Автомобилларнинг техник ҳолати ва ишлаш қобилиятини эксплуатацион даврда ўзгариши. - Транспорт - Рефераты

Автомобилларнинг техник ҳолати ва ишлаш қобилиятини эксплуатацион даврда ўзгариши.

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

73.5 KB

Автомобилларнинг техник ҳолати ва ишлаш қобилиятини эксплуатацион даврда ўзгариши. Режа: 1. Республикада халқ хужалигини шу жумладан автомобил саноати ва транспортини ривожлантиришда, ҳукумат қарорлари Ўзбекистон Республикаси президенти И.А. Каримовнинг маърузаларидан келиб чиқадиган вазифалар. 2. Автомобиллар ишончлилиги ва хавфсизлигини таъминлашда "Транспортларни техник эксплуатацияси ва АТКларни лойиҳалаш" фанининг асосий вазифалари. 3. Автомобил техник ҳолатининг эксплуатация даврида ўзгариш сабаблари. Автомобилларни ишлаш қобилиятларини сақлаш тўғрисида тушунча.

Республика 1991 йил мустақилликка эришгач, Ўзбекистон Республикаси президенти И.А. Каримовнинг ташаббуси билан Жанубий Кореянинг "ДЭУ" фирмаси билан ҳамкорликда, Асака шахрида "УзДЭУавто" автомобил заводини, Туркия давлати билан ҳамкорликда Самарқандда кичик сиғимдаги автобуслар, юк ва турли хил махсуслаштирилган автомобилларни ишлаб чиқариш заводларини, ҳамда уларнинг агрегатларини ишлаб чиқариш учун заводлар барпо эта бошлади. Ҳозирги вақтда Республикамизда Автомобил саноати ва автомобилларга сервис хизматини кўрсатувчи корхоналар тизими кенг қўламда ривожланиб бормоқда. Асака ва Андижон шаҳарларида «УзДЭУ», «Авто Ко» «АЖ» автогигантининг қурилиши Ўзбекистонда Автосервис сохаси ривожига туртки берди. Ўзбекистон ўз автомобил саноатига эга бўлган 28-давлатга айланди, автомобил саноати эса сифатли автомобил сервисига бўлди. Автомобилни сотиб олаётган харидорнинг асосий қизиқиши бу зарурият туғилган ҳолда автомобилни тез ва сифатли таъмирлашдир. "УзДЭУ Авто Ко" АЖ - бу Марказий Осиёдаги биринчи автомобил ишлаб чиқариш компаниясидир. Корхонанинг таъминланганлиги юқори жаҳон стандартлари талабларига жавоб беради. Ушбу қўшма корхонанинг қисқа муддат ичида бутун Ўзбекистон саноатининг ривожланишидаги асосий куч ҳисобланиши бежиз эмас. Бунинг устига Асака шахрида автогигантнинг қурилиши натижасида мамлакатимиз иқтисодиёти ўзининг миқдорий ва сифатли ривожланиши учун кучли туртки олди. "УзДЭУАвто Ко" АЖ га 1993 йил март ойида асос солинган. АЖ таъсисчилари бу Корея томонидан DAEWOO корпорацияси, Ўзбекистон томонидан эса "Узавтосаноат" ДАЖ дир. Завод ўта замонавий техника билан жиҳозланган бўлиб, қуввати умумий ҳисобда йилига 200000 автомобил (ўрта синфли NEXIA автомобиллари-100000 дона, TICO автомобиллари-50000 дона, DAMAS автомобиллари-50000 дона) ишлаб чиқаришга мўлжалланган. Корхона ривожланиш динамикаси: - қурилиш-монтаж ишларининг бошланиши-1994 йил апрел ойи;

- биринчи автомобил ишлаб чиқарилган сана-1996 йил 25 март; - биринчи ишлаб чиқарилган автомобил русуми-DAMAS; - заводнинг расмий очилиши-1996 йил 19 июл; И шлаб чиқарилган (экспорт қилинган) автомобиллар сони : - 1996 йилда - 2 6 0 00 (900 га яқин) дона; - 1997 йилда - 64 900 (14 600) дона; - 2000 йилда - 30 7 00 (11 450) дона; - 2004 йилда - 70 0070 (36 000) дона. - 2005 йилда - 100 000 дан ошиқ (55 000 га яқин) дона; Ички Савдо Департаменти Ўзбекистон Республикаси худудида автомобилларни сотиш ишлари билан шуғулланмоқда, булар жумласига: - "Автотеххизмат"-19 та корхона; - "Ўзбек-Лада" -13 та корхона; - башқа турдаги -40 дан зиёд корхоналар киради. "УзДЭУ Авто Ко" Россия Федерацияси худудида 20 дан зиёд деллерлик корхонасига эга бўлиб, улар УзДЭУ автомобилларини сотадилар, сотув олди хизматини кўрсатадилар, автомобилларга кафолатли ва кафолат давридан сўнг хизмат кўрсатадилар. Параллел равишда экспорт қилинаётган автомобилларни эҳтиёт қисмлар ва махсус жиҳозлар билан таъминлаш ишлари олиб борилмоқда Ҳозирги вақтда республикамизда фақат УзДЭУ автомобилларигина эмас, балки Мерседес Бенц, Кароса ва бошқа турдаги автомобиллардан фойдаланиш кенг йўлга қўйилди. Ўзбекистон Республикасида ишлаб чиқарилаётган ва четдан келтирилаётган автомобилларнинг улуши кўпайиши билан бу соҳада ишловчи мутахассислар тайёрлаш энг асосий масала бўлиб қолди. Автомобилларни техник эксплуатацияси автомобил транспортининг асосий тизимларидан бири бўлиб, унинг ривожланиши ва такомиллашишини ва Республикада транспорт тизимида тутган ўрнини белгилаб беради. Бор

муаммоларни ҳал этиш учун автомобил ва унинг агрегатларини ҳар хил омиллар таъсирида техник ҳолатини ўзгариб бориши қонунларини ўрганиш, бунинг асосида автомобилни техник тайёр ҳолатда сақлаб туриш усулларини ишлаб чиқиш ва қўллаш имконини беради. "Транспортларни технологияси ва улар ни лойиҳалаш" «Транспортда менежмент» йўналиши бўйича кадрлар тайёрлашда асосий фанлардан ҳисобланади. Фаннинг мақсади тайёрланаётган кенг қамровли мутахассисга автомобиллар техник эксплуатацияси соҳ·асида автомобиллар ишчанлигини юқори даражада сақлашда, техник ҳолатини тиклашни таъминлайдиган техник хизмат кўрсатишда ва жорий таъмирлашда, махсус шароитларда автомобиллардан техник фойдаланишда, автотранспорт корхоналарини ва техник хизмат кўрсатиш станцияларини ишлаб чиқариш техник базасини ривожлантиришда атроф муҳит ҳимосини таминлаш сохасида илмий ва назарий билимларни бериш, уларда фанга, ўз касбига қизиқишни орттириш каби сифатларни шакллантиришдир. Автомобилнинг агрегат ва механизмларининг техникавий ҳолати деганда, унинг ишончлилиги, ёнилғини тежаши, тезкорлик ва ҳаракат хавфсизлиги тушинилади. Автомобилларнинг узоқ ишлаши натижасида техникавий ҳолат кўтсаткичларинг миқдорий кўрсатгичлари камайиб, унинг хоссасини ўзгартиради, шунингдек, автомобилнинг техникавий ҳолати ёмонлашади, бу эса, автомобилнинг ишончлилигини қисман ёки бутунлай йўқолишига сабаб бўлади. Автомобилнинг ишончлилик ҳолати деганда, унга топширилган вазифани, маълум давр ичида, бажаришга имкон берувчи эксплуатацион кўрсатгичлари тушинилади. Автомобилнинг техникавий ҳолати, ишончлилигини талаб даражасида бўлиши учун, унинг ўзгариш сабабларини билиш ва ўз вақтида бартараф этиш лозим. Бунинг асосий усуллари, унга ўз вақтида техник хизмат кўрсатиш (ТХК) ва жорий таъмирлаш(ЖТ)дан иборатдир.

АТЭнинг асосий вазифаларидан яна бири ишлаб чиқариш техник базасини лойиҳалашни ривожлантириш, яъни автомомобилларни техник тайёр ҳолда сақ-лаб туриш учун керакли АТК, гаражлар ва ТХКС ларини ташкил этишдан иборат. Автомобилларга ТХК ва ЖТ ишларини ўтказиш, АТК ва ТХКС ишчи хизматчиларининг амалга ошириши керак бўлган асосий мақсади бўлибгина қолмай, балки, автомобилларнинг ишончлилигини оширишдаги тадбирларга сарфланадиган маблағ ва ташиш таннархини камайтиришни ҳам кўзда тутувчи омил ҳисобланади. Автомобилларнинг техник ҳолати эксплуатация даврида ташқи муҳит таъсирида, унинг деталларини юкланиши, ҳолатини ўзгариши, едирилиши, қизиши, химик ва физик хоссаларини ўзгариши сабабли ўзгариб боради, ишлайбилиш қобилияти пасаяди ва йўқолади. Бу ўзгаришлар эксплуатация қилиш шароитларига боғлиқдир. Булар йўл, ҳаракатланиш, транспорт, атроф-муҳит, мавсумий шароитлар ҳисобланади. Буларнинг таъсири автомобил агрегат ва механизмларини тезда ишдан чиқишига ёки яроқсиз бўлиб қолишига олиб келади. Юқорида айтиб ўтилганидек, автомобилнинг техникавий холати ўзгаришининг асосий сабаблари ишқаланиш натижасида унинг механизм ва деталларини ейилишидир. Ишқаланиш бу механик қаршилик бўлиб, бир- бири билан ўзаро бириккан деталлар сиртини ўзаро ҳаракатланишидан, куч ҳосил бўлиб, бу бир детални иккинчисига нисбатан сиқиш жараёни деб тушинилади. Ишқаланиш икки турга бўлинади: 1.Тебраниб ишқаланиш - бир жисм сиртида иккинчисининг силжиб тебраниши натижасида вужудга келади. 2.Сирпаниб ишқаланиш - бир жисмнинг иккинчисига нисбатан сирпаниб ҳаракатланишидан ҳосил бўлади. Механизмларнинг ейилиш жараёнини англаш учун, мавжуд қонуниятлар асосида, ейилиш турли кўринишларга ажратилади.

Абразив ейилишлар - икки сирт орасидаги ўткир қиррали ва тирновчи заррачаларнинг ишқаланишидан ҳосил бўлади. Пластик диформацияли ейилиш - деталларга зўриқиш билан куч таъсир этиб, оғирлигини ўзгартирмай, ўлчамларини ўзгариши билан содир бўлади. Мўрт ейилиш - ўзаро боғланган деталлар сиртидаги металл қобиғи ишқаланиши ва пластик диформация натижасида парчаланиб, унинг остидаги учидан мўрт ўзак қисмининг эзилиши натижасида ҳосил бўлади. Молекуляр механик ейилиш - ишқаланувчи деталлар сиртларининг, молекуляр бир бирига илашиши натижасида ҳосил бўлади. Ўзаро боғланган деталлар ишқаланувчи сиртига нотекс ишлов берилиши натижасида металлнинг ўткир қиррали қисми бир - бири билан ўзаро тўқнашади. Бу тўқнашув натижасида сиртдаги заррачалар бир - биридан бўлиниб ажралади. Автомобил техникавий ҳолатини ўзгаришига унинг тузилиши, ашё сифати ва ишлаб чиқариш технологияси, ёнилғи, мойлаш ашёларининг сифати, автомобилларни ишлатиш шароити ва ТХК ва Т ишларининг сифати катта таъсир кўрсатади. Автомобиллар тузилишини такомиллаштириш деталларни ейилишини камайтиради, ишончлилигини ва узоқ ишлашини оширади. Масалан: двигателга инерцион мой тозалагичининг ўрнатилиши 98-99% чангни ушлаб қолишни таъминлайди ва хизмат муддатини 2 баробарига оширади. Ашё сифати, унга механик ва иссиқлик таъсирида ишлов берилиши ейилишнинг камайишига, автомобилдан фойдаланиш муддати ва даврининг узайишига сабаб бўлади. Масалан: двигател цилиндри деворларини ейилишга чидамлилигини ошириш учун лигерланган чўяндан тайёрланган ва юқори даражадаги занглашга чидамлилик хассасига эга бўлган қисқа гильзалардан фойдаланилганда, цилиндрлар деворини ёйилиши 2-2.5 баробарга камаяди. Ёнилғи, мой ва совутиш суюқликларининг сифати барча стандарт талабларига жавоб бериши зарур. Бу ашёларнинг сифати автомобилларни

ишлатиш ва иқлим шароити, механизмларнинг тузилишларига боғлиқ ҳолда баҳоланади ва танланади. Фойдаланиш шароити - иш тартиби, иқлим ва йўл шароити, ҳайдаш ва ТХК сифати билан ифодаланувчи ташқи омиллар йиғиндисини ифодалайди. Автомобил иш тартиби - унинг ишлашини турли ҳаракат тезликларида ва юкланишларда вақт орқали ифодалайди. Автомобил ишида кўп маротаба қисман тезликнинг ошиши ва секинлашиши кузатилиб, бу ҳол ўзгарувчан режим дейилади. Агар белгиланган масофадаги автомобил ҳаракатида етакловчи ғилдиракларга қўйилаётган тортиш кучи ва тезлиги ўзгармас бўлса, бундай иш режими ўзгармас дейилади. Ўзгарувчан режимда ишлаш, деталларни тез ейилишига ва ёнилғи сарфи ортиб кетишига олиб келади. Йўл шароити - ҳаракат тезлашишини, бурилиш радиуси, қопламаларининг текислигини, баландлик ва қияликларнинг катталигини, йўлнинг (тўғри) қурилиш сифатини ифодалайди. Автомобил асфальт йўлда юрмай, тупроқли, нотекис йўлда юрганда, тирсак валининг айланишлар сони ортиб, шу билан бир қаторда илашиш муфтасини улашлар сони, ҳаракат тезлигини қўшиб ажратишлар, ҳаракатни тўхтатиш (тормозлаш) лар сонининг ортиши натижасида ёнилғи сарфи ҳам (асфальтли йўлда юрганга қараганда) ўн баробар ва ундан ҳам ошиб кетади. Бунинг натижасида автомобил (агрегат, механизм ва детал) ларнинг ейилиш жараёни тезлашади. Иқлим шароити - ҳаво ҳарорати, барометрик босим ва намлик билан ифодаланади. Автомобилларни совуқ шароитда ишлаши ҳамма агрегат механизмларни ўта совиб кетишга олиб келади. Бунинг натижасида, совуқ двигателни юргизиш қийинлашади, совутиш тизимидаги суюқлик музлайди, аккумуляторлар батареяси электролити ўта совийди. Муҳитдаги ҳаво ҳароратининг ошиши радиатордан ажралиб чиқаётган иссиқликни камайтиради, двигателни қизиб ишлашига олиб келади. Бундай ҳолатда двигател силтаниш (детонация) билан ишлаб, унинг қуввати, тежамкорлиги ва узоқ ишлашлиги камаяди.

Двигателнинг қизиб ишлаш ёнилғи ҳамда унинг чала ёниб чиқиши атроф муҳитга заҳарли газлар чиқишини оширади. Автомобилни ҳайдаш сифати - маълум йўл шароитида ҳайдаш услубини ифодалайди. Ҳайдашнинг қуйидаги услублари мавжуд: беихтиёр ёки ҳаракат инерцияси билан олға силжиб ҳайдаш, (тўсиқларидан ўтиб), тўсиқларсиз белгиланган тезлик билан ҳайдаш ва мураккаб (комбинированнўй). Автомобил беихтиёр (импульсив) услуб билан ҳайдалганда, ҳаракат тўғри узатма (прямая передача)лар билан (вақти-вақти билан тўсиқлардан ўтиб) тезлатиб, инерция асосида ҳайдаш тушунилади. Автомобил ишончлилиги кўрсатгичларини бир-бирига боғлиқлигини учинчи қонуният, тикланиш жараёни - маълум вақт ичидаги " ишдан чиқиш " содир бўлиши ва уни бартараф этиш характерлайди. Автомобилнинг ишончлилик кўрсатгичлари мураккаб ҳисобланиб, улар бузилмасдан ишлаш (безотказность), узоқ ишлашлик (дольговечность), таъмирлашга мойиллик (ремонтопригодность) ва сақланувчанлик (сохраняемость)дан иборатдир. Бузилмасдан ишлаш - бу маълум вақт ёки юриш йўли даврида ўзининг техник ҳолатини сақлаб туриш демакдир. Узоқ ишлашлик - бу автомобилларни маълум вақт келгунча ва ТХ, ЖТ ишлари бажарилгунча техник ҳолатини сақлаб туриш. Таъмирга мойиллик - бу автомобилни текширув-назорат, ТХ ва ЖТ даврида бузилишларни назорат ва бартараф этишга қулайлигини, имкониятини ва мойиллигини билдиради. Сақланувчанлик - автомобилни ишдан бўш ёки ишлаш даврида ўзининг техник соз ҳолатини сақлаб тура олиши демакдир. Автомобилларга ТХК ва таъмирлаш.ТХК - сифати автомобил техникавий ҳолатига сезиларли таъсир кўрсатади. Изланишлар шуни кўрсатадики, ТХК сифати билан автомобил техникавий ҳолати орасида узвий боғланиш бўлиб, ўз вақтида ТХК ҳисобига автомобиллардан унумли фойдаланиш ошади. Автомобил техникавий ҳолатига таъмирлаш сифатининг

таъсири, уни ишлатиш жараёнидаги носозликлар ва бузилишларнинг содир бўлиш миқдори билан ифодаланади.

Адабиётлар 1. Ўзбекистон республикасида халқ хужалигини , шу жумладан автомобил саноатини бозор иқтисодиёти шароитларида ривожлантириш ва уларни эксплуатациясини ташкил этиш юзасидан Ўзбекистон Республикаси президенти И . А . Каримовнинг маърузалари , хукумат қарорлари , етук олим ва мутахассисларнинг фикрлари , чиқишлари ва илмий мақолалар (1991 йилдан шу кунгача . 2. Техническая эксплуатация автомобилей. под редакцией проф. Е.С.Кузнецов М: Транспорт,1991 г. 3. Техническая эксплуатация автомобилей. под ред. проф. Е.С.Кузнецова М: Т.,1991 г. 4. Ҳамрақулов О., Магдиев Ш. Автомобилларни техник эксплуатацияси, Жиззах, ЖизПИ, 2005й. 5. «Ўзбекистон Республикаси автомобил транспорти ҳаракатдаги таркибининг техник хизмати ва таъмири хақидаги Низом» Т., “Ўзавтотранс” коорпорацияси 1998-йил. 6. Крамаренко Г.В.,Николяев В.А., Шаталов А.И. Безгаражное хранение автомобилей при низких температурах. М:Транспорт 1984 г. 7. Лабезников М.Е.,Букеревич Ю.Л.Эксплуатация автомобилей в условиях жаркого климато и пустўнно-песчанной местности.М:Транспорт 1969г. 8. Ўқитишнинг техник воситаларини қўллаш учун мавжуд материаллар рўйхати. 9. Ҳамрақулов О ва бошқалар. Транспортвоситаларида ишлатиладиган эксплуатацион материаллар. Жиззах. ЖизПИ. 2004й. 10. Ҳамрақулов О ва бошқалар. Автотрнаспорт воситалаарини лойиҳалаш. Битирув малакавий ишини бажариш учун ўқув қўлланма. Жиззах. ЖизПИ. 2005й.

Похожие

Транспорт воситаларининг техник ҳолати ва ишлаш қобилияти

Автомобилларнинг техник холатини аниклаш

Сервис корхоналарида диагностикалаш ишларини ташкил этиш

Моддий-техник таъминот усуллари ва воситалари

Автомобил транспорти воситаларининг техник ҳолати. Умумий қоидалар