Главная страница
Рефераты
Транспорт
Йўл шароитини тавсифловчи кўрсаткичлар ва уларнинг ҳаракат хавфсизлигига таъсири
Йўл шароитини тавсифловчи кўрсаткичлар ва уларнинг ҳаракат хавфсизлигига таъсири
Загружено в:
20.09.2019
Скачано:
0
Размер:
826.5 KB
Скачать
Похожие
Йўл чизиқлари ва уларнинг характеристикаси
Йўл-транспорт ҳодисалари ва уларнинг кўрсаткичлари
Йўл ва йўл хўжалиги
Ҳайдовчи ва унинг ҳаракат хавфсизлигини таъминлашдаги ўрни
Хавфсиз ҳаракатланишни таъминлашда транспорт воситалари техник ҳолатининг аҳамияти
![Ҳаракат хавфсизлиги жиҳатидан йўл бўлакларини баҳолаш усулларидан бири проф. В.Ф.Бабков (3) томонидан ишлаб чиқилган хавфсизлик коэффициентидир . Хавфсизлик коэффициенти деб йўлнинг аниқ бир қисмидаги ҳаракат тезлигини нг КИСV шу қисмга кириб келишдаги энг юқори тезликка нисбатига айтилади , КИР V : КИР КИС Х V V К / ; (7) Хавфсизлик коэффициенти ёрдамида йўлнинг хавфли бўлагини аниқлаш учун хавфсизлик коэффициенти графиги қурилади. Бунинг учун текширилаётган йўлдаги ҳаракат тезлигининг чизиқли ўзгариши чизилади. Уни якка ҳолда ҳаракатланаётган енгил автомобилнинг назарий тезлигини ҳисоблаш ёки махсус жиҳозланган лаборатория автомобилини йўлдан тажрибавий ўтказиш орқали аниқланади. Тезлик тўғрисидаги олинган маълумотлар асосида текширилаётган йўлнинг хавфсизлик коэффициенти қийматининг ўзгариш графиги қурилади (2-расм). Автомобил йўлининг хавфли бўлакларини хавфсизлик коэффициенти билан аниқланганда 4.2-жадвалдаги қийматлардан фойдаланилади. Бошланғич тезлик ва тезланишлар кузатиш ёки автомобил-лаборатория ёрдамида аниқланади. Янги йўл лойиҳа қилинаётганда хавфсизлик коэффициенти қиймати 0,8 дан кичик бўлиши мумкин эмас. Таъмирлаш ёки қайта таъмирлаш лойиҳаларида йўл бўлакларидаги кузатиладиган тезликка боғлиқ равишда 2- жадвалда келтирилган хавфсизлик коэффициентларининг қийматидан кам бўлмаслиги керак. Автомобил йўлининг хавфли бўлакларини аниқлашда амалиётда кўпинча [3] ҳалокатлилик коэффициенти қўлланади. Ҳалокатлилик коэффициенти деб йўл бўлагининг режа ва кесимидаги ҳар хил элементларидаги ЙТҲнинг сонини йўлнинг эталон қисмидаги ҳодисалар сонига нисбатига айтилади. Ҳаракат миқдори 5000 авт/суткадан ошмайдиган,](/data/documents/8efbd4dc-8554-4e90-a93b-f8c7a73872f9/page-11.png)
![Йўлларнинг бир хил сатҳда кесишган жойи,асосий йўлдаги ҳаракат миқдори, авт/сутка 20 ва ундан кам 200-1000 1000-3000 3000-7000 7000 К 10 . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1,0 1,5 2,0 3,0 4,5 Тоғлик жойларда йўллар учун қўшимча тоғлик йўл ҳаракатининг аҳамиятини белгиловчи К 19 ва К 20 ҳалокатлилик коэффициентлари киритилади: Йўлнинг ҳаракат қисми чеккасидан ёнбошдаги тўсиқларгача бўлган масофа, м. 0,5 1,0 1,5 2,0 2,5 К 19 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2,0 1,75 1,4 1,2 1,0 Эгри-бугрилик (1 км масофага тўғри келувчи режадаги эгрилар сони) йўқ 1 2-3 4 5 6 7-8 9-10 К 20 эгри радиуси 20-80 м учун 0,5 2,5 2,0 3,0 3,5 3,0 2,0 1,0 К 20 эгри радиуси 80 м катта . . . . . . . . . . . . . . 0,5 1,0 1,2 2,0 3,5 4,4 - - Ўзбекистон ҳудудидаги сунъий суғориладиган ерлардан ўтган автомобил йўлидаги хавфли жойлар даражасини аниқлашда қўшимча ҳалокатлилик коэффициентини ҳисобга олиш керак.[18] К 21 - ҳаракат оқими таркибида неча фоиз трактор борлигини ҳисобга олувчи ҳалокатлилик коэффициенти (3-жадвал). 3-жадвал Оқим таркибидаги тракторлар, % Ҳаракат миқдори, авт/сутка 500 1000 2000 3000 4000 5000 6000 К 21 қиймати 0-5 1,1 1.1 1,2 1,2 1,25 1,25 1.3 5-10 1,2 1,4 1,5 1,55 1,6 1,6 1,65 10-20 1,5 1,6 1,8 1,9 2,0 2,0 2,1 К 22 қўшимча коэффициент, суғориш ариқлари ва заҳкаш таъсирини ҳисобга олади (4-жадвал). 4-ЖАДВАЛ Йўл чеккасидан заҳкашгача бўлган масофа, м 12-16 маҳаллий тран- спорт ҳаракати 8-12 тротуар мавжуд 4-8 маҳаллий тран- спорт ҳаракати 4-8 кичик ма- ҳаллий тран- спорт ҳаракати](/data/documents/8efbd4dc-8554-4e90-a93b-f8c7a73872f9/page-16.png)
![1. Бирор-бир йўл бўлагида (300 метргача) ҳисобот даврида (5 йилгача) 3 та ва ундан кўп ЙТҲ қайд қилинса, унда бундай йўл бўлаги статистика маълумотига кўра хавфли ҳисобланади. 2. ЙТҲнинг минимал сонига ва йўл бўлагининг узунлигига асосланиб, ЙТҲнинг кўп йиллик маълумотларини таҳлил қилиш натижасида йўл ҳаракати хавфсизлиги илмий-тадқиқот институтида [3] хавфли йўл бўлакларини топиш бўйича қуйидаги (9-жадвал) кўрсаткичлар аниқланди. 9-ЖАДВАЛ 1 км йўлга тўғ- ри келадиган 3 йил даврдаги ЙТҲнинг ўртача сони Йўл бўлагини хавфли дейиш учун минимал ЙТҲ сони, йўл бўла- гининг узунлиги, км 1 км йўлга тўғ- ри келадиган 3 йил давр- даги ЙТҲнинг ўртача сони Йўл бўлагини хавфли дейиш учун минимал ЙТҲ сони, йўл бўлагининг узунлиги, км 2 гача 0,2-0,5 0,5-1 2 гача 0,2-0,5 0,5-1 1 - 2 3 8-10 5 7 12 1-2 2 3 4 11-13 6 9 17 3-4 3 5 6 14-16 7 10 22 5-7 4 6 8 3. Бирон - бир йўл бўлагида (100 м - 1000 м масофагача) 4 йил ичида 10 ва ундан кўп ЙТҲ қайд қилинган бўлса, унда бундай йўл бўлаги хавфли деб ҳисобланади [ II ]. Статистика усулини амалда қўллаш учун ЙТҲ ҳисобга олганда содир бўлган йўл бўлагининг аниқ масофаси кўрсатилиши зарур. Афсуски, аксарият ЙТҲ таҳлил қилинганда уларнинг қандай километрда содир этилгани кўрсатилади. Масалан, Тошкент-Қўқон автомобил йўлининг 22 кмда деб кўрсатилади ёки бирон бир жамоа хўжалиги ҳудудида бўлганлиги қайд қилинади. Лекин йўлнинг аниқ қайси пикетида бўлганлиги кўрсатилмайди. Шу сабабли ЙТҲ содир этилган жой тўғрисида аниқ маълумотга эга бўлинмайди, натижада йўлнинг хавфли бўлакларини статистик усул билан аниқлаб бўлмайди. Бундан ташқари статистик усулни қўллашда қуйидаги камчиликлар мавжуд: - лойиҳаланаётган йўлнинг хавфли бўлагини баҳолаб бўлмайди;](/data/documents/8efbd4dc-8554-4e90-a93b-f8c7a73872f9/page-24.png)
![- ҳаракат хавфсизлиги таҳлили ЙТҲнинг ўртача сони ҳисобидан ўтказилади; - ЙТҲ вақт бўйича нотекис бўлинади, айрим ҳолларда хавфли йўл бўлакларида ҳодисалар қайд қилинмайди ва аксинча, кам хавфли жойларда ҳодисалар кўп содир этилади. Шунинг учун ҳаракат хавфсизлигини тўғри таҳлил қилишда камида 3 йиллик ЙТҲ маълумотидан фойдаланиш зарур; - й ўлнинг хавфли бўлагини маълум даража аниқлик билан топилгандан сўнг, бу усул ёрдамида белгиланган ишларнинг иқтисодий самарадорлигини аниқлаш имконияти бўлмайди . Олдинги бўлимларда кўриб ўтилган йўл бўлакларининг хавфлилик даражасини аниқлаш усуллари асосан ЙТҲнинг таҳлилига асосланган бўлиб, у ёки бу ҳолатда йўлнинг турли қисмларида содир бўлган ҳодисаларни атрофлича тадқиқот қилиш натижасида маълум хулосаларга келинган. Қуйида ЙТҲ вужудга келишидан олдинги ҳолатига қараб, йўл бўлакларининг хавфлилик даражасини аниқлаш юзасидан фикр юритамиз. Ҳаракат қатнашчилари орасида маълум йўл шароитида ЙТҲ вужудга келаётган хавфли вазиятда улар ўз ҳаракатларини давом эттиришлари зиддиятли вазият деб тушунилади [4]. Зиддиятли вазият усули кўпроқ бир сатҳдаги чорраҳаларни, йўлнинг режадаги ва бўйлама қирқимдаги эгри бўлакларини, шунингдек, тўсатдан тормоз бериш жойларининг хавфлилик даражасини аниқлашда қўлланилади. Бунинг учун ҳақиқий йўл бўлагидаги ҳаракат тартибининг ўзгаришини кузатиш ёки ЭҲМ ёрдамида ҳаракатланишнинг имитацион модели тузилади. Кузатишни ҳаракат миқдори энг катта қийматга эга бўлган соатда қуйидаги усуллардан фойдаланган ҳолда олиб борилади: - транспорт оқимига қўшилиб ҳаракатланувчи автомобил лабораторияда кўп маротаба (6-10 марта) текширилаётган автомобил йўлининг бўлагидан ўтиш. Бунда кузатувчилар ҳайдовчининг кескин тормоз бериш, ҳаракат йўналишини ўзгартириш ва бошқа ЙТҲни нг олдини олиш учун бажарган ҳаракатларининг жойларини ҳисобга олиб борадилар;](/data/documents/8efbd4dc-8554-4e90-a93b-f8c7a73872f9/page-25.png)
![- ЙТҲнинг вужудга келиш эҳтимоли бор жойларда (бир сатҳдаги кесишмалар, темир йўл кесишмалари , режадаги кичик радиусли эгриликлар ва ҳ.к. яқинида), йўл бўйича жойлашган постларда кузатувчилар ёрдамида ҳаракатдаги кескин ўзгаришларни ўлчаб бориш; - ҳаракатланувчи лаборатория автомобилида ўрнатилган датчиклар ёрдамида йўл бўйича тезликнинг ва йўналишларнинг ўзгаришини «Самопицес»ларда ёзиб бориш. Зиддиятли вазият усулидан фойдаланиб, йўл бўлагининг хавфлилик даражасини аниқлаш учун автомобил-лаборатория ёрдамида ҳамма йўл бўлакларидаги тезликнинг ва йўналишнинг ўзгариш графигини чизиш керак. Бу усулда йўлнинг хавфлилик даражасини аниқлаш автомобилнинг у ёки бу ҳолатидаги бўйлама ва кўндаланг манфий тезланиш қиймати билан ўлчанади. Зиддиятли вазият ўзининг хавфлилик даражаси бўйича уч турга бўлинади: енгил, ўртача ва критик . Енгил - ҳайдовчи узоқ масофадан зиддиятли нуқтага яқинлашишида хавфли вазиятни тушуниб, бошқа ҳаракат қатнашчиларининг ҳаракат йўналишини ўз вақтида баҳолаш имконияти мавжуд. Ўртача - кутилмаганда хавфнинг пайдо бўлиши ёки бошида ҳаракатланиш шароитини нотўғри баҳолаш оқибатида юзага келиш билан тавсифланади . Критик - ҳайдовчи йўлнинг қисқа бўлагида ўта тезлик билан ҳаракат қилиб, ЙТҲнинг олдини олиши мумкин. Зиддиятли вазият сони мавжуд йўллар учун кузатувлар натижасида аниқланади, янги йўлларни қуришда эса математик моделлар тузиб топилади. Критик ҳолатга келтирилган зиддиятли вазиятлар сони қуйидагича [4] аниқланади: 3 2 1 83,0 44,0 K K K К I (9)](/data/documents/8efbd4dc-8554-4e90-a93b-f8c7a73872f9/page-26.png)
![Бўйланма манфий тезланиш 100 кўп 100-80 80-60 60 кам 0,5-0,9 0,5-1,9 0,5-2,3 0,5-2,9 0,9-1,9 1,9-2,9 2,3-3,2 2,9-3,7 1,9 2,6 3,2 3,7 Кўндаланг манфий тезланиш 100 кўп 100-60 60 кам 0-0,3 0,4-0,6 0,8-1,2 0,3-0,7 0,6-1,1 1,2-1,5 0,7 1,1 1,5 Кўпчилик бажарилган тадқиқотлар кўрсатадики, [III, IV] ЙТҲнинг асосий қисми ҳаракат қатнашчилари йўналишларининг кесишиш жойида «зиддиятли нуқта» вужудга келар экан. Зиддиятли нуқталарни олдиндан аниқлаш натижасида ЙТҲнинг олдини олиш имконияти пайдо бўлади ва бу имконият йўл ҳаракатини ташкил этиш схемасини тузиш даврида амалга оширилади. Зиддиятли нуқталар бир сатҳдаги чорраҳаларда транспорт ва пиёдалар ҳар хил ҳаракат йўналишларининг кесиши- шидан ҳосил бўлади. Мисол сифатида икки тасмали йўл- ларнинг кесишишидан ҳосил бўлган чорраҳадаги транспорт воситаларининг ҳаракатини кўрадиган бўлсак (4.4-расм), унда транспорт воситаларининг ҳаракат оқимидан ажралиш ҳаракат оқимига қўшилиш ва ҳаракат оқимини кесиб ўтиш нуқталарини кўрсатиб ўтиш мумкин. 4.4-расм. Икки тасмалик йўлларнинг кесишувидаги зиддиятлик нуқталар - ажралиш; - қ ўшилиш; -кесишиш. Зиддиятли нуқталарда ҳаракат йўналишидаги транспорт воситаларининг ўзаро ёки пиёдалар билан тўқнашув хавфигина эмас, балки уларнинг ушланиб қолиш эҳтимоли ҳам мавжуд. Чорраҳадаги хавфлилик вазияти ҳаракат миқдори ва тасмалар сони ортиб бориши билан мураккаблашиб боради. Келтирилган мисолдаги чорраҳада жами 32 та зиддиятли нуқта мавжуд бўлиб, улар 8 та ажралиш, 8 та қўшилиш ва 16 та кесишиш нуқталаридан иборат.](/data/documents/8efbd4dc-8554-4e90-a93b-f8c7a73872f9/page-28.png)
![Чорраҳанинг ҳаракатланиш мураккаблик даражаси қуйидагича баҳоланади: агарда М 40 бўлса, чорраҳа оддий, М=40 80 ўрта мураккаб, М=80 150 мураккаб ва М 150 жуда мураккаб. Чорраҳада ҳаракатланиш мураккаблик даражасини баҳолашда қуйидаги формуладан фойдаланиш мумкин :к к а П П П М 5 3 ; (11) бу ерда: а П - ажралиш зиддиятли нуқталар сони; к П - қўшилиш зиддиятли нуқталар сони; к П - кесишиш зиддиятли нуқталар сони. Келтирилган (11) формуладан мавжуд, яъни фойдаланилаётган автомобил йўлларидаги чорраҳаларда ҳаракатланишнинг мураккаблик даражасини баҳолашда қўлланилади. Лойиҳаланаётган йўллардаги чорраҳаларнинг ёки туташмаларнинг хавфлилик даражасини қуйидагича аниқлаш тавсия этилади [4]. Чорраҳалар ва йўл бирикмаларининг хавфсизлиги у ердаги хавфли нуқталар сонига, транспорт оқимлари кесишиш бурчагига, кесишаётган йўлдаги ҳаракат миқдорига, қўшилаётган ва ажралаётган транспорт миқдорига боғлиқ равишда ўзгаради. Чорраҳадаги йил давомида содир бўлиши мумкин бўлган ҳодисалар сони қуйидагича аниқланади : n q G 1 1 ; (12) бу ерда: п - хавфли нуқталар сони; iq - текширилаётган нуқтанинг хавфлилик даражаси. 7 1025 r i i i i KNMKq ; (13) бу ерда: i K - зиддиятли нуқтанинг нисбий ҳалокатлилиги (4.11; 4.12; 4.13 - жадвал) текширилаётган зиддиятли нуқтадаги кесишаётган транспорт оқимининг ҳаракат миқдори авт/сутка. r K - ҳаракат миқдорининг ойлар бўйича йиллик](/data/documents/8efbd4dc-8554-4e90-a93b-f8c7a73872f9/page-29.png)
![нотекислик коэффициентини 4.14 - жадвалдан олиш мумкин. Янги лойиҳаланаётган йўллар учун r K -нинг қиймати 1/12 га тенг деб қабул қилиниши мумкин. Чорраҳадаги ёки туташмадаги ҳалокатлилик кўрсаткичи қуйидаги формула билан аниқланади : 25 ) ( 10 7 N M K G K r a ; (14) бу ерда: M ва N - асосий ва иккинчи даражали йўллардаги ҳаракат миқдори, авт/сут; 25 коэффициенти формулага бир ойда 25 иш кунини ҳисобга олиш учун киритилган. Чорраҳадаги ҳалокатлилик кўрсаткичи бўйича унинг хавфлилик даражасини аниқлаш учун қуйидаги кўрсаткичлардан фойдаланиш тавсияланган [4]: a K . . . . . . . . . . . . . чорраҳанинг хавфлилик даражаси 3 кам хавфсиз 3,1 8,0 кам хавфли 8,1 1,2 хавфли 12 кўп жуда хавфли Чорраҳадаги аниқланган a K нинг қийматига кўра ҳаракат хавфсизлигини аниқлаш бўйича қуйидаги ишларни амалга ошириш даркор: янги лойиҳаланаётган чорраҳадаги ёки туташмадаги a K нинг қиймати 8,0 дан катта бўлган ҳолларда чорраҳадаги элементлар ва ҳаракатни ташкил қилиш схемасини қайта лойиҳалаш зарур; 11-жадвал Ҳаракатла- ниш шароити Автомобиллар- нинг ҳаракат йўналиши Чорраҳанинг тавсифи i K қийматлари Жиҳозлан - маган чорраҳа Жиҳоз - ланган чорраҳа 1 2 3 4 5 Транспорт оқимининг қўшилиши Ўнгга бурилиш Бурилиш радиуси: R 15м R =15м R =15м, ўтиш эгрилиги R =15м,тезланиш тасмаси ва ўтиш эгрилиги мавжуд 0,0250 0,0040 0,0008 0,0003 0,0200 0,0020 0,0008 0,0003](/data/documents/8efbd4dc-8554-4e90-a93b-f8c7a73872f9/page-30.png)
![Транспорт шовқинлари одам организмига салбий таъсир кўрсатгани учун унинг тиббий меъёрлари кўрсатилган. Масалан, касалхона ҳудудида транспорт шовқини 35 дб , турар-жой бинолари жойлашган ҳудудларда 45 дб , яшаш хоналарида 30 дб , касалхона палаталарида 2 дб шовқин сатҳидан ошмаслиги керак. Транспорт шовқин сатҳини шовқин ўлчовчи асбоб орқали ўлчанади, агарда ўлчов асбоби бўлмаса, уни эмпирик формулалар орқали аниқланади. Транспорт шовқинининг сатҳи ҳаракат миқдорига, таркибига, ҳаракат тезлигига, шинанинг турига, ундаги босимга, йўл қопламасининг турига, ҳолатига ва бошқа кўрсаткичларга боғлиқ. Транспорт шовқини ҳаракат миқдорига қараб [5] қуйидагича ўзгаради:N L lg8,8 50 (16) бу ерда: N - ҳаракат миқдори, авт/соат. 15-ЖАДВАЛ N , авт/соат L , дБА N , авт/соат L , дБА 50 65 500 74 60 66 660 75 80 67 880 76 100 68 1150 77 140 69 1650 78 170 70 2400 79 230 71 3000 80 300 72 5000 81 400 73 собга олувчи ҳисобий транспорт шовқини профессор П.И.Поспелов тавсия этган формула ёрдамида аниқланади : бин усм ажр коп кия тез диз кор X L L L L L L L L L (17) бу ерда: êàðL - транспорт оқимида карбюратор двигателли автомобилларни ҳисобга олувчи тузатма, дБА; дизL - транспорт оқимида дизел двигателли автомобилларни ҳисобга олувчи тузатма, дБА; тезL - Турли ҳ аракат ми қ дорлари учун транспорт шов қ ини қ уйидагича ўзгаради (15-жадвал). Келтирилган жадвалдаги L йўл че- тига я қ ин полосанинг ў қ идан 7,5 м масо- фага тар қ алаётган транспорт шов қ ини. Бу шов қ ин горизонтал тў ғ ри асфальт қ опла- мали йўл бўлагидан 60 % енгил, 40 % юк автомобили (шу жумладан, 5 % дизел ёнил ғ исида ишлайдиган) ҳ аракатланиш натижасида юзага келади. Ҳ ар хил йўл ва транспорт о қ имининг таъсирини ҳи-](/data/documents/8efbd4dc-8554-4e90-a93b-f8c7a73872f9/page-36.png)
![қилинади. Атрофдаги жой майса қопламалик бўлса, унда усмL -1,0 дБА, қор қопланган бўлса, унда усмL - 1,5 дБА олинади. Ўзбекистон Республикаси автомобил йўлларида аралаш автомобил- трактор оқимининг кузатилиши аввалги бобларда айтиб ўтилган эди. 17-жадвал Йўлнинг қоплама тури Қоплама устига ғадир- будирлик берилган Асфальтбетон Транспорт оқимидаги енгил автомобиллар миқдори, % 10 кам 1030 3055 5575 7590 90100 15 кам 1545 4565 6590 90100 Тузатма қиймати, дБА 0,0 + 0,5 + 1,0 + 2,0 + 3,0 + 4,0 0,0 + 0,5 + 1,0 + 1,5 + 2,0 18-ЖАДВАЛ Биноларнинг жойлашиши Бинолар оралиғидаги масофа, м 30 кўп 30 20 20 10 10 кам Тузатма қиймати, дБА Икки томонлама кўчанинг қизил чизиқ орасидаги кенглиги, м 50 катта 0 0 0 0 50 40 + 4,0 + 1,0 + 2,0 + 2,0 40 30 + 2,0 + 1,0 + 3,0 + 3,0 30 20 + 3,0 + 3,0 + 4,0 + 5,0 20 10 + 4,0 + 5,0 + 5,0 + 6,0 Бир томонлама, қатнов қисмининг четидан биногача бўлган масофа, м 40 катта 0 0 0 0 40 25 0 0 + 1,0 + 2,0 25 12 + 1,0 + 1,0 + 2,0 + 2,0 12 6 + 1,0 + 2,0 + 3,0 3,0 Трактор ва қишлоқ хўжалик машиналари транспорт оқимида ортиб борган сари йўл минтақасида транспорт шовқини ортиши аниқланган [17]. Муаллиф раҳбарлигида т.ф.н ., З.И.Худайберганов ўтказган илмий изланишлар натижасида тракторларнинг оқимдаги миқдорини ва унинг ҳаракат тезлигини инобатга олган равишда аралаш автомобил-трактор оқими таъсирида транспорт шовқинининг ўзгаришини қуйидаги формула билан аниқлаш тавсия этилади : ] ) lg 00532,0 00848, 10 lg 041497,0 0735,4 exp[( V n n L (16)](/data/documents/8efbd4dc-8554-4e90-a93b-f8c7a73872f9/page-38.png)
![бу ерда: L -шовқин сатҳи, дБА; n - оқимдаги тракторлар миқдори, %; Ўтказилган тадқиқотлар шуни кўрсатадики, бирга ҳаракатланиш учун тракторга бириктирилган тиркамалар сони ортиб бориши билан транспорт шовқини сатҳи кескин ортиб боради (5-расм). 5-расм. Ҳаракат тезлиги 30 км/соат бўлганда трактор поездидаги тиркамалар сонига нисбатан транспорт шовқинининг ўзгариши Транспорт шовқинини пасайтириш учун қуйидагиларни бажариш тавсия этилади: Шовқинни пасайтирувчи экранлар қуриш; шовқинни пасайтирувчи дарахтлар экиш; кам шовқин чиқарувчи қопламалар ётқизиш; ҳаракатни тўғри ташкил қилиш. Охирги тавсияни бажариш учун қуйидагиларни амалга ошириш лозим: транспорт воситаларининг йўл бўйича тезлашиш ва секинлашиш жойларини камайтириш; транспорт оқимини тезликлар бўйича алоҳида тасмаларга ажратиш; йўлнинг ҳар қандай бўлагида бир хил тезликни таъминлаш. Маълумки, ҳозирги вақтда атроф-муҳитни асосан автомобил транспортидан чиққан газлар ифлослантиради. Автомобил ўртача тезлик билан ҳаракатланганда 1 кг бензин ёки дизел ёнилғиси ёнишидан ҳосил бўладиган чиқинди газларнинг миқдори 19-жадвалда келтирилган [7].Тиркамалар сони Транспорт шовқини, дБА](/data/documents/8efbd4dc-8554-4e90-a93b-f8c7a73872f9/page-39.png)
![19-ЖАДВАЛ Заҳарли газлар номи 1 кг ёнилғи ёнишидан ҳосил бўладиган чиқиндилар миқдори, г Бензин Дизел ёнилғиси Углеродок и си (ис гази) 225 20-30 Азот окиси 55 20-40 Углеводородлар 20 4-10 Олтингугурт окиси 1,5 2,0 10-30 Алдегидлар 0,8 1,0 0,8-1,0 Сажа (қурум) 1,0 1,5 3-5 20-жадвал Заҳарли газлар номи Санит а р норма,мг/ м 3 Инсонлар организмига заҳарли чиқинди газлар салбий таъсир кўрсатиб, бош оғриғи, қайт қилиш, хушдан кетиш ва хатто ўлим холатларига олиб боради. Шунинг учун заҳарли чиқинди газларнинг миқдори белгиланган [ 17 ] санитар меъёри дан ошмаслиги керак (20-жадвал). Углерод окиси Углеводородлар Азот окиси 1,0 1,5 0,1 Ҳаракатни ташкил қилишда енгил автомобиллар 65-75 км/соат, юк автомобиллари 50 - 60 км/соат тезлик билан ҳаракатланганда энг кам ис гази чиқаради. Чиқинди газларнинг миқдори йўл бўйлаб ўзгариб боради, масалан, йўлнинг кўтарилиш ва тушиш бўлагида 4.6-расм келтирилганидек, тушиш қиялиги ошиши билан СО миқдори ортади ва аксинча, баландликка кўтарилиш қиялиги ортган сари СО миқдори камаяди [9]. Режадаги эгриликдаги радиус қиймати 350 м дан камайиши билан ис гази миқдори тўғри пропорционал равишда ортиб боради (4.7-расм). Кўпчилик ҳолларда экологик хавфсизликни баҳолаш ва унинг кўрсаткичларини яхшилаш учун тавсиялар ишлаб чиқиш мақсадида СО миқдорини аниқлаш зарурияти пайдо бўлади. Автомобил йўлидаги ҳаракат миқдори ва тезлигини билган вазиятда ис гази миқдорини қуйидаги формула ёрдамида [9] аниқлаш мумкин :](/data/documents/8efbd4dc-8554-4e90-a93b-f8c7a73872f9/page-40.png)
