Замонавий турар жой ва жамоат бинолари интерьерларини шакллантиришнинг факторлар комплекси - Текстиль - Рефераты

Замонавий турар жой ва жамоат бинолари интерьерларини шакллантиришнинг факторлар комплекси

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

91 KB

Замонавий турар жой ва жамоат бинолари интерьерларини шакллантиришнинг факторлар комплекси Режа: 1. Интерьернинг функцияси ва композицияси 2. Халқ турар-жойларида безаклар ва функциональ элементлар 3. Интерьерда декоратив безак ўрни

Бинолар интерьерларини лойиҳалаш устида олиб бориладиган амалий иш уларни шакллантириш қонуниятларини чуқур билишни ва қўйилган масалаларни ечишга тизимли (системали) ѐндашишни талаб этади. Ушбу бўлимда асосий омиллар ва уларнинг турар-жой ҳамда жамоат бинолариинтерьерларини шакллантиришга кўрсатадиган таъсирларининг характери ҳамда уларни лойиҳалашда комплексли ѐндашиш методлари анча умумлашган шаклда баѐн этилади. Интерьернинг функцияси ва композицияси Юқорида таъкидланганидек, функция ва композиция интерьерни шакллантиришда аниқловчи омиллар сифатида намоѐн бўлади. Интерьернинг яратилиши ички фазовий кенгликни шакллантиришдан, унинг ўлчамларини, шаклини аниқлашдан бошланади. Лойиҳаланаѐтган хоналар жойларнинг мўлжалланиши ички муҳитни, унинг интерьерини ташкил этишнинг аниқловчи омиллари деб ҳисобланади. Фазовий кенглик ўзининг вазифаларига мувофиқ равишда функциональ зоналарга бўлинади, улар ҳам кейинчалик анча мақсадга мувофиқ тарзда кетма-кет гуруҳлантирилади ва шу асосда интерьер ташкил этилишининг стратегияси танланади. Бунда ечимларнинг вариантлари бўлиши мумкин. Бу вариантларни Халқ турар-жойларида безакларва функциональэлементлар Иморат интерьерининг кўриниши ва функцияси хона қисмлари, жиҳозлари билан белгиланган. Масалан, саройда –тахт, ибодатхонада – илоҳлар, будда хайкаллари, улар учун токча бўлинмалари, супалар, оташпарстлик ибодатхоналарида- оташкад ва муқаддас меҳроблар, масжидда меҳроб, турар жойда супа, таҳминан, токчалар хонанинг асосий функциясини белгилаб турган. Турар жойларда ѐзги, қишки ва меҳмон кутишга мўлжалланган хоналар назарда тутилган. Хоналар пойгоҳ ва пешгоҳ қисмларга ажратилган. Ўчоқлар хонанинг пойгоҳ қисми девори мағзида жойлаштирлган. Супалар.

Турар жой меъморчилигида хона юзасини эгаллайдиган жиҳозлардан кам фойдаланишга харакат қилинган. Хона сатҳидан унумли фойдаланишга ва унинг ҳамма қисмини оила-аъзолари фаолиятига хизмат қилишини кучайтиришга қаратилган. Шунинг учун ҳам нафақат токча, тахмонлар ҳатто мўрилар девор мағзидажойлаштирилган. Кат, сандиқлар ҳам девордаги тахмон ва токчаларнинг пастки бўлинмаларига жойлаштирилган. Хона деворлари тахмон, токчаларнинг қўлланиши интерьерга саранжамлик, қулайлик билан бирга турар хонага хос муҳит яратган ва бадиийлик бағишлаган. Марказий Осиѐнинг иқлим шароити хонада супа устига тушалган буйра, гилам ва кўрпачалар билан чекланиш имконини берган. Шунинг учун антик ва илк ўрта асрларда хона атрофи бўйлаб жойлаштирилган супалар ҳам хонадон талабига жавоб берган. Ўрта ва сўнгги ўрта асрларда шаҳарларда ўртача катталикдаги тархда тўғри тўртбурчак тузилишидаги хоналарнинг кег тарқалиши ҳамда бундай хонанинг барча қисмидан унумли фойдаланиш истаги унинг атрофи бўйлаб йўналган супалардан воз кечишни ва ўрнига супаларнинг яхлит бўлишини тақазо этган. Шунинг учун ҳам супа хона сатҳини қариб бутунлайича эгаллай бошлайди. Фақат хонанинг кириш қисмида оѐқкийимини ечиш ва ташнов ўрнатиш учун супа сатҳидан пастроқда йўлак қолдирилган. Натижада хона юзаси пешгоҳ ва пойгоҳ қисмларга ажратилган. Хона 3-4 томонини девор атрофи бўйлаб супа билан айлантириш одати ҳозирги кунгача Тоғли Бадахшон, Дарвоз ва Қоратегин тоғ турар жой меъморчилигида сақланиб қоган. Хонанинг марказий қисмида тўртбурчак туилишда, “Г” ва “Т” ҳарфи шаклида қолдирилган. Нурота тоғ меъморчилигида ХХ аср бошларида қурилган турар жойларда ҳам хонанинг бир ѐки икки (ѐн ва тўр) девори бўйлаб супа жойлаштирилган композиция учрайди. Мазкур супалар, асосан кўрпа-тўшак тахлаш, уй жиҳозларини қўйишга мўлжалланган. Хона сатҳининг супа шаклида кўтарилиши унинг юзасига пойгоҳ, дам олиш, хўжалик –мўри жойлашган қисмини ажратиш

имконини берган. Хона композициясида тантанаворлик бағишланган ҳамда хонада қулайлик яратган. Устунлар Устун хона интерьерида конструктив вазифани бажарган. У калтароқ тўсинлар билан майдони кенг хона томини ѐпиш имконини берган. Устун хона томини икки, тўрт ва ундан ортиқ қисмга бўлган хариларнинг кесишган жойларида ўрнатилган. Устунлар хонанинг ҳамма томонидан кўринарли бўлганлиги сабабли унга безак беришга ҳаракат қилинган. Устун учун қадимдан ѐғоч ишлатилган. Ёғоч устунни намдан сақлаш учун, у тошдан ишланган пойкурсига ўрнатилган. Устунлар 2 турга бўлинади. Улардан бири ѐғочдан ва иккинчиси тош ва ғиштдан терилган устунлар. Устуннинг 2 турга бўлиниши, асосан том конструкциясидан келиб чиққан. Ўрта асрда ғиштдан терилган устунлар кенг қўлланилган. Устун танасида жуфт-жуфт ғиштлар оралиғида, шахмат тахтаси катаги йўналишида, ганчдан, юракка монанд гул нақши жойлаштирилган. Устун қирқимини кўздан кечирганимизда доира бўйлаб терилган ғиштлар оралиғида учбурчак шаклидаги бўшлиқларнинг юзага келганининг гувоҳи бўламиз. Ана шу ѐриқларни ганчли нақш билан тўлдириш, бўшлиқларни беркитиш ва устун танасини безаш имконини берган. Натижада оддий тарҳда доира тузилишидаги устун, ғиштларнинг жуфт-жуфт қаланиши ва ораларидаги бантикка ўхшаш нақшли юзачалар ҳисобига, ўзига хос, бой безак вакомпозицияга эга бўлган. Қадимий ѐғоч устунлар тузилишини Афросиѐбдан топилган ўчоқлардаги нақшлардан билиб олсак бўлади. Уларнинг аксарияти пойкурси, кўзаги, тана ва калла каби қисмлардан ташкил топган. Шундай IX-XII асрларга оид устунлар АФросиѐб, Хива, Фарғона ва Юқори Зарафшонда сақланиб қолган. Уларнинг пойкурси, кўзаги ва калла қисмлари геометрик, ўсимликсимон мураккаб нақшлар билан ўймакорлик қилинган. XIV-XV асрларда устун танаси бўйлаб ўрама, ўйма нақшлар ишланган. Марказий Осиѐ меъморчилик мактабларида устунларнинг қисмлари

каттакичиклиги, кўриниши, кўзаги қисмининг нокка, мис қозонга, кўзага ўхшашлиги ва нақшларнинг мураккаблиги оддийлиги ѐки яхлитлиги билан фарқ қилган. Жумладан, Фарғона водийсида, Бухоро ва Самарқандда устуннинг калла қисми мураккаб тузилишдаги йиғма шарафалар билан безатилган. (155-расм). Марказий Осиѐнинг тоғ меъморчилигида пойкурси, кўзаги, калла қисмлари оддий геометрик шаклларга ўхшаб ишланган устунлар ҳам учрайди. Уларда калла қисми юқорига кенгайган жом ва устига ўрнатилган куб ѐкки тўғри тўртбурчак ва бир-бирига бирлаштирилган бир неча қатор ромб, пирамида шаклида ишланган. Бундай устун қисмлари катта яхлит ўйинчоқлар ва ҳар хил кенгликдаги халқонлар билан безатилган. Умуман, устун ўзининг асосий функциясидан ташқари, қисмларининг мутаносиблиги ва ўйма нақшларининг сержилилоги билан хона интерьерига монументаллик бағишлаган. Тахмонлар ва токчалар. Турар жойларда жиҳозларни сақлаш учун таҳмон, токчалар ўрнатиш одати қадимдан бўлган. Марказий Осиѐда токча ва тахмон бўлинмалари жуда қадимдан қўлланилган. Токчаларда кўзача, жом, коса ва бошқа чиройли мис, сапол буюмлари қўйилган. Мазкур далиллар қадим даврларда ҳалқ турар жой меъморчилигида меҳмонхона, хона безагига катта эътибор берганликларидан далолат беради. Хона деворида токчабандли бўлинмалар қўйиш бизгача анъана сифатида етиб келган. Токчабандли хоналарни Бухоро, Самарқанд, Тошкент, Қарши, Шаҳрисабз, Наманган, Фарғона ва ҳатто Зарафшон дарѐси юқори оқим турар жой меъморлигида кўрамиз. Шаҳарларда турар жойлар асосан синч девордан бўлган. Синч девор чуқур токчалар ўрнатиш имконини берган. Токчалар ҳар хил катталикда бўлган. Шунингдек, дераза ва эшиклар оралиғидаги бўлинмалар токчабанд қилинган. Тахмон ва токчаларнинг гўзал ва шинам бўлишига алоҳида эътибор берилган. Бунинг учун катта токчалар юқори қисмини равоқ шаклида ранг-баранг мураккаб шарофалар билан тугатишган.

Токчалар орасидаги юзани ҳам равоқ шаклидаги нақш билан чегаралаб, ичига қийғос очилган ранг-баранг гулларни чизишган. Равоқчалар атрофига майда нафис нақшлар ўйишган ва рангли ўсимликсимон нақшлар чизилган. Улар хона саранжомлигини ҳамда гўзаллигини таъминлаган. (168-расм). Тахмон токчаларининг жойланиши хар ерда ҳар хил бўлган. Наманганда бир томон девори юзаси бутунлайича токчабанд қилинган хонани учратиш мумкин. Жумладан, Муҳаммад Содиқ уйида девор юзаси беш бўлинмага бўлиниб, унда 77 та хар хил катталикдаги токча мавжуд (169-расм). Фарғона водийси турар жой меъморчилиги интерьерида тахтадан ясалган каби тўғри тўртбурчак, кўп бурчак тузилишидаги токчалардан ташкил топган деворлар ҳам бўлган. (170-расм). Самарқанд, Бухорода хона тўри девори уч бўлинмага бўлинган. Улардан ўртадагиси кўрпа-тўшак қўшимча мўлжалланган тахмонни ташкил қилади. Икки ѐнидаги бўлинмалар эса токчабанд қилинган. Тошкентда кўрпатўшак тахлайдиган 1 та ѐки 2 та бўлиши мумкин. Битта бўлган тақдирда у ўртадаги бўлинмани эгаллайди. Икки ѐнидаги бўлинмаларда 2 та ѐки 4 та катта токчалар жойлаштирилган. Тошкентда хона ѐн деворларида битта ѐки иккита бўлинма майда токчабанд қилинган, қолганлари катта-катта токчаларни ташкил қилган. Токчалар ичига сиѐҳ ва пушти рангда чарос очилган гулдаста расми тасвирланган. Таҳмонлар усти равоқ шаклида тугатилган. Равоқ қисми равоқли косачалардан ташкил топган мураккаб шарофалар билан безатилган. Шуни айтиш керакки, тахмон, токчабанд деворлар ҳар бир шаҳарда оммавий ишлашга мўлжалланган. Уларда катта токчалар пастда, кичиклари юқорида ўрнатилган. Токчаларнинг жимжимадор равоқ тахтачалари қолипда ишланган. Уста, девор бўлинмалари, баландлиги, кенглигига қараб композиция яратган. Токчабанд деворнинг асосий вазифаси хона сатҳини яхлитлигича сақлаб қолишга, яъни хона саранжомлигини таъминлашга қаратилган. Шу билан бирга токчабанд девор хона муҳитига ўзига хос бадиийлик, гўзаллик киритган. Катта ва кичик токчаларнинг “Сарбухори” нақшига монанд шаклда

қирқилган жимжимадор қирралари уларга нафислик, ўсимликлар дунѐсига хос композиция бағишлайди. Токчалар ички деворининг қизил, кўк яшил рангларга бўялиши хам токчабанд девор композициясини бойитиш ва қўйилган буюмларнинг токчада яхши кўриниши таъминланган. (173-расм). Шунингдек майда токчаларнинг ички деворларига ишланган ѐруғ ранглар уларнинг чуқурлигини аниқ белгилайди. Хусусан, хона табадонларидан таралаѐтган ѐруғлик нуридан токчаларнинг ички деворига тушган соялар, уларнинг жозибадорлигини, рангбаранглигини кучайтиради. Хонадагиларга яхши кайфият ва завқ бағишлайди. Том ва шифт безаклари Шифт, иморатнинг асосий конструктив қисимларидан булиб, хонадонда бошпанали мухит яратади.Шунинг учун хом шифтга сержило, серзавк безак берилган.Шифт хона мухитининг композиция ва конструктив жихатидан тугатилишига асосий омил булиб хизмат килади.Марказий Осиѐ меьморчилигида кадимдан тусинли шифт кўлланилган.Тўсинли шифт калтароқ ѐғоч-тўсинлар билан устунлар ѐрдамида катта хона юзасини қисмларга бўлиб ѐпиш имконини беради. Марказий Осиѐда V-VI асрлардан бошлаб хона томини гумбаз билан ѐпиш услуби юзага келади.Гумбаз IX асрдан бошлаб, асосан диний ва ижтимоий(хаммом) имораеларда кенг қўлланилади.IX-X асрларда тўртбурчак хажми билан гумбаз оралиғида саккизбурчакли халка юзага келади.XIV асрда гумбаз ости 1289 16 бурчакли халқани ташкил қилади(185- расм).Шунингдек, хоналар икки-ички ва ташқи гумбазлар билан ѐпила бошланади.XV асрда енсиз узунчоқ тузилишадаги хоналарни ѐпишда кўк гумбазли конструкциялар қўлланилади(186-расм).Унда гумбазлар параллел равоқлар ва уларга нисбатан перпендикулар равишда йўналтирилган ярим равоқларга ўрнатилган.XVI асрга келиб гумбазнинг ўзаро кесишган равоқлар устига ўрнатиш услуби назарга келади.Мазкур конструкциядаги гумбаз катта майдонли хоналарни ѐпишда ишлатилган.Гумбаз конструкциялари

хонага гўзаллик бағишлаган. Жумладан, гумбаз остидаги кўпбурчак гардиш равоқлари, бир неча қатор қалқонсимон юзалар кўринишини олган.Юзалар ѐруғликнинг тушишига қараб,ўзига хос гўзал кўриниш ато етган.(187- расм).Интерьерда гумбазлар юзаси ранг-баранг геометрик ва ўсимликсимон нақшлар билан безатилган. Ўзбекистон халқ меьморчилигида шифт юзасида тўсинлар йўналиши билан кўпроқ марказга яқинлашган сайин бир-биридан кўтарилиб борган турли композициялар ишланган.Шифт тўсинлари оралиғида вассалар билан тўғри тўртбурчак юзачалар ўрин алмаштирилган холда келиши хам мумкин.Бундай шифтлар Самарканд ва Қашқадарѐда кўп учрайди.Фарғона водийси шахарлада,Тошкентда тўсинлар текис тахтачалар билан қопланган ва ингичка ѐоғочлар билан шифт марказидаги бўлинмада кўп бурчакли турунж, даврагул нақшлари хам ишланган. Ўрта асрларда Марказий Осиѐда хона деворларининг юқори қисми, шифт ости бўйлаб фриз безак қатори билан бейзатилган(188,189-расм). Бу тадбир ХIX асрда қурилган турар жой интерьерида хам назарда тутилган. Шахарларда ва фарғона водийси тоғ қишлоқларида ва қисман Юқори Зарафшон меъморчилигида шифтнинг тўсин ва вассалари, умуман, хамма қисми сержило рангли бўйоқларда бўялган. Самарқандда қабза шифтларининг вассаларига сариқ, жигарранг, кўк рангларда гул ва иккита мадохил нақши ишланган(191-расм). Тошкентда яшил ва кўк рангли вассалар заминида оч кўк, оч яшил рангларда мадохил нақши ишланган. Қашқадарѐда вассалар қизил рангда ѐки жуфт-жуфт холда қизил, кўк, сариқ рангларда бўлган. Васса ўрнида қўлланилган кичик-кичик квадрат тахтачилар юзасига хар хил барглар нақши ишланган. Умуман урта Осиѐда қадидан хонада бахорни эслатувчи мухитни сақлашга харакат қилинган. Шунинг учун хам шифтга, деворларга хар хил гул ва ўсимликсимон нақшларишланган. Шифт безаги сержило рангли композициялари билан кишига эстетик завқ беради. Ёзда хонанинг салқин, қишида эса иссиқ туюлишига кишини ишонтиришэмоциясини беради. Тўсинлар ѐрдамида юзага қилган геометрик:

учбурчак, тўртбурчак, олтибурчак, кўп қиррали юлдузсимон тузилишдаги юзалар ранг баранг ўсимликсимон юзалар билан боғланиб, яхлит композицияни ташкил қилади. Шифт ости ва деворларининг юқори қисми бўйлаб ўтказилган шарафалар қатори, хонанинг шу икки қисмини нафақат конструкция, композиция жихатидан хам боғлайди. Шунингдек, шифтнинг хона мухитида баланд ва бахаво бўлишига ѐрдам беради. Шифт ўзининг рангғбаранг безаклари билан хона мухитининг маромига етганлигини, яъни тугатилган композицияга эришилганлигини таъминлайди. Хона деворларида рангғбаранг нақшлар бўлмаган тақдирда хам бундай шифтлар интерьер мухитини бадиийлаштира олади ва кампозиция жихатидан тугатилганлигини таъминлайди. Интерьерда декоратив безак ўрни Марказий осиѐда ислом дини ўрнатилгунга қадар хам хона декоратив безагига алохида эътибор берилган. Декоратив безак кўпроқ монументал тасвирий сахналар остида деворнинг изора қисмида ишланган. Илк ўрта асрларда ѐғоч ва ганч ўймакорлиги декоратив безакда кенг қўлланилган. Панжикент, Варахша саройларида ѐғоч, ганч юзага қахрамонликларни ифодоловчи сахналар ромб, доира, тўртбурчаклар ичига олинган. Улар нафақат бир сахна эпизодини чегараловчи хошия вазифасини бажарган, шунингдек, бир хил мавзудаги ўсимликсимон нақшли юзани бойитиш учун, ўша нақш юзасида ора-орада ѐки унинг марказида жойлаштирилган холда хам келган(228-расм). Ўрта асрларда гулганчдан мураккаб нақшлар ишланган. Бунга Термиздаги шоҳлар саройи девор ва устунларининг сақланиб қолган қисмлари гувоҳлик беради.Унда геометрик ва ўсимликсимон композициялар жойлашган ўрнига қараб, бир неча қатор нақш ва безаксиз кенг чизиқ каби ҳошиялар билан турли тузилишдаги рамкаларга олинган. Бу тадбир девор юзасидаги нақшли паннонинг композиция жиҳатидан тугатилишини таъминлаган ва турли мавзудаги нақшин юзаларни яратиш имкониятини беради. ХII-XIII-асрларда, хусусан маъмурий, диний обидалар

интеръерида ғиштин безак кенг қўлланилган. Ғиштларнинг турли композицияда, жуфт-жуфт, оралиғида тик ҳолда, арчасимон, яъни бир қатор ўнг томонга, иккинчи қатор чапга қия йўналишда қаланиши, обида интеръерида майин безакка эга бадиий композицияни ташкил қилади. Марказий Осиѐ меъморчилиги декоратив безагида ХIV-асрдан бошлаб ганч, ѐғоч ўймакорлиги, рангли безак билан бир қаторда мозаика, майолика кенг қўлланилади. Мозаика, майолика, мармар юзалар мадраса,сарой,хонақоҳ,масжид,мақбара интеръери безагида кўпроқ ишлатилади.Мармар тошли юзалар деворнинг изора қисмини пардозлашда ва интеръерда декоратив устунчалар,ҳамда шарафалар ишлашда қўлланилган.Бухородаги ХVI-асрга оид Баланд масжиди бадиий безагини ўрганган олима И.Ф.Бородина ,масжид интеръери деворида ишланган нақшларнинг жойланишини,анъанага айланган схемага биноан безатилган,яъни деворнинг пастки қисми изора,ундан юқорида токча ѐки декоратив бўлинма ва девор билан шифтни боғловчи кенг ѐғоч эгаллаган,деб таъкидлайди.(Бородина И.Ф.1972,174-б).Нақшлар хона деворига қуйидаги тартибда жойлаштирилган.1 хона интеръерида яхлит юзани эгаллаган.2 тўртбурчак ѐки равоқ ичига олинган юзага ишланган.3 кириш равоқлари,равоқ қанослари ва меҳроблар ичига олинган ҳолда,4 изора сифатида ишланган ҳолда учрайди.(Воронина.В.Л.1980.189б)(230расм).Хона девори баланд бўлган тақдирда токчага монанд баланд бўлинма юзага келган.Бундай бўлинма учга тақсимланган,яъни унинг пастки қисми тўртбурчак тузилишидаги токчага ажратилган,бўлинманинг юқори қисми эса баланд шарафа қаторлари билан тугатилган.Пастки токча девори юзасига ѐн томонларга кенгайтирилган бутоқ ѐки гулдаста тасвири ишланган.Баланд бўлинма девори рангли чизиқ билан иккига тақсимланган.Пастки баланд қисмида узун гулдаста тасвири,юқори қисмидаги юза рангли чизиқлар ѐрдамида 7-8 юзачаларга тақсимланиб,ҳар бирига биттадан гулдаста гул туваги билан ѐки бутоқ тасвири ишланган.Бундай тартибдаги нақш тақсимотини В.Л.Манакова ўрганган ХIХ асрга оид Бухоро турар жойининг

ѐзги хона деворида кўрамиз.( Манакова В.Л.1990.64- расм.)Турли ҳажмдаги токчаларга тақсимланган девор композициясини бадиийлаштириш учун деворнинг 23 жойида симметрик тузилишда текис бўлинма ѐки катта токча қолдирилган ва уларга гулдасталар тасвири ишланган.Бу тадбир билан девор юзасидаги майда токчалар нақшли катта юзалар ѐрдамида композиция жиҳатидан умумлаштирилган. Халқ турар жой меъморчилигида нафақат девор юзасидаги нақшларни,балки хона умумий кўриниши нақшу нигорини композиция ва бадиий жиҳатидан умумийлаштиришга катта эътибор берилган.Токчабанд ва нақшу нигорланган тўрдаги девор ўзининг бой бадиий безаги билан хонанинг икки ѐн томонидаги деворларини бир композицияга боғлашга эришилган.Умуман,девор юзаси нақшларининг ҳошия билан турли ҳажмда томонлари тенг тўртбурчак, тўғри тўртбурчак, ромб, учбурчак, доира каби қисмларга бўлиниши ва улардаги нақшларнинг бир юиридан фарқ қилиниши,эгилган гулларга қараб ариқча ѐки йўлак билан чаманларга ажратилган гулзорни эслатади. Хонанинг ҳар бир деворида нақшлар яхлит яхлит бир биридан фарқли, лекин умумий композицияга бўйсунган юзани ташкил қилади. Хона интеръери композициясида ранг баранг нақшу нигорли деворлар, нафис безакли шифт ва полга тўшалган сербезак гиламлар биргаликда хона интеръери композициясини бадиий жиҳатдан мутаносиблигини ва ҳамоҳанглигини таъминлаган. Халқ амалий бадиий санъати ва меъморчилигида гул ҳамда ўсимликсимон нақшлар билан бир қаторда мевалар ҳам ўз аксини топган.Анор билан лола тасвири қадимий Панжикент деворий суратларида ,аноргул ва анор нақши ХIХ-XХ аср уй жой меъморчилигида кўп ишланган.Анор ичидаги доначалари (меваси) ҳосилдорлик,анор билан лола табиатнинг уйғониши,баҳор рамзини билдирган.(Воронина В.Л. 1985,257 б.)Марказий Осиѐ халқ амалий санъати буюмларида ,деворий нақшларда доира,гириҳ,учбурчак,ромб каби нақшлар кенг

қўлланилган.Уларда ҳам рамзий маънолар бўлган.Жумладан,доира,гириҳ,учбурчак сингари шакллар кўпинча хонадонни,кишини ҳар хил инс жинслардан асровчи рамзий белги вазифасини ўтаган. Марказий Осиѐда ислом дини ўрнатилгандан сўнг ҳам тирик мавжудотлар тасвирлари обидаларда ишланганлиги гувоҳи бўламиз. Жумладан, Самарқандда Шердор мадрассаси Бухорода Нодир Девонбеги мадрассаси (1622й.), Термизда шоҳлар саройи (ХIIаср), Самарқанднинг Хўжа Аҳрор мажмуасидаги мадрасада шер тасвири бўлганлиги сабабли уни Шердори Берун (ХVIIаср) деб аташган. Олимларимиз мазкур даврларга оид тасвирларда ҳам жанрли саҳналарга бағишланган мавзулар бўлганлигини таъкидлайдилар. Жумладан, Г.А.Пугаченкова, Л.И.Ремпель Самарқандда Амир Темур, Ҳиротда Шоҳруҳ, Исфахонда Абу Саид саройларида шоҳ сарой амалдорлари портретлари, сарой ҳаѐти, кўнгилхушлик (ов), ҳарбий юришлар каби саҳналар услуб жиҳатидан Марказий Осиѐнинг ХV- ХVII асрга оид миниатюралари мактабларига хос услубларда ишланган деб таъкидлайдилар. (Пугаченкова Г.А.Ремпель Л.И.1982,144бет) Тасвирларнинг аксарияти бир, икки ѐки уч персонажлардан ташкил топган. Меъморий обидалар пештоқларида, халқ амалий санъати буюмларида, хона деворларида, бадиий матоларда шер ва қуѐш, бир мавжудотнинг иккинчисига ҳамла қилиш саҳнаси, дарахт, тоғ эчкиси, қўчқор, паррандалар, йиртқич хайвонлар сурати ишланган. Ранглар ҳам ўзига хос рамзий маънони бажарган. Жумладан, кўк ранг мовий осмонни билдирганлигидан, мовий рангдаги гумбазлар осмонга ўхшатилган. Қизил ранг ҳам обидалар деворларида кенг қўлланилган. Ўрта Осиѐда қизил ранг ғалаба рамзи ҳисобланган. Оқ ранг ѐруғлик ва яхшилик, эзгулик рамзи бўлган. Интеръернинг салобати, бадиий безак даражаси қандай турдаги иморатда бўлишидан қатъий назар қурдираѐтган ѐки мутасадди шахснинг маънавий дунѐқараши, жамиятдаги мавқеи ва иқтисодий шароитига боғлиқ бўлган. Шу

жиҳатдан турли турдаги иморатлар интеръерларини асосан уч: оддий, ўрта ва мураккаб турларга бўлиш мумкин. Марказий Осиѐ турар жойлари интеръери билан танишар эканмиз, уларда асрлар давомида ҳаѐт кечириш учун зарур шароит яратишга ҳаракат қилинганлигининг гувоҳи бўламиз. Юқорида таъкидлаб ўтилган далиллар хоналар тузилишида қулайлик,безагида бадиийлик,хона композициясида баҳаволик,тантанаворлик,мутаносиблик бағишлаган ижобий анъаналарнинг асрлар давомида силлиқланиб,узоқ ўтмишдан бизнинг давримизга қадар етиб келганлигидан далолат беради.

Похожие

Жамоат бинолари асосий хоналарнинг интерьери ва жиҳозлари

Замонавий жиҳозлар ва интерьер предмети

Умум таълим мактабларидаги интерьерли муҳит

Интерьерни ташкил этишнинг асослари интеьрерли муҳитга қўйиладиган талаблар

Музейлар ва кўргазма залларининг интерьерли фазовий кенгликларининг ечимлари