Детал юзаларининг сифати. - Транспорт - Рефераты

Детал юзаларининг сифати.

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

221.5 KB

Детал юзаларининг сифати. Режа: 1. Деталларнинг юза сифати. 2. Юзанинг шаклдан четга чиқиши.

1. Деталларнинг юза сифати. Автомобил деталларининг юза сифати юзанинг геометрик ҳолномаси билан ва юза қатламининг физик-механик хусусиятлари билан баҳоланади. Умуман юза қатламининг сифати деганда учта кўрсаткич: юзанинг ғадир- будурлиги, унинг тарам-тарамлиги ва қатламнинг физик-механик хусусиятлари тушунилади. Гарчи бу кўрсаткичлар алоҳида-алоҳида қаралса ҳам,уларнинг ўзаро таъсири шубҳасиздир. Деталнинг хизмат вазифасига қараб гоҳи у кўрсаткич, гоҳи бу кўрсаткич белгиловчи бўлади. Деталнинг юза сифатига баҳо беришда унинг тузилишига мурожаат қилиш керак. Ишлов берилган юзанинг геометрик ҳолномасига унинг ғадир- будурлиги (микронотекислиги), унинг шакли (макрогеометрияси), тарам- тарамлиги ва механик ишлов изи йўналишининг ўзаро жойлашуви, шунингдек деталнинг ишлашидаги ҳаракат йўналишидир. Юзанинг ғадир-будурлиги ва шакли унинг бўйлама ва кўндаланг йўналишидаги тузилишини характерлайди. Микро ва макрогеометрияга бўлиш эса уларнинг пайдо бўлиши турлича эканлигига, шунингдек уларни ўлчаш қулай бўлишлиги билан боғлиқ. Юзанинг тарам-тарамлиги ғадир-будурлиги ва унинг шаклидан четга чиқиши оралиғидаги ҳолатни эгаллайди. 22-расмда реал олинган юзанинг схемаси тасвирланган. Юза ғадир-будурлиги 50 3 3  hL нисбат Билан характерланади; шаклдан четга чиқиш эса (оваллик, бочкасимонлик ва бошқалар) 1000 1 3  hL , тарам-тарамлик эса 500....50 2 2  hL нисбат билан характерланади. Механик ишлов изининг йўналиши кесиш кинематик схемасига боғлиқ бўлиб кесувчи асбоб ва деталнинг ҳаракати билан белгиланади. Реал олинган юза ҳар доим ғадир-будур бўлади. Детал қандай усулда тайёрланишидан қатий назар у нотекис бўлади. Бу биринчидан 2 2 - р а см . Ю з а н и н г

қаттиқ жисмнинг дискрет атом-молекуляр тузилишидан келиб чиққан ҳолда тушунтирилади. Молекуляр ғадир-будурлик тавсифи атомларнинг шакли ва ўзаро жойлашуви билан белгиланади. Иккинчидан, механик ишловдан сўнг доимо юзада турли шакл ва ўлчамдаги бўртиқ ва ўйиқлар шаклида кесувчи асбобнинг тиғи таъсиридан изи қолади. Ғадир-будурлик кесишни амалга оширувчи бош ишчи ҳаракат йўналишида ҳам, сурилиш йўналишида ҳам ҳосил бўлади. Натижада бўйлама ва кўндаланг ғадир-будурлик ҳосил бўлади. Кўндаланг ғадир-будурлик сурилиш йўналишидаги нотекисликлар билан тавсифланади, бўйлама ғадир-будурлик эса кесиш тезлигининг йўналиши билан тавсифланади. Нотекисликларнинг шакли, ўлчами ва жойлашуви ишлов бериш турига унинг энг катта қиймати бўйича амалга оширилади. Ғадир- будурликка ю за қатлам идаги эластик ва пластик деф орм ациялар, кесиш тартиби, ДМАД эластик технологик тизим ининг бикрлиги, кесувчи асбоб тиғининг ҳолати, асбобнинг ишлов берилаётган ю за бўйича ишқаланиши ва ишлов берилаётган м атериалнинг тури таъсир қилади. Ғадир- будурлик м иқдоррига кесиш тезлиги ва сурилиш катта таъсир қилади, бунда кесиш тезлигининг таъсири ж уда мураккаб. 23- расм да турли конструкцион пўлатларни йўнишдаги R z * k f ( V ) боғлиқлик граф иги келтирилган. 1- эгри чизиқ кўпроқ перлит- ферритли синфидаги конструкцион пўлатлар учун тавсифли. 2- эгри чизиқ эса аустенит синфидаги зангламас ва иссиқбардош пўлатлар учун тавсифли. 3- эгри чизиқ эса енгил эрувчан металл ва қотишмаларга тегишли, 3 эгри чизиқ шуни кўрсатадики кесиш тезлиги маълум миқдоррга етганда ҳарорат шу даражага етадики, унда ишлов бериладиган материал жуда юмшоқ бўлиб қолади ва баъзан эриб ҳам кетади. Шу сабабли кесиш тезлиги яна оширилса ишлов берилаётган юза 23-расм. Кесиш тезлигининг ғ адир-будурликка таъсири.

ғадир-будурлиги ортади. 4-эгри чизиқ ишлов бериш жараёнида асбобнинг олдинги юзасида ўсимта ҳосил бўлмайдиган материаллар учун хосдир. Ғадир-будурликка сурилишнинг таъсирини кўрсатувчи график 24-расмда берилган. Расмдан кўринадики, сурилишнинг ортиши билан ғадир-будурлик ортиб боради. Кичик сурилишларда (S*0,01-0,1 мм/айл) асбобнинг олдинги қисмида ҳосил бўладиган тормозланиш қатламининг таъсири бўлади. Сурилишнинг S<0,01мм/айл гача кичрайишида ғадир-будурлик кичраймасдан, балки бир оз ортади, бу эластик қисилиш билан тушунтирилади. Кесиш чуқурлигининг ғадир-будурликка таъсири жуда кам бўлиб, амалда уни ҳисобга олмаса ҳам бўлаверади. Кесувчи асбобнинг параметрлари ғадир-будурликка таъсир кўрсатади. Олдинги бурчак  0 0 дан 20 0 гача ўзгарганда ишлов бериладиган юза ғадир-будурлигига кам таъсир қилади, чунки унинг қиймати кесичнинг кесиш тиғига ўтишида жуда кам ўзгаради. Орқа бурчак  ғадир-будурликка таъсир қилади, чунки асбобнинг ейилиши билан унинг орқа қисмининг ишлов берилаётган юза билан ейилиши ортади. Режадаги бош бурчак  қолдиқ дўнгликлар режадаги бош бурчакнинг ортиши билан ортиб боради, айниқса катта сурилишлар минтақасида. Ишлов берилаётган юза ғадир-будурлигига ва юзанинг тарам-тарамлигига ДМАД эластик тизимининг бикрлиги катта таъсир қилади. Кесишда кесиш кучи ва ишқаланиш кучлари ҳосил бўлади, уларнинг таъсиридан кесувчи асбоб ўзининг ишлов бериладиган юза нормали бўйича ҳолатини даврий равишда ўзгартириб туради. Нормал бўйича сурилиш дастлаб туташмадаги тирқишдан, сўнгра ДМАД тизимидаги деталнинг деформацияланишидан ҳосил бўлади. Агар кесиш кучлари, ва уларнинг моментлари орасида бир томондан, қаршилик кучлар, улар ҳосил қиладиган моментлар иккинчи томондан ўзаро мувозанатлашса, 24-расм. /адир-будурликка сурилишнинг таъсири

бу сурилишлар барҳам топади. Кесиш кучи ва қаршилик кучларининг равон ўзгаришида, яъни уларнинг кичик частота билан ўзгаришида кесиш жараёни турғун бўлади, ғадир-будурлик ва тарам-тарамлик берилган чегарадан ташқарига чиқмайди. Кучлар миқдорри катта частота билан ўзгарса ғадир- будурлик шакли ва ўлчамлари кескин ўзгаради. Нисбатан унчалик катта бўлмаган частоталарда ишлов бериладиган юзада тарам-тарамлик ҳосил бўлади. Ғадир-будурликни учта баландлик параметрлари R a , R z , R max ва иккита қадам параметри S ва S m ва микропрофелнинг нисбий таянч узунлиги t p билан баҳоланади. R a параметр профиллнинг ўртача арифметик четга чиқиши дейилади ва интеграл критерия сифатида аниқланади, яъни:      dxyR a 1 ёки тахминан   n i ia y nR 11 бу ерда n базавий узунлик  да танлаб олинган нуқталар сони ; у - профиллдан четга чиқиш , яъни профиллнинг исталган нуқтасидан ўрта чизиққача бўлган масофа . У масофани m чизиғидан пастда ҳам, баландда ҳам ордината сифатида ишорасиз олинаверади. R z параметри ўнта нуқта узунликдаги бешта дўнгликнинг ўртача абсолют қийматлар ва бешта чуқурлик ўртача абсолют қийматлар йиғиндисини кўрсатади, яъни 25-расм. Ғ адир-будурлик профилли ва унинг ҳ олномаси.

        5 1 5 1 minmax 51 i i iiz HHR бу ерда: maxiH -профиллнинг бешта нуқтасидаги максимум четга чиқиш, miniH - профиллнинг бешта нуқтасидаги минимум четга чиқиш. Профилл дўнглигининг ўртача қадами S деб базавий узунликдаги махаллий дўнгликлар қадамининг ўртача қийматига айтилади. Профилл нотекислигининг ўртача қадами S m -деб базавий узунликда ўрта чизиқдаги қадамнинг ўртача қийматига айтилади. Профиллнинг таянч узунлиги  p ўрта чизиққа параллел бўлган базавий узунликда берилган сатҳдан берилган нотекисликларнинг чизиқлари йиғиндиси каби аниқланади. Нисбий таянч узунлик t p эса профилл таянч узунлигининг базавий узунликка нисбатидан аниқланади. бу ерда p -профилл кесимининг сатҳи бўлиб, профилл дўнгликлари ва дўнгликлар чизиғига эквидистант чизиқни кесувчи чизиқ ораси бўйича аниқланади ( p ни R max га нисбатан фоизларда белгиланади); b i - микродўнгликда кесиб олинган кесма; t p -параметр бирикма ҳосил қилувчи иккита деталнинг контактларининг (бирикиш юзасининг) тўлиқ тавсифи. Дўнглик параметрлари R a , R z , R max лар орасида корреляцион алоқа мавжуд. Ясси чўққили ва якуний мустаҳкамловчи ишловлар учун ўртача R max *5,0R a R z *4,0R a Йўниш, сидириш ва фрезерлаш учун R max *6,0R a R z *5,0R a Бошқа ишловлар учун эса R max *7,0R a R z *5,5R a    n ip p b t 1 1 1   

Ғадир-будурликни баҳолашда олтита параметрни киритилишининг асосий мазмуни шундаки, улар ёрдамида ғадир-будурликни деталнинг хизмат вазифасига ва ишлаш шароитига кўра регламентлаш мумкин. Одатда R a интеграл ўлчови бўлиб хизмат қилади ва маълум даражада юза нотекислигининг шаклини белгилайди. R z ўлчовини аниқлашда эса кўпинча оптик асбоблардан фойдаланилади, у шунингдек, профилллограммалар билан ҳам аниқланиши мумкин. Цех шароитида деталларнинг ғадир-будурлигини аниқлашнинг энг содда усули юза тозалигини намуна билан солиштириб аниқлашдир. Намуналар назорат қилинаётган детал материалларидан тайёрланган бўлиб, деталга қандай ишлов берилган бўлса, намунага ҳам шундай ишлов берилган бўлади. Намуна сифатида тайёр деталлардан ҳам фойдаланиш мумкин. Оддий кўз билан баҳо бериш субъектив бўлиб, маълум тушунмовчиликларга олиб келиши мумкин. Бу усул аниқ ишлов берилган деталларда катта қийинчиликлар туғдиради. Шу сабабли ғадир-будурликни қиёсий таққослаш учун таққослаш асбоблари: пневматик ва рефлектомерлар қўлланилади. Пневматик асбоблар юза бўйлаб ўтган каналлардаги ҳаво сарфини ўлчашга асосланган.асбобнинг учлиги текширилаётган юзага қисилади ва сарфига кўра юза ғадир-будурлигига баҳо берилади. Ҳаво сарфининг ўзгариши асбоб манометрининг шкаласи бўйича ўлчанади. Рефлектомерларнинг тузилиши текширилаётган юзаларнинг қайтариш хусусиятидан фойдаланишга асосланади. Бунда манбадан чиқаётган нурлар текширилаётган юзадан қайтиб, фотоэлементга тушади. Бу ерда микроток ҳосил бўлади, у кучайтиргичда кучайтирилиб, галванометрга берилади (ўлчаш қурилмасига) ва ғадир-будурлик миқдорри ўлчанади. 2.Юзанинг шаклдан четга чиқиши.

Ғадир-будурлик детал юзасидаги кичик участкаларнинг хатолиги сифатида қаралаётган бўлса, макрогеометрик четга чиқиш эса кўрилаётган юзада бутунича олиб кўрилади. Шаклдаги катта хатоликлар бирлашма юзасига берилган барча ишловларни йўққа чиқариши мумкин, шу сабабли макрогеометрия чизмаларида регламентланади. Шакл хатолигига олиб келувчи сабаблар қуйидагилардир: дастгоҳ ноаниқлиги, ДМАД эластик тизимининг бикрлиги, аввалги ишловлардаги хатоликларни такрорлаш ва кесувчи асбоб хатоликлари. Дастгоҳ хатолигига аввалги бўлимда қайд этилганидек, шпин-делнинг радиал ва ёнлама тепиши, станина йўналтиргичларининг эгрилиги ва уларнинг бир текисда ейилмаганлиги, шпиндел ўқининг столи текислигига перпендикуляр эмаслиги унинг параллел эмаслигини кўрсатиш мумкин. ДМАД эластик тизимининг деформацияланиши ишлов берилаётган деталларда шаклдан четга чиқишининг 90% ини ташкил этади. Бунинг натижасида детал шакли бочкасимон, эгарсимон ва овалсимон бўлиши мумкин. ДМАД тизимининг деформацияланишидан ҳосил бўладиган шаклдан четга чиқишини ҳисоб-китоб йўли билан аниқлаш мумкин. Шаклдан четга чиқишини оддий усулда ўзаро иккита перпендикуляр текисликда ўлчаб аниқлаш, детал шакли ҳақида тўлиқ тасаввур бермайди. Шу сабабли детал макрогеометриясини назорат қилишда махсус асбоблар қўлланилади. Бу асбоблар ёрдамида деталнинг макрогеометрияси тўғри бурчакли ёки қутб координаталарида ёзиб олинади. Тўғри бурчакли координаталарда детал макрогеометрияси диаметрал кесимда ва ясовчи йўналишида амалга оширилади. Асбоб 500 дан 5000 мартагача катталаштиришга созланиши мумкин. Битта профиллограммани ёзиб олиш учун 1 мин. атрофида вақт керак. Макрогеометрияни қутб координаталарида ёзиб олиш асбоблари 50 дан 10000 марта катталаштиришни таъминлайди. Юзанинг тарам-тарамлиги. Тарам-тарамлилик баландлиги ва қадам билан характерланади. Тарам-тарамлилик баландлиги ва қадами деярли бир

хилда. Машиналарнинг эксплуатацион хусусиятларига тарам-тарамликнинг баландлиги кучли таъсир қилади, шу сабабли у кўп марта катталаштирилган ҳолда баҳоланиши керак (1000-3000 ва ундан ортиқ). Тарам-тарамлилик дастгоҳда ишлов беришнинг маълум шароитида титрашлар натижасида келиб чиқади. Тарам-тарамлиликнинг баландлиги ва қадамини аниқлаш учун профиллографлардан фойдаланилади. Уларда тарам-тарамлиликнинг баландлигини анчагина узун бўлган трассада (125 мм гача бўлган трассада) махсус таянч золдир ўрнига пластинка қўлланилади. Нотекисликларнинг йўналиши баландлиги, шакли ва унинг қиялик бурчаги юза геометриясини тўлиқ белгиламайди. Юзанинг энг муҳим тавсиф бу кесиш кучига нисбатан нотекисликларнинг йўналишидир. Ишлов беришда улар ишчи ҳаракатга тик, параллел, кесишувчан, ихтиёрий, думалоқ ва радиал йўналган бўлиши мумкин (26-расм). Нотекисликларнинг йўналиши ғадир-будурлик баландлиги бир хил бўлганда ейилишга жуда катта таъсир қилади. Натижада деталларнинг иш шароити бир хил бўлганда уларнинг ейилиши ҳар хил бўлади. Маълум бир фойдаланиш шароити учун оптимал йўналишини танлаб олишни амалиёт кўрсатади. Деталларнинг бирикиш юзаларидаги нотекисликларнинг ишқаланиш кучининг йўналиши билан мос тушса, мақсадга мувофиқ бўлади. Бу ҳолда бирлашма бирикиш юзасининг катта бўлишига қарамасдан юзадаги яхши мойланиш ҳисобига юзалар бир-бирига тегмайди. 26-расм. Цилиндрик юзанинг

Деталларнинг оғир иш шароитида нотекисликларнинг йўналиши кесишиши керак. Деталлар мойсиз, катта босим да ишлаганда ҳам нотекисликларнинг йўналишини шундай танлаб олиш керак, чунки нотекисликлар йўналиши параллел ж ойлашганда ю залар бир- бирига тегиши осонлашади. Агар нотекисликлар ишчи ҳаракатга нисбатан бурчак остида ёки тик жойлашса, ейилиши ортади. Қаттиқроқ ишқаланувчи юзалардаги нотекисликлар баландлиги бир хилда бўлмаса, жуфтликни ҳосил қилувчи юмшоқроқ бўлган иккинчи юзада ейилиш шунчалик кўпроқ бўлади (тирсакли вал бўйни ва вкладиш)

Адабиётлар: 1. Ф.П. Гурин, В.Д. Клепиков, В.В. Рейн. Автомобилсозлик технологияси. I - II китоб. Тошкент, 2001. 2. Т.Абдусатторов, О.В.Лебедев, В.Ш.Ахмедов. «Транспорт машинасозлиги технологияси», ТошТЙМИ, Тошкент, 2003. 3. Ф.П.Гурин, М.Ф.Гурин, «Технология автомобилестроения», 1986, 246 стр. 4. С.М.Қодиров, О.В.Лебедев, А.М.Хакимов, под общей редакцией К.М.Сиддикназарова, «Восстановление деталей автомобиля», Тошкент, Ўқитувчи, 1995, 272 стр.

Похожие

Машина деталларининг синиш сабаблари. Констрктив омиллар, технологик омиллар

Транспорт воситалари детал ва узелларининг эксплуатация жараёнида ўзгариши

Ишлов бериш аниқлиги.

Базалар ҳақида тушунча ва база турлари.

Детал нуқсонларини механик ва пластик деформация усули билан таьмирлаб қайта тиклаш