Tut ipak qurtining urug’lanish. Tut ipak qurti tuxumining tashqi ko’rinishi va tuzilishi - Текстиль - Рефераты

Tut ipak qurtining urug’lanish. Tut ipak qurti tuxumining tashqi ko’rinishi va tuzilishi

Загружено в:

26.11.2022

Скачано:

0

Размер:

1069.6611328125 KB

Tut ipak qurtining urug’lanish. Tut ipak qurti tuxumining tashqi ko’rinishi va tuzilishi Ipak qurti pilla o’rab bo’lgandan keyin 15- 18 kun o’tgach g’umbakdan kapalakka aylanish uchun oxirgi marta po’st tashlaydi. Kapalak g’umbaklik po’stini tashlagandan so’ng og’iz teshikchasidan bir necha tomchi sekret chiqaradi, bu sekret pilla qobig’i tarkibidagi seritsinni eritib yuboradi. Kapalak shu yerdagi ipak tolalarini u yoq bu yoqqa surib, pillada teshik hosil qiladi va undan tashqariga chiqib oladi. Oradan bir necha daqiqa o’tgach, urg’ochi kapalaklar ho’lini quritib, qanotlarini yozib olgandan keyin aromatik bezlarini bo’rttirib chiqaradi, bu bezlardan xushbo’y modda bug’lanib chiqadi. Bu moddani ular erkak kapalaklarni jalb qilish uchun chiqaradilar. Bu hiddan ta’sirlangan erkak kapalaklar qanotlarini tez-tez qoqib, urg’ochi kapalaklarni qidirib, tez yugura boshlaydilar. Erkak kapalak urg’ochi kapalakning yon tomonidan unga yaqinlashib kelib, qorin qismining pastki uchi bilan urg’ochi kapalakning siquvchi plastinkasini bosib oladi, bu plastinka erkak kapalakning skafiumi bilan unkusi orasida qisilib qoladi, shundan keyin erkak kapalak urg’ochi kapalakning kopulyativ teshigiga o’zining kopulyativ organini tiqadi. Dastlabki 5-10 daqiqa, ba’zan esa bundan ham uzoqroq vaqtgacha erkak kapalakning kopulyativ organi beto’xtov harakatlanib turadi, shundan so’ng bir oz vaqt tinch turgandan keyin spermatozoid chiqa boshlaydi. Avval kopulyativ organ uchida kichikroq bir tomchi yopishqoq tvorogsimon modda paydo bo’ladi, spermatozoid yana ajralib chiqaverishi natijasida bu modda kattalashib spermatofor deb ataluvchi xaltacha hosil qiladi. Spermatofor urg’ochi kapalakning kopulyativ xaltachasiga joylashgan bo’ladi va u tarkibida urug’ tutamlari, yetilgan spermatozoidlari bor, urug’ suyuqligi bilan asta-sekin to’lib boradi. Kapalaklar juftlashgandan taxminan 25-30 daqiqadan keyin spermatofor urug’ suyuqligi bilan to’ladi. V. A. Strunnikov kopulyasiya jarayonining davom

etish muddati har xil erkak kapalaklarda bir xil bo’lmasligini aniqlagan. Tajribalar kopulyasiya jarayonini tez tamomlovchi erkak kapalaklar avlodi sekin kopulyasiyalovchi erkak kapalak-lardan olingan naslga qaraganda anchagina hayotchan bo’lishini ko’rsatdi. Kopulyasiya jarayonining oxirida kopulyativ organdan erkak kapalakning qo’shimcha bezlaridagi sekret oqib tushadi, bu sekret ivib, urg’ochi kapalakning kopulyativ teshigini bekitib qo’yadigan «probka» hosil qiladi. Kapalaklar qayta qo’shilgan vaqtda erkak kapalak bu «probka»ni teshadi. Ikkinchi marta qo’shilish natijasida hosil bo’lgan spermatofor birinchi spermatoforni kopulyativ xaltachaning orqa uchiga surib yuboradi. Birinchi erkak kapalak bilan bo’lib o’tgan qisqa muddatli kopulyasiya jarayoni natijasida ham spermatozoidlar aralashadi va demak, aralash nasl paydo bo’lishiga olib keladi. Shuning uchun agar duragay urug’lar tayyorlashda pillalar e’tibor bilan jinslarga ajratilmasa, urg’ochi kapalak o’z zotiga kiruvchi erkak kapalak bilan qisqa muddat ko’shilgan bo’lsa ham aralash urug’- sof zot va duragay zot urug’lar hosil bo’ladi. Kapalaklarning qo’shilish jarayoniga u yashab turgan tashqi muhit harorati ta’sir etadi. Harorat past (15° Cdan past) bo’lganda kapalaklar sustlashib qoladi va juftlashmaydi. Harorat ko’tarilishi bilan kapalaklarning jinsiy faolligi ortib boradi. Kapalaklarning juftlashishi uchun eng qulay harorat 24-27°C dir. Harorat 30°C dan ortiq bo’lganda ham kapalaklar yaxshi juftlasha olmaydi, 34°C bo’lganda esa kapalaklar juftlashmay qo’yadi. Shuni nazarda tutish kerakki, spermatozoid to’kish jarayoni tamom bo’lgandan keyin ham kapalaklar ko’p vaqt juftlashgancha kolishi mumkin. Qurt urug’chiligida kapalaklar juftlangandan keyin ikki soat o’tgach, ularni ajratib yuborish qabul qilingan. Amalda esa kapalaklarni bir soatdan keyin hatto undan ilgariroqham ajratib yuborish mumkin. Kapalaklar har safar juftlashib bo’lgandan keyin kamida ikki soat salqin binoda saqlab turilsa, bitta erkak kapalakning o’zi o’ntagacha va undan ortiq urg’ochi kapalakni urug’lantira oladi. Kopulyasiya jarayoni tamom bo’lgandan keyin spermatoforda urug’ tutamlar spermatozoidlarga juda tez parchalana boshlaydi, bu spermatozoidlar

spermatoforlardan ajralib chiqqan vaqtdanoq mustaqil ravishda harakatlanish qobiliyatiga ega bo’ladi. Spermatozoidlar spermatofordan kopulyativ xaltachaga tutashadi, undan esa kopulyativ xaltachaning naychasi orqali qabul qilgichga tushadi.Tut ipak kurtining spermatozoidlari juda uzun dumi (dum ipining uzunligi 600 mikronga yaqin) borligi bilan farq qiladi. Ular spiral shaklida harakatlanadi. Spermatozoidning dumi o’qi atrofida ikki yarim martaga yaqin aylanadi. Dum ipi bitta tekislikda qisqarish yo’li bilan spermatozoid harakatlanadi. Spermatozoidlarning kopulyativ xaltachadan urug’qabul qilgichga tez o’tishiga urug’ naychasi devorining qisqarishi va urug’qabul qilgichning bezsimon o’simtasidan ajralib chiqadigan sekretning xemotoksik (tortuvchi) harakati yordam beradi. Urug’qabul qilgich bezsimon o’simtadan va spiral shaklli naychadan iborat bo’lib, bezsimon o’simta urug’qabul qilgichning xaltachaga o’xshash kengaygan qismiga taqalib turadi.Spiral shaklli naycha nisbatan murakkab tuzilgandir. Uning devorlarida tez qisqarish qobiliyatiga ega bo’lgan halqasimon muskullar bor. Spiral shaklli naychaning o’rta qismida divertikul deb ataluvchi kengaygan joy bo’ladi. Bu naychaning orqa qismida divertikul devorlari bir-biriga ponasimon (uchi ingichkalashib) yaqinlashadi va ingichka naychaga aylanadi, bu naycha divertikuldan to’g’ri burchak hosil qilib chiqadi va spiral shaklida egilib, tuxum yo’lining kengaygan qismi vestibulga ochiladi. 105-rasm. Tuxumning urug’lanish jarayoni (Strunnikovdan): 1.- urug’don; 2 -urug’doning bezli o’simtasi; 3 - divertikul; 4 - spiralsimon naycha; 5-urug’;A-spermatozoidning spiralsimon naycha bo’ylab erkin xarakatlanishi; B- aylanayotgan spermatozoidning divertikuldan spiralsimon naycha og’ziga kirishi; V -urug’ mikropile qarshisidagi spiralsimon naychadan chiqayotgan spermatozoidlar bog’lami .

Spermatozoidlar divertikulining tor uchiga tomon spiral bo’ylab harakatlanib, boshchalari spiral shaklli naychaga buralib kiradi va undan o’tib borib, spiral naycha teshigidan vestibulga chiqib oladi. Vestibulning spiral shaklli naychaning teshigi taqalib turadigan devori gumbaz singari tuzilgan va xuddi tuxumning uchigao’xshash bo’ladi. Tuxum toq tuxum yo’li orqali o’tayotganda toq tuxum yo’li devorlaridagi muskullarning qisqarishi tufayli vestibulga tushadi, bunda tuxumning mikropilyar teshigi spiral naychaning vestibuldagi teshigiga to’ppa-to’g’ri keladi. Urg’ochi kapalak jinsiy apparatining bunday tuzilganligi spermatozoid boshchasining tuxumga to’g’ri kirib borishiga imkon beradi, spermatozoidlar esa kapalak tuxum qo’yayotgan vaqtda tuxumga kirib oladi. Endigina qo’yilgan tuxum, birinchi marta bo’linish holatida bo’ladi va faqat oradan, taxminan, ikki soat o’tgandan keyin ikkilamchi yo’naltiruvchi tanacha ajralib chiqmay qo’yadi, bu vaqtda tuxum yadrosi xam gaploid xolatda, ya’ni xromosomlarning yarim soniga ega bo’ladi. Urug’lanish, ya’ni tuxum yadrosi bilan spermatozoid yadrosining qo’shilish jarayoni, tuxumdan ikkinchi yo’naltiruvchi tanacha ajralib chiqqandan keyin, qisqa vaqt ichida sodir bo’ladi. Kapalaklar juftlashib bo’lib, ajralgandan keyin taxminan bir soat o’tgach, kapalak har xil muddatlarda tuxum ko’ya boshlaydi. Bitta urg’ochi kapalak ikki uch kun mobaynida o’rta hisobda 600 - 800 ta tuxum qo’yadi. Kapalaklar birinchi sutkada soat 18 bilan 24 orasida eng ko’p (70% ga yaqin) tuxum qo’yadi, Shundan keyin bir necha soat dam olib, so’ng yana tuxum qo’ya boshlaydi. Tuxum qo’yishning ikkinchi davri keyingi, ya’ni ikkinchi kunning birinchi yarmiga to’g’ri keladi. Ikkinchi davrda kapalak 20-25% ga yaqin tuxum qo’yadi. Qolgan tuxumlar 3-4 sutkalarda qo’yiladi. Birinchi kun qo’yilgan tuxumlar eng yaxshi va yashovchi bo’lishi tajribalarda tasdiqlangan. Eng keyin qo’yilgan tuxumlar uncha ham yashovchan bo’lmaydi. Ko’pgina mualliflarning fikricha, kapalaklar navbat bilan; goh bir tomondagi to’rtta naychadan (ovariollardan), goh ikkinchi tomondagi naychalardan tuxum

qo’yadi. Dastlab kapalak xammasiga qaraganda tanasining o’rta chizig’iga yaqinroq bo’lgan tuxum naychasidan 3-4 ta tuxum qo’yadi; bundan keyin ikkinchi, uchinchi va to’rtinchi naychalardan, taxminan, yuqoridagicha miqdorda tuxum qo’yadi. Ana shundan keyin qarama-qarshi tomondagi tuxum yo’llaridan ham xuddi yuqoridagi tartibda tuxum chiqa boshlaydi. Shundan so’ng jarayon oldingi tartibda yana takrorlanadi. Kapalaklarning juftlashuvi bir necha soatga kechikishi ham juftlashish vaqtining uzoq davom etishi ham tuxum qo’yish jarayonini tezlashtirib yuboradi. Buning uchun juftlashishdan oldin urg’ochi kapalaklarni bir necha soat mobaynida harorati past (12-14°C) binoda saqlash yoki ularning juftlashish muddatini 6 - 7 soatgacha uzaytirish kerak. Kapalaklarning tuxum qo’yish tezligini boshqara bilish amaliy maqsadlar uchun muhim ahamiyatga ega, chunki qurt urug’ tayyorlashning yangi texnologiyasida ( bio usul, takomillashtirilgan usulda) faqat birinchi sutkalarda qo’yilgan tuxumlardan foydalanish ko’zda tutiladi. Bundan tashqari, takror qurt boqish uchun urug’ tayyorlashda kapalaklarni mikroskopik tekshirishda va urug’larni HCI bilan ishlash jarayonlari kapalaklar - juftlashgan kunning ertasiga o’tkaziladi. Shuning uchun agar kapalaklarning tuxum qo’yishini tezlashtirish uchun sharoit bo’lmasa, mikroskopik tekshirish vaqtida hali tashlanmagan urug’larni kapalaklar qorni bilan birga ezib yuboriladi, buning oqibatida kapalak tuxum qo’yadi.Urug’lanmagan kapalaklar birinchi sutkada tuxum qo’ymaydi. Ular odatda, ikkinchi, ba’zan esa uchinchi sutkada tuxum qo’yaboshlaydi. Bunda tuxum qo’yish jarayoni ancha sekinlashib ketadi. Tuxumlar bir necha kun mobaynida kam-kamdan qo’yiladi. Tuxumlarning bir qismi kapalak qornida qolib ketadi. Urug’lanmagan kapalaklar sadqin binolarda saqlansa tuxum qo’yish birnecha kunga kechikib ketishi mumkin. G’umbaklar uzoq vaqt davomida salqin joyda saqlansa, kapalaklarning juftlanish qobiliyati va ular qo’yadigan urug’larning sifati pasayib ketadi.

Tut ipak qurti tuxumining tashqi ko’rinishi va tuzilishi Tut ipak qurtining tuxumi kapalaklarning tuxum qo’yish vaqtida odatdagi tuxum shaklida bo’lib, uning ham uchi va poynagi bo’ladi. Ammo oradan bir qancha vaqt o’tgandan keyin hayot faoliyati natijasida tuxumning avval bir uchi, keyinroq esa ikkinchi uchi ham bir oz puchayib qoladi. Tuxumlarniig katta-kichik bo’lishi tut ipak qurtining zotiga va uni qurtlik bosqichida boqish sharoitiga bog’liq. Masalan, yirik pillali monovoltin zot ipak qurtining tuxumlari polivoltin zotlarnikiga qaraganda anchagina katta bo’ladi. Ipak qurtlari yaxshi boqilmasa, tuxumlarning vazni anchagina kamayib ketadi. Tuxumning bo’yi, o’rta hisobda, taxminan, 1, 5 mm, vazni esa 0, 67 mg ga yaqin bo’ladi. Tuxumlar endigina qo’yilgan vaqtda ularning vazni juda og’ir bo’ladi. Saqlanib turgan sari tuxumlarning vazni kamayib boradi. Bahorgi urug’ ochirish davrida tuxumlarning vazni, ayniqsa, kamayib ketadi, chunki bu vaqtda embrion tezlik bilan rivojlanadi. Inkubatsiya davrining oxiriga kelib, tuxumlarning vazni o’rta hisobda 18% kamayadi. Yangi qo’yilgan tuxumning rangi och sariq. yoki somon rang-sariq, bo’ladi. Urug’langan tuxumlar 22-25°C haroratda dastlabki 2-3 sutka mobaynida och sariq. rangdan pushti rang qizg’ish, qo’ng’ir va bo’z kul rang tusga kirib, asta-sekin qoraya boshlaydi. Qishlovchi tuxumning haqiqiy rangi bo’z kul rang bo’ladi, Bivoltin zotning o’z-o’zidan jonlanadigan urug’larining rangi butun inkubatsiya davrida och sariqligicha qolaveradi. Ammo tuxumdan qurt chiqishidan 2-3 kun oldin o’z-o’zidan jonlanadigan urug’larda qora nuqta paydo bo’ladi. Bu -qurtning qorayib ko’rinib turgan boshchasidir. Qurt chiqishidan bir kun oldin hamma urug’ning tusi kul rang bo’lib qoladi, chunki qurt ochib chiqishdan oldin embrionning xitin qoplami qorayibketadi. Har qanday zotning urug’lanmagan tuxumlarining tusixamma vaqt somon rang - sariq bo’ladi. Tuxum qo’yilgandan keyin bir necha kun o’tgach, u qurib va yassilanib, kulchadek bo’lib qoladi.

urug’ining tashqi ko’rinishi monovoltin zot.(bir urug’i polivoltin zotlar.(ikkidan ortiq avlod beradigan.) avlod beradigan) Urug’langan, ammo qo’yilgandan keyingi dastlabki uch kun ichida nobud bo’lgan urug’lar ham qurib va yassi plastinkalarga o’xshab qoladi, biroq ular pushti, to’q sariq, qo’ng’ir rangda bo’ladi. Qurt tuxumdan chiqqandan keyin tuxum qobig’i oq rangli, faqat Yevropa va Xitoy guruhiga kiruvchi zotlar tuxumining qobig’i sarg’ish yoki ko’kish tovlanadigan rangda bo’ladi. Tuxum qobig’ining qalin-yupqaligi ham ipak qurtining zotiga bog’liq: yirik pillali monovoltin zotlar tuxumining qobig’i mayda pillali zotlarnikidan 2, 5-3 marta qalin bo’ladi. O’rta hisobda u 4-5 mikronga teng. Tuxum qobig’ining sirtida bir-birining orasi oqishroq yo’llar bilan bo’lingan alohida uchburchaklar ko’rinishidagi chiziqlar bor, shuning uchun qurt urug’i lupa orqali qaralganda xoldor bo’lib ko’rinadi. Tuxumning uchidan bir oz yon tomonroqda mikropilyar teshik bor, spermatozoid ana shu teshik orqali tuxum ichiga kiradi. Mikropilyar teshikning og’zi gulning tojbarglariga o’xshash rasmlar bilan o’ralgan. Urug’lardagi naqshlar ovariollar follikulyar epiteliysining, mikropillyar 106 - rasm [ 18] Urug‘langan qishlovchi qurt 107 rasm [27] yapon eman ipak qurtini

teshik atrofidagi naqshlar esa oziqlantiruvchi hujayralarning izi bo’lsa kerak deb taxmin qilinadi. 108-rasm. Tut ipak qurti tuxumining tuzilishi: 1.- tuxumning keng tomondanko’rinishi; 2 - qirrali tomonidan ko’rinishi; 3 - qishlovchi tuxumning qirrali tomondan ko’rinishi; 4 -mikropile va rozetka; 5- urug’ (tuxum po’chog’i)ning kundalang kesigidagi havo yo’llari (teshiklari) va 6-mikropilyar naychalar; 7-urug’po’chog’ining qirrali tomoni va keng tomoni sirtidagi izlarining shakli. Mikropilyar teshik tuxum po’chog’i ichida kichikroq bo’shliq shaklida kengayadi, bu bo’shliqdan tuxum ichiga 3-4 ta mikropilyar naycha ketadi. Mikropilyar apparatning tuzilishi ingichka va uzun spermatozoidning tuxum ichiga kirib borishiga imkon beradi, ammo bakteriyalar tushishiga to’sqinlik qiladi. Tuxum qobig’ining hamma joyida havo kiradigan ingichka naychalar bor, ana shu naychalar orqali urug’ nafas oladi.

Mavzuni mustahkamlash uchun savollar. 1. Spermatofor nima? 2. Kapalaklarning juftlashish jarayoniga tashqi sharoit (harorat va boshqalar) qanday ta’sir etadi? 3. Spermatozoid tuxum ichiga qanday qilib kiradi? 4. Tuxum va spermatozoid yadrolari tuxum ichida qay vaqtda qo’shiladi? 5. Kapalaklarning tuxum qo’yish vaqtlari va bu jarayon sekin-tez borishining ahamiyati to’g’risida so’zlab bering. 6. Tuxumning tashqi ko’rinishi va tuzilishini tavsiflab bering.

Foydalanilgan adabiyotlar 1. “Turkistanskie” vedomosti jurnali 1871y.№ 47,48 son 2. «Шелководство и шелковая промышленность» jurnali.1913, №12. 3. Abduqodirov SH. – Pillachiligimiz tarixidan lavhalar. Toshkent, «Fan», 2000 y 4. Biology and Behaviour of the Silkworms Lochinska. 5. Bombyx mori-the selkworms bloq Serying the Tiny Masters may.2004 6. K.M.Rojdestvenskiy, Z.T.Toirov, A.A.SHeveleva. «Tut ipak qurti biologiyasi ». “ O’qituvchi ” nashriyoti . Toshkent -1965 y. 7. Morphology and histology of Lyonet’s gland of the tropical. Journal of insect Science www.insectscience.org . Sudip Patra, Ravindra Nath Singt 8. Muxamedov M.M. – «Buyuk ipak yo’li», - madaniyatlarini birlashtiruvchi yo’l. Ipak jurnali, 1996, 3-son,.

Похожие

Tut ipak qurtining tashqi tuzilishi

Tut ipak qurti embriologiyasi. Tut ipak qurti tuxumdonining tuzilishi va rivojlanishi. Tut ipak qurti urug’donining tuzilishi va rivojlanishi

Tut ipak qurtining chiqarish organlari. Tut ipak qurtining ipak ajratuvchi bezlari

Tut ipak qurtining nafas olish tizimi. Tut ipak qurtining muskullari

Tut ipak qurtining sezgi organlari. Tut ipak qurtining ichki sekretsiya organlari