Моддий-техник таъминот усуллари ва воситалари - Транспорт - Рефераты

Моддий-техник таъминот усуллари ва воситалари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

918 KB

Моддий-техник таъминот усуллари ва воситалари Режа: 1. Автомобил транспортида ишлатиладиган буюм ва материаллар 2. Эҳтиёт қисмлар сарфига таъсир этувчи омиллар 3. Чет давлатлар ва мамлакатимиз автомобил транспортидаги моддий-техник таъминот тизими таркиблари

Моддий − техник таъминот деганда, моддий бойликлар ишлаб чиқариш ва маҳсулотларни истеъмолчиларга етказиб бериш жараёни тушунилади. Автотранспорт корхонасининг моддий-техник таъминоти автомобиллар техник эксплуатациясининг асосий вазифаларидан бири бўлиб, унга автомобиллар, эксплуатацион материал, эҳтиёт қисм, агрегат, шина, аккумулятор ва уларнинг бир меъёрда ишлаши учун керакли бошқа материаллар билан таъминлаш киради. Моддий-техник таъминот қайта ишлаб чиқаришнинг асосий қисми бўлиб, иқтисодий қонунларга бўйсунади. Нарх қонунининг таъсири маҳсулотни сотиш жараёнида намоён бўлиб, унинг вазифаси маҳсулотни ишлаб чиқаришдан то буюртмачигача белгиланган нархдан оширмасдан етказишни таъминлашдан иборат. Автомобил тикланадиган мураккаб буюм бўлиб, унинг ишлаш қобилиятини ушлаб туриш учун мажбурий профилактик ТХК ва талаб асосида жорий таъмирлаш ишлари ўтказилади. Бу вақтда айрим детал, агрегат ва материаллар алмаштирилади. Шунинг учун автотранспорт корхоналари омборларида етарли даражада эҳтиёт қисм ва материаллар бўлса, ТХК ва жорий таъмирлаш ишлари сифатли ўтказилади. АТК нинг мунтазам ишлашини таъминлаш учун бир неча минг турдаги буюм ва материалларга эга бўлиш керак. Автотранспорт корхоналарида моддий-техник таъминотнинг асосий вазифалари қуйидагилардан иборат: -ҳўжаликдаги автомобиллар бетўхтов ишлаши учун керак бўлган барча эҳтиёт қисм ва материаллар билан ўз вақтида таъминлаш; -эҳтиёт қисм ва материалларнинг сақланишини ташкил этиш; -автомобилларга техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш жараёнида эҳтиёт қисм ва материалларни тежаш; - эҳтиёт қисм ва материалларга ўз вақтида, керакли ном ва ҳажми бўйича буюртма бериш ҳамда уларни қабул қилиш(сотиб олиш) ва бошқалар.

Эҳтиёт қисмларни ишлаб чиқариш чет давлатларда азалдан фойдали соҳа деб қаралган (масалан: 1929…1937 йилларда «General Motors Co» корпорацияси янги автомобиларни сотиб 7%, эҳтиёт қисмлар сотиб эса 35% фойда кўрган). Ҳозирги вақтда биронта автомобил фирмаси қайси фаолиятидан қанча фойда кўришини ошкор қилмаяпти (лекин мутахассисларнинг фикрича, фирмалар бир хил сарф этилганда, эҳтиёт қисмларни ишлаб чиқаришдан автомобилларни ишлаб чиқаришга нисбатан икки марта юқори фойда кўрар эканлар). Автоҳўжаликларда моддий-техник таъминотнинг самарадорлигини ошириш сарф-харажатларни бозор иқтисодиёти асосига қуриш ва керакли меъёрлардан фойдаланиш билан узвий боғлиқдир. Моддий-техник таъминот режалари, АТК бўйича келгусидаги юк ва йўловчиларни ташиш режалари, автомобилларнинг ёши, уларни эксплуатация қилиш шароитларини эътиборга олган ҳолда, ишлаб чиқилиши зарур. Шундай қилиб, тўғри ташкил этилган моддий-техник таъминот тизими автомобилларни техник жиҳатдан соз сақлаш ва ишлаш қобилиятини тиклаш жараёнида асосий рол ўйнайди. Автомобил транспортида ишлатиладиган буюм ва материаллар Автомобил. Ҳозирги вақтда Республикамиз автокорхоналарида ва бошқа турдош корхоналарда ҳамда фуқароларда эксплуатация қилинаётган автомобил турлари ва русумлари 100 дан ортиқ. Булар ЗиЛ, ГАЗ, МАЗ, КамАЗ, БелАЗ, ЛАЗ, ПАЗ, ЎзОтойўл, Нексия, Матиз, Дамас, Тико, Ласетти, ВАЗ ва бошқалар. Булардан ташқари халқ ҳўжалигида Жанубий Корея, Япония, Европа давлатларида ишлаб чиқарилган автомобиллар тури ва сони ошиб бормоқда: Мерседес Бенц, Вольво, Тойота, ДЭУ ва бошқалар. Эҳтиёт қисмлар – эксплуатация жараёнида бузилган деталлар ўрнига қўйиладиган заҳира детал ва узеллардир. Шунинг учун эҳтиёт қисмларни

«совуқ» резерв заҳираси каби кўрилади. Автомобил транспортида қўлланиладиган буюм ва материаллар номенклатурасиниг 70% фоизга яқинини эҳтиёт қисмлар ташкил этади. Эҳтиёт қисмлар номенклатураси, бу – автомобил ишлаб чиқарган корхоналар техник ҳужжатлари асосида, маълум кетма-кетликда, деталларнинг каталог рақами ва номи бўйича тузилган рўйхат. Эҳтиёт қисмлар номенклатурасига қуйидагилар киритилади: - ресурси автомобилни ҳисобдан чиқариш ресурсидан кичик бўлган детал ва узеллар (устқўймалар, валлар, насослар ва ҳ.к.); - эксплуатация жараёнида тасодифан ёки фалокат туфайли алмаштириладиган автомобил элементлари (автолампочкалар, кузов деталлари ва ҳ.к); - бўлакларга ажратиш амаллари жараёнида ишдан чиқадиган автомобил элементлари (тиқинлар, вкладишлар ва ҳ. к.) Эҳтиёт қисмлар номенклатураси ўнг мингдан ортиқ номга эга. Улар ўз навбатида қуйидагиларга бўлинади: - механик детал ва узеллар (вал, ўқ, шестерня, сув ва мой насослари ва бошқалар); - ёнилғи тизими аппаратурасининг детал ва узеллари (карбюратор, бензин насоси, юқори ва паст босимли ёнилғи насоси, форсунка ва ҳ.к.); - электр асбоб-ускуна ва жиҳозлар (генератор, стартер, ўт олдириш ғалтаги, чақмоқлари, узгич–тақсимлагич ва ҳ.к.); -подшипниклар (шарикли, конусли ва таянч подшипниклари ва ҳ.к.); -шиша буюмлар (автомобил ойналари, электр фара шишалари ва ҳ.к.); -резина–техник буюмлар (манжеталар, тиқинлар, мой тутқичлар, зарба қайтаргичлар ва ҳ.к.); -асбест буюмлари (тормоз ва илашиш муфталарининг устқўймалари, двигател каллаги тиқини ва ҳ.к.); -кигиз ва тўқимачилик буюмлари (ўриндиқ, шовқин ва иссиқлик ўтказмайдиган материаллар ва ҳ.к.);

- пўкак буюмлар; - пластмасса буюмлари (салон ичини безатиш материаллари, бамперлар, куч таъсирида ишламайдиган айрим деталлар ва ҳ.к.); -картон ва қоғоз буюмлари (тиқинлар ва ҳ.к.). Ҳар бир автомобил модели учун эҳтиёт қисмлар каталоги мавжуд. Каталогларда агрегат, узел, тизимлар расми, унда жойлашган деталларнинг рақами, номи ва коди келтирилади. Булардан ташқари Мустақил Давлатлар Ҳамдўстлиги (МДҲ) давлатларида ишлаб чиқарилган автомобиллар учун номенклатура дафтари мавжуд. Унда эксплуатация жараёнида алмаштириладиган деталлар номенклатураси ва ҳар бир детал бўйича эҳтиёт қисмларнинг 100 та автомобил учун бир йилги меъёрий сарфи ва нархи берилади. Ушбу номенклатура дафтари орқали ҳар бир АТК ўз ишлаш шароитидан келиб чиққан ҳолда, керакли эҳтиёт қисмлар номенклатураси, ҳажмини аниқлаб, унинг асосида буюртма беради. Автомобил шиналари ва аккумулятор батареялари. Бу турдаги буюмлар автомобил эҳтиёт қисмлар номенклатурасига кирмайди, шунинг учун АТКда уларнинг алоҳида ҳисоби олиб борилади ва режалаштирилади. Республикамизда эксплуатация қилинаётган енгил ва юк автомобиларида ҳамда автобусларда юзга яқин ҳар хил турдаги шиналар ва уларга тегишли камералар қўлланилмоқда. АТКда шиналарнинг бир йиллик сарфи, асосан, уларнинг ресурсига асосланиб аниқланади. Шина ресурси кўпгина омилларга боғлиқ (автомобилларнинг ишлаш шароити, шина тури, босим, бошқарув ғилдиракларининг жойлашиш бурчаги, ҳайдовчи малакаси ва б.). АТК бўйича шиналарга бўлган йиллик эҳтиёж қуйидагича аниқланади: Ар × Dс × lкй ×α т × n H ш = , (11) L ш бу ерда: А Р - АТК бўйича рўйхатдаги автомобиллар сони;

D C -автомобилларнинг йил давомида йўл (сафар)га чиқиш кунлари, кун; l КЙ - автомобилларнинг ўртача бир кунлик босиб ўтадиган масофаси, км; α Т -АТК бўйича автомобилларнинг техник тайёргарлик коэффициенти; n-автомобилдаги шиналар сони (заҳира шинаси бундан мустасно), дона; L Ш -шинанинг ўртача ресурси, км. Автомобилларда қўлланиладиган аккумулятор батареялари 100 турдан кўп. АТКда аккумулятор батареяларнинг бир йиллик сарфи, асосан, уларнинг хизмат муддатига асосланиб аниқланади, яъни: t й × nН акб = А р , tакб бу ерда: t Й -аккумулятор батареяси ҳисобланадиган давр (ярим йил, бир йил ва ҳ.к.), йил; t АКБ -аккумулятор батареясининг хизмат муддати, йил; n- автомобилдаги аккумулятор батареялар сони, дона. Автомобилларнинг эксплуатацияси даврида аккумулятор батареялари асосан, талаб бўйича алмаштирилади. Эҳтиёт қисмлар сарфига таъсир этувчи омиллар Эҳтиёт қисмлар сарфига кўпгина омиллар гуруҳи таъсир этади (11расм). Бу гуруҳлар қуйидагилардан иборат: - конструктив; - технологик; - эксплуататцион; - ташкилий. Конструктив омиллар. Конструктив омиллар гуруҳига автомобилларнинг лойиҳалаш ва ишлаб чиқаришда таъминланган ишончлилик даражаси, конструкциясининг мураккаблиги даражаси ва деталларнинг бирхиллаштириш даражаси киради. Ишончлилик даражаси.. Автомобиллар конструкциясининг ишончлилик даражаси уни ишлаб чиқаришга ва эксплуататция шароитида техник соз ҳолатда сақлаб туришга кетадиган ҳаражатларнинг нисбати билан баҳоланади: n = C a /C иш (L опт ), (13) бу ерда: C a – автомобилнинг нархи (шина ва аккумулятор батареяси кирмайди), сўм.

C иш (L опт )- L опт ресурс давомида автомобилнинг ишончлилигини сақлаш учун кетган ўзгарувчан харажатлар йиғиндиси: Cиш(Lопт) = Cэқ (Lопт)+Ст(Lопт)+См(Lопт)+Стқ(Lопт), (14) бу ерда: C эқ (L опт )- L опт ресурс давомида эҳтиёт қисмлар учун кетган харажатлар йиғиндиси, сўм; С т (L опт )- L опт ресурс давомида меҳнат сарфлари учун кетган харажатлар йиғиндиси, сўм; С м (L опт )- L опт ресурс давомида материллар учун кетган харажатлар йиғиндиси, сўм; С тқ (L опт )- L опт ресурс давомида автомобилларнинг туриб қолишлари сабабли йўқотиладиган пул маблағлари йиғиндиси, сўм; Автомобиллар ишончлилик даражаси ошган сари эҳтиёт қисмларга бўлган талаб камаяди , натижада уларни техник соз сақлаш учун кетадиган харажат ҳам пасаяди , яъни n>1. Ҳозирги вақтда кўпгина автомобил ишлаб чиқарувчи фирмалар ишончлилик даражаси қийматини n≥1.5 етказмоқдалар. Бундай натижага эришиш учун кўпкина изланишлар, конструкцияни такомллаштириш, техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш ишларини ўз вақтида сифатли бажариш керак. Автомобилнинг ишончлилик даражаси пасайган сари эҳтиёт қисмларга бўлган талаб ошиб боради. Ишончлилиги ошган сари эса бунинг акси. Шу сабабли эҳтиёт қисмларга бўлган талаб ҳар хил бўлади.

Автомобил L опт ресурсга етгунгача унинг ишончлилиги аста-секин пасайади. Чунки авотмобилнинг фойдаланишдан бошлаб босиб ўтган масофаси ошган сари эҳтиёт қисмларга бўлган талаб ошиб боради (12-расм ). 0 20 40 60 80 100 L, минг км 12-расм . Эҳтиёт қисмларнинг солиштирма сарфини масофа бўйича ўзгариши Шунинг учун эҳтиёт қисмга бўлган талаб ҳисобланаётганда, автомобил фойдаланишдан бошлаб босиб ўтган масофани эътиборга олиш керак. Конструкциянинг мураккаблик даражаси. Автомобил саноати ўз автомобилларининг техник-иқтисодий кўрсаткичларини доимо яхшилашга қаратиб иш олиб боради. Бундай натижага, асосан, конструкцияни мураккаблаштириш бўйича эришилади. Конструкция мураккаблашиб борган сари, унинг элементлари сони ошиб боради, натижада эҳтиёт қисмлар номенклатураси ҳам ошади. Бирхиллаштириш даражаси .Автомобил ишончлилиги бирхиллаштирилган ва стандартлаштирилган узел ва деталларни (подшипниклар , мой туткичлар, электр жиҳозлари, деталлари, нормалар ва кмСўм 1000 С ЭҚ 4.0 3.0 2.0 1.0

б.) қўллаш билан ҳам оширилади. Бунинг натижасида автомобил парки бўйича эҳтиёт қисмлар номенклатураси пасаяди(11-жадвал). 11- жадвал УзДЭУ автомобилларида бирхиллаштирилган узел ва деталлардан айримлари Бирхиллаштирилган деталлар Нексия Дамас Матиз Тишли ғилдирак + + Поршен + + Поршен халқаси + + Бармоқ + + Каллак тиқини. + + Клапан + + Клапан мой туткичи. + + Олдинги тирсакли вал мой туткичи + + Тақсимлаш вал мой туткичи + + Чақмоқ(свеча) + + + Олдинги колодка + + Стартёр релеси + + + Электр сақлагичлар + + + Ёнилғи насоси + + Аккумлятор батарияси + + Термостат + + Электр лампалар ва бошқалар. + + +

Эксплуатацион омиллар. Эксплуатацион омиллар гуруҳига йўл, иқлим ва транспорт шароитлари, фойдаланиш жадаллиги, ҳайдовчининг малакаси ва бошқалар киради. Йўл шароитлари. Йўл шароитлари автомобил агрегат ва деталларининг ишига таъсир этади, бунда техник ҳолат параметрларининг ўзгариш жадаллиги тезлашиши ёки секинлашиши мумкин, яъни автомобилларнинг ишлаш шароит тоифаси ўзгарса, унинг техник ҳолати ва ўз навбатида эҳтиёт қисмлар сарфи ўзгаради. Шу сабабли “Низом”да автомобиллар ишлаш шароити тоифасининг эҳтиёт қисмлар сарфига таъсирини К 1 тузатиш коэффициенти орқали эътиборга олинади. Транспорт шароити. Унинг автомобил техник ҳолатига таъсири 2- бўлимда келтирилган. Транспорт шароитини эҳтиёт қисмлар сарфига таъсирини эътиборга олиш учун “Низом”да К 2 коэффициенти келтирилган. Иқлим шароити. Автомобилларнинг агрегат ва тизимларининг иссиқлик ва бошқа иш тартиботларига ҳамда унинг техник ҳолатига ва эҳтиёт қисмлар сарфига таъсир этади. Эҳтиёт қисмлар сарфига иқлим шароитларининг таъсирини эътиборга олиш учун “Низом”да К 3 тузатиш коэффициенти келтирилган. Автомобиллардан фойдаланиш жадаллиги. Унинг автомобил техник ҳолатига таъсири 2-бўлимда келтирилган. Бу кўрсаткичлар ўз навбатида эҳтиёт қисмлар сарфига ҳам тўғридан-тўғри таъсир этади. Шу сабали эҳтиёт қисмлар сарфига бўлган талабни ҳисоблаш вақтида автомобиллардан фойдаланиш жадаллигини йиллик ёки прогнозлаш даврида ўртача босиб ўтиладиган масофа билан эътиборга олинади. Ҳайдовчининг малакаси. Унинг автомобил техник ҳолатига таъсири 2- бўлимда келтирилган. Автомобилнинг техник ҳолатига таъсир этадиган омиллар ўз навбатида эҳтиёт қисмлар сарфига ҳам таъсир этади. Шу сабабли кўпгина автотранспорт корхоналарида эҳтиёт қисмларни кам сарф қилган ҳайдовчиларга қўшимча мукофот пули белгилаб, ойлик маошларига қўшиб

берадилар. Бу кўрсаткични ҳар бир корхонада ўз вақтида ҳисобга олиб борилса, тежамкорлик ва автомобиллардан фойдаланиш самараси ошади. Технологик омиллар. Бу омиллар гуруҳи автомобилнинг техник ҳолатига таъсири 2- бўлимда келтирилган. Ушбу омилларнинг ҳар бири ўз навбатида эҳтиёт қисмлар сарфига кескин таъсир этади. Чунки қайси корхонада сифатсиз ТХК ва таъмирлаш ишлари ўтказилса, тақлидчилар томонидан ишлаб чиқарилган ва бошқа сифатсиз эҳтиёт қисмлар бузилган деталлар ўрнига қўйилса ҳамда автомобил ишлаб чиқарган завод (фирма) томонидан белгиланган сифатли эксплуатацион материаллар қўлланилмаса эҳтиёт қисмларга бўлган талаб ошиб боради. Бу талабни камайтириш мақсадида ҳар бир корхонада: − ТХК ва таъмирлаш ишларини ўз вақтида ўтказиш; − эҳтиёт қисмларни “аслият” нусхасини қўйиш; − эксплуатацион материалларни завод (фирма) томонидан белгиланган турларини қўллаш керак. Ташкилий омиллар. Бу омиллар гуруҳига: автотранспорт корхонасига (ёки регионга) келадиган янги ва ҳисобдан чиқариладиган автомобиллар сони, автомобиллар “ёш” гуруҳи ва автомобилларнинг жамланиш даражаси киради. Янги келадиган ва ҳисобдан чиқариладиган автомобиллар сони . Ушбу кўрсаткич ҳозирги вақтда бизнинг давлатимизда нотекис ўзгармоқда. Чунки автомобилларнинг нархи ҳаддан ташқари юқори бўлганлиги сабабли кўпгина корхоналар ўз вақтида янги автомобилларни сотиб ололмаяптилар ва натижада автомобилларни ҳисобдан чиқариш ҳам суст бормоқда. Бундай ҳолат автотранспорт корхоналарида моддий-техник таъминот ишларини қийинлаштиради. Автомобиллар “ёш” гуруҳи. Автомобиллар “ёш” гуруҳи деб, автомобил паркини “ёш” гуруҳларга сони ёки фоизли тақсимланиши тушунилади. Ҳар бир автотранспорт корхонаси ёки регион учун ўртача ёши ва “ёш” гуруҳлардаги автомобиллар сони қисқа вақт учун кескин ўзгаради. Бу, ўз навбатида, эҳтиёт қисмлар сарфига кескин таъсир этади. Шу сабабли

автомобиллар “ёш” гуруҳини эҳтиёт қисмларга бўлган талабни ҳисоблашда эътиборга олиш зарур (буни эҳтимоллик усули эътиборга олади). Автомобилларнинг жамланиш даражаси . Автотранспорт корхонасида ёки регионда бир турдаги автомобиллар кўп жамланган бўлса, эҳтиёт қисмларга бўлган талаб ошади, лекин кам жамланган бўлса, моддий техник таъминотни ташкил этиш қийинлашади. 13 Чет давлатлар ва мамлакатимиз автомобил транспортидаги моддий-техник таъминот тизими таркиблари Ўзбекистонда 1991 йилгача марказлаштирилган моддий-техник таъминот тизими ишларди, у давлат омбор тармоқлари орқали ҳаракат таркиби, эҳтиёт қисмлар ва эксплуатацион материалларнинг тақсимланиб истемолчиларга етказар эди. Ҳозирги вақтда бу тизим бозор иқтисодиёти бўйича чет давлатлар тажрибаларига асосланиб олиб ишломоқда. Чет давлатларда моддий-техник таъминот тизими қуйидаги таркибда тузилган (13-расм). Республикамиздаги автомобил транспорти паркини эҳтиёт қисмлар билан таъминлаш тизимининг таркибий тузилиши (14-расм)да келтирилган. Автомобил эҳтиёт қисмларини ишлаб чиқарувчи корхоналар гуруҳи қуйидагилардан иборат: автомобил ва эҳтиёт қисм ишлаб чиқарувчилар; мустақил пудратчи таъминловчилар; автомобил ишлаб чиққан заводлар орқали агрегатларни таъмирлаш; тақлид қилувчи (имитатор)лар. Автомобил ва эҳтиёт қисм ишлаб чиқарувчилар. Автомобил ишлаб чиқар-увчи корхоналар томонидан таёрланадиган асл эҳтиёт қисмлар (кузов, трансмииссия деталлари ва бошқалари) ишлаб чиқаришга бутловчи бўлишдан ташқари, эксплуатациядаги автомобилларни таъминлаш учун ҳам юборилади. Мустақил пудратчи таъминловчилар. Бундай корхоналарга бутловчи сифатида ишлатадиган детал ва узелларни ишлаб чиқарувчи ихтисослашган фирма (пудратчи завод)лар киради. Масалан етакчи фирмалар: «БОШ» (ёнилғи аппаратлари). «ГИРЛИНГ» (тормоз тизимлари) ва бошқалар. Улар ўз

буюмларини ишлаб чиқаришга етказиб берадилар ҳамда тизим омборлари ва ҳар хил турдаги дўконлар орқали сотадилар. Автомобил ишлаб чиққан заводлар орқали агрегатларни таъмирлаш. Йирик автомобил ишлаб чиқарувчи фирмалар ҳозирги вақтда ейилган деталларни ўз кучлари билан сифатли тикламоқдалар. Улар томонидан двигател ва бошқа агрегатлар, буюмлар таъмирланади ва эҳтиёт қисм сифатида, эксплуатация жараёнида ишлатилади. Тақлид қилувчи (имитатор)лар − фақат сотиш учун эҳтиёт қисмларни ишлаб чиқарувчи кўп гуруҳли, етарли рақобатчи имитатор-корхоналардир. Бундай корхоналарда кўпинча кам номли деталлар номенклатураси ишлаб чиқарилади, уларнинг сифати ва стандартларга мослиги кафолатланмайди ҳамда нархи аслиятга нисбатан паст бўлади. Чет давлатларда автомобил ишлаб чиқарувчилар орасида, шундай қоида борки «ким ишлаб чиқарса, ўша хизмат кўрсатади». Шу сабабли автомобилларга керакли эҳтиёт қисмлар билан таъминлашни асосан автомобил ишлаб чиқарувчи фирма (завод)лар ўз зиммасига оладилар. Моддий-техник таъминот тизими, эса асосан уч босқичли омборлар мажмуасидан иборат: марказий, регионал(ҳудудий) ва дилерлик омборлари. Фирманинг автомобиллари географик ҳудудлар бўйича кенг тарқалган шароитларда, тўрт босқичли омборлар тизимдан фойдаланилад: бунда марказий омбордан кейинги босқичда минтақавий(зона) омборлар бўлиб, улар регионал омборлар гуруҳига хизмат кўрсатади. Марказий омбор- моддий-техник таъминот тизимининг асосий такибий қисмидир. Бу омборда фирманинг ўз ва чет давлатларда эксплуатация қилинаётган автомобиллар паркига керакли эҳтиёт қисмларнинг 80%га яқин номенклатураси (яъни 50-70 минг номдаги деталлар) сақланади. Сақланадиган эҳтиёт қисмлар номенклатураси, уларнинг ҳажми ва олиб келиш даврийликлари режа асосида олиб борилади. Режа эҳтиёт қисмларнинг олдинги йилги сарфига ва автомобиллар парки таркибига асосланиб тузилади. Бу омборга эҳтиёт қисмларнинг асл нусхалари

автомобил ишлаб чиқаручи ва пудратчи ҳамда фирма таркибидаги агрегат ва деталларни таъмирловчи заводлардан етказилади. Ҳар бир детал номи бўйича муқобил заҳира ҳажми йиллик талабнинг 30…35% даражасида сақлаб турилади. Марказий омборнинг бир нечта бўлимлари бўлиб, улар минтақа (регион)лар бўйича автомобил паркини ҳисобга олиш, буюртмаларни рўйхатлаш, сотилаётган, заҳирадаги ва келтирилаётган деталларни назоратлаш, меҳнат сарфини ҳисобга олиш, бухгалтерия ҳисоби каби ишларни бажарадилар. Минтақавий (зона)омборлар- марказий омборнинг бўлимлари ҳисобланади. Уларнинг вазифалари ўз минтақаларидаги автомобил паркини эҳтиёт қисмлар билан таъминлашдир. Бу омборларнинг ҳажми улар томонидан хизмат кўрсатиладиган регионлар сонига боғлиқ. Минтақавий омборларга эҳтиёт қисмлар, асосан, марказий омбордан келтирилади. Айрим вақтларда, эса мустақил равишда бу омборларга эҳтиёт қисмларнинг асл нусхалари автомобил ишлаб чиқаручи ва пудратчи ҳамда фирма таркибидаги агрегат ва деталларни таъмирловчи заводлардан тўғридан − тўғри олиб келинади. Уларда сақланаётган деталлар номенклатураси 20 минга яқин номдан иборат бўлиб, ўртача заҳира ҳажми 1,5…2 ойга етарли даражада ушланади. Максимал ва минимал заҳира ҳажми кўп йиллик тажрибаларга асосланиб, етарли даражасида ушланади, яъни ўртача максимал заҳира 2,5… 3 ойлик, минимали эса 1…1,5 ойлик талаб даражасидан ошмайди. Регионал омборлар - минтақавий омборларнинг бўлимлари ҳисобланади. Бу омборлар автомобил парклари жамланган туманларда жойлаштирилади ва уларнинг вазифаси ушбу автомобил паркини керакли эҳтиёт қисмлар билан таъминлашдир. Агарда фирма автомобиллари йиллик экспорти 2 мингдан ошса, регионал омборлар бошқа давлатлар худудида ҳам ташкил этилади. Эҳтиёт қисмлар бозоридаги қаттиқ рақобат талаблари автомобил фирмаларини тезкор ишлашга ва янги бошқариш усулларини қўллашга жалб этади. Шу сабабли бу омборларнинг ҳажми улар томонидан хизмат

кўрсатиладиган туманлар сонига боғлиқ. Уларда умумий эҳтиёт қисмлар номенклатурасининг 60%га яқини (10…15 минг номдаги деталлар) ва ҳар бир ном бўйича 2,5…3 ойлик заҳираси сақланади. Регионал омборларга эҳтиёт қисмлар асосан минтақавий (ёки марказий) омборлардан келтирилади. Айрим вақтларда, мустақил равишда, бу омборларга эҳтиёт қисмларнинг асл нусхалари автомобил ишлаб чиқаручи ва пудратчи ҳамда фирма таркибидаги агрегат ва деталларни таъмирловчи заводлардан тўғридан − тўғри олиб келинади. Регионал омборлар юқори боқичдаги омборлар билан режа асосида биргаликда ишлайдилар.

13- расм . Чет давлатларда автомобил транспорти паркини эҳтиёт қисмлар билан таъминлаш тизимининг таркибий тузилиши

14- расм . Республикамиздаги автомобил транспорти паркини эҳтиёт қис млар билан таъминлаш тизимининг таркибий тузилиши.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР 1. Асатов Э.А., Тожибоев А.А. «Ишончлилик назарияси ва диагностика асослари». Ўқув қўлланма.- Т.: «Эзгулик манбаи нариёти», 2006.- 160 б. 2. Надёжность в технике. Методў оценки показателей надёжности по экспериментальнўм даннўм. Методические указания. РД50-690-89., М.: Издательство стандартов, 1990 –132 с. 3. Эксплуатация дорожнўх машин. Учебник для вузов / А.М. Шейнин, Б.И. Филиппов, В.А. Зорин и др.: Под ред. А.М. Шейнина. – М.: Транспорт, 1992 –328 с. 4. Я.Б. Шор, Ф.И. Кузьмин. «Таблицў для анализа и контроля надёжности» М.: Издательство «Радио», 1968. – 288 с. 5. Проников А.С. Параметрическая надёжность машин. -М.: Изд-во им. Н.Э. Баумана, 2002.-560с. 6. Техническая эксплуатация автомобилей: Учебник для ВУЗов. 4-е изд., перераб. и дополн. / Е.С.Кузнецов, А.П.Болдин, В.М. Власов и др.-М.: Наука, 2004. 535 с. 7. Техническая эксплуатация автомобилей: Учебник для ВУЗов. / Под ред. Г.В. Крамаренко. 2-е изд., перераб. и доп. / и др. - М.: Транспорт, 1983. - 488 с. 8. Диагностика технического состояния автомобилей. Говоруҳенко Н.Я. Изд-во «Транспорт», 1970 г., стр. 1-256. 9. Мирошников Л.В. и др. Диагностирование технического состояния автомобилей на автотранспортнўх предприятиях. М., «Транспорт», 1977.

Похожие

Аткларда моддий техник таъминот хизмати вазифалари

Техник диагностикалаш турлари, усуллари ва воситалари

Техник хизмат кўрсатиш ва таъмирнинг моддий -техника воситалари

Автосервис корхоналарининг моддий-техник таъминоти

Ҳаракатни бошқаришнинг техник воситалари