Metall ko’priklar xaqida umumiy ma’lumotlar - Транспорт - Рефераты

Metall ko’priklar xaqida umumiy ma’lumotlar

Загружено в:

29.10.2022

Скачано:

0

Размер:

762.9345703125 KB

Metall ko’priklar xaqida umumiy ma’lumotlar Reja: 1. Metall ko’priklarning rivojlanishi xaqida qisqacha ma’lumot 2. Metall ko’prik materiallari 3. Oraliq qurilma elementlarini biriktirish usullari. 4. Metall ko’priklarning asosiy elementlari

1. Metall ko’priklarning rivojlanishi xaqida qisqacha ma’lumot Birinchi marotaba XVIII-asr boshlarida Xitoyda piyodalar o’tishi uchun zanjir ko’rinishidagi yuk ko’taruvchi simdan oddiy osma metal ko’priklar qurilgan. Umuman ko’priksozlikda metall keng qo’lanilishi 1779-yilda boshlangan, o’handa Angilyada Severn daryosiga birinchi arkali cho’yan ko’prik qurilgan. Bu ko’prikning 32 m uzunlikka ega bo’lgan cho’yan arkasi ingichka va uzun egri chiziqli elementlardan tashkil topgan bo’lib ular ilgari yog’ochdan qurilgan arkalarga o’xshab ketgan. Bunday ko’priklar XVIII asr oxiri XIX asr boshlarida Rossiyada qurila boshlangan. Bunday konstruktsiyalar chugunning mo’rtligi sababli va uzun elementlarning ko’ndalang kesimi kichkina bo’lganligi uchun yetarlicha puxta bo’lmagan. Shuning uchun XIX asr boshlarida, qovurg’ali bloklardan jamlangan, bir-biriga boltlar orqali maxkamlangan chugundan yasalgan arka svodli ko’priklarni keng qo’llanila bo’shlandi. Ularni tayorlashga pishiqroq va ixchamroq va mo’ntaj qilishda qulayligi aniqlandi. Keyinchalik 1806 yilda Moyku daryosi ustiga qurilgan Zangor ko’prikda va boshqa Peterburgda qurilgan arkali ko’priklarda birinchi marotaba arkalar yengil ikkita tavrli chugundan tayorlandi. 1835 yilda Moskvada Obvodniy kanali ustiga qurilgan chugun arkali ko’prikning oraliq qurilmasi uzunligi 40 m ga yetgan. Uchta arka ko’prikning oraliq qurilmasini ushlab turgan yurish qismi tagidan bo’lgan temir osmalarda ushlab turilgan. Ko’prik qurilishiga Rossiya katta xissa qo’shgan. Peterburgda 1809 yilda Yo’l muhandislari instituti korpusiga asos solingan. O’sha davrda qurilgan ko’priklardan ko’zga ko’ringan 1850 yilda Blogoveshnsk ko’prigi, Peterburg shaxrida Neva daryosi ustiga taniqli rus muxandisi ( 1rasm) S.V.Kerbedz (18101899) qurilgan Bu ko’prik 7 ta 32 m dan 48 m gacha bo’lgan 2 tavrli chugun arkadan rishotka chugun bloklardan iborat bo’lgan Ko’prik ochilib-yopiladigan oraliq qurilmaga ega bo’lgan 87 yildan keyin Shaxar transport xarakati keskin ko’payishi xisobiga buzilgan cho’yan arka elementlari yaxshi saqlangan bo’lib,

yana qaytadan Volga daryosiga qurilgan ko’prikka ishlatilgan. Cho’yanning kamchiligi, cho’zilishga va dinamik siqilishga yaxshi ishlamaganligi uchun bazi bir balkali cho’yan oraliq qurulmalarni Shikastlanishi Buyuk Britaniyada aniqlangan. Shuning uchun cho’yan materiallarini aralash metallga aamashtirishga to’g’ri kelgan. XIX asrda ko’prik qurish ishlarida tepasi chugundan pastki qismi temirdan bir-biri bilan list bilan maxkamlashga oraliq qurilmalar ishlatilgan. Keyinchalik cho’yan va metal balkalarni rivojlanishi siqilgan qismi cho’yandan, cho’ziladigan qismi metallardan yasalgan fermalar paydo bo’lishiga olib keldi. Shu bilan birga 1-martta katta balkali temir ko’priklarni 1850 yilda Buyuk Britaniyada trubasimon ko’prik “Britaniya” orolining qurilma( 3rasm) uzunligi 140 va 70 m bo’lgan. 10. 1-rasm. Muxandis S.V.Kerbedz tomonidan Neva daryosiga qurilgan ko’prik(1850 y) 2 rasm Chugun-po’lat konstuksiyali ko’prikning qisimlari(a,b) 1-chugun element 2-po’lat element Bu ko’prik ko’ndalang kesimida tepa va past butun ko’prik uzunligi bo’yicha belbog’i bo’lib chekka qismi tik devorlardan tashkil topgan.

Turbasimon oraliq qurilmalar yaxshi samara bermaganligi uchun ular o’rnini 2 tavrli bosh balkalar egallay boshladi. Katta oraliqlar uchun 2 tavrli balkalar og’irlik qilganligi uchun ular erkin fermalar egalladi. Birinchi marotaba XX asr 40 yillarda metal fermalar paydo bo’la boshladi ular yog’och ko’priklar fermalari ko’rinishini eslatadi. Yetakchi ko’priklardan rishotka fermali ko’prik 1852-1857 yillar Lugu daryosiga muxandis Kerbedz tomonodan qurilgan ko’prik 2 ta 55,3 metrli oraliq qurilmadan tashkil topgan bo’lib 2 ta temir yo’lli yurish qismi oralig’i qurilmaning tagida joylashgan. 84 yil ishlagan ko’prik Ulug’ vatan urushi davrida buzulgan XIX asrning ikkinchi yarmida Rossiyada katta temir yo’l va avtomobil yo’li ko’priklari qurildi. 3.rasm Britaniya ko’prigini umumiy ko’rinishi va oraliq qurulmasining ko’ndalang kesimi. Ko’prik qurilishiga katta xissa Qo’shgan muxandis va olim; S.V.Kerbedz (1810-1891),D.I.Jurovskogo(1821-1891)N.A.Belelyubskogo(1845-1922), F.S.Yasinskogo (1856-1899) L.D.Proskuryakova(1858-1926) va boshqalar. XIX asrning 60 yillarida Rossiyaga Moskva daryosiga qurilgan Borodinoko’prigining oraliq qurulmasi uzunligi 42,7 m, VarShavadagi Vislu daryosiga qurilgan ko’prikning oraliq qurulmalari soni 6 ta xar biri 74,68 m 2 oraliqli uzluksiz fermadan iborat bo’lgan.

XIX asr oxiri XX asr boshlarida Rossiyada ko’prik qurilishi avj oldi. Bu vaqtda Volga daryosiga 158,4 oraliq qurilma ko’priklar qurildi. Balka sistemadagi ko’priklar qurish kamchiliklari oraliq tayanchlarni cho’kishi va temperatura o’zgari xisobiga siljishini xisobga olindi. XIX asrning ikinchi yarmida dunyo miqqiyosidagi ko’prik qurilishida oraliq qurulmalarga Sharnir Qo’shish xaqida muloxazalar yuzaga keldi. Uzliksiz sistemalarni kengaytirishni tayanchga osish statik aniqlash usuli.yangi uzlukli to’sin konsulli oraliq qurulma yaratildi. Birinchi to’sun konsolitemir yo’l ko’prigi 1888 yilda Sulu daryosiga professor L.D.Prospuryakov loyixasiga asosan qurildi.Keyinchalik Dnepr daryosiga 1894-1908 yilda qurilgan ko’priklarning oraliq qurilmalari uzunligi 102190 m gacha bo’lgan. Ko’zga ko’ringan ko’priklardan BudapeShtda Dunay daryosiga 1879 qurilgan balka konsolli ko’prik oraliq qurilmasi 175 m. Keyinchalik ikki tomoni ochiq metal fermalar birga ko’prik quruvchilari ferma kataklarini oddiylashtirishga intilib ishonchli tarmoq birikishlari yaratildi. Yangi izlanishlar natijasida ko’prik fermalarini yaratish XIX asrning ikkinchi yarmida rus va chet el olimlari Shug’ullandilar. Nazariy izlanishlar natijasida ko’plab ko’priklar parobolik, giperbolik, yarim parobolik va boshqa egri chiziqli fermalar ko’rinishidagi ko’priklar qurildi. Undan tashqari oddiy katokli fermalar, Sharnir sterjenli xisoblangan sxemaga o’xshagan fermalar ishlab chiqildi. Ko’prik qurilishiga katta ulish Qo’shgan ilmiy tadqiqot va amaliy jixatdan taniqli olim va professor N.A. Belelyubskiy tomonidan XIX asrning 70 yillarida metal ko’prik loyixasini taqdim etdi. Yogo’ch ko’prikni temir ko’prikka almashtirish loyixasi Oktyabr temir yo’l bo’limida amalgam oshirildi. 1880-1890 yilda Rossiya yo’llarida oddiy yoki uchburchak fermali ko’priklar qurila boshlandi. Bu sistemadagi birinchi ko’prik professor.L.D.Proskuryakovim tomonidan Yenisey daryosiga 1896 yilda temir yo’l ko’prigi loyixalandi. Fortskiy (Shotlandiya) ko’prik 1890 yilda qurilgan qurulma uzunligi 521 m

( 4 rasm) 1917 yilda Amerikada qurilgan Kvebekskiy ko’prigini oraliq qurilma uzunligi 549 metrga yetgan. Rus olimi Belelyubskiy (1848-1922) birinchi bo’lib temir ko’priklar qurilishida cho’yanni quyma temirga almashtirish loyixasini ishlab chiqdi. 4. rasm. Fortskiy ko’prigi oraliq qurilmasining uzunligi 521 m (1890 y.) Rossiyada ko’prik qurilish maktabi XIX asrda rivojlandi. Ko’prik qurilishining rivojiga olim va muxandislardan S.V.Kerbedz, D.I.Jurovskiy, N.A.Belelyubskiylar katta xissa Qo’shgan. Jurovskiy ko’p panjarali ferma xisobini ishlab chiqdi. Belelyubskiy ikki tomonlamali ochiq fermani ishlatishni keyinchalik ko’priklarni loyixalashda ishlatilgan. Keyinchalik yo’llarda temir balkali oraliq qurilmalar katta mustaxkamlikka ega bo’lgan oraliq qurilmalarning uzunligi (Kanada) 548 metrli balkali ko’prik 1917 yilda qurilgan.Yaxshi xolatlarda arkali ko’priklar qurilishi ularni oraliq qurilmalari uzunligi 500 m gacha yetkazildi. Oraliq qurilmasining uzunligi 550 m bo’lgan arkali ko’prik 2004 yilda Xitoyda qurilgan. Rossiyada ko’prik qurulmasining katta o’sishi eski Dnepr oraliq qurulmasi 224 m li arkali ko’prikni prof. N.S.Streletskiy tomonidan loyixalangan ko’prik qurilishi rivoji nuchun xissaA.Ilyasevich, V.M.Vaxurkin, G.K.Yevgerafov, E.E.GibShman, P.Ya.Kalmikov va boshqalar

Oxirgi yillarda Rossiyada va butun dunyoda kkorobkasimon quyma oraliq qurulma va vaqtli ko’priklar qurib oraliq qurilmani uzunligini juda katta masofalarga yetkaziladi. Va daryo bo’g’ozlari kop suvli daryolar ustiga ko’priklar qurildi. Italiya va Sitsiliyada oraliq qurilmasi 3300 m li osma koprik qurilgan. XX asrning oxirida Yaponiyada eng uzun oraliq qurilmaga yaniy 1990 m li ko’prikning umumiy uzunligi 3910 m li ikkita orolni bog’lab turuvchi osma ko’prik qurilgan 2000 yilda Rossiyada Surgut Shaxrida 1 pilonli vantli ko’prik qurilgan. Bir tomoni ko’tarmada turadigan 408 m li oraliq qurilmaga ega butun balkasi uzun 588 m bo’lgan ko’prik qurilgan. 2. Metall ko’prik materiallari Metall ko’prik materiallari ko’priklarda qo’llaniladigan po’latlar, juda kattiq puxta, pishiq bo’lishi, ilashimli va egiluvchan, va bu bilan birga payvandlash talablariga mos bo’lishi kerak. Bu talablarga kam uglerodli va kam ligerlangan po’latlar, javob beradi. Kam uglerodli po’latlar deb uglerod miqdori. 0,1 dan 0,3 gacha bo’lgan. Ugleroddan tashqari po’latlar tarkibida ularni mustaxkamligini oshirish uchun Mrganes (G), Kremniy(C), Nikel(N), Xrom(X), Med(M), Molibden(M), Vanadiy(V), Titan(T) va boshqalar. Xozirgi vaqtda ko’prik qurilishi uchun quyidagi markadagi po’latlar ishlatiladi 16D kam uglerodli, va past ligerlangan po’lat markasi 15XSND, 10XSND, 15G2AFDps, 14G2AFD. Yozuvda ko’rsatilgan boshidagi 2 ta son uglerodning miqdorini yuzdan bir foizi qolgan xariflar va sonlar po’latni ligerlashda qo’llanilgan elementlarni bildiradi. Agar xariflardan so’ng son qo’yilmagan bo’lsa ularning miqdori 1 % dan oshmasligini anglatadi. Agar xariflardan keyin 1 va 2 sonlari qo’yilgan bo’lsa demak o’Sha elementning miqdori 1-2 % ligini bildiradi. 3. Oraliq qurilma elementlarini biriktirish usullari. Zamonaviy metal ko’priklarning elementlari bir-biri bilan o’ta mustaxkam bo’ltlar va asosan payvandlash yo’li bilan birlashtiriladi. Elementlarni zavodda birlashtirishda asosan payvandlash usulidan foydalaniladi. Payvandlash ikki usulda

amalgam oshiriladi avtomatlashtirilgan va yarim avtomatlashtirilgan elektr dugavoy metall elektrodlar bilan amalgam oshiriladi. Sifatli payvand avtomat flyus qavatida taminlanadi. Payvandli birlashtirish chok usulida va bir-biriga ustiga qo’yish orqali amalga oshiriladi. Chok usulida payvand qilinganda elementlar bir-biriga chekka qismlari orqali biriktiriladi.( 5. а . rasm) uning mustahkamligi birlashtirilayotgan metal elementlar mustahkamligiga teng bo’lishi kerak.Ustma-ust birlashtirish burchakli (valikli) choklar, qaysiki ro’para (kesilgan chekkasi) agar u kuchlar harakatiga tik joylashgan.( 5. в . rasm), va yon tomondan 10. 5.Rasm. Ko’priklardagi metal elementlarni birlashtirishning asosiy ko’rinishlari: a - chok usulida birlashish; b -burchakli ro’para chok; в -burchak qanotli chok; г -burchakli choklarning hisobiy qirqimi(0-1 va 0-2); д -o’ta mustaxkam bo’ltlarda briktirishning ishchi sxemasi; 1-qanot choki; 2-taranglik kuchini uzatish tekisligi 4. Metall ko’priklarning asosiy elementlari Zamonaviy metal ko’priklar, statik sxemali, balka orqali ramali va vantli ko’rinishda quriladi. Metall ko’priklarning oraliq qurilmalari asosan balkadan iborat bo’lib 40 m dan 300….550 m gacha bo’lishi mumkin.

Balkali oraliq qurulmalarning xar qanday turida tayanchlarga beriladi.Tik kuchlar tasirida, tik tayanch reaktsiyalari xosil bo’ladi.Bunda baland tayanchlar qurishni yengillashtiradi. Balkali oraliq qurilmalar bir butun balkali va ochiq fermalar bo’lishi mumkin. Balkali ko’priklar static sxemasiga ko’ra uzlukli, uzluksiz va konsolli bo’lishi mumkin. Uzlukli sistemalar oraliq qurilmalar bittadan oraliqni yopib yuk ko’tarishga aloxida bir-biridan ajralgan xolda ishlaydi. ( 6. rasm). Oddiy xolatlarda uzlukli sistemalarga metal ko’p sariflanadi. Qo’shni uzliksiz oraliq qurulmalarga nisbatan uzlikli metal sistemalarning oraliq qurilmalari tayanchlarini qurish juda katta material sarf bo’lishiga olib keladi, xar bir oraliqda 2 ta oraliq tayanch qurishga to’g’ri kelganligi uchun. ( 6. rasm) Shuning uchun uzlukli oraliq qurilmalar katta bo’lmagan oraliqlarni yopishda qo’llaniladi. Qachonki ularning kamchiligi ko’prikning metalga extiyojini kamaytirishga va narxiga tasir etmaydi.

6 Rasm. Metall ko’priklarning (a- ж ) asosiy sistemalari: 1-bkir to’sin; 2-dev ustun; 3-vant; 4-kabel Uzlikli oraliq qurilmalar oddiy va standart talablariga oson mos keladi, Uzliksiz oraliq qurilmalar bir yo’la uch va undan ortiq bir-biri bilan birga ishlaydigan oraliqlarni yopadi. Shuning uchun eguvchi momentning aniq soni uzliksiz balkalarda bir xil Sharoitlarda uzlikli balkalarga nisbatan 35-45 % ga kam bo’ladi. Oraliq qurilmani uzaytirish xisobiga metall sarfi kamayadi, doimiy kuchlar tasiridan Qo’shni oraliq qurilma yuklanishi ko’proq yuzaga keladi, oraliq qurilmaning uzaytirilishi xisobiga Qo’shni oraliqlarning nisbiy tasiri kattalashib 80-90 % gacha yetadi. Uzliksiz balkali qurilmalar ko’prikni ko’ndalang siljishli barpo etish va ko’prikni osib montaj qilishga imkon beradi. Uzliksiz oraliq qurilmalarni mustaxkamligi uzlikli oraliq qurilmalarnikidan katta. Uzliksiz oraliq qurilmalar avtomobillarni xarakatlanishiga qulay chunki ko’prikda uzilishlar, deformatsiyalash choklar oraliq tayanchlarda yo’qligi tufayli. Uzliksiz oraliq qurilmalarning salbiy tomoni tayanchlarni bir xilda cho’kmasligi va issiqlik tasirida oraliq qurilmalar chekka qisimlari ko’proq siljishi xisobiga oraliq tayanchlarni maxsus qiyin turlari va deformatsiya choklarni yopish qiyin. Xozirgi vaqtda, ko’priklarni qurish texnalogiyalari rivojlanganligi xar-xil Sharoitlarda ishonchli tayanchlar qurish imkoniyati borligi uchun uzliksiz oraliq qurilmalar qurish keng qo’llanilmoqda, katta oraliqlarni yopish uchun (60 mva undan ortiq). Balka konsolli sistemalar ishlash pirintsipi bo’yicha uzliksiz sistemalarga yaqin (6. rasm) chunki Sharnirlarni eguvchi momentlar 0 ga teng bo’lgan joylarga qo’yiladi.Bu sistema statik aniqligi, agar tayanchlar cho’ksa Qo’shimcha kuchlar yuzaga keladi. Bunday qurilmalar o’zining xolati bo’yicha uzlikli va uzliksiz oraliq qurilmalar o’rtasini egallaydi. Uning kamchiliklari vaqtinchalik yuklarning dinamik tasirini sezilarli darajada bo’ladi. Sistemada uzilishlar va Sharnirlar xisobiga unga osilgan oraliq qurilmalarni biriktirish

qisimlari qiyinchilik tug’dirgani va konstruktsiyani baxosini oshirgani uchun foydalanish davrida qiyinchiliklar yuzaga keladi. Bu kamchiliklar ularni qo’llanilishini kamaytiradi. Xozirgi qurilishdagi konpurensiyalar tufayli balka konsolli metall ko’priklar uchramaydi asosan ferma ko’rinishida 500 m oraliq yopish uchun arkali metal ko’priklarning yuk ko’taruvchi elementlar arka ko’rinishida bo’ladi. (6. rasm) Arkalar rasporli sistema xisoblanib ularga tik kuchlar tasir qilganda tayanchlarga va faqat tik kuchlar va gorizontal kuch bilan xam tasir etadi (raspor-yaxlit), bu arka zo’riqishni kamaytirishga, material sarfini kamaytirishga olib keladi. Bular natijasida tayanchlarga tasir kuchayadi, ular konstruktsiyani murakkablashtirishga olib keladi. Yaxshi grunt Sharoitlarida arkali oraliq qurilmalar qurish maqsadga muvofiq bo’ladi, va Ko’prikning bo’ylama profiliga arka mos tushiishi va ko’p ish xajmi unchalik ko’p bo’lmaganda ko’prik ko’tarmasini qurish uchun.Bu xolat tog’li xududlarga ko’proq to’g’ri keladi. Arkali metall ko’priklar Shaxarlarda yaxshi arxetektura ko’rinishi uchun xam quriladi. Ramali metall ko’priklar asosan jar ko’prik sifatida va yo’l o’tkazgich uchun qo’llaniladi. Yo’l o’tkazgichlarning balandligi unga katta emasligi tayanch bilan to’sinning birga ishlashi tufayli.Arkali oraliq qurilmaga o’xshab (raspor-yaxlit) yaxshi gruntli Sharoit yoki massiv tayanch qurish kerak.Oraliq qurilma bilan tayanchlar bog’lanish joylari murakkab bo’lgani uchun ramali metall ko’priklarni qo’llanilishini kamaytiradi. Vantli ko’priklar qattiq butun balka va pilonlarga osilgan vintlardan iborat bo’lib, egiluvchan tayanchlar o’xshash tizimda ishlaydi (6. rasm). Odatda vantli oraliq qurilmalar ikki yoki uch oraliqni yopadi. Ularni qurish osib montaj qilish usuliga mos keladi. Vantli oraliq qurilmalar 150-200 m. Xozirgi voqtda 3 oraliqli uzunligi 1480 m bo’lgan Tatara nomli vantli ko’prikning 1 ta oraliq qurilma uzunligi 890 m ga teng. Osma metall ko’priklar katta oraliqlarni yopishda 2000-3000 m gacha (6. rasm) Asosiy yuk ko’taruvchi kabel xisoblanadi osma ko’priklarning bikirligini oshirish uchun uzluksiz balkalarda foydalaniladi. 1998 yil Yaponiyada 3 oraliqli umumiy uzunligi 3910 m bo’lgan Akasi-Kayke osma ko’prigi qurilgan.O’rtadagi

oraliq qurilmasidagi uzunligi 1990 m pilonining balandligi 298 m. Bu ko’prikda 8 qtorli avtomobil xarakat qiladi 2 ta 1.1 m li kabel bilan osilgan. Metall ko’priklarning asosiy sistemalaridan tashqari aralash sistemalar qo’llaniladi.Odatda aralash sistemalar balkali sistemani to’sin va uning egiluvchan arkali belbog’I bilan kuchaytirilgan balka eguvchi momentlarni katta miqdorda kamayishiga imkon beradi. Hamma aralash sistemalarning axamiyatli o’ziga hos hususiyati asosiy to’sinli elemendagi zo’riqishlarni tartibga solish mumkinligi, bu esa metal konsturuksiya sarfini tejaydi.

Похожие

Po’lat ko’priklar haqida umumiy ma’lumotlar

Temir beton ko’priklar haqida umumiy ma’lumotlar

Ferma va komplekslar haqida umumiy ma’lumotlar

Tonnellar haqida umumiy ma’lumotlar va ularni loyihalash

Qurishni va ishlab chiqarish ishlarini tashkil etishning asoslari