Дарё транспорти таснифи, ютуқлари ва ривожланиш истиқболлари - Транспорт - Рефераты

Дарё транспорти таснифи, ютуқлари ва ривожланиш истиқболлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

137 KB

Дарё транспорти таснифи, ютуқлари ва ривожланиш истиқболлари Режа: 1. Дарё транспортининг асосий техник жиҳозлари 2. Дарё транспортининг техник-иқтисодий хусусиятлари 3. Ўзбекистон дарё флоти техник-иқтисодий фаолиятининг таҳлили ва ривожлантириш масалалари 4. Дарё транспортини ривожлантириш муаммолари

5. Дарё транспортининг асосий техник жиҳозлари Дарё транспортнинг асосий техник жиҳозларига Ўзбекистон Республикаси шароитига кўра кемалар (баржа кемалар), сув йўллари, ундаги қурилма ва иншоотлар, портлар, бекат (пристан)лар, причаллар, кема таъмири устахонаси, алоқа воситалари ва бошқалар киради. Кемалар дарё транспортининг асосий фаол техника жиҳозларидан биридир. Бажариш вазифаларига кўра дарё кемаларини уч турга бўлиш мумкин: транспорт кемалари, техника ёрдами кемалари ва ёрдамчи хизмат кўрсатувчи кемалар. Транспорт кемалари юк ва пассажирлар ташиш учун хизмат қилади. Техника ёрдами кемалари дарё йўллари остини чуқурлатиш ва тозалаш ишлари билан шуғулланади. Ёрдамчи хизмат кўрсатувчи кемалар транспорт ва техника ёрдами кемаларига хизмат қилади. Транспорт кемалари ўз навбатида қуйидагича бўлиши мумкин: бажариш вазифаси бўйича - юк ташувчи, пассажирлар ташувчи, аралаш юк ва пассажирлар ташувчи кемалар; сувдан фойдаланиш бўйича - сувга ботиб сузувчи, сув ости қанатли, парракли ва ҳаво ёстиғи тамойилида сузувчи кемалар; ҳаракати бўйига - ўзисузар, яъни ўз куч двигатели бор (теплоход, пароход, дизел ь -электроход, шатак кемалар) ва ўзи суза олмайдиган баржалар; корпусининг материали бўйича - металл, ёғоч-металл, пластмасса ва темир-бетон корпусли кемалар. Бундан ташқари кемалар яна ташийдиган юклари бўйича қуруқ маҳсулотлар ташувчи, суюқ маҳсулотлар ташувчи, универсал ва махсус юклар ташувчи кемаларга бўлиниши мумкин. Сузиш жойларига кўра кема конструкғияларига ҳар хил талаблар қўйилади ва бу талаблар бўйича дарё кемалари бир неча классларга бўлиниб, уларга махсус ҳарфли белгилар қўйилади. Масалан, дарёдан денгизга чиқиб суза олувчи кемаларга Д(денгиз-

море) ҳарфи, кўлларда сузувчи кемаларга К(кўл-озеро) ҳарфи қўйилади ва ҳоказо. Кемалар полубалари ва юк трюмларига биноан ҳам фарқланади. Дарё кемалари денгиз кемаларига нисбатан анча кичик бўлиб, сувда турувчи (ботувчи) қисми ҳам юзадир. Дарё кемаларининг шу тарзда ясалишига асосий сабаб - дарё йўлларида жуда кўп бурилишлар борлиги ва унинг фарватерлари, яъни кемалар сузадиган жойлари анча саёз ва торлигидир. Дарё кемалари юк кўтара олиш ва сиғдира олиш қобилиятига кўўра ҳам таснифланади. Кеманинг умумий юк кўтара олиш (дедвайт) қобилиятига унга ортиладиган юклар оғирлиги, ёнилғи, сув ва озуқ-овқат заҳиралари, кема командаси оғирлиги ва бошқа оғирликлар йиғиндиса киради. Дедвайт юк кўтара олишига қараб сувга ботиши белгиланади. Умумий юк кҳўтара олиш қобилиятидан ёнилғи, сув ва озиқ-овқат заҳирлари, кема командаси оғирлиги ва бошқа оғирликларни чегириб ташланса, бу кеманинг соф юк кўтара олиш (карго-дедвайт) қобилияти бўлади.

Ўзбекистон республикаси дарё флотининг техник таъминганлик маълумоти (Б.Б.Сариев магистрлик диссерта ц ияси кўрсаткичи, Т.1996) 1-жадвал Т арти б р ақам и Транспорт воситасининг тури Барчас и (бирли кда) Шу жумладан ишлатилиш муддатига кўра 5 йилгача 5…20 йилгача 20 йилдан ортиқ 1 2 3 4 5 6 Юк ташувчи флот Шатакка олувчи теплоходлар 46 2 27 17 2 . 300…500 т. қуруқ юк ташувчи баржалар 35 6 13 16 3 . 300 т. суюқлик ташувчи баржалар 8 – 3 5 Техник флот 4 300…500 куб.м соатлик грунт сўрувчи мосламалар 5 – 2 3 5 . 150 куб.м соатлик грунт сўрувчи мосламалар 3 – 2 1 6 . Сузувчи экскаватор ПЭ-1 2 – 1 1 7 . 100…300 о.к.ли шатак теплоходлари 12 – 7 5 8 . 90 о.к.ли шатак теплоходлари 15 – 6 9 Технологик мосламалар 9 . Порт кранлари 7 – 7 – 1 0. ПКЛ-100 5 т.ли сузувчи кранлар 8 2 1 5 1 1. 1,5…5 т.ли автокранлар 33 5 27 1 Кема барча хоналарининг умумий фойдали ҳажми унинг юк сиғдира олиш қобилиятидир. Ҳозирги даврда дарё кемаларининг асосий қисми сувга ботиб сузувчи кемалардан иборатдир. Ўзбекистон Республикасидаги Амударё (унинг

узунлиги 1460 км) флотидаги сувга ботиб сузувчи асосий кемаларнинг тавсифлари юқоридаги 1-жадвалда берилган. Сув йўлларига дарёлар, сув омборлари, гидротехника иншооти бор каналлар киради. Кема суза олувчи сув йўллари табиий ва сунъий, сузиш чуқурликлари ишончли ва ишончсиз, ёритилган ёки ёритилмаган бўлиши мумкин. Кема суза оладиган сув йўлларига дарёларнинг фарватер қисми киради. Каналлар ва сув омборлари ҳамда гидротехника иншоотлари қуриш йўли билан кема сузишига мосланган каналлар сунъий сув йўлларига киради. Одатда кемалар дарёнинг бутун сатҳи бўйича сузмасдан, белгиланган кема йўллари-фарватерлардагина сузишлари лозим. Кема йўллари деб сув йўлларининг бутун узунлиги бўйича чуқурлиги кемалар ботишидан ортиқ, эни бўйича икки тўқнашувчи кемани бемалол ва хавфсиз ўтказа олувчи йўл кесими (полоса)га айтилади. Бундай сув йўли кесимлари махсус белгилар билан кўрсатилиб қўйилади. Кема йўлларининг асосий ўлчамлари, яъни уларнинг эни, саёз жойлари, чуқурлиги, бурилиш радиуслари, кўприк остлари ва шлюз камералари ўлчамлари сув йўллари габаритлари дейилади. Ишончли сув йўли габарит ўлчамлари одатда сув йўли баландлиги даражасига қараб белгиланади. Сув йўли фарватерлари кемаларнинг энг кўп ботган қисмидан 0,1....0,3 метр чуқурроқ бўлиши лозим. Энг кичик габаритлари ва ў ртача навигағия чуқурликлари б ў йича дарё сув йҳллари 7 классга б ў линади (2-жадвалда)

Дарё йўллари тавсифлари 2-жадвал Ички сув йўллари категорияси ва разрядлари К лас с Кема йўли чуқурлиги, м Сузиш мумкин бўлган кемалар тури Ёғо чни соли қилиб оқизиш кенглиги, м энг кичик ва ишончли ўртача навигағи я даврда юк кўтариш (суюқ буюмларни ) қобилияти, т Юк ва пассажирла р ташиш, ёки шатаклар Энг катта (сверх) магистраллар 1 2,6 дан ортиқ 3,0 ортиқ 12.000 3 қаватли пассажирла р ташиш кемаси 100 ва ундан ортиқ Iразрядли магистраллар I I 1,6…2,6 2,4  3,0 8.000 3 қаватли пассажирла р ташиш кемаси 100 гача II разрядли магистраллар I II 1,1...2,0 1,65...2,4 4.000 2 қаватли пассажир ташувчи кема 85 гача I разрядли маҳаллий I V 0,8...1,4 1,35...1,6 5 2.000 2 қаватли пассажир ташувчи кема 55 гача IIразрядли маҳаллий V 0,6...1,1 1,0… 6,35 500 1,5 қаватли пассажир ташувчи кема 40 гача Кичик дарё йўллари V I 0,5…0,8 0,75… 1,0 250 Пассажир ташувчи катер 30 гача Кичик дарё йўллари V II 0,6 дан кам 0,75 дан кам 100 Пассажир ташувчи катер 14 гача

Одатда икки дарёни, икки денгизни, дарё ва денгизни (ва шу кабиларни) бирлаштириш ва улар орқали кемалар сузишига имконият яратиш мақсадида сунъий каналлар қурилади. Агар икки бирлаштирувчи объект бир хил баландликда бўлса, очиқ турдаги каналлар, агар улар баландликлари ҳар хил бўлса шлюзли каналлар қурилади. Кемалар сузишига мўлжалланган каналлар эни икки тўқнашувчи кемалар бемалол ва хавфсиз ўта оладиган ҳамда ўтувчи катта кема энига нисбатан 2,6 марта ортиқ бўлиши, радиуслари эса ҳисобий кема узунлигидан 6 марта катта ва чуқурлиги кемаларнинг энг кўп ботишига нисбатан 0,1...0,3 метр чуқур бўлиши керак. Кемаларни тўғон орқали ўтказиш учун ҳам шлюз қурилади. Одатда шлюзлар икки томонлама дарвозали камералардан иборат бўлади. Шлюзнинг габарит ўлчамлари улардан ўтказилувчи кема составлари габаритларига мосланган бўлиши керак. Сув баландлиги фарқи 20...25 метр бўлса, бир камерали ва бу фарқ ундан ортиқ бўлса, кўп камерали шлюзлар қурилади. Сув баландликлари фарқи жуда катта бўлса, кемаларни релқсларда кўтаришга мўлжаланган иншоотлар қурилади. Мана шундай иншоотлардан бири Россиядаги Енисей дарёсидан Красноярск ГЭСи ёнида кемаларни 125 метр баландликка релқс орқали кўтаришда хизмат қилади. Портлар. Дарё порти деб кемалар сув йўли орқали осонликча қирғоқ ёнига келадиган ва унинг қуруқ еридаги темир йўл ва автомобиль транспорти келишига мўлжалланган иншоотлар билан жиҳозланган жойга айтилади. Портларда асосан юк ортиш ва тушириш, пассажирларни чиқариш- тушириш ишлари билан бирга кемаларга техника хизмати ҳам кўрсатилади. Портларда юк ортиш-тушириш ишларини бажариш учун зарур ускана, машина ва бошқа жиҳозлар, порт кранлари, омбор хўжаликлари ва пассажирларга сервис хизмати кўрсатувчи вокзал комплекслари бўлиши керак. Дарё портларида бир неча махсус бекат (пристанъ)лар ва причаллар (кемаларни боғлаб қўйиш жойлари) бўлиши мумкин. Қуруқликка

жойлаштирилган порт хўжаликлари майдони порт ҳудуди ҳисобланади. Сувлар сатҳи, камалар йўли, причаллар ва бекатларга кирувчи сув йўллари порт акваторияси дейилади. Кўпчилик ҳолларда очиқ дарёларга жойлашган портлар иши сув баландлиги ўзгаришига (10 метр ва ундан ортиқ) боғлиқдир. Шунинг учун ҳам бундай портлар олдидаги сув жойлари кўп ҳолларда чуқурлаштиришни талаб этади. Бекат деб, қирғоқ олди юк ортиш ва тушириш, пассажирлар чиқариш ва туширишга мосланган ҳамда махсус жиҳозланган жойга айтилади. Дарё йўлларида фақат пассажирларга хизмат қиладиган жойлар кемалар тўхташ жойи деб аталади. Кўп ҳолларда бундай тўхташ жойи сузувчи причаллардан иборат бўлади. 2. Дарё транспортининг техник-иқтисодий хусусиятлари Чуқур дарё йўллари транспорт воситалари сифатида бошқа қуруқлик транспорт турларига нисбатан катта ўтказувчанлик қобилиятига эга бўлиб, кўп юк ва пассажир оқимларига хизмат қилишга мослашгандирлар. Айтилганларга кўра дарё йўлларини заруратга кўра чуқурлатиш долзарб масаладир. Дарё транспорти асосий техник иқтисодий хусусиятларига қуйидагилар киради: Табиий сув йўлларидаги кемалар сузишини ташкил этиш харажатлари ва бошланғич инвестиғия харажатлари миқдори темир йўл ва автомобиль транспортидаги харажатларга нисбатан бир неча марта камлиги; кемалар ҳаракатига сувнинг кўрсатадиган қаршилиги қуруқликда ишловчи темир йўл ва автомобиль транспортлари ҳаракатидаги қаршиликка нисбатан анча кичиклиги сабабли улар ҳар бир тонна юкни тенг масофага ташиш учун кам қувват ва кам ёнилғи сарфи талаб қилиши; кемаларнинг юк кўтара олиш

қобилияти темир йўл вагонлари юк кўтара олиш қобилиятларига нисбатан бир неча марта, автомобилларга нисбатан эса бир неча юз марта катталиги; айрим юкларни дарё кемаларида ташиш таннархи темир йўл транспортидагига нисбатан 2…3 марта ва автомобиль транспортидагига нисбатан 20…30 марта камдир. Дарё транспорти ҳар бир тонна юкни тенг масофага ташишда ёнилғини темир йўл транспортига нисбатан 2…3 марта ва автомобиль транспортига нисбатан 4…5 марта кам сарфлайди. Аммо дарё транспортида юк ташиш тезлиги анча кичик бўлганлиги сабабли унда кўп ҳолларда тез ташилиши шарт бўлмаган юклар ташилади. Лекин айрим ҳолларда ўзисузар кемаларда юкларни темир йўл транспортига нисбатан тезроқ ташиб бериш имконияти бўлиши ҳам мумкин. Ташиш мунтазамлиги бўйича дарё транспорти бошқа турдаги транспортлардан анча орқададир. Чунки кўпчилик дарёлар қаттиқ совуқ қиш кезларида музлаши ва уларнинг айримлари ёзнинг сўнгги кунларида саёзланиб қолиши натижасида улардаги қатнов тҳхтаб қолади ва шу туфайли дарё транспорти умумий самарадорлиги транспорт бошқа турларидагига нисбатан анча пасайиб кетади. Дарё ҳавзалари географик жиҳатдан кам туташганлиги учун уларни ўзаро боғловчи сунъий иншоотлар (каналлар ва шлюзлар) қуриш жуда катта миқдорларда инвестиғия сарфлаш билан транспорт масалаларигина ҳал қилиниб қолмай, балки мамлакат иқтисодиётининг бошқа масалалари, чунончи, қуриқ ерларга сув чиқариш, электр станғиялар қуриш ва ҳоказолар ҳам ҳал қилинади. Дарё транспортининг камчиликларидан яна бири шуки, кўпчилик дарёлар, жумладан, Амударё табиий шароитларга кўра ўз йўналишларини ўзгартириб туради. Бу эса сув йўлларини бошқа транспорт магистралларига нисбатан узайтириб юборади. Натижада юк ташиш масофаси узайиб, ташиш тезлиги пасайиб кетади. Бундан ташқари дарё магистралларининг йўналиши иқтисодий туманлардаги юк ташиш йўналишларига ҳар доим ҳам тўғри келавермайди. Бу камчилик қисман каналлар қуриш, юкларни темир йўл-сув

транспорти воситалари билан аралаш ташишни қўлланиш ҳисобига камайтирилиши мумкин. 3. Ўзбекистон дарё флоти техник-иқтисодий фаолиятининг таҳлили ва ривожлантириш масалалари Республика ягона транспорт тизими таркибидаги Амударё транспорти хизмати энг арзон ва иқтисодий жиҳатдан самарали ҳисобланади. Амударё сув флоти бўйича энг кўп ташиш иши 1982 йилда эришилди. Бунинг асосий сабаби қўшни Афғонистон йўналишидаги юк оқимининг ҳамда жанубий йўналишдаги юкларнинг Термездаги порт орқали жамланиб тарқатилиши бўлган. Бундан ташқари шу даврда транспорт тизимидаги асосий транспорт воситаларининг янгиланиш даражасининг энг юқори кўрсаткичи дарё транспорти воситаларига тўғри келган (1970й-14,9 фоиз; 1980й-10,3 фоиз; 1982й-10,8 фоиз). Аммо бир неча объектив ва субъектив сабабларга кўра 1982 йилдан кейинги йилларда ишлаб чиқариш кўрсаткичларининг деярли барчаси ҳам пасайиб кетди. Бу кўрсаткичларнинг энг сезиларлиги 1995 йилга тўғри келади ва уни биз қуйидаги 3-жалвалдан кўришимиз мумкин. Ўзбекистон дарё флоти сув йўли техник бўлинмаларининг 1980-1995 йиллар фаолияти шуни кўрсатадики,1980 йили дарё габаритини таъминланиши билан боғлиқ грунт суриш ишлари 5.100 минг метр куб иш бажарилган бўлса, бу кўрсаткич 1995 йилда 2559,7 минг метр кубли иш ҳажмига камайди. Бюджет молияларини камайиши ва дарё сатҳининг тез-тез ўзгариши иш ҳажми пасайиш сабабларидир. Дарё флоти таркибида 46та турли хил қувватдаги шатакка олувчи теплоход, 35та 300…500 тонна юк кҳтаришига эга бўлган баржалари, 8та суюқ маҳсулот ташувчи баржа юк ташиш ишларини бажаради.

Ўзбекистон дарё флотининг 1980-1995 йиллари фаолияти кўрсаткичлари 3-жадвал Кўрсаткичлар Б ирли ги Й и л л а р 1980 1985 1990 1994 1995 Флот билан юк ташиш м инг т 1420,0 1212,0 970,0 132,7 97,6 Пристанларда юк ортиш-тушириш ишлари м инг т 1145,0 938,0 900,0 239,6 188,4 Дарё габаритининг таъминланиши (грунт суриш ишлари) м инг к уб.м 5100,0 4855,0 4659,0 2733,5 3053,6 Кема қатнов йўли билан таъминлаш м инг км. кун 239,3 239,3 173,0 237,9 222,2 Юк ташиш ишлари билан банд сузувчи транспорт воситаларининг 37 фоизи 25 йилдан ортиқ, 6 фоизи 20…25 йигача, 10 фоизи 15…20 йилгача, 20 фоизи 10…15 йилгача, 18 фоизи 5…10 йилгача, атиги 9 фоизи 5 йилгача бўлган даврда эксплуатағия қилиниб келаётган транспорт воситалари ташкил этади. Дарё флоти таркибида 8 та грунт сурувчи мослама, 2 та сузувчи экскаватор, 12 та шатакка олувчи ҳамда 15 та кема қатнов йўлини белгиловчи теплоходлар мавжуд. Уларнинг 51 фоизи 25 йилдан ортиқ,14 фоизи 20…25 йилгача,16 фоизи 15…20 йилгача,19 фоизи 5…10 йилгача булган даврда фаолият кўрсатиб келаётир. Порт ва пристанлар технологик мосламалари ва асосий воситалари 5т дан 20т гача юк кўтариш қобилиятига эга порт электр қувватида ишловчи кранлар, 5т дан 8т гача сузувчи кранлар, 33 та автокранлардан иборат бўлиб, уларнинг аксарияти эскирган.

Мутахассисларнинг фикрича асосий кўрсаткичларнинг пасайиб кетишининг асосий сабаблари қуйидагилардир: ягона иқтисодий минтақада ҳаракат қилган ишлаб чиқарувчи ва истъемолчи корхоналар ўртасидаги ўзаро алоқалар узилиш натижасида кескин юк ташиш ҳажмининг камайиши; транспорт ишининг ҳисоб китобини амалга оширишда ҳамдўстлик мамлакатлари ўртасида ўзаро банк тўловларининг амалга ошмаганлиги; ҳамдўстлик мамлакатларидаги ишлаб чиқариш ҳажмининг кескин камайиши ва ягона божхона сиёсатининг амал қилмаслиги натижасида юк оқимининг камайиши; оралиқ транспорт ишларини мувофиқлаштирувчи ягона меъёрий ҳужжатларнинг йўқлиги ҳамда оралиқ транспорт хизмати тарифининг кескин ошиши; ишлаб чиқариш асосий фондларининг эскириши ва уларнинг асосий қисмини ҳисобдан чиқариш пайти келганлиги ҳамда уни янгилаш имконияти учун керакли маблағларнинг етишмаслиги; дарё флоти ишлари учун зарур бўлган моддий ресурсларнинг етишмаслиги; дарё флоти бўлинмаларда етарли малакали мутахассисларнинг етишмаслиги ҳамда уларни тайёрлаш учун Республикамизда дарё флоти кадрларини тайёрлаш базасининг мавжуд эмаслиги; флот ишлаб чиқариш технологик жараёнларнинг, юк ташиш, ортиш- тушириш жараёнларининг такомиллаштирилмаганлиги; иш фаолияти билан боғлиқ бўлмаган, яъни субъектив омиллар, қиш шароити таъсири натижасида навигағия даврининг кеч очилиши ва дарё сув сатҳининг пасайиши натижасида сузувчи воситаларининг туриб қолиш ҳоллари. Бозор муносабатлари қонуниятларининг иқтисодиётимизга чуқурроқ кириб келиши ҳар бир соҳада тубдан иқтисодий ислоҳотларни амалга ошириш вазифасини келтириб чиқарди. Ҳар бир соҳанинг асосий вазифаси

аниқ самара ва натижаларга эришишдан иборатдир. Жумладан Республикамиз дарё флоти ўз фаолиятини бозор иқтисодиёти шароитида амалга ошириб, дарё транспортига бўлган бозор истеъмолчиларининг талабини қондиришдан иборат. Ҳозирги кунда транспортнинг арзон тури ҳисобланган дарё транспортига бўлган эҳтиёж, бозор иқтисодиётининг асосий қонуниятлари бўлган талаб ва таклиф механизмидан келиб чиққан ҳолда белгиланмоқда. Ушбу шароитда дарё транспорти хизматидаги камчиликлардан батомом ҳоли бўлишнинг йўлларини излаш, истеъмолчилар талабини қондириш, дарё транспорти хизматини яхшилашнинг чора тадбирларини излаб чиқиш ва уни амалга жорий этиш лозим. Дарё флоти бўлинмаларининг келажак йилларгача бўлган ривожлантириш йўналишини ишлаб чиқиш лозим. Бунга асосан юк ташиш, қайта ишлаш ишларининг ҳажмини икки баробар кўпайтириш кўзда тутилмоқда. Бундан ташқари халқаро юк ташиш ишларини ва алоқаларни амалга ошириш ва валюта тушумларини таъминлаш назарда тутилиши керак. Бу ишларни фақатгина флотнинг иш самарадорлигини ошириш ва бор имкониятлардан тўла фойдаланган ҳолдагина амалга ошириш мумкин. Бунга эришиш учун албатта тармоқни инвестиғия билан таъминлаш муҳим аҳамиятга эга. Мутахасисларнинг фикрича дарё флоти бўлинмаларининг иш самарадорлигининг ошишига ижобий таъсир қилувчи омиллар қуйидагилардан иборатдир: Амударё бўйлаб кема қатнови бўйича Ўзбекистон билан Туркманистон, Тожикистон, Афғонистон ўртасида ўзаро келишув битимига эришиш натижасида юк ташиш ҳажмининг кўпайиши; транспорт жараёнини қатнашчилари ўртасидаги муносабатларни тартибга солувчи меъёрий ҳужжат ва актларни ишлаб чиқиш ва тасдиқлаш; юк ташиш ишларини амалга оширишнинг самарали технологияларидан фойдаланиш, рағионал маршрутлар бўйича ташкил қилиш ва сузувчи воситаларнинг юксиз юриш ҳолларини бартараф қилиш;

юк ташиш ишларини кўпайтириш, навигағия шароитидан унумли фойдаланиш мақсадида қиш шароитида дарё музламасдан олдин сузувчи воситаларни Амударё юқори қисмининг жанубига келтириш; юкларни ортиш-тушуриш, қайта ишлаш жараёнини технологик карталар ёрдамида амалга ошириш, уларни механизағиялаштириш; сузувчи воситаларнинг юк ортиш-тушуриш жараёнида меъёридан ортиқ туриб қолишини бартараф қилиш, ташиш ишларининг контейнер усулини жорий қилиш ва қирғоқ бўйида юк йиғувчи терминалларни ташкил қилиш; ишлаб чиқариш асосий фондларининг қувватидан унумли фойдаланиш; таъмир талаб асосий воситаларни таъмир қилиш натижасида қўшимча қувватларни ишга тушуриш; порт ва пристанларда қирғоқларни мустаҳкамлаш ишларини олиб бориш, юк ортиш-тушуриш жойларида туриб қолишни бартараф қилиш мақсадида транспорт линияларини ва темир йўл шаҳобчаларини ўтказиш ва бу жараёнда иштирок этадигин автотранспорт воситаларини бошқа ишга жалб қилиш ва иқтисодий самарага эришиш; дарё транспорти сузувчи воситаларининг двигателлари асосан ҳамдўстлик малакатларида ишлаб чиқарилишини назарда тутиб, тармоқ, моддий техника базасини яхшилаш мақсадида улар билан ўзаро ҳамкорлик алоқаларини тиклаш; сув йўли техник бўлинмалари асосий фондларини сузувчи воситалар ва кичик ҳажмдаги механизмлар билан қисман таъминлаш; ёнилғи-мойлаш материалларини тежамли ишлатиш ҳисобига қўшимча юк ташиш ишларини бажариш; дарё флоти бўлинмалари учун зарурий мутахассисларни тайёрлаш; дарё флоти бўлинмаларининг бошқарув тузилишини такомиллаштириш ва бошқалар.

4. Дарё транспортини ривожлантириш муаммолари Юк ва пассажирларни дарё транспортида ташишни таъминлаш учун унинг моддий-техника базасини жиддий равишда ривожлантиришга катта аҳамият беришликни тақозо этади. Амударё сув йўлларида кемалар қатнови муддатларини узайтириш билан бирга, мақсадга мувофиқ деб топилган жойларда юклар ташишни автомобиль ва темир йўл транспортидан Амударё транспортига мумкин қадар кўпроқ ўтказиш зарур. Амударё портларининг(МДҲ давлатлари билан бирга) юк қабул қилиш ва жўнатиш қобилиятини ошириш, Орол денгизи сув ҳавзасини Ҳазар(Каспий) денгизи ортиқча суви ҳисобиги тиклашни назарда тутиб Амударё флотини оғир юк кўтарадиган "дарё-денгиз" деб номланган аралаш кемалар, шатак кемалар, кўп юк кўтара оладиган баржалар, муз ёрарлар ва яхши жиҳозланган шинам пассажир ташувчи кемалар билан тўлдириш ва кема таъмири заводларини ривожлантириш ҳам узоқ келажак ечимларига киради. Дарё транспортида ташилувчи юклар номенклатурасини кўпайтириш, уларни ташишда енгилликлар яратиш ва ташиш иқтисодиётини яхшилаш учун ихтисослаштирилган ва махсус кемалар билан флотни тўлдириш ҳам узоқ келажак ечимларига киради. Моварауннаҳр минтақаси ягона сув йўлларини ташкил этиш Марказий Осиё ва қўшни Афғонистон давлатлари учун муҳим аҳамиятга эгадир. Чунки бунда Ҳазар денгизига чиқувчи сув йўлларини ташкил этиш "дарё-денгиз" деб номланган ташиш тизимини яратиш имконини яратиб беради. Бу муаммонинг ҳал этилиши Россиянинг Е вр о па қисми орқали ғарб мамлакатлари билан энг арзон сув йўли орқали боғланиш имкониятини беради. Амударё транспортида ҳаракат тезлигини оширишга алоҳида эътибор берилиши керак, чунки ҳозирга қадар Амударё транспортидаги ҳаракат тезлиги ниҳоятда кичик. Бу масалани ҳал қилишда сув ости қанотли

кемалардан фойдаланишнинг аҳамияти катта. Жаҳон тажрибасига кўра дарё транспортида ҳаракат тезлигини сув ости қанотли кемалар қўлланиши ҳисобига 85…105 км/соат га етказиш мумкин. Амударё сув йўналиши бўйича МДҲ ва қўшни Афғонистон давлатлари порт ва бекатларини ривожлантириш, ундаги юк ишларини комплекс механизағиялаш ҳам катта аҳамиятга эга бўлган муаммолардандир. Дарё транспортида муз ёрар кемаларини ишлатиш 90 см қалинликдаги музларни ёриш имкониятини беради. Айрим мамлакатларда парафин билан қопланган сув ости қувурлари орқали ҳаво юбориш устида илмий тадқиқотлар ва тажриба ишлари ўтказилаётир. Сув остидан ҳаво юбориш йўли билан сувнинг остки ва юқори қатламларини аралаштириб, музлаш олдини олиш мумкин.

Адабиётлар 1. И.А.Каримов – Ҳзбекистон XXI асрга интилмоқда. Т., "Ҳзбекистон", 2000, 345 бет 2. А.Ч.Касаев – Узбекистан моделқ развития: мир и стабилқностқ – основа прогресса. М.: "Дрофа", 2000, 494 с. 3. Б.А.Ходжаев – Ягона транспорт системаси. Т. "Ҳқитувчи", 1984, 212 бет. 4. И.Я Аксенов – Единая транспортная система. М.: Транспорт, 1991, 380 с. 5. Б.И.Шафиркин – Единая транспортная система и взаимодействие различнҳх видов транспорта. М. Вҳсшая школа, 1983, с. 6. Б.А.Ходжаев – Автомобильнҳе перевозки. Т. "Ҳқитувчи", 1991, 396 с. 7. Б.А.Ходжаев – Автотранспортда юк ва пассажирларни ташиш асослари. Т. "Ҳқитувчи", 2002, бет. 8. К.У.Улқджаев – Экономическая реформа на железнодорожном транспорте. Т: "Меҳнат", 1999, 262 с. 9. К.У.Улқджаев, С.В.Петрова, М.А.Бобожанов – Реформа на транспорте и связи. Т. "Узбекистан", 1993, 150 с. 10. В.А.Дмитриев – Народнохозяйственная эффективностқ электрификағии железной дороги и применения тепловозной тяги. М.: Транспорт, 1976, 262 с. 11. Б.Б.Сариев – Бозор иқтисодиётида транспорт хизмати (Ҳзбекистон Республикаси дарё флоти мисолида) Т.: Магистрлик диссертағияси, 1996, 59 бет.

Похожие

Ҳаво транспорти тавсифи, ютуқлари ва ривожланиш муаммолари

Автомобиль транспорти тавсифи, ютуқлари ва ривожланиш муаммолари

Саноат транспорти тавсифи, ютуқлари ва ривожланиш муаммолари

Денгиз транспорти тавсифи, ютуқлари ва ривожланиш муаммолари

Темир йўл транспорти тавсифи, ютуқлари ва ривожланиш муаммолари