Жамоат бинолари асосий хоналарнинг интерьери ва жиҳозлари - Текстиль - Рефераты

Жамоат бинолари асосий хоналарнинг интерьери ва жиҳозлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

111 KB

Жамоат бинолари асосий хоналарнинг интерьери ва жиҳозлари Режа: 1. Асосий хоналарнинг интерьери ва жиҳозлари 2. Фазовий структурасини шакллантириш 3. Жамоат биноларининг интерьерида қўлланиладиган табиий ва сунъий материаллар

Фазовий структурасини шакллантириш Жамоат бинолари турар-жой биноларидан фарқли ўлароқ интерьерни шакллантиришнинг ўзига хос жиҳатлари ва қонуниятларига эга. Бу жиҳатлар ва қонуниятлар жамоат биноларининг бир вақтда кўп сонли одамлар жамоасига хизмат кўрсатишга мўлжалланганлиги билан шарт-шароитланади. Жамоат биноларида турар-жой биноларига қараганда (нисбатан) катта майдонга (юзага) эга бўлган хоналар (жойлар) талаб қилинади ва улар мураккаб конфигурацияга эга бўлади ҳамда мураккаб жиҳозлар ва мебеллар билан жиҳозланади. Ёш авлод шакллантирадиган мактаб; дам олиш ва ҳордиқ чиқариш маскани ҳамда маданият ўчоғи бўлган театр ва клуб; меҳнат қилиш ва ишлаб чиқаришга мўлжалланган саноат бинолари каби жамоат биноларининг ҳар бири алоҳида фазовий кенгликни талаб этади. Функциональ жиҳатдан мўлжалланганлигига боғлиқ равишда улардаги хона ва жойларнинг интерьерлари энг оддий не притязальных дан тортиб то энг ѐрқин помпезли йиғилмада тебраниши мумкин. Ички фазовий кенгликни ташкил этиш ва интерьерни шакллантириш масалалари тугалланган архитектуравий композиция сифатида бу кенгликни ташкил этиш учун зарур бўлган жиҳатлар ва талабларнинг узвий боғлиқлиги ечилади. 1. Ички фазовий кенглик система сифатида лойиҳалаш. Жамоат биноларининг интерьерини яратиш ички фазовий кенгликни шакллантиришдан, унинг ўлчамларини, шаклларини, қисмларининг нисбатини, қисмларга ажратиш характери, очилиш принциплари ва шунга ўхшашларни аниқлашдан бошланади. Фазовий кенглик инсонда – эркинлик ѐки торлик (скованность) , хотиржамлик ѐки юкланганлик, шодлик ѐки ғамгинлик (маъюслик)нинг ҳис қилиниши билан қулайлик, шинамлик (комфорт)нинг яратилиши билан ҳал қилинади. Бунда мураккаблик янгидан ҳосил қилинадиган хаѐтий муҳитнинг шарт-шароитланганлиги ва ўзаро боғлиқлар ва алоқадорликларнинг кўп сонлилиги билан изоҳланади. Жамоат биносининг у ѐки бу типининг интерьерини шакллантириш масаласини фақат

тизимли (системали) ѐндашиш асосида ечиш мумкин. Тизимли ѐндашиш биринчидан объектни ҳар томонлама баҳолаш, иккинчидан интерьерни бинонинг архитектуравий қисми деб қабул қилиш, кўриб чиқиш ва ташкил этилган фазовий кенгликнинг нафақат ички, балки ташқи қисми сифатида кўриб чиқиш имконини беради. Фазовий кенгликни қуришнинг усуллари ва принциплари. Жамоат биноларининг ички фазовий кенглигини ташкил этиш системаси ўзининг ривожланишида кенгликни шакллантирувчи композицион қонуниятларга асосланади. Композиция қуришнинг тартиби, принципи сифатида айнан фазовий кенгликнинг ривожланишини инсоннинг биологик, психофизиологик ва эститик эҳтиѐжларига мувофиқ равишда олдиндан башорат қилади, белгилайди ва аниқлаб беради. Жамоат бинолари қурилишининг кўп асрлик амалиѐти қатор композицион усулларни тўплади ва улардан қуйидагилар замонавий амалиѐтда ҳам кенг қўлланилади: ўқ бўйлаб компоновка қилинадиган ва эни бўйлаб ривожланадиган фазовий кенглик; фронталь қурилган фазовий кенглик, бунда бу кенглик ўзининг ташқи муҳитга (томонга) кенг очиладиган ва фронт бўйлаб анча узунликка эга бўлиши билан характерланади; марказий ядро атрофида концентрик ривожланадиган фазовий кенглик; вертикаль бўйича ривожланадиган ва ниҳоят, геометрия билан эмас, балки жараѐн ва атрофдаги табиат (табиий муҳит) моҳияти билан шарт-шароитланадиган мураккаблашган фазовий кенглик. Ички фазовий кенгликни қуриш табиатини ўрнатадиган бу принциплар интерьерни ташкил этишнинг фазовий асоси деб ҳисобланади. Ичкарига томон (хоналарнинг эни бўйича) ривожланадиган фазовий кенглик. Бундай фазовий кенглик ўқли қуриш давомийлигидаги узунлик, бош ўқ йўналишида очилиб бориш ва ниҳоят характерли шаклни белгилайдиган конструкциялар билан характерланади. Замонавий шароитларда, юқорида таъкидланган характеристикалардан бири билан ифодаланадиган интерьерни

бундай қуриш ўзининг асосига ва ривожига эга бўлди (17-расм, 44 б). Театр ва кинода фазовий кенгликни яратиш ғояси шундан иборатки, унда томошабинлар саҳна ѐки экранда нима рўй бераѐтган бўлса фақат ўшани аниқ кўришлари лозим бўлади. Кўриш талаблари залнинг бўйи ва эни ҳамда балконнинг кўриниши билан аниқланади. Энг кенг қўлланиладиган схемада театрнинг ҳамма элементлари ва барча асосий хоналари – вестибюль, фойе, зал, саҳна ўқ бўйича қурилади. Фазовий кенглик экран ѐки саҳна билан якунланадиган ўлчамлар бўйича изчил ривожланади. Бундай вазиятда фазовий кенгликни ўқли қуриш усули жараѐнни ўтказишнинг функциональ талаблари ва алоҳида хоналар орасида боғланишлар билан шарт-шароитланади. Фронталь ривожланадиган фазовий кенглик фронталь қурилган фазовий кенгликни яъни кўндаланг ўқ бўйлаб изчил давом этадиган фазовий кенгликни кенг фронти билан ташқи муҳитга қаратилган ва очиқ кўриниб турадиган, атрофдаги табиий муҳит билан характерлаш мумкин. Бундай типдаги фазовий кенгликэнг катта даражада кўплаб жамоат биноларининг талабларига жавоб беради (18-расм). Бунга кўча ѐки майдонга қаратиб очиладиган замонавий дўконлар мисол бўла олади. Бу борада вокзаллар ва аэровокзалларнинг бир қанчаси характерли бўлиб, уларда операцион зал ва кутиш заллари шаҳарга кутиб олиш мақсадида қаратилган бўлади. Фронталь композиция турли функцияларни етарли даражада фазовий кенгликка бириктириш ва аҳамияти бўйича ҳар хил хоналарни битта фазовий кенгликка киритиши мумкин. Концентрик ривожланадиган фазовий кенглик. Бош ядро атрофида фазовий кенгликни концентрик қуриш етакчи принцип сифатида замонавий архитектурада энг ривожланган композиция деб ҳисобланади. Бу ерда иккита тенденцияни иккита йўналишни кузатиш мумкин – бу ѐпиқ, ташқи муҳитдан изоляция қилинган фазовий кенглик ва аксинча, периметри бўйича перифериядан бошлаб марказгача ѐки марказдан бошлаб перифериягача ривожланиб, кенг очиладиган фазовий кенглик (19-расм).

Марказ томон ривожланиб борадиган ѐпиқ фазовий кенгликка мисол тариқасида Баккарди фирмасининг юқоридан ѐритиладиган ойнали марказий фазовий кенгликка эга бўлган биносини келтириш мумкин, бу фазовий кенглик ўзига гардероб ва кутиш зали функциясини ўзида мужассамлайди, шунингдек, ўриндиқлари майдонга ва аренага қаратилган стадион ва цирк каби кенг тарқалган иншоотларни ҳам мисол сифатида келтириш мумкин. Бундай ечимлар локалли жараѐнни ўтказишнинг функциональ талабларига жавоб сифатидаюзага келади ва шунинг учун мантиқий жиҳатдан тушунарли элементар қуришлар деб ҳисобланади. Шу билан бир қаторда холлнинг, томоша залининг ѐки ички ҳовлининг марказий фазовий кенглиги ўзининг атрофида бошқа хоналарни жамлайдиган бош элемент сифатида бутун фазовий кенгликни ташкил этишнинг кучли композицион бошланиши бўлиши мумкин. Қуѐш нурлари тушадиган дарахтлар ва бассейнга эга бўлган ҳовли, галереиялар қуршовидаги икки рангли холл, томоша зали аҳамияти ва ўлчамларига кўра йирик бўлган бу хоналарнинг ва жойларнинг ҳаммаси ўз атрофига қолганларини тўпловчи интерьернинг асосий фазовий кенглиги бўлиши мумкин. Фазовий кенгликнинг эркин қурилиши. “Эркин режа” тушунчаси ўзида ҳеч бир тартибсизлик ва хаотикликни намоѐн этмайди. Эркин фазовий кенгликнинг қурилишида ва ривожланиши замирида яширин, юзага чиқмаган, лекин баъзида маълум бўладиган ва нозик, мавжуд бўлган анча муҳим боғланишлар (алоқалар) ѐтади. Бундай фазовий кенгликни қуришда эркин фазонинг маълум улуши шундаки, авваломбор, бу эркин фазовий кенглик ўзининг қурилишида қатъий геометрик, берилган параметрларга боғламайди. Фазовий кенгликнинг қурилишнинг регулярли ва эркин усуллари орасида аниқ ажратиш чегаралари мавжуд эмас. Шу билан бир қаторда фазовий кенглик қурилишининг эркинлигига йўналтирилган тенденция бутун объект композицион қурилишининг етакчи мотивларидан бири бўлиб ҳисобланади. Берлиндаги концерт залида (арх. Шарун) ҳажмийлойиҳавий композициянинг эркинлиги

ҳеч қандай изчилсизликка эга бўлмаган ҳолда асосий хажмларнинг рангли тасвирда (жонли тасвирли, живописли ) ифода этилган. Бу ерда композиция маркази бўлиб зал хизмат қилади, унинг атрофида одамларнинг эркин тарзда ўрнатилган кенг зинапоя бўйича харакатланиши кўзда тутилган. Томошабинларнинг бош оқимини йўналтириб ва бунда бош фазовий кенгликнинг етакчи аҳамиятини сақлаган ҳолда архитектор бундай жонлитасвир ва эркинликнинг кўринмас тартибини яратади. Мураккаб фазовий кенглик. Кўплаб объектлар, масалан, театрлар, кинотеатрлар, музейлар ва шунга ўхшаш бўлган жамоат бинолари ҳам анча мураккаб ҳажмий-фазовий композицияларда ячилиши мумкин, бу ерда у ѐки бу фазовий кенглик принципларининг ечимлари бир-бири билан уйғунлашади ва бундай ҳолларда усулнинг мураккаблиги улардан бирининг етакчилик ҳолати билан ифодаланади, бунда бир вақтнинг ўзида қолганлари етакчилик қилаѐтган принципнинг режавий структурасига бўйсунади. Фазовий кенгликнинг бундай мураккаб қурилишига архитектор Ле Корбюзьенинг “Центросоюз” биноси мисол бўла олади (26.6-расм). Бу ерда фазовий кенгликнинг ўқ асосида ва фронталли асосда қурилганлигини пайқаш қийин эмас. Бу ерда режанинг тузилишидаги эркинлик айниқса характерлидир. “Эркин” фазо бир хонадан (жойдан) бошқасига “оқиб” ўтади. Ички фазовий кенгликни қисмларга ажратиш. Ягона ва изоляцияланган фазовий кенгликларни уйғунлаштириш усуллари ( приѐмлари ). Лойиҳалаш амалиѐтида баъзан ягона умумий масала – ягона фазовий кенглик ва қатор изоляцияланган (ѐпиқ) фазовий кенгликларни компоновка қилиш масаласи юзага келади. Фазовий кенгликнинг бу икки типини бино ҳажмида компоновка лаш асосан қуйида кўрсатилган ташкил этиш схемалари бўйича ечилади:

А) уларни ҳар хил ҳажмларга жойлаштириш. Бу усул изоляцияланган фазовий кенгликларнинг кўп сонлиги, уларнинг маълум мустақиллиги, уларнинг асосий жамоавий кенгликка боғлиқ бўлмаганлиги билан характерланадиган ҳоллардагина рациональ деб ҳисобланади; В) битта, иккита, уч ва тўрт томонлама ѐруғлик фронтидан фойдаланган ҳолдабош жамоат фазовий кенглигининг периметри бўйлаб кичик (майда) изоляцияланган хоналарни жойлаштириш. Асосий фазовий кенглик катта баландликка эга бўлганда изоляция қилинган хоналарни икки, уч ва ундан юқори бўлган қаватларга ҳам жойлаштириш мумкин; Б) қаватлар бўйича жойлаштириш. Бундай ечим тантанавор бош қаватни унинг катта аҳамиятга эга бўлган кўркамлигини таъминлаш талабларига боғлиқ равишда ажратиб кўрсатиш зарур бўлган вазиятларда ва қурилиш участкасининг кичик юзали майдонга эга бўлиши туфайли компактликни таъминлаш талабларига боғлиқ бўлган вазиятларда юзага келади; Г) изоляцияланган ҳажмни ѐки бундай ҳажмларнинг гуруҳини битта иншоотнинг бирлаштирувчи ягона катта фазовий кенглигига эркин тарзда жойлаштириш (қўйиш). Ягона очиқ фазовий кенгликни изоляция қилинган алоҳида хоналар билан уйғунлаштиришни таъминлайдиган танланган усул изчил тугалланган мантиқий усул бўлиб, у интерьер қурилишининг пухталиги ва қонуниятини шарт-шароитлайди. Жамоат биноларининг интерьерида қўлланиладиган табиий ва сунъий материаллар Шакл ўз-ўзиданвужудга келмайди, у ҳамиша моддийликка эгадир. Ички фазовий кенгликлардаги тўсиқлар (тўсувчи конструкциялар) юзасидан инсонга бевосита яқин туриши, унинг олдида турли-туман характеристикаларга эга бўлган материаллар сифатида намоѐн бўлади ва бунда металл, ѐғоч, тош ва бошқа табиий материалларнинг инсон томонидан қабул қилиниши унда бой мураккаб ҳис-туйғуларни вужудга келтиради. Интерьерда қўлланиладиган материаллар ўзининг бой ва турли-туман сифатлари билан инсонга таниқли бўлган табиий, анъанавий, материалларга

ва инсонга ҳеч бир ҳиссиѐт бермайдиган, шу туфайли интерьерни яратишда фақат шакл ҳосил қилувчи юзанинг соф абстракт ифодаси сифатида иштирок этадиган сунъий материалларга бўлинади. Табиий тош ва ѐғоч ўзининг табиийлиги (натураллиги) билан гўзалликни, кўркамликни ҳосил қилади ва улар илк қурилиш материали сифатида ишлатилганлиги туфайли қадимий ва доимий эканлиги билан ҳам ажралиб туради. Гранит, мармар, туф ва оҳак ўзининг индивидуаль характеристикалари билан ўзининг чуқур тарихига эга ва ўзининг тузилишида табиатнинг мураккаблигини, турли-туманлигини, гўзаллигини ва кучини ўзида мужассам этган ҳолда доимо сақлаган. Ёғочни кўндаланг ва бўйлама кесиш орқали ажойиб шаклларни ҳосил қилиниши, ўзининг ҳаѐтийлиги ва ўтмиши, табиийлиги, илиқ бағишлаши билан ва ажойиб хоссалари билан гўзаллик, кўркамликни намоѐн этади. Табиий материалларнинг ишлатилиши билан интерьернинг образли кўринишини яратиш уларнинг катта имкониятлари очилиб боради. Бу замонавий ресторан интерьеридаги очиқ балкалар мисолида яққол намоѐн бўлади (36-расм). Замонавий жамоат биноларини интерьерларида кенг қўлланиладиган табиий материаллар пластик қоплама ва пардозни, турли қотишмаларни, картонлар, мумлар ва чегарасиз турли-туманликдаги сунъий бўѐқларнинг яратилишида фаол намоѐн бўлади. Ҳозирги вақтда сунъий материаллар инсон томонидан қабул қилинадиган ва унга таниш бўлган иккита фактура ва ранг каби сифатлар билан характеристикаланади. Фактура бу расм ѐки тасвирнинг ташқи юзасининг ойна каби силлиқ (текис) бўлиб, ялтироқлиги, матовой енгил кўриниши ва йирик донадор кўриниши, ҳолатида кўриниши ифодалайди. Сунъий материалларнинг ранги турлича бўлиши мумкин ва жуда нозик дид билан қабул қилинадиган рангдаги материаллардан ишланган буюмлар ҳам кўплаб ишлаб чиқарилаяпти. Қурилиш материалларининг вазни ва муатаҳкамлиги – бу иккита ўзаро боғлиқ бўлган муҳим сифат конструкциянинг рациональ мантиқий қурилишида ўз ифодасини топади. Бино интерьерида ишлатиладиган

материаллар инсон онгида турли ҳиссиѐтларни (ҳис-туйғуларни) уйғотишга қодир. Масалан, табиий материаллардан ѐғоч иссиқлик (илиқлик)ни ҳис қилдиради; гранит мармар, металл эса совуқлик ҳиссини туғдиради. Интерьерда енгиллик ва у билан боғлиқ бўлган шовқинни ютиш каби сифатларга эга бўлган материаллардан фойдаланиш мақсадга мувофиқдир, баъзан эса аксинча материалларнинг бикрлик сифатлари (хоссалари)дан оқилона фойдаланишга тўғри келади. Тери, ѐғоч, пардозлаш фанераси, пўкак каби юмшоқ материаллардан дам олишга мўлжалланган хоналар интерьерини ташкил этишда фойдаланилади, чунки бу хоналарда жимлик ва осойишта муҳитнинг яратилаши жуда муҳим аҳамият касб этади, бундай интерьерлардаги муҳит бевосита инсоннихотиржамлаштириши, ундаги кучланганлик ҳолатини бартараф этмоғи ва ундан чарчоқликни чиқариб ташлаш учун хизмат қилиши лозим. Гранит, бетон, металл, ойна каби қаттиқ материаллардан вокзаллар ва катта вестибюллар, холлар ва шунга ўхшаш жойларда фойдаланилади. Бундай жойларда одамлар кам вақтини ўтказадилар ва атрофдаги юзаларнинг бундай қаттиқ материаллар билан қопланиши шовқинни ютмайди аксинча кучайтиради, котфастликни оширади, таассуротни оширади. Даҳлиз. Бу режавий элемент тақсимловчи кулуарфункциясини бажаради, ундан яшовчилар квартиранинг ҳамма хоналарига кирадилар (97расм). Шунинг учун унинг яшаш уйининг структурасида эгаллаган ўрни муҳим аҳамиятга эга. Яшаш уйида (квартирада) ошхона, кухня ва кабинет билан қулай боғланишни ҳисобга олган ҳолда даҳлиз жойлаштирилади. Унинг 1,4 м бўлган минимал эни меъѐрлар орқали ўрнатилган. Даҳлизга одатда устки кийимлар учун мўлжалланган пойафзаллар тахлаб қўйиладиган тахталар ўрнатилган қўшма тарзда қурилган шкаф, тош ойнали тумбочка , телефон столи стули билан ўрин эгаллайди. Даҳлиз квартиранинг қоронғироқ қисмига жойлаштирилганда, ойнали эшиклар ѐки қўшимча хоналарнинг фрамугалари (деворнинг тепа қисмига жойлаштирилган ѐруғлик оралиқлари) орқали ѐритилади. Бу қўшимча ѐруғлик оралиқлари кўриш орқали қабул қилишда

фазовий кенглик катталашгандек ҳис қилиниши билан интерьерни янада бойитади. даҳлиз квартирани зоналарга ажратадиган жой сифатида хизмат қилади, алоҳида хоналарнинг мустақиллигини таъминлайди ва бир вақтнинг ўзида бу хоналарни бир-бири билан боғлайди. Даҳлиз устки кийимларни ва пойафзалларни, хўжалик ва спорт буюмларини сақлаш учунҳам хизмат қилади. Бу ерда квартирадан чиқишдан олдин кийинилади, квартирага киргандан кейин эсаустки кийимлар ечилади, ҳамда меҳмонлар кутиб олинади. Квартираларнинг интерьерида у муҳим роль ўйнайди. Интерьернинг композицияси худди шу ердан боланади ва унинг ечими эстетик баҳоланади. Бу асосий функцияларга мувофиқ равишда даҳлизнинг жиҳозлар билан жиҳозланиши ҳам тақозо этилади. Турар-жой бинолари режавий элементларининг меъѐрий хужжатларида даҳлиз учун мўлжалланган жиҳозларнинг рўйхати берилган. Бу рўйхатга кийимларни осиш мосламаси (кийим илгич, вешалка), пойафзаллар қутиси, банкетка , журналлар столчаси, хўжалик буюмлари ва устки кийимлар учун шкаф ҳам турли стеллажлар киради (98, 99-расм). Кундалик фойдаланиладиган кийим илгич учун деворнинг эркин юзали текислиги зарур бўлади. Кийим илгич учун махсус тахмоннинг кўзда тутилиши анча қулайдир. Унинг юқори қисмидаги тахта бош кийимлар, зонтлар ва тростейлар учун мўлжалланган бўлади, пастки қисмига эса пойафзаллар тахланадиган тахталар ўрнатилади. Бундай тахмонни парда ѐки йиғилувчи мослама билан тўсиш (ѐпиш) мумкин. Тош ойна даҳлиз учун зарур бўлган жиҳоз бўлиб, у харакатланиш чизиғидан четроқда жойлашган девор текислигига ўрнатилади, унинг олдида эни 30 см дан кам бўлмаган бўлиқ қолдирилади (бутун танани кўриш учун). Тош ойнани кийим илгичнинг яқинига осиш ѐки ўрнатиш маъқулроқ бўлади. Агар тош ойна бурчакка ўрнатилса, у ҳолда тегишли девор билан тош ойна орасидаги масофа 30 см дан кам бўлмаслиги керак. Тош ойна билан биргаликда гигиеник нарсалар учун мўлжалланган тахтали мослама ўрнатилиши ѐки столчанинг жойлаштирилишининг кўзда тутилганлиги тақозо этилади. Даҳлизга телефон

ва журналлар учун алоҳида столча жойлаштирилади; стул ѐки банкетка пойафзалларни ўтирган ҳолатда кийиш учун ва телефонда гаплашиш ва кутиш учун хизмат қилади. Квартиранинг бошқа хоналари сингари даҳлизда ҳам асосланган зоналарнинг бўлиши ҳисобга олинган ҳолда лойиҳаланади. Бундан келиб чиққан ҳолда унинг ҳар бир зонасида комфорт шароитни таъминловчи даҳлиз энининг минималь ўлчамлари ўрнатилган. Даҳлизнинг эни ҳеч бўлмаганда 130см дан кам бўлмаслиги, мумкин қадар 150 см дан кам бўлмаслиги талаб этилади. Даҳлизнинг режавий сифатлари эшик оралиқларининг жойлашишига ва сонига боғлиқ бўлади. Даҳлизнинг 1,3 минималь энида квартиранинг даҳлизга ташқаридан кириладиган эшиги бир табақали бўлади ва квартира ичига қаратилиб очилади. Даҳлизнинг функция бажариши ва бошқа имкониятлари аввалом бор унинг юзасининг ўлчамларига боғлиқдир, ундан кейин даҳлизга қарата очиладиган эшиклар сонига боғлиқ бўлади. Агар даҳлиз етарли бўлмаган ўлчамларга эга бўлса, у ҳолда унинг функцияларининг маълум бир қисми бошқа хоналар зиммасига ўтказилади, бу эса яшаш хоналаридан тўғри фойдаланиш тартиби (режими) га ўз таъсирини кўрсатади. Даҳлизнинг функциональ жиҳатдан ортиқча юкланганлиги унда кўплаб ҳар хил предметларнинг тўпланишига олиб келади, оқибатда пала- партишлик, предметлар уюмининг ҳосил бўлиши квартира интерьерини ҳам бузади. Бундай ҳолда даҳлизга қўшиб қурилган шкаф унинг жиҳозланишининг энг яхши кўриниши намоѐн қилади (100-расм). Кийимлар ва пойафзаллар учун ўрнатилган шкаф қаторида турли хўжалик-рўзғор предметлари, анжомлари сақлашга мўлжалланган шкаф, китоблар учун тахталар ҳам бўлиши мумкин. Бунда даҳлиз жиҳозларнинг кўплаб элементлардан озод этилади, унинг сиғими эса кенгаяди. Қўшиб қурилган шкафли даҳлиз, алоҳида турувчи элементларга эга бўлган даҳлизга қараганда анча эркинроқ, кенгроқ қабул

қилинади, унинг интерьери эса тугалланганлик ва бус-бутунликни намоѐн қилади. Бундай кўринишда у ҳақақатдан ҳам квартиранинг вестибюлига айланиши мумкин ва унинг квартирадаги композицион-эститек аҳамияти янада ортади. Квартиранинг фазовий боғланишлари системасида даҳлиз кўпинча умумий хона билан биргаликда ечилади, бунда у умумий хона билан ягона бутунликни ташкил этади. Икката фазовий кенгликнинг ягоналигига даҳлизни умумий хонага кенг ойнали эшиклар ѐки йиғиладиган пардеворлар орқали максималь очиш билан эришилади. Бунда одатда табиий ѐруғликдан маҳрум бўлган даҳлизнинг катта бўлмаган фазовий кенглиги лекин унинг умумий хона фазовий кенглигига қаратилганлиги туфайли унга ѐруғликнинг “қуюлиши” квартирага киришда кенглик ва эркинлик ҳис қилинишини юзага келтиради. Бундан ташқари бундай керак бўлган пайтда (моментда) умумий хонага даҳлизни бириктириш (қўшиш) эвазига унинг фазовий кенглигини ошириш имконини беради. Баъзида даҳлиз умумий хонадан мутлақо шартли равишда потолоккача етиб бормайдиган стеллажлар ѐки бир томони шкафли бўлган секциялар билан ажратилади. Бундан вазиятлар (ҳоллар)да даҳлизнинг бадиий ечими умумий хонанинг ечимлари билан узвий боғланган бўлади – улар биргаликда квартиранинг бош композицион марказини ташкил этади (109-расм, 208 б.). даҳлизни ѐритишга сунъий ва табиий ѐруғликнинг турли системалари қўлланади. Даҳлизлар битта ѐки иккита оқ плафон билан ѐритилади, бу плафонлар обильное ѐруғлик беради (тарқатади). Даҳлиз кўп жиҳозлани тиқиб жойлаштириладиган жой эмас, унинг безатилиши мебеллар ва жиҳозлар билан тиғиз тўлдирилмаган ҳолда жиддий ва сокин бўлмоғи тақозо этилади. Бироқ бу дегани юқоридан ѐритишга мўлжалланган чиройли плафон ѐки қандилдан интерьернинг композицион акценти сифатида фойдаланиш имконини инкор этмайди. Санитар-гигиеник зона. Бу зона ваннахона, ювиниш ва туалет хоналаридан ташкил топган хоналар гуруҳини ўз таркибига киритади. Квартиранинг типига боғлиқ равишда санитария тугунлари қўшма бўлиши

яъни ҳамма жиҳозлар (ванна ѐки душли паддан, ювиниш мосламаси ва унитаз) битта хонада жойлашиши (102-расм) ва ажратилган ҳолатда яъни ванна ювиниш мосламаси билан алоҳида хонада, унитаз эса хонада жойлашган бўлади (103-расм). Санитар тугуннинг биринчи типи асосан ѐлғиз инсонлар, кам таркибли оилалар учун мўлжалланган бир хонали квартиралар, меҳмонхона номерлари, ҳамда катта оилалар учун мўлжалланган квартираларда қўлланилади. Қўшма санитар тугунлар анча кам қулайликларга эга бўлади, шу туфайли уларнинг қўлланишига иқтисодий мулоҳаза юритишдан келиб чиққан ҳолда ва фақат кичик габаритли квартираларда йўл қўйилади. Кичик габаритли квартираларда бундай ноқулайлик айтарли даражада кучли таъсир ўтказмайди. Асосий жиҳозлардан ташқари санитар тугун хоналарига ѐрдамчи жиҳозлар қатори: кир ювиш машинаси, кир чойшаблар қутиси, курси, тош ойна ҳамда сочиқлар ва кийимлар учун илгич ( вещалка ). Ванна хонанинг ўлчамлари бу ҳамма жиҳозларнинг габаритлари ҳамда унга бемалол кириш ва харакатланишни таъминлайдиган эркин фазовий кенглик билан аниқланади. Унинг эни 1,4 м дан кам бўлмаслиги лозим. Санитар-техник меъѐрларда ванна хонага кириш бевосита даҳлиздан ѐки коридордан кириш тавсия этилади, лекин кириш эшигини кухня-ошхона ѐки яшаш хоналарига ўрнатишга мутлақо йўл қўймаслик лозим. Ванна хонага қўйиладиган мажбурий талаб бу унинг сўриб олувчи қурилма ѐки фаол шамоллатиш учун ѐруғлик ўтадиган оралиқ билан таъминланганлиги билан бажарилади. Мумкин қадар уни табиий ѐруғлик билан ѐритиш тавсия этилади. Маблағни иқтисод қилиш, тежаш мақсадида санитар тугунларни кухня ѐнига жойлаштириш тавсия қилинади. Бундай йўл тутилганда сув узатиш қувурлари, тирсаклар ва вертикаль канализация қувурларининг анча кам сарфланиши эвазига иқтисод қилишга, тежамкорликка эришилади. Бироқ, бундай режавий схемага фақат шундай вазиятларда йўл қўйиладики, қачонки кухня бевосита ошхона билан боғланмаган бўлса.

Хожатхоналар . Хожатхоналарни режалашга ва жойлаштиришга ўта қатъий талаблар қўйилади. Уларнинг габаритлари асосан уларга қўлланадиган жиҳозларга боғлиқ бўлади. Ҳар қандай ҳолатда ҳам хожатхонанинг бўйи 1,2 м бўлганда эни 0,85 м дан кам бўлмаслиги лозим (агар эшик ташқарига очилганда) ва унинг бўйи 1,4 м дан кам бўлмаслиги тақозо этилади, агар унинг эшиги ичкарига очилса. Агар хожатхонанинг асосий жиҳозлари таркибига қўл ювгич ва биде киритилса, у ҳолда унинг габаритлари катталаштирилиши мумкин (104-расм). Худди ванна хонадаги сингари, унга кириш даҳлиз ѐки коридор орқали амалга оширилади, лекин унга кириш эшикларини бевосита кухняга ѐки яшаш хоналарига ўрнатиш мутлақо ман этилади. Кўп хонали квартираларда (беш ва ундан ортиқ) санитар-гигиеник меъѐрларда уларга иккита хожатхона жойлаштириш тавсия этилади: биттасини даҳлиз ѐнига, иккинчисини ѐтоқхона яқинига жойлаштириш анча мақсадга мувофиқ келади. Худди санитар тугунлар каби хожатхоналар ҳам сунъий (сўриш вентиляторлари) ва табиий (ѐруғлик оралиқлари) системаси ѐрдамида яхши шамоллатилиши талаб этилади. Бу меъѐрий талабнинг бажарилиши Ўзбекистон шароитлари учун алоҳида муҳим аҳамият касб этади. Фойенинг томоша зали – узун томони бўйлаб фронталь жойлашишида залга кириш ѐн томондан амалга оширилади, бундай ечим фавқулоддаги вазиятларда (табиий офатлар, ѐнғин, зилзила содир бўлганда) томошабинларни залдан эвакуация қилиш учун қўл келади яъни яхши шароитлар яратади. Режавий ечимларнинг кўп сонли вариантларига боғлиқ бўлмаган ҳолда кинотеатрларнинг асосий ва ѐрдамчи хоналарининг таркиби, ўзаро боғланганлиги ва гуруҳланиши ҳамма вазиятларда деярли ўзгаришсиз қолаверади. Ўзларининг фукнциональ белгиларига кўра кинотеатрларнинг ҳамма хоналарини иккита гуруҳга бирлаштириш мумкин: томоша учун мўлжалланган хоналар гуруҳи ва маъмурий хўжалик хоналари гуруҳи (121расм). Томоша хоналари гуруҳига: томоша зали, касса хоналари, фойе, буфет ва санитар тугунларга эга бўлган вестибюль. Фойе ўз моҳиятига кўра

томошабинларнинг навбатдаги сеансни кутиш жойи ҳисобланади ва шунинг учун ҳам унга буфет ва санитар тугунлар жойлаштирилади, томоша зали томоша хоналари гуруҳининг бош элементи деб саналади. Томоша залини режавий ечимларини ишлаб чиқишда экранда тасвирларнинг яхши кўринишини таъминлайдиган шароитлар яратиш муҳим масалалардан бири ҳисобланади. Бунга боғлиқ равишда томоша залларининг учта типи мавжуд: партерли зал – амфитеатрли залдаги пол катта бўлмаган оғмаликка (қияликка) – пол айланма оғмаликка ва зал балконга эга бўлади (122-расм). Улардан ҳар бири ўзининг функциональ жиҳатларига эга бўлади. Фойе ва томоша залининг интерьерларини шакллантиришда ҳозирги замонда қўлланилаѐтган конструктив системалар муҳим роль ўйнамоқда. Кинотеатрларда биргаликда (қўшма равишда) иккита режавий структура ҳаракат қилади: залли ва ячейкали. Ячейкали структурага асосан фойе тегишли бўлади. Кинотеатрларнинг бу қисми қоидага кўра, темирбетон колонналар ва ригелларнинг бирикишидан ҳосил қилинади, бу эса интерьерда аниқ (пухта) композицион ритмик тузилишни яратади. Санъат саройида (118расм) ташқи колонналарнинг ритмик қадами унинг фазовий асосини аниқлаб бериш билан фойе интерьерни шакллантиради ва ташқи ҳамда ички томондан ѐрқин кўркам кўринишдаги ҳажмни ҳосил қилади. Колонналар асосий юкни ўзига қабул қилиш билан бирга бир вақтнинг ўзида катта тўсувчи текис юзаларни витражли ойналар билан қоплаш имконини беради. Бундай усул фойенинг ички фазовий кенглигини табиатга қаратиб ташқи муҳит билан органик боғлаш учун замин яратади. 123-расмда шундай типдаги фойенинг режаланиш варианти кўрсатилган, унда интерьерни табиат билан бутунлай ойнали витраж восита орқали максималь боғлаш ғояси ривожлантирилган (берилган вазиятда ички ҳовли билан). Бу ерда ҳовли очиқ фойени ўзида намоѐн этиб, ички ва ташқи фазовий кенгликнинг бой режасини яратади. Композицион тузилиш (қурилиш)да фойе иккита сатҳда (баландликда) жойлашган бўлиб, унда юқорига йўналтирилган зинапоянинг ўрнатилишига катта эътибор ажратилади. Зинапоянинг муваффақиятли

ечилган шакли (формаси) фойенинг ички фазовий кенглигини ташкил этишда ва бо фазовий кенглик – кинотеатрнинг томоша залига ўтишнинг кульминацион моментида ҳал қилувчи аҳамият касб этиши мумкин (124- расм). Зинапояларнинг ўрнатилиши (қўйилиши), ўтиш жойларининг контрастлилиги ѐритиш усуллари билан биргаликда фазовий кенгликнинг кичик ҳажмдан катта ҳажмга, қуйидан юқорига томон, қоронғиликдан ѐруғликка томон очилиб бориши – инсонда юқори эмоциональ ҳис- туйғуларни ҳосил қилишга қодир бўлган воситадир. Томоша зали кучайтирилган конструкциялар билан бажарилади, бу конструкциялар қуйма ѐки йиғма темирбетон рамалардан ташкил топган бўлиб, улар катта оралиқларни ѐпувчи томларнинг фермалари ва балкаларидан тушадиган оғир юкларни қабул қилишга қодирдир. Катта оралиқли заллар учун металл ѐпилмаларнинг қўлланиши характерлидир, чунки темирбетон ѐпилмаларнинг хусусий оғирлиги оралиқнинг ошиши билан янада ортиб боради. Янги қурилиш имкониятларининг вужудга келиши билан йирик кинотеатрларнинг лойиҳавий-қурилиш амалиѐтида том ѐпилмаси сифатида осма конструкцияларнинг қўлланиши катта аҳамият касб этди, бу билан архитекторлар ижоди учун чегараларни сезиларли камайтиришга эришилди (125-расм). Катта оралиқларни ѐпиш имконини берадиган янги конструктив системаларнинг қўлланиши эвазига йирик томоша заллари ичкаридан енгил, кенг ҳаволи тарзда, босим ўтказмайдиган тасаввурни ҳосил қилган ҳолда қабул қилинади. Ўзининг режавий ечимлари бўйича кинотеатрларнинг композицион қурилиши (тузилиши) иқлим шароитларга боғлиқ равишда очиқ ва ѐпиқ бўлиши мумкин. Совуқ иқлим шароитларидаги шимолий районларда фойе – томоша зали билан бирлашган холл иккита рангли вариантда бўлиши мумкин (126-расм). Иссиқ иқлимли шароитларга эга бўлган районларда, аксинча, “Табиатга интилиш” принципи бўйича очиқ композициялар қўлланилади.

Кинотеатрларда гўзал (тасвирий) интерьерни яратиш учун энг мақбул бўлган жой бу фойедир, уни монументал санъат асарлари ѐки декоратив элементлар ва жонли тасвирлар билан бойитиш анча осон кечади ва бундай интерьер томошабинлар ўнгида яққол намоѐн бўлади. Оқилона топилган мавзуга, сифатли ижрога ва тўсувчи конструкциялар текислигининг ранг гаммалари нисбатининг дид танланганлигига эга бўлган кўплаб усуллар ( приѐмлар ) мавжуд. Интерьернинг бу ҳамма компонентлари кинотеатрларнинг замонавий интерьерларида ўз ўрнига эгадир, лекин бунда энг асосийси – ижро этишнинг ўта тактиклигига ва корректлигига эришишдир. Томошабинда салбий эмоцияни ҳосил қилиш қиладиган теғизликка, тўқ ранглиликка ҳар қандай вазиятда ҳам йўл қўймаслик лозим. Кинотеатр заллари ўзининг моҳиятига кўра ўзида ишчи жойларни (хоналарни) намоѐн этади, бу жойлар томошабинни қоронғиликка етаклайди, ундаги қоронғилик залнинг интерьерини кўз билан қабул қилишга деярли имкон бермайди. Шунга қарамасдан кўплаб томоша заллари, айниқса кинотеатрларнинг ҳашаматли (уникаль) бинолари ҳайратланиш ва юқори эмоционал ҳис туйғуларни уйғотадиган бой безатилган интерьерларга эга бўлади. Уларнинг эстетик сифатларига томоша қилиш балконларининг чиқиб турувчи ҳажмларининг яхши топилган шакллари, софитларни ва бошқа ѐритиш приборлари (қурилмалари) ни ҳамда товушни кучайтирадиган аппаратураларни жойлаштиришга мўлжалланган “йиқилаѐтган” оралиқларнинг оқилона топилган шакллари билан эришилади (127-расм). Театр заллари айниқса, кўп ҳолларда архитектуравий пластика билан тиғиз қопланган бой потолок асосий декоратив безак ҳисобланган, замонавий театрларнинг томоша залларидан (128-расм) фарқли равишда кинотеатрларда бу фрагмент асосан ѐритиш системалари, уларни гуруҳлаштириш, унинг бутун текислиги бўйича тақсимлаш орқали анча жиддийроқ усуллар билан ечилади. Томоша залларининг текисликларини пардозлаш декоратив материаллар билан қоплаш (материаллар, конструкцияларни танлаш) умуман

олганда ѐнғин ҳавфсизлиги талабларидан келиб чиққан ҳолда ҳал этилади (ечилади). Хусусан, бунда кўплаб кинотеатрларда асбестли тахталар қўлланилади, уларнинг ташқи сирти олов бардош аралашмаларнинг юпқа қатлами билан қайта ишланган ѐғоч шпонлар билан қопланган бўлади. Юқорида таъкидланган фикр-мулоҳазалардан келиб чиққан ҳолда замонавий кинотеатрларнинг интерьерларини шакллантиришда ўз ўрнига эга бўлган асосий жиҳатлар ва муаммолар ҳақида тасаввурларга эга бўлиш, умумий хулосаларни чиқариш мумкин. Бу иш мураккаб ижодий жараѐнни ва у бтлан боғлиқ бўлган масалаларнинг оқилона ечимини ўзида намоѐн этиб, маълум тажриба ва чуқур профессиональ билимларни талаб этади.

Похожие

Квартираларнинг интерьери ва жиҳозлари

Замонавий турар жой ва жамоат бинолари интерьерларини шакллантиришнинг факторлар комплекси

Умум таълим мактабларидаги интерьерли муҳит

Замонавий жиҳозлар ва интерьер предмети

Интерьерни ташкил этишнинг асослари интеьрерли муҳитга қўйиладиган талаблар