Автомобил транспортида ортиш-тушириш ишларини ташкил этиш ва механизациялаш. - Транспорт - Рефераты

Автомобил транспортида ортиш-тушириш ишларини ташкил этиш ва механизациялаш.

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

95 KB

Автомобил транспортида ортиш-тушириш ишларини ташкил этиш ва механизациялаш. Режа: 1.Транспорт воситаларининг ортиш ва тушириш пунктларида туриш вақти меъёрлари 2.Ортиш-тушириш ишларини механизациялаш воситаларини танлаш 3.Уйиб ташилувчи юкларни ортиш-тушириш ишларини ташкил этиш ва механизациялаш

Ҳар қандай юк ташиш транспорт жараёнини амалга оширишда юкларни транспорт воситасига ортиш билан боглиқ сермеҳнат, баъзида эса жисмонан огир иш бажаришга тўгри келади. Ташиш ниҳоясига етганда эса юкларни тушириш зарур бўлади. Юуларни тушириш ҳам сермеҳнат ҳамда жисмонан огир ишлардан биридир. Ортиш-тушириш ишлари асосий ва қўшимча операциялардан иборат бўлади. Асосий операцияларга қуйидагилар киради: штабеллар ёки бошқа сақлаш жойларидан юкларни олиш; ортиш жойига келтириш; транспорт воситасига ортиш; туширишда шу операцияларнинг акси бажарилади. +ўшимча операцияларга қуйидагилар киради: юкларни тарага жойлаш ва заруриятга кўра маркировкалаш; тарозидан ўтказиш (ҳажмини ўлчаш); хужжатларни тайёрлаш; юкларни боглаб маҳкамлаш ёки богловдан бўшатиш, устини брезент билан ёпиш ва бошқалар. Амалиётда автомобилларни ортиш-тушириш опеарцияларда бекор туриш вақти уларнинг линия (иш)да бўлиш вақтларининг учдан бирига тўгри келади. Автомобил транспорти учун характерли бўлган қисқа масофаларга юк ташишда баъзи юклар учун автомобилларнинг ортиш- тушириш операцияларида бўлиш вақти улуши 50 ва ундан ҳам ортиқ фоизларни ташкил этади. Шуларга кўра, транспорт воситаларидан фойдаланиш самарадорлиги ўзгариб туради. Ортиш-тушириш ишларини тўгри ташкил этиш ва уларни заруриятга кўра механизациялаш автомобилларнинг бўш туриш вақтларини ҳамда ташиш билан боглиқ харажатларни камайтириш имконини беради. Автомобилларда юк ташишни ташкил этиш амалиётида юк ортиш-тушириш жойларида автомобилларнинг барча бекор туриш (сабабидан қатъи назар) вақтлари орти-тушириш вақтига киритилади. Ортиш-тушириш вақти қуйидаги элементлардан иборат: кутиб қолиш вақти; автомобилнинг манёвр қилишига сарфланган вақт; ортиш-

туширишнинг ўзига сарфланган вақт; хужжатларни расмийлаштиришга сарфланган вақт. Механизациялаштирилмаган ортиш-тушириш ишларида барча операциялар ишчиларнинг қўл меҳнати билан бажарилади. Механизациялаштирилган ортиш-тушириш ишларида эса барча операциялар турли машина ва механизмлар ёрдамида бажарилади. Механизациялаштирилган ортиш-тушириш усулини қўллаш транспорт воситаларининг айни операцияларни бажаришда бекор туриб қолишини камайтирибгина қолмай, огир ва сермеҳнат операцияларни бажаришни енгиллаштиради. Юк ортиш-тушириш ишларини бажаришда 16 ёшдан кичик бўлган шахсларни ишлатиш қатъиян ман этилади. +ўл ёрдамида билан бир ердан иккинчи ерга ташилувчи юклар 16 дан 18 ёшгача бўлган ўспирин йигитлар учун 16,4 кг ва қизлар учун 10,25 кг, аёллар учун 80 кг дан ортиқ бўлмаслиги шарт. 80 кг дан ортиқ юкларни бир ердан иккинчи ерга кўчириш ёки ортиш-тушириш ишларини бажариш фақатгина механизмлар ёрдамтда амалга оширилиши зарур. 1.Транспорт воситаларининг ортиш ва тушириш пунктларида туриш вақти меъёрлари Автомобилларда юк ташишни ташкил этиш ва тезкор режалаштиришда, эксплуатацион ҳисобларни бажаришда ҳамда автотранспорт корхонаси юк эгалари билан шартномалар тузишда автомобил (автопоездлар)нинг ортиш ва тушириш пунктларида туриш вақти муйаян меъёр даражасида бўлишига эришиш лозим. Кўп йиллик тажрибалар шуни кўрсатадики, ортиш-тушириш ишларини бажаришда автомобилларнинг айни операцияларда бекор туриш вақтлари механизациялаштирилган ёки механизациялаштирилмаган усуллар учун дефференциалланган бўлиши лозим.

Ортиш-тушириш пунктлари ва уларнинг ўтказувчанлиги Ортиш-тушириш пункти деганда ҳар қандай юк жўнатиш ёки қабул қилиш, баъзи ҳолларда эса жўнатиш ва қабул қилиш объектлари тушунилади. Буларга саноат корхоналари, қурилиш майдонлари, савдо базалари ва шунга ўхшаш объектлар киради. Ортиш-тушириш объектларининг ўтказувчанлик хусусияти дейилганда бундай пунктларда бир соат давомида кўпи билан қатча миқдордаги транспорт воситаси бирлиги бўлиши тушунилади. Аксарият ҳолларда транспорт воситалари сони ўрнига тонна ўлчамдаги бир соат ичида ортилувчи ёки тушурилувчи юк ҳажмлари қабул қилинади. Ҳар қандай пунктнинг ўтказувчанлик хусусияти Q о( t ) , шу пунктдаги ортиш ёки тушириш пости миқдори ва ҳар бир тонна юкни ортиш ёки тушуриш учун зарур вақт  о( t ) га ҳамда ортиш ва тушириш ишларининг ташкил этилиши, омборнинг юк обороти ва унинг жиҳозланганлигига боглиқдир. Бир ўрин (пост)нинг бир соатдаги ўтказувчанлик хусусияти.)( )( /1 То ТоQ   , т  соат; Агар айни пунктда Х о(Т) ўрин бўлса, н То То Х Q     )( )( / , т  соат; бунда  н -автомобилларнинг ортиш ёки тушуриш ўринларига нотекис келиш коэффициенти. Бирор пунктнинг ўтказувчанлик хусусияти бир соат ичида нечта автомобил (автопоезд)га юк ортилганлиги ёки тушурилганлиги билан ҳам аниқланиши мумкин. Доимий ортиш-тушириш пунктлари қуйидаги комплекс жиҳозларга эга бўлиши керак: 1) юк ховлиси майдонларида бемалол ҳаракатланишни таъминловчи кирув йўллари; 2) зарур миқдордаги кўтариш-элтиш машина ва механизмлари, заруриятга биноан кичик механизация воситалари;

3) юклаш ишлари характерига кўра усти ёпиқ бинолар ва омборлар, юк сақлаш учун очиқ ва ярим очиқ (айвон) майдончалар; 4) юк эгалари ва транспорт воситалари бемалол фойдалана оладиган тарозилар; 5) қоронгида ишлаш учун атрофни ёритиш жиҳозлари; 6) хизмат ва маиший бинолар. Ортиш-тушириш жойлари сони мазкур пунктнинг ўтказувчанлик хусусиятига мос бўлиши, яъни 1 соат ичида зарур бўлган юклаш операцияси ҳажми ёки автомобиллар сонига муносиб бўлиши лозим. Маълум Т соатда Q тонна юкни ортиш ёки тушириш учун зарур бўлган жойлар миқдори қуйидагича аниқланади:Т Q Х н То То То / )( )( )(    . Агар юкланувчи тонна юклар ўрнига ўша вақт ичида юкланувчи автомобиллар сони А о(Т) берилган бўлса, юклов жойлари сони қуйидагича аниқланади: Т q А Х н То ст н То То / )( )( )(     орти-тушириш пунктларини жойлаштиришда юк ҳовлиларига омборларнинг жойлашганлиги, уларга келувчи йўлларнинг қулайлиги, ортиш-тушириш машиналарини жойлаштириш ва бошқа эксплуатацион- техник талабларни инобатга олиш зарур. Ортиш-тушириш ишларини ташкил этишда бир вақтнинг ўзида бир неча постларга зарурат бўлса, уларга қўйилувчи автомобил (автопоездлар)ни ҳисобга олувчи иш фанти узунлигини аниқлаш зарур. Автомобилларни ортиш-туширишга қўйилиши ён томонлама, орқа томонлама ҳамда қия бурчак усулда бўлиши мумкин. Юклов фронти қуйидаги нисбатларга биноан аниқланади: автомобилларни ён томонлама қўйишда м а а L Х Lф а ТО , ) ()(    автомобилларни орқа томонлама қўйишда

м b b В Х Lф ТО , ) ()(   бунда: L ф-ортиш ёки тушириш фронти узунлиги; L а-автомобил узунлиги; В-автомобил эни; a ва b -автомобиллар орасидаги масофа. 2.Ортиш-тушириш ишларини механизациялаш воситаларини танлаш Ортиш-тушириш машина ва механизмлари турини танлаш дейилганда юқори самара билан фойдаланиш мақсадида уларнинг техник, эксплуатацион ва экалогик сифатларини аниқлаш ва баҳо бериш тушунилади. Бундай танловлар, кўпинча муайян пунктдаги механизациялаш усулларига, яъни аниқ шароит ҳамда технологик жараёнларга боглиқдир. Ортиш-тушириш ишларини кичик ва катта механизациялашган ажратиш мумкин. Ортиш-тушириш операцияларини кичик механизациялашда оддий механзмлар ва турли мосламалар (блок, чигир, қўл кучи билан ишловчи кўчма кранлар, ҳаракатланувчи араваларга ўрнатилган жиҳозлар ва ҳ.к.) ишлатилади. Ортиш-тушириш ишларини катта механизациялашда, одатда. Кичик механизация жиҳозлари ўрнига, юқори унумли, стационар ва кўчма мураккаб юклаш машина ва механизмлари ишлатилади. Доимий, кўп массали барқарор юк обороти бўлган ортиш-тушириш пунктларида (темир йўл катта бекатларида, сув хавзалари порт ва бекатларида, йирик (омбор)ларда, улкан саноат корхоналарида) катта механизациялашни қўллаш мақсадга мувофиқдир. Барча ортиш-тушириш ишларида ишлатилувчи механизмларни асосий уч гуруҳга: стационар (кўчмас), кўчма ҳамда транспорт воситаларига ўрнатилган хилларга бўлиш мумкин.

Катта массали ва юк обороти барқарор пунктларда стационар механизмлардан фойдаланиш мақсадга мувофиқ, чутки бунда улардан унумли фойдаланиш имкониятлари кўпроқ бўлади. Орти-тушириш машиналарининг иш унуми Ҳар қандай машинанинг иш унуми вақт бирлигида (соат, смена, сутка, ой, йил) унинг ёрдамида ишлаб чиқарилган маҳсулот миқдори билан аниқланади. Транспорт операциясида ишлатилувчи ортиш-тушириш машина ва механизмларининг иш унуми ҳам ана шундай йўл билан аниқланади. Фақат уларнинг ўзига хос хусусияти шундан иборатки, бунда ишлаб чиқарилган маҳсулот тоннада ўлчанувчи ортилган ёки туширилган юк миқдоридир. Баъзи машина (механизм)лар ёки юк турларига кўра ортиш- тушириш ишлари бўйича иш унуми дона ёки кубметрда ҳам ўлчаниши мумкин. Барча қўлланувчи ортиш-тушириш ускуна (машина ва механизм)ларини икки турга бўлиш мумкин: иш органи даврий ҳаракатланувчи, бунда ортиш ва тушириш ишлари бир ёки бир неча қайтарилувчи иш циклларида бажарилади (кранлар, экскаваторлар, орткичлар ва шу кабилар); иш органи узлуксиз ҳаракатланувчи. Бунда машина (механизм)нинг иш органи ортиш ёки тушириш ишларини бажаришда узлуксиз ҳаракатланади. Масалан, транспортёрлар (юкларни жойдан-жойга бетўхтов узатувчи механизм), элеваторлар, пневматик қурилма ва шу кабилар. Иш органи даврий ҳаракатланувчи ортиш-тушириш машиналарининг, иш унуми қуйидаги формула билан аниқланади: кt q W / 3600   , т  соат бунда: W -машинанинг бир соатлик иш унуми, т; q -машина (механизм)нинг юк кўтарувчанлиги, т;

t к -секундда ўлчанувчи юклаш операцияси тўлиқ цикл вақти;  -механизмлар ишида йўқотишларни ҳисобга олувчи коэффициент (тахминан 0,9 га тенг). Агар иш органи даврий ҳаракатланувчи машина сочиладиган юкларни ортишда қатнашса ва унинг юк кўтарувчанлиги ўрнига чўмичининг ҳажми маълум бўлса, бундай машинанинг иш унуми қуйидаги формула билан аниқланади:кt VX W / 3600   , т  соат бунда:  -1 куб метр юкнинг ҳажмий огирлиги. Т; V -чўмич ёки бошқа ушлагичнинг ҳажми, м 3 ; Х-тўлдириш коэффициенти. 3.Уйиб ташилувчи юкларни ортиш-тушириш ишларини ташкил этиш ва механизациялаш Курилиш материалларининг ярмида кўпи, тог-кон саноатида очиқ усулда қазиб олинадиган юклар транспорт воситаларига уйиб ортилиши мумкин. Уйиб ташиладиган қурилиш юклари (шагал, чақир тош, қум, грунт ва бошқалар) ва тог жинсларининг ўзига хос (индивидуал) хусусиятлари бўлишига қарамай, уларнинг кўп жиҳатидан ўзаро яқин томонлари. Уйиб ташилувчи юкларни ортишликда турли экскаватолардан фойдаланилади. Занжирли ёки гилдиракли, бир чўмичли экскаваторлар асосан ер ишларида (чуқурлар ковлашда), конларда ишлашда ҳамда ортиш-тушириш ва монтаж ишларида қўлланилади. Автомобилларни юклашда асосан 8 хил тур ва ўлчамли қурилиш ва кон экскаваторларидан фойдаланилади. Улар чўмичлари ҳажми 0,15 дан 4 м 3 гача бўлиб, бир-биридан двигателининг қуввати ва кран жиҳозининг юк моменти билан фарқланади (1-жадвал). 1-жадвал Курилиш ва кон экскаваторларининг тур ва ўлчамлари

Чўмичининг ҳажми, м 3 0,25 0,25(0,3) 0,4(0,5) 0,65 1,0 1,6 2,5 4,0 Куввати, от кучида 16 25 40 63 100 160 240 400 Юк моменти, тм чиқарилувчи танчлари билан - 12,5 25 50 100 200 400 800 Чиқарилувчи таянчларисиз 4 8 16 32 63 125 250 500 Автомобил. Энциклопедик лугат-маълумотнома М-1968, 407 бет. Ишлов бериладиган грунт тури экскаваторнинг иш органини танлашга катта таъсир этади. Экскаваторлар билан ишлов беришдаги қаттиқлиги бўйича грунтлар 6 гуруҳга бўлинади. енгил (бўш) грунтларга заррачалари ўзаро кам боглиқликга эга ( I ва II гуруҳ) грунтлар кириб, уларга қум ва унга яқин грунтлар, яъни лой қисми 1  3 қисмидан кўп бўлмаган ҳамда таркибида ўсимликлари бор грунтлар киради. Зичроқ грунтларга 1  3 дан 2  3 гача қисми лой заррачали ва лойли грунтлар киради. Йирик тошли (ҳарсанг) грунтлар ( V ва VI гуруҳ) тош жинсли бўлиб, одатда, ортиш учун улар олдиндан юмшатилган бўлиши лозим. Экскаваторларнинг грунтлар гуруҳи ҳамда забойлар конфигурациясига кўра қуйидагича иш органлари танланади: - агар забой экскаватор туриш жойи сатҳидан юқори бўлса, «тўгри керакли»лиги танланади; - агар забой экскаватор туриш сатҳидан пастда ҳамда грунтлар юмшоқ ва ўртача қаттиқ (мустаҳкам) бўлса, «кураги тескари ўрнатилган»лиги танланади;

- агар забой аксарият ҳолда экскаватор туриш жойидан пастда, грунтлар юмшоқ ва ўртача қаттиқ бўлса, «драглайн» (чўмичи трос билан богланган)лари танланади. Агар уйиб ташилувчи юклар олдиндан юмшатилган бўлса, уларни ортиш учун турли хил орткич (погрузчик)лар қўлланилса ҳам бўлади. Бунда кўпинча ўз ҳаракати билан объект худудида кўчиб юрувчи орткичларнинг аҳамияти катта. Улар юкларни қисқа масофага кўтариб бориб, транспорт воситасига юклаш имконини беради. Бундай орткичларнинг, айниқса автомобиллар ортиш жойига яқин келолмайдиган объектлардаги аҳамияти беқиёсдир. Огир ва улкан юкларни стационар ва кўчма кранлар ёрдамида ортиш-тушириш Вазни огир юкларга меҳнат хавфсизлиги нуқтаи назаридан вазни 80 кг ва ундан ортиқ юклар киради. Автомобил транспортида юк ташиш қоидаларига биноан, вазни огир юкларга, яъни механизм ёрдамисиз ортиб бўлмайдиган юкларга вазни 250 кг дан ортиқ, думалатиб судраладиган юкларга 400 кг дан ортиқ юклар шартли равишда киритилади. Ортиш-тушириш операцияларини бажариш нуқтаи назаридан огир вазнли юклар бир турда эмас. Автомобил транспортида ташиладиган барча юклар ичида уйиб ташилувчи юклардан кейингиси ёки иккинчи ўринда турувчи огир юклар вазнли ва узун ўлчамли юкардир. Лекин ортиш- тушириш операцияларини бажариш қийинлиги ва огирлигига кўра уларни механизациялашнинг аҳамияти каттадир. Муайян ортиш-тушириш жойларига доимий ёки узоқ вақт ишлашга мўлжаллиниб ўрнатилган юк кўтаргичлар стационар ва ярим стационар кранлар қаторига киради. Айни объект ичида конструкциясига кўра қийинчиликсиз кўчувчи орткичлар кўчма кранлардир. Бундай кранларни бир

жойдан иккинчи жойга кўчиришда уларни демонтаж-монтаж қилиш талаб этилмайди. Баъзида уларни трейлер ва аравачалар ёрдамида кўчирилади. Тўрт таянчли кўприксимон кранларда юкларни уч йўналиш, яъни юқорига (пастга), кўндаланг ва бўйлама йўналишларда силжитиш мумкин. Минорали кранлар асосан қурилишларда юкларни вертикал йўналишда ҳаракатлантириш учун хизмат қилади, шунингдек ортиш-тушириш операцияларини ҳам бажаради. Портал кранлар сув ҳавзалари ёқасида ҳамда улкан гидротехник қурилишларда ишлатилиб, уларнинг ишлаш тамойили минорали кранники билан бир хил. Портал краннинг юк кўтарувчанлиги анча катта бўлиши билан бирга стреласининг узунлиги ҳам нисбатан каттадир. Автомобил шассиси ёки бошқа ўзиюрар шассига ўрнатилган кранлар донали юкларни автомобилларга ортиш-тушириш ҳамда монтажлаш ишларини бажаришда қўлланилади. Автоюклагич-энг универсал ортиш-тушириш механизмидир. Айниқса, улар юк ҳовлилари ва омбор ичида қисқа масофаларга юк кўтариб бериш ҳамда ортиш-тушириш ишларини бажаришда беқиёс самаралидир. Автоюклагичлар автомобил шассисида ёки электр қуввати (аккумулятор батареяси) билан ҳаракатланади. Кичик габаритли, аккумуляторли юклагичлар омбор ичидаги штабеллар орасидаги тор йўлакларга ҳаракатланиши осон. Уларнинг манёвр қилиши автокранга нисбатан анча юқори. Бундай юклагичлар автофугон ва темир йўл юк вагонлари ичига кириб ортиш-тушириш ишларини бемалол бажаради. Электр юклагичлар ҳам кўтаргичлар туплами билан таъминланади. Юк олувчи ва ташувчи мосламалар Ортиш-тушириш машиналарининг унумли ишлаши, кўп жиҳатдан, юкларни илгакларга илиш, қисиб кўтариш ва қисқич ушлагичлардан

бўшатиш операцияларига сарфланган вақтга боглиқдир. Шунинг учун ҳам ортиш-тушириш ишларини механизциялашда юк олувчи (юкни илиб-қисиб маҳкамлаш) мосламаларини тўгри танлашнинг аҳамияти каттадир. Бундай мосламалар қуйидаги асосий талабларига жавоб бериши лозим: юк тури ва характерига мослиги; юкларни қисқа (минимал) вақт ичида қисиб олиш ва қисқичдан тез бўшатиш (иложи борича, қисиб олиш ёки ундан бўшатиш автоматлаштирилган бўлиши лозим); тарага ва юкнинг ўзига шикаст етказмаслик; вазни енгил, ўзи мустаҳкам ва тез ишлатила олиши.

Адабиётлар 1.Хўжаев Б.А. Автомобилларда юк ва пассажирлар ташиш асослари. Т.: «Ўзбекистон», 2002. -240 б. 2.Ходжаев Б.А. Автомобильные перевозки. Т.: «Укитувчи», 1991. -400с. 3.Ходжаев Б.А. Грузовые автомобильные перевозки. Т.: «Укитувчи», 1984. 4.Хўжаев Б.А. Автомобил транспорти иқтисодиёти. Т.: «Ўқитувчи», 1992. 5. Ходош М.С. Грузовые автомобильные перевозки. М.: «Транспорт», 1986. -208 с.

Похожие

Юклаш-тушириш ишларини механизациялаш ва ташкил этиш

Юклаш-тушириш ишларини механизациялаш ва ташкил этиш

Минерал қурилиш материаллари билан ортиш-тушириш ишларини ва омбор операцияларини комплекс механизациялаш

Кўмир ва маъданлар билан ортиш-тушириш ишларини ва омбор операцияларини комплекс механизациялаш ва автоматизациялаш

Автомобил транспортида юк ташишни ташкил килиш асослари