Денгиз транспорти тавсифи, ютуқлари ва ривожланиш муаммолари - Транспорт - Рефераты

Денгиз транспорти тавсифи, ютуқлари ва ривожланиш муаммолари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

67.5 KB

Денгиз транспорти тавсифи, ютуқлари ва ривожланиш муаммолари Режа: 1. Денгиз транспортининг техник-иқтисодий хусусиятлари 2. Денгиз транспорти асосий техника жиҳозлари

1. Денгиз транспортининг техник-иқтисодий хусусиятлари Мустақил Ўзбекистон Республикаси ҳудудида ҳозирги кунда денгиз транспорти бўлмаслигига қарамай, ташқи савдо алоқаларини жаҳон денгиз транспорти орқали бажаради. Бунга сабаб, транспортнинг бу турининг ниҳоятда афзаллиги ва ундан фойдаланиш самарадорлиги денгиз йўлларининг ўзига хос хусусиятлари билан изоҳланади. Денгиз сув сатҳлари табиий йўллар бўлиб, уларни қуриш ва ривожлантириш учун харажатлар талаб қилинмайди. Денгизларни портлар билан ёки уларни ўзаро бирлаштирувчи каналларни қуриш ва эксплуатағия қилиш учунгина харажат қилинади. Табиий денгиз йўлларининг ўтказиш қобилияти амалда чекланмаган ва уни ривожлантириш ёки кенгайтириш учун ҳам ҳеч қандай ҳаражат талаб қилинмайди; денгиз сатҳлари жуда кенг ва чуқур бўлганидек, кемалар габарити ва юк кўтара олиш қобилияти ҳам чекланмагандир. Лекин сўнгги йилларда ясалган 0,5 млн. тонна суюқлик ташувчи супертанкерларнинг сувга ботиш қисми 25…30 метрни ташкил қилиши айрим саёз денгизлар, каналлар, рейдлар ва порт акваторияларини чууқурлатишни талаб қилади. Денгиз йўл сатҳлари текис ва тўғри бўлганлиги учун кемалар баландликка кўтарилиши учун қувват ҳам талаб қилинмайди, портлар ўртасида улар бошқа транспорт турларига нисбатан энг қисқа ва тўғри маршрутлар билан сузадилар. Узоқ масофаларга юк ташишда денгиз транспортининг ташиш таннархи транспортнинг бошқа турларига нисбатан анча арзондир. Юк кўтариш қобилияти катта денгиз кемалари юк ортиш ва тушириш ишлари ҳамда катта миқдорли юкларни йиғиш учун портларда кўп вақт тўхтаб турадилар. Йил давомида денгиз флоти кемаларининг ўртача ишлаш муддатлари 330 кунни ташкил этади. Айрим денгизларда эса ташиш ишлари йил мобайнида бир кун ҳам тўхтатилмайди.

Амалда Ўзбекистондан денгиз йўлларига чиқувчи Қора денгиз, Форс кўрфази (қўлтиғи), келажакда Ҳинд океанининг Карачи портлари умуман музламайди. Денгиз транспорти ва ташиш кемаларининг ҳаракат тезликлари ички дарё йўлларида ишловчи кемаларга нисбатан бирмунча каттадир. Аҳоли ўртасида денгиз транспорти воситасидаги халқаро туризм ва дам олишда пассажирлар денгиз транспортидан кенг фойдаланилади. Денгиз транспортида пассажирлар ташиш таннархи ички дарё транспортларидаги ташишларга нисбатан 3…4 марта, темир йўл ҳамда автомобиль транспортига нисбатан 10 мартадан ҳам қимматдир. Бу нарса мураккаб сузиш техникаси билан жиҳозланган қимматбаҳо ва ғоят шинам денгиз кемалари ишлатилиши билан изоҳланади. 2. Денгиз транспорти асосий техника жиҳозлари Денгиз транспорти асосий техника жиҳозларига кемалар (флот), денгиз йўллари айрим элементлари, ундаги қурилма ва иншоотлар, портлар, кема таъмири заводлари, алоқа воситалари ва ҳ.к. киради. Кемалар денгиз транспортининг асосий фаол техника воситасидир. Денгиз флотига юк ва пассажирлар ташишга мўлжалланган савдо алоқалари кемалари ҳамда денгиз овчилиги (балиқ, кит овлаш ва ҳ.к.) кемалари, шатак кемалари, гидротехник ишларни бажарувчи, чўккан кема ва бошқа мулкларни сув остидан чиқаришга мосланган кемалар бириктирилган. Юқорида айтилганлардан ташқари, бир қанча назорат кемалари ҳам фуқаро денгиз флоти кемаларига киради. Денгиз кемалари ҳам асосан дарё кемалари бўлинишидаги белгиларга кўра тасниф(классификаия)қилинади. Эксплуатағия қилишига қараб, денгиз кемалари қуйидагича бўладилар: транспорт кемалари - юк ва пассажирлар ташиш учун;

ёрдамчи хизмат кемалари - шатак кемалари, муз ёрар, ўт ўчирувчи ва ҳоказо; техника ишлари кемалари - сув йўллари остини чуқурлатиш ва тозалаш ишлари, тупроқ ташувчи, кранли ва бошқа кемалар. Темир йўл поезди ва автомобиль транспорт воситаларини денгиздан олиб ўтувчи паромлар денгиз кемаларининг махсус турига киради. Пассажирлар, юк ва пассажирлар ва юк ташувчи транспорт кемалари, фуқаро денгиз флотининг асосидир. Пассажирлар ташувчи кемалар составига 750 пассажир ташувчи (узунлиги 175 м, сувга ботиш чуқурлиги 8 м, ҳаракат тезлиги 20 узел(1 узел 1,852 км/соат.)) океан лайнерлари, 260 пассажир ташишга мўлжалланган сув ости қанотли тезсузар (70 км/соат) кемалар киради. Ҳозирги замон жаҳон денгиз транспортининг ривожланиши жуда катта юк кўтарувчи (0,5 млн. тонна) танкерлар (суюқ буюмлар—нефть ва нефть маҳсулотлари ташувчи кемалар) яратилиши билан характерлидир. Катта партияли юкларни ташишда қҳлланилаётган кемалар дедвейт юк кҳтара олиш қобилияти 35 минг тоннадан иборатдир. Мана шундай ва бундан ҳам катта танкерларни ишлатиш портларни ва портларга кирувчи каналларни кенгайтириш ва реконструкғия қилишни тақозо этади. Кемаларни қайси худудларда ишлатилишига к ў ра океан кемаларига, денгиз кемаларига, маҳаллий, қирғоқ олди ёки бирор маршрут (рейд)га мосланган кемаларга б ў лиш мумкин. Денгиз ва океан кемалари автоматика асосида ишловчи мураккаб радиолокағия ва бошқа навигағия асбоб-ускуналари билан жиҳозлангандир. Кемаларнинг денгизда суза олиш қобилияти уларнинг белгиланган оғирлик билан ҳар қандай оғир об-ҳаво шароитларида ҳам суза олиш, кучли ташқи куч таъсиридан с ў нг ў з мувозанатини сақлаб қолиш, хоналарига сув кирганда ҳам сув юзасида қола олиш, двигатели қувватига қараб ҳаракатни тезлата олиш, ҳар қандай оғир шароитларда ҳам ў з й ў налиши б ў йича сузиб, фақат рули таъсиридагина бурилиш қобилиятларида ў з аксини топади.

Денгиз портлари одатда денгиз ва океан қирғоқлари ва дарёларнинг денгизга қуйилиш ерларига жойлаштирилган б ў либ, катта транспорт узелларининг ичига кирадилар ҳамда транспортнинг бошқа турлари билан биргаликда ишлайдилар. Портлар юк ва пассажирларни транспортнинг бошқа турларига ў тказиш ва аксинча улардан қабул қилиш билан бирга кемалар хавф-хатарсиз турадиган ва уларга ёрдамчи хизмат (сув, озуқа, мойлаш ва ёнилғи заҳиралари қабул қилиш, заҳира қисм ва буюмлар олиш ва ҳоказо) к ў рсатиладиган, санитария ишлари ҳамда божхона (таможня— чегарадан ўў тишдаги текширув) - текширув ишлари бажариладиган жойлар ҳамдир. Денгиз транспортидаги порт х ў жаликлари жуда мураккаб қурилишлардан бири б ў лганлиги учун катта инвестиғия сарфини талаб қилади. Айрим денгиз сув сатҳи баландликлари қирғоқларга яқин жойларда ў згарувчан (сув сатҳининг баландлик ў згариши 4…12 метргача бҳлиши мумкин) б ў лади. Шу сабабли бундай қирғоқларда порт х ў жаликлари қуриш ва уни эксплуатағия қилиш ишлари мураккабдир. Дарёларнинг денгизга қуйилиш ерларида ҳам кучли шамоллар таъсири натижасида сув сатҳи баландликлари ў згариб туради. Мана шундай ерларда ҳам порт х ў жаликлари қуриш ва уни эксплуата ғ ия қилиш ишлари анча мураккаб. Портлар денгиз транспорти асосий ишлаб чиқариш корхоналаридан бири б ў либ, к ў п ҳолларда унинг самарадорлигини белгилайди. Денгиз портлари умумфойдаланиш, махсус ва аралаш портларга б ў линадилар. Умумфойдаланиш портлари пассажирлар ва юк ташушчи кемаларни ҳамда бошқа кемаларни ҳам қабул қилади. Одатда бундай портларда бажариладиган юк обороти ҳажми кичик б ў лади. Махсус портлар юкларнинг муайян гуруҳларини қабул қилишга (ёки ж ў натишга) м ў лжалланган б ў лади. Масалан, к ў мир, маъдан, дон, нефт ва нефт маҳсулотлари, ғемент, балиқ ва ҳ о к а зо. Юк оборотлари катта б ў лган махсус портлар катта қувватли ва ихтисослаштирилган юк ортиш-тушириш машина ва механизмлари билан жиҳозланган б ў лади.

Денгиз портлари ички акваториядан ва ташқи кириш қисмлари (каналлар, рейдлар, т ў лқинт ў сар иншоотлар)дан иборатдир. Денгиз портлари ички акваторияси амалда денгиз т ў қинлари таъсиридан ҳолидир. Денгиз портларида бажариладиган юк ишлари асосан темир йўл транспорти (умумий ҳажмнинг 90…95 проғенти) ва автомобиль транспорти билан боғлиқ бўлганлиги учун темир йўл излари ва автомобиль йўллари юкларни қайта тушириб ортмасликка, яъни юк ишлари "кема-вагон" ва "кема-автомобиль" тизимида бажарилишига мосланган бўлишлари лозим. Денгиз портлари орқали ташиладиган юкларнинг аксарияти денгиз- темир йўл транспорларида аралаш ташилганлиги учун порт худуди ичида темир йўл шаҳобчалари ва уларнинг зарур жиҳозлари (юк ортиш-тушириш жойлари, алоқа, автоматика, блакировка ва ҳоказо воситалари) ривожланган бўлади. Пассажирларни ташиш ҳажмига қараб, зарурат бўлган портларда айрим пассажирлар причаллари ёки вокзаллар, пассажир оборотлари йўл вокзаллари қуриш мақсадга мувофиқдир. Кема таъмири заводлари одатда йирик денгиз портлари яқинида қурилади. Уларнинг вазифаси кемаларни капитал ва жорий таъмир ишларини бажариш ҳамда авария ва қайтадан тиклаш таъмирлари билан бирга кемаларни реконструкғия қилишдан иборатдир. Кема таъмири заводлари асосан қуруққа кўтарилувчи ва сувда сузиб турувчи доклардан иборатдир. Денгиз ва океан сув сатҳлари, табиий бўғозлар ҳамда сунъий каналлар биргаликда денгиз йўлларини ташкил этади. Сунъий каналлар ва порт акваторияларидан ташқари денгиз йўллари табиий сув йўлларидир. Денгиз сатҳларининг кенгликлари ва чуқурликлари жуда катта бўлганлиги учун денгиз кемаларининг габарит ҳажмлари ва юк кўтара олиш қобилиятлари ҳам амалда чексиздир. Денгиз йўллари айрим ҳудудларининг географик ва навигағия шароитлари кемаларни мослаштиришни ва командаларни шу шароитга қараб тайёрлашни тақозо этади.

Сунъий денгиз каналлари тузилишига кўра уч хил бўлади: икки қўшни денгиз ва океанни ёки денгиз билан океанни бирлаштирувчи(Оқ денгиз ва Балтика денгизларини бирлаштирувчи - Беломорско-Бал ь тийск, икки океанни бирлаштирувчи - Панама, денгиз ва океанни бирлаштирувчи - Сувайш), денгиз ва океан йўлларини портлар билан бирлаштирувчи ва денгизни дарё қуйилиш жойлари билан бирлаштирувчи каналлар. 2 жадвалда ташқи давлатлардаги айрим денгиз каналларининг асосий тавсифлари берилган. Айрим денгиз каналлари ўз чуқурлиги ва энининг кенглиги бўйича ҳозирги замон фуқаро флоти кемаларини, айниқса кейинги йилларда қурилган ва юк кҳтара олиш қобилияти 0,5 млн. тонна ва бундан ортиқ супертанкерларни ўтказишга ожиз бўлганлиги ва уларда ҳаракат тезликлари кичиклиги сабабли уларни қайта реконструкғия қилиш талаб қилинади. Денгиз йллларида ҳаракат хавфсизлигини таъминлаш ва кемалар сузишини осонлаштиш мақсадида қирғоқлар яқинида саёз ва бошқа хавфли жойларни клрсатиб турувчи навига ц ия жиҳозлари - маяклар, ёритилган ёки ёритилмаган қирғоқ белгилари, сувда турувчи белгилар, акустика ва радиоакустика каби алоқа воситалари ўрнатилади.

Адабиётлар 1. И.А.Каримов – Ҳзбекистон XXI асрга интилмоқда. Т., "Ҳзбекистон", 2000, 345 бет 2. А.Ч.Касаев – Узбекистан моделқ развития: мир и стабилқностқ – основа прогресса. М.: "Дрофа", 2000, 494 с. 3. Б.А.Ходжаев – Ягона транспорт системаси. Т. "Ҳқитувчи", 1984, 212 бет. 4. И.Я Аксенов – Единая транспортная система. М.: Транспорт, 1991, 380 с. 5. Б.И.Шафиркин – Единая транспортная система и взаимодействие различнҳх видов транспорта. М. Вҳсшая школа, 1983, с. 6. Б.А.Ходжаев – Автомобильнҳе перевозки. Т. "Ҳқитувчи", 1991, 396 с. 7. Б.А.Ходжаев – Автотранспортда юк ва пассажирларни ташиш асослари. Т. "Ҳқитувчи", 2002, бет. 8. К.У.Улқджаев – Экономическая реформа на железнодорожном транспорте. Т: "Меҳнат", 1999, 262 с. 9. К.У.Улқджаев, С.В.Петрова, М.А.Бобожанов – Реформа на транспорте и связи. Т. "Узбекистан", 1993, 150 с. 10. В.А.Дмитриев – Народнохозяйственная эффективностқ электрификағии железной дороги и применения тепловозной тяги. М.: Транспорт, 1976, 262 с. 11. Б.Б.Сариев – Бозор иқтисодиётида транспорт хизмати (Ҳзбекистон Республикаси дарё флоти мисолида) Т.: Магистрлик диссертағияси, 1996, 59 бет.

Похожие

Ҳаво транспорти тавсифи, ютуқлари ва ривожланиш муаммолари

Автомобиль транспорти тавсифи, ютуқлари ва ривожланиш муаммолари

Саноат транспорти тавсифи, ютуқлари ва ривожланиш муаммолари

Темир йўл транспорти тавсифи, ютуқлари ва ривожланиш муаммолари

Шаҳар транспорти тавсифи, ютуқлари ва ривожлантириш муаммолари