning chiqaruv yo’llari epiteliy sathiga ochiladi.

157-OsSM. Hilpillovchi epiteliy hujayralariniag elektron mikrofetografiyasi r x 37. 500. 1 - tpaxeya b-?shliri; 2 - kip rikchalar; 3 - knprikchalarning ko’ndalang kesimv; 4- fibril-lalar; 5 - bazal » anachalar; 6 - mitoxsndriyalar; 7 - endoplazmatik to’r . Fibroz-tog’ay parda noto’g’ri shakldagi, alohida-alohida joy-lashgan gialin tog’ay plastinkalaridan iborat bo’lib, ular o’za-ro zich tolali biriktiruvchi to’qima bilan bog’langan. Bu to’qima tog’ay fibroz to’qimasiga o’tib ketadi. Fibroz-tog’ay pardasidan so’ng siyrak shakllanmagan birikturuvchi to’qimadan tuzilgan adventitciya pardasi yotadi.

Bronx diametrining kichrayishi bilan tog’ay plastinkalari-ning kichiklashishi va kamayishi, shilliq pardaning mushak plastinkasida esa mushak tolalarining ko’payishi kuzatiladi. Iirik bronxlar tarmoqlanib, diametri 2-5 mm bo’lgan o’rta kalibrdagi bronxlarni hosil qiladi. Bu bronxlar bo’lak osti bronxlari ham deb ataladi. Ular yuqorida qayd qilingan bronx-larning tuzilishini asosan qaytarsa ham, lekin ba’zi tomon-lari bilan farq qiladi. Urta bronxlarda ko’p qatorli tcilindrsimon epiteliy past-roq, qadahsimon hujayralar kamroq, ammo shilliq pardaning muskul plastinkasi kuchliroq rivojlangan bo’ladi. SHilliq osti pardada bezlar kamroq bo’lib, gruppa-gruppa bo’lib joyla-shadi. Fibroz-tog’ay pardasi tolali biriktiruvchi to’qimalardan iborat bo’lib, uning tarkibida elastik xarakterga ega kichik tog’ay plastinkalari (tog’ay orolchalari) ni uchratish mumkin. Tashqi adventitciya pardasi siyrak shakllanmagan biriktiruvchi to’qimadan tuzilgan bo’lib, u bo’lakchalararo biriktiruvchi to’qi-maga o’tib ketadi. Urta kalibrdagi bronxlar tarmoqlanib, dia- metri 1-2 mm bo’lgan kichik yoki o’pka ichki bronxlarini hosil qiladi. Bronxlarda epiteliy kiprikchali bo’lsa ham, ammo bir qatorli tcilindrsimon bo’lib qoladi. Qadahsimon hujayralar yo’qola boshlaydi. SHilliq pardaning mushak plastinkasi yaxshi rivojlanmagan bo’lib, shilliq osti pardada bszlar yo’qolgan bo’ladi. Fibroz- tog’ay pardasi ham bo’lmaydi. Kichik bronxlar tarmoqlanib, diametri 0,5 mm bo’lgan oxirgi yoki terminal bronxiolalarni (bronchiolus terminalis) hosil qiladi. Bu bronxiolalarning shilliq pardasi kiprikchali bo’l-magan kubsimon mikrovorsinkali va sekretor epiteliy bilan qoplangan (158-rasm). Epiteliy ostida elastik tolalari bo’y-lama joylashgan shilliq pardaning xususiy qavati joylashadi. Ularning orasida silliq mushak hujayralarining ayrim tolalari yotadi. Terminal bronxiolalar bronx daraxtining oxiri bo’lib, ulardan so’ng al’veolalar daraxti yoki o’pkaning respirator bo’limi boshlanadi. Upkaning’ respirator bo’limi. Bu bo’limning morfologik bir-ligi o’pkaning atcinusi hisoblanadi. O’pka atcinusining soni ik-kala o’pkada 20 mingg’a yaqin bo’lib, ular respirator bronxioladan boshlanadi. Birinchi tartibdagi respirator

bronxiola ikkinchi tartibdagi bronxiolaga, u esa uchinchi tartibdagi bronxiolaga bo’linadi. Uchinchi tartibdagi respirator bronxiola al’veolyar yo’llarga (ductus alveolaris) bo’linadi, har bir al’veolyar yo’l esa al’veolyar qopchalar bilan tugaydi (sacculus alveolaris). iss -pasm Haiac yullari shilliq qavati epiteliy hujayralarining ul’tramikro-yuo (YU. I. Afanas’evdan, 1989). 1 kipoikln xujayralar; 2 - qadahsimon hujayralar; 3 - endokrin hujayralar; 4 - 6a-chyaT hujayralar- 5 - k; priksiz epnteliy; 6 - sekretgr hujayralar; / - mikrovorsnkali zal hujairalar, » ] tOn ] J 1 JIJ J 1) epnteliy; 8 _1 1!e rv tola; 9 - bazal membrana. Al’veolyar qopchalar esa al’veolalardan tashkil topgan (159- rasm). Atcinuslar bir-biridan biriktiruvchi to’qima orqali aj-ralib turadi. 12-18 atcinus esa o’pka bo’lagini hosil qiladi. Respirator bronxiolalar bir qavatli kubsimon, kiprikchasi bo’lmagan epiteliy bilan qoplan-gan bo’lib, uning ostida siyrak biriktiruvchi to’qimali plasgin-ka; undan so’ng esa ayrim sillyq mushak hujayralari bo’ladi. Ter-minal bronxiolalardan farqli ra-vishda, respirator bronxiolalar devorida al’veolalar joylashib, ular bronxiola ichiga ochiladi. Al’veola yo’llari bir qavat epiteliy bilan qoplangan bo’lib, uning ostida siyrak biriktiruvchi to’kimali bazal plastinka yotadi. Al’veola yo’llari devorlarida bir o’nlab al’veolalar yotadi. Al’veola qopchalari al’veolalariborat bo’lib.ch katta odamda alveolaning diametri 0,25 mm dan oshmaydi. Al’veolaning umumiy sathi nafas olganda 100-120 m 2 ga teng. Al’veolalar orasida bitiruvchi to’qimali ingichka to’siqlar yotib, ularda qon kapilgari joylashadi. Al’veolalarning al’veolyar

yo’llari va qopchalar bo’shlig’iga o’tish joyi-da, al’veolalararo birikitiruvchi to’qimada ayrim silliq mu-shak hujayralari joylashadi. Al’veolalar o’zaro diametri 10- 15 mkm keladigan al’veolyar teshikchalar bilan aloqa qiladi. Al’veola ochiq pufakchani eslatib, ich tarafdan bazal membra-nada yotuvchi bir qavatli al’veolyar epiteliy bilan qoplangan. Bazal membranaga tashqi tomondan al’veolalararo to’siqlarda yotuvchi qon kapillyarlari tegib yotadi. SHu erning o’zida asosan elastik va qisman retikulin, kollagen tolalarning zich to’ri bo’lib, ular ham al’veolani o’rab turadi. YUqorida qayd qilin-gan tolalar va qon kapillyarlari hujayra oraliq moddada joylashadi. Al’veolalar bir-biriga zich tegib yotgani uchun ular orasidagi qon kapillyarlari bir tarafdan bir al’veolaga, ikkinchi tomondan boshqa al’veolaga tegib yotadi (160-rasm). Kapillyarlarning diametri 5 mkm gacha bo’lgani uchun bu erda qon sekin oqadi va eritrotcitlar cho’zilib, bir qator bo’lib joy-lashadi. Bu holat kapillyarlarda oqayotgan qon bilan al’veola bo’shlig’idagi havo o’rtasida gaz almashinishi uchun optimal sha-roit yaratib beradi. 159- rasm. Atcinus. ! - birinchi tartibdagi respirator bron-xkola; 2 - ikkinchi taribdagi respira-tor bronxiola; 3 - uchinchi tartibdagn respirator bronxchola; 4 - al’veola yo’l-larn; 5 - al’veola xaltachasi (YU. I. -:asevdan, I9S9).

SHE-rkch. Al’zeel! tuzilishi (sxema). - al’veola; 2 - al’eeelaning regpireger xujayrasi; 3- epggeliyning bazal membra-nasi; 4 - qon tomir kapillyarining endoteliy hujayrasi; 5- endoteliyning i - bazal membranasya; 6- al’veelalar oragidagi bnrikgiruvchi tuqima hujayralari va tolala-ri; 7 - elaogik tolaldr. Sgrelkpdr ggchplo almeshinuvini ko’'rsatadi (E. F. Kotov-skiydan). Al’veola devori respirator -I tip al’veolyar respirator hujayralari (I tip al’veolotcitlar) va o’pka epiteliysining II tip al’veolyar epiteliy hujayralari (II tip al’veolotcitlar) va kam uchraydigan neyroepiteliy hujayralari bilan qoplan-gan. Upka al’veolasini qoplovchi I tip hujayralarning yadrosi joylashgan o’rni qalin bo’lib, chekkalari yupqalashib ketgan bo’-ladi (161-rasm) va bu hujayralar al’veola yuzasini ingichka parda kabi qoplaydi. Bu hujayralar yuzasida anchagina tcito-plazmatik vorsinkalar mavjud bo’lib, bu tuzilmalar shu respi-rator

epiteliyning havo bilan to’qnashgan yuzasini oshirib be-radi. I tip al’veolyar epiteliyning bazal qismi tekis bo’lib, bazal membranada yotadi. SHu bazal membrana va hujayra asosi oralig’ida ingichka, elektron och zona mavjud. Bu zona ayrim hollarda hujayraning erkin siljishini ta’minlaydi. Hujayra Gol’ji kompleksi uncha rivojlanmagan va mayda pufakchalar-dan iborat. Mitoxondriyalar mayda va ularning tuzilishi odat-dagi ko’rinishga ega bo’lib, hujayraning qalinlashgan qismi - yadro atrofida joylashadi. Endoplazmatik to’r bu hujayralarda unchalik rivojlanmagan va, asosan, ayrim membranalardan ibo-rat. Hujayraning iitoplazmasi bo’ylab ayrim erkin ribosoma-lar va pinotcitoz pufakchalar joylashadi. Upka yuza epiteliysi hujayralarining yadrosi ovalsimon yoki yumaloq shaklda bo’lib, kattaligi 4-6 mkm, ular yaqqol ko’rinadigan yadro pardasi bi-lan o’ralgan. YAdroda doimo 1-2 ta yadrochalarni ko’rish mumkin. N tip al’veolyar epiteliy hujayralari keng asoslari bilan bazal membranada yotuvchi. kattaligi 8-12 mkm keladigan, oval-simon yoki ko’p burchakli hujayralardir. Ular o’pka respirator bo’limining yuqori differentciallashgan hujayralaridir. Elekt-ron mikroskop orqali qaralganda u I tip al’veola hujayrala-

161-rasm, Respirlter bo’lim. Al’ze>l1nl1g elekgren mikre’otogra’iyasi. X 10.000. I- al’veela bo’shlig’i; 2 - kapillyar; 3 - al’ze:)Laning respirator hujayrasi; 4 - al v eolaning sekretor hujayra; 5 - jp-irpj i,ir, 6 - «havo-qen» to’sig’i (bar’eri). ridan farqlanib, hujayra mitoxondriyalari yaxshi rivojlangan, Gol’ji kompleksi va endoplazmatik to’r hamda o’ta ko’p osmiofil kiritmalar va boshqa tuzilmalar ko’rinadi. Hujayraning al’-veola bo’shlig’iga qaragan plazmatik membrana yuzasida ayrim-ayrim mikrovorsinkalar hosil bo’ladi. Hujayraning yonbosh yuzasida uning yo’nalishi nisbatan tekis, bazal qismi esa juda ko’p o’siqlar va bo’rtmalar orqali bazal membrana bilan bog’la-nadi. Gol’ji kompleksi II tip al’veola epiteliysi hujayralari-da, odatda, yaxshi rivojlangan va bir necha parallsl’ joylash-gan membranalardan, yirik vakuola va

mayda pufakchalardan tashkil topgan. Uning eng ko’p uchraydigan tuzilmasi vakuola va pufakchalardir. Gol’ji kompleksi hujayralarning yuqori qis-mida, yadroning atrofida joylashadi. Mitoxondriyalar al’veo-lyar epiteliy hujayralarida juda ko’p. Ularning kattaligi 0,4-0,5 mkm ga etadi. Donador endoplazmatik to’r II tip al’veola epiteliysi hu-jayralarida, odatda, yaxshi rivojlangan juda ko’p vakuolalar va kanalchalardan iborat. Ularning sirtida ko’plab ribosomalar joylashadi. Donador to’r ko’pincha yadro ustki sohasida joyla- shadi. Hujayra tcitoplazmasida ko’p miqdorda erkin ribosoma-lar mavjud. Silliq retekulum tanachalar yoki pufakchalar sistemasidan iborat bo’lib, ko’pincha yadro osti sohasida joylasha-di. Bu organellalardan tashqari, al’veolyar epiteliy hujayra- larida, maxsus plastinkasimon osmiofil kiritmalar bo’ladi. Bu tuzilmalar bir qavatli membrana bilan o’ralgan burma yoki to’plangan holda joylashgan ipchalardan tashkil topgan. Hujay-ra tcitoplazmasida, shuningdek, ko’plab yog’ donachalari ko’rinadi. Bu al’veola epiteliysi hujayralarida, odatda, yadro yumaloq shaklga ega. Bu II tip al’veola hujayrasi surfaktant nomini olgan lipoproteid moddasini ishlab chiqaradi. Bu modda nafas chi-qarganda al’veolalar devorining yopishib qolmasligini hamda al’veolotcitlardan havo o’tishida qulay sharoit yaratilishini ta’min etadi. Upka yuza epiteliysi hujayralari va al’veolyar epiteliy hu-jayralari yupqa bazal membranada joylashgan. Al’veolalarni o’ragan qon kapillyarlari endoteliysining bazal membranasi ham xuddi shunday tuzilishga ega. SHu ikki bazal membrana o’r-tasida biriktiruvchi to’qima pardasi joylashadi. Bu parda re- tikulin, kollagen va o’ziga xos, deyarli elastik tolalardan hamda gomogen moddadan tashkil topgan. Mana shu juda yaqin yotgan ikki bazal membrana va I tip al’veolyar hujayralar bi-lan kapillyarlar endoteliy hujayralarining yadrosiz yupqa qismlari qon-havo to’sig’ini (aero-gematik bar’er) hosil qi-ladi. Respirator va endoteliy hujayralarining havo-qon to’sig’ini hosil qilgan yuzalarining ATF ga mo’lligi hamda bu hujayra-larda mavjud bo’lgan ko’pgina pinotcitoz pufakchalar havo-qon bar’erining havo transportida katta ahamiyatga ega ekanligini ko’rsatadi.

Al’veola devorida yuqorida ko’rsatilgan II tip hujayralar-dan tashqari III tip (neyroepitelial) al’veolotcitlar ham ta-fovut etiladi. Bu hujayralarning apikal qismida ko’pgina kalta mikrovorsinkalar mavjud. III tip hujayralar anchagina kam bo’lib, al’veola pufakchalari, al’veolali yo’llar va respi-rator bronxiolalar devorlarida ahyon-ahyonda uchrab turadi. Neyroepitelial hujayralar turli nerv oxirlariga ega. Bu hujayralarni xemoretceptor hujayralar deb hisoblash mumkin. Ular surfaktant tarkibiy qismilarni parchalashda ishtirok etadi. Al’veola devorida yuqorida qayd qilingan hujayralar-dan tashqari makrofaglar ham uchraydi. U yot moddalarni va qisman surfaktantni yutib parchalashi mumkin. Makrofaglar al’veola devoriga al’veolalar orasidagi biriktiruvchi to’qima-dan o’tadi. Upkalarning qon bilan ta’minlanishi . Upkalar ikkala qon aylanishi doirasidan qon bilan ta’minlanadi. Bir tomondan o’pkalar bronxial arteriyalar orqali katta qon aylanish doira-sidan qon olsa, ikkinchi tomondan, ularga havo almashinishi uchun o’pka arteriyalaridan, ya’ni kichik qon aylanish doirasidan venoz qon keladi. Upka arteriyasining tarmoqlari bronxial daraxt bo’ylab, al’veolalar asosigacha etib boradi. Al’veolyar kapillyarlar venulalarga to’planadi, ular esa yig’ilib o’pka venalarini hosil qiladi. Bronxial arteriyalar bevosita aortadan tarmoqlanadi va o’pka to’qimasini arterial qon bilan ta’minlaydi. Bronxlarning shilliq osti va shilliq pardalarida ular chigallar hosil qiladi. SHilliq pardada kichik va katta qon aylanish doiralari to-mirlari o’zaro anastomoz hosil qilib qo’shiladi. Upka tomirlarga eng boy organ. Ular organizmning boshqa qismlariga nisbatan o’rtacha 200 marta ko’p qon oladi. 70 kg og’irliqdagi odam tanasi bir sutkada o’rta hisobda 60 l O 2 sarf qiladi va 480 l SO 2 ajratadi. Upkalarda kislorodning gemoglobin bilan bog’lanishi kislo-rod partcial bosimi tufayli sodir bo’ladi. Limfatik sistema kapillyar tomirlarning yuza hamda chuqur tarmoqlaridan iborat. YUza tomirlar vistceral plevrada, bo’-laklararo to’siqlarda, qon tomirlar va bronxlar atrofida joylashgan. Bronxning shilliq va shilliq osti pardalarida limfa

tomirlari 2 ta chigal hosil qiladi. Limfatik sistemasi o’pka darvozasida yig’iladi va bronxial limfa tugunlariga to’p-lanadi. Upkaning nerv bilan ta’minlanishi simpatik va parasimpa-tik nerv sistema orqali amalga oshiraladi. Simpatik nervlar bronxlarni kengaytiruvchi va qon tomirlarni toraytiruvchi im-pul’slarni, parasimpatiklar esa, aksincha, bronxlarni toraytiruvchi va qon tomirlarni kengaytiruvchi impul’slarni o’tkazadi. Vistceral plevrada nerv oxirlariga boy ayrim sohalar aniqlangan. Upkaning yoshga tcarab o’zgarishi. YAngi tug’ilgan bolalarda o’pka al’veolalari juda kichik bo’ladi. Go’dak hayotining birinchi oylarida al’veolyar yo’llar va al’veolalarning o’lchami katta-lashadi, lekin elastik tolalar hali ham oz miqdorda bo’ladi. Go’dak o’pkasi 3-5 yoshgacha o’z tuzilishining nozikligi va lim-fa tomirlariga boyligi bilan ajralib turadi. CHsh o’tishi bi-lan o’pkada limfa sistemasining qayta rivojlanishi sodir bo’-ladi. Al’veolalarning shakllanishi ularning elastik sinchinchng rivojlanishi bilan tugaydi. YOsh ulg’ayganda o’pka sklerozining rivojlanishi kuzatiladi va pnevmoskleroz vujudga keladi. Ba’zan biriktiruvchi to’qimada gialin tugunchalar hosil bo’ladi. Al’veolalararo to’siqlarning elastik tolalari ingichkalashadi, ba’zi joylarda esa uziladi. Buning natijasida o’pka to’qimasi o’zining elastikli-gini (cho’ziluvchanligini) yo’qotadi. Bu esa, al’veolalarning pufaksimon kengayib ketishiga (emfizema) sababchi bo’ladi. Nafas olish a’zolarining regeneratciyasi . Upkaning fiziolotik regeneratciyasi kam o’rganilgan. Nafas yo’llari epiteliysi-ling ko’chib, shilliq bilan birga tashqariga chiqarilib turishi aniqlangan. Kiprikli epiteliy kuyish, mexanik jarohatlanish kabilardan so’ng yaxshi tiklanadi. Upkaning bir qismini olib tashlanganda unda al’veolalarning kompensator gipertrofiyasi sodir bo’ladi. Lekin o’pka to’qimasida regeneratciya sust boradi, chunki jarohatlangan joyda biriktiruvchi to’qima zo’r berib rivojlanadi, bu esa o’pka tuzilmalarining xaqiqiy tiklanishini to’xtatib qo’yadi.

Adabiyotlar: 1. Narziyev D.X., T.: “Mexnat”1986 2. Kodirov E. “Gistologiya” T.: “O’qituvchi” 1994 3. Alimov D.A. Gistologiya va Embriologiya. T. “ O’q ituvchi” 4. Vrakin V.F. “Morfologiya selskoxozyaystvennix jivotnix” M.: “Kolos” 1984. 5. Sidorova M.V. M.: VO “Agropromizdat” 1991 6. Akayevskiy A.I. Anatomiya domashnix jivotnix M.: “Kolos” 1975 7. Sidorova M.V. Davidova Praktikum po anatomi s osnovami gistologii L.: “Selxozizdat” 1985 8. Vrakin V.F. embriologi selskoxozyaystvennux jivotnux M. “Kolos” 1982.

Похожие

Me’da osti bezining tuzilishi

Qon. Yurak-tomir va nafas olish tizimi

Ayiruv tizimi fiziologiyasi

Qon, qon aylanish tizimli fiziologiyasi, yosh hususiyatlari. Organizm ichki muhit- qon, limfa suyuqligi, ularning tuzilishi

Sitologiya