Tut ipak qurtining tashqi tuzilishi - Текстиль - Рефераты

Tut ipak qurtining tashqi tuzilishi

Загружено в:

26.11.2022

Скачано:

0

Размер:

2377.865234375 KB

Tut ipak qurtining tashqi tuzilishi Tut ipak qurti o’z hayotining to’rtta bosqichidan, faqat qurtlik bosqichidagina oziqlanadi. Qurtlik bosqichi 25 - 30 kun davom etib, bu davrda ipak qurti o’zining hayot faoliyati uchun va g’umbaklik, kapalaklik hamda tuxumlik bosqichi uchun ham etadigan ortiqcha oziq moddalari to’play olishi kerak. Bundan tashqari, g’umbak va kapalaklar hayot jarayonlarining intensivligi va qanday o’tishiga urg’ochi kapalak tanasida shakllanadigan tuxumlarning miqdori, bu tuxumlardagi oziq moddalar zahirasi va ipak qurtidagi bir qator irsiy xususiyatlar ipak qurti hayoti davomida qancha miqdorda oziq moddalar to’play olishiga, bu moddalarning tarkibi qanday bo’lishiga bog’liq. Qurtning vazni va pilla hosil bo’ladigan ipak tolasining ayrim texnologik xususiyatlari qurtlik bosqichi davrida o’zlashtirilgan oziq moddalarning sifati va miqdoriga bog’liq. Tut ipak qurti monofag hasharot hisoblanadi, ya’ni bir tur oziq - tut daraxtining barglari bilan oziqlanadi. To’g’ri, qurtni ayrim boshqa o’simliklar qoqio’t, maklyura va ko’knori barglari berib boqish mumkin, lekin oqibatda qurt pilla o’ramasdan nobud bo’ladi yoki juda sifatsiz pilla o’raydi. Tut bargining oziqlik sifati asosan, undagi oqsil va uglevodlar miqdoriga, bu moddalarning o’zaro nisbatiga va bargdagi suvning ko’p-ozligiga bog’liq. Qurtlar oziqni yaxshi yeyishi va o’zlashtirish uchun u yashayotgan tashqi sharoit katta ahamiyatga ega. Bu sharoit eng avvalo, harorat, ma’lum darajadagi havoning nisbiy namligi, qurtlarning joylashishi uchun yetarli joyning bo’lishi,havoning doimo toza bo’lishi, yorug’likning hamma tomonga bir xil tarqalishi, ipak qurtining kasallik qo’zg’atuvchilardan saqla-nishidan iboratdir. Ipak qurti qulay sharoitda ko’p ovqatlanadi va bargdagi oziq moddalarni yaxshi o’zlashtiradi, yaxshi o’sadi va rivojlanadi, pishiq og’ir pilla o’raydi. Ipak qurti o’raydigan pillaning ipak tolasi yuqori texnologik xususiyatga ega; g’umbakdan ko’p miqdorda tuxum (urug’) qo’yishga layoqatli bo’lgan, yaxshi rivojlangan kapalak chiqadi. Tuxumda esa embrion rivojlanishi, undan so’ng

tuxumdan yangi ipak qurti chiqishi uchun zarur bo’lgan ko’p miqdorda oziq moddalar bo’ladi. Ipak qurtining tashqi muhit sharoitiga (oziq ham shu sharoitga kiradi) bo’lgan talabini bilish uchun uning tanasida yuz beradigan hayot faoliyati jarayonlarini va bu jarayonlarning natijasi, tezligiga tashqi sharoit qanday ta’sir etishini o’rganish kerak. Ipak qurtining o’zi ham tashqi sharoitga ta’sir qilishini unutmaslik kerak, ya’ni ovqatlanishi va nafas olishi natijasida u o’zidan ekskrement, karbonat angidrid, suv va issiqlik ajratadi.Ushbu jarayonlar xonadagi havoni, harorat va namlikni, o’zgartirishini e’tiborga olish kerak. Ipak qurtining tanasi cho’zinchoq, deyarli silindrsimon bo’lib, uch qismdan; bosh, ko’krak va qorindan iborat. 40- rasm.[27] Ipak qurtining tashqi ko’rinishi va tana tuzilishi Qurtining bosh qismi yarim yumaloq, aniqrog’i, yarim shar shakliga o’xshaydi va birmuncha no’xatning yarim pallasini eslatadi. Qurt yoshligida uning boshi yaltiroq qora tusda bo’lib, yoshi kattalashib,qurt o’sgan sari oqarib boradi va beshinchi yoshda qo’ng’ir-jigarrang tusga kiradi. Boshining tashqi qoplami bir qancha xitin plastinkalardan hosil bo’lgan. (Xitin -qattiq shu bilan birga birmuncha elastik, ba’zan birmuncha yaltiroq bo’lgan oqsil moddadan iborat, boshqa hayvonlarning shox, tuyoq, sochlari shunga o’xshash moddadan hosil bo’lgan.) Plastinkalar bir-biri bilan zich birikib, mustahkam yaxlit bosh kapsulasini hosil qiladi.

Boshning ustki qismida ko’z, mo’ylov, og’iz va ipak ajratish naychasi joylashgan; ipak qurtida boshining ikki yon tomonida oltitadan joylashgan 12 ta oddiy ko’z bo’ladi. Ko’zning bevosita yaqinida sezish, hidlash vazifasini bajaruvchi ikkita uch bo’g’imli mo’ylov joylashgan. Og’iz teshigi boshining ostki qismida o’rnashgan. Uni og’iz o’simtalari: og’iz usti qalqonchasi, yuqorigi lab, yuqorigi jag’, pastki jag’, toq ostki lab o’rab turadi. Yuqorigi lab og’iz teshigi ustida joylashgan va o’rta qismi sal o’yilgan yarim doira shaklidagi uncha katta bo’lmagan teri burmasidan iborat. Yuqorigi labda sezuvchi tolalar joylashgan bo’lib, ularning ichki yuzasida sezish, hidlash organi hisoblangan naychalar bor. Yuqorigi jag’ og’izning har bir tomonida bittadan bo’lib, ichki chekkasi bo’ylab tishli qattiq, qora o’siqlar joylashgan; qurtlar birinchi yoshdaligida bunday tishchalar har bir jag’da beshta, ikkinchi yoshda- ettita, uchinchi yoshda - to’qqizta, to’rtinchi yoshda - sakkizta va beshinchi yoshda faqat to’rtta bo’ladi. Har bir jag’ asosidan boshning ichki qismiga xitinli o’siqlar ketgan bo’lib, bularga jag’ni ochibyopadigan kuchli muskullar kelib birikadi. Bu muskullar jag’larni surish bilan og’iz teshigiga yo’l ochadi; jag’lar birlashganda barg chetini kuch bilan qisadi va uning bir qismini uzib oladi. Sezuvchi tolali uch bo’g’imli paypaslagichlari bo’lgan juft ostki jag’lar, faqat bir oz harakat qilib ko’tarila va tusha oladi. Ostki labda, oldingi qismining o’rtasida, oxirgi qismida ipak chiqaradigan teshigi bo’lgan ipak ajratuvchi konussimon naycha joylashgan. Naychalarning yon tomonida uncha katta bo’lmagan yana ikkita paypaslagich- mo’ylov bor. Ostki jag’ va ostki lab oziqni maydalashda ikkinchi darajali ro’l o’ynaydi; ular, asosan bargning kemirib olingan bo’lagini og’izga uzatishga xizmat etadi. Yuqorida bayon etilganlardan ma’lum bo’lishicha, og’iz qismlari og’iz ichida emas, balki uning atrofida joylashgan ekan.

Ipak qurtining tanasi ko’krak va qorindan iborat. Tanasi bo’g’imlardan tuzilgan. Ko’krak qismida bu bo’g’imlarning chegarasi faqat hasharotning qorin tomonidan ko’rinadi; qorinning bo’g’imlarga bo’linishi birmuncha aniqdir, ya’ni bo’g’imlarning chegarasi tananing hamma qismidan aniq ko’rinib turadi. Ko’krak nisbatan kalta, lekin uchta bo’g’imdan tuzilgan bo’lib, tananing eng yuqori qismi hisoblanadi. Ko’krak qismi bosh bilan yumshoq keng parda orqali birikkan. Ko’krak hap bir bo’g’imining ostki qismida bir juftdan oyoqchalar joylashgan. Har bir oyoqcha doimo torayib turuvchi uchta bo’g’imdan iborat; eng ingichka oxirgi bo’g’im tuklar bilan qoplangan qattiq tirnoq bilan tugaydi. 41-rasm 1-Tut ipak qurti boshini ostki 2-Tut ipak qurti boshini old tomondan tomondan ko’rinishi.1-mo’ylovlar. 2-ko’zchalar. ko’rinishi. 1- boshning yon tomonlari. 23--ostki jag’.4-ipak chiqarish naychasi. 5-ostki peshona bo’shlig’i, 3- ko’zchalar, 4- yuqori lab. lab, 5- yuqorigi jag’,6- mo’ylov, 7- pasgi labdagi paypaslagich.

42 rasm. 1,2.Tut ipak qurti boshini kundalang kesigi. Supraesophageal ganglion- Halqum usti gangliysi.Supraesophageal ganglionhalqum osti gangliysi. Oesophagus-halqumi. Spinneret-ipak to’qish organi. Silk press – Ipak ajratuvchi naycha. Connective-nerv tolasi .Hypopharynx -pastki jag’(til). Mandible–yuqori jag’. ASG –siquvchi apparat. Nerve cord –nerv zagjiri Lyonet’s glands -lion bezi. Labrum– yuqori lab. 43- rasm [18 ]1-2.Tut ipak qurtining ko’krak qismining ko’rinishi bishinchi yosh birinchi kungi.va turtinshi kun . 1- bir juft nafas olish teshigi 2-uch juft chin oyoq 3- burmalar kapalakning qanot boshlang’ichlari Bular yordamida ko’krak oyoqlar ( haqiqiy oyoqlar deb .ham aytish mumkin) o’zaro bir-biri bilan yaqin holda boshga yaqin joylashadi, asosan, oziqlanadigan tut bargini tutib turish uchun xizmat etadi. Orqa va ko’krak bo’g’imlarning orqa va yon tomonida teri yirik burmalar hosil qiladi, bu burmalar ostida kapalakning qanot boshlang’ichlari joylashadi. Ko’krak birinchi bo’g’imining yon tomonida oval shaklida qora dog’ ko’rinishidagi bir juft nafas teshigi bor. Qorin- ipak qurti tanasining birmuncha uzun qismi bo’lib to’qqizta bo’g’imdan iborat. Qorinning birinchi bo’g’imi ko’krakning ketki uchi bilan harakatsiz birikkan. Ikkinchi va uchinchi bo’g’imlar eng katta bo’g’imlardir: ularda o’rta ichakning oldingi qismi joylashgan. Bundan keyingi bo’g’imlar sekin- asta kichiklashib va birmuncha yassilashib boradi. Tananing orqa tomonidagi

sakkizinchi bo’g’imda orqa tamonga qayrilgan tukcha bor. To’qqizinchi bo’g’imda yuqori qismi uchburchak shaklidagi klapan bilan bekilgan orqa chiqaruv teshigi joylashgan; shuning uchun orqa chiziq to’qqizinchi bo’g’imda keskin pasayib ketadi. Qorindagi sakkiz bo’g’imning har biri yonida birinchi ko’krak bo’g’imidagi singari nafas olish teshigi (traxeyasi )joylashgan, Uchinchi, to’rtinchi, beshinchi, oltinchi va to’qqizinchi bo’g’imlari har bir yon tomonining pastida va nafas teshigidan birmuncha orqaroqda qorin oyoqlari (soxta) oyoqlar joylashgan. Ularni ko’krak chin oyoqlaridan farqi kapalakka aylangan vaqtda (soxta) oyoqlar yo’qolib ketishi sababli kapalaklik davrida butunlay bo’lmaydi. Qorin oyoqlar tagi yumaloq bo’lib tugaydigan konussimon shakldadir. Oyoq kaftining ichki chekkasida yarim halqa shaklidagi xitinli tirnoqlar joylashgan, lekin tashqi chekkasida ham tirnoqlar bo’lib, ular kam va maydadir. Yosh kattalashgan sari tirnoqlarning soni oshib boradi. Agar birinchi yoshda ularning soni hammasi bo’lib 15 dona bo’lsa, beshinchi yoshda ularning soni oltmishtaga etadi. Taxminan, kaftning o’rtasida teri yostiqchasi joylashgan (beshinchi yoshda yostiqcha bo’lmaydi). Ichki oyoqning kaftiga uni tortib tura oladigan kuchli muskullar kelib birikadi. Ipak qurtining ko’krak oyoqlari yaxshi rivojlanmagan, shuning uchun harakat qilayotganda qurt undan foydalanmaydi. Bu vazifani qorin oyoqlar bajaradi. Gemolimfalarning bosimi ostida qorin oyoqlarining kafti keriladi va qurt turgan bargi, novdasi yoki qog’oziga tirnoqlari bilan yopishib oladi. U oyoqlari bilan mahkam yopishib, qorinning boshqa bo’g’imlarini tortib oladi. Har safar surilishdan oldin gemolimfa oyoqlardan tortib olinadi, kaft kuchli muskullar ta’sirida tortilib, tirnoqlar barg yoki novdaning yuzasidan chiqadi va qurt oyoqlarini boshqa joyga harakatlantira oladi . Qurt harakat qilayotganda va tinch turganda faqat qorin oyoqlariga, ayniqsa, qorinning beshinchi, oltinchi va

to’qqizinchi bo’g’imlaridagi oyoqlarga tayanadi. Qorinning bu qismi (keyingi) qurt tanasining tayanch qismi hisoblanadi. Boshi, ko’krak va qorinning oldingi bo’g’imlari tananing harakatchan qismidir. Qurt tut bargi chetiga etish uchun harakat qilib yoki cho’zilib tanasining hamma harakatchan qismini, shu bilan birga, qorin oyoqlarining oldingi ikki juftini ko’tara olishi mumkin . 44-rasm[27] Tut ipak qurti tanasining segmentlanish chizmasi Adult silk worm: 1,hcad- 2, -3,4,5,6,7,8,9,10,12, rings; 11, horm; 13,3 pairs of articulated legs ; 14,4 pairs of abdominal or false legs ;15, a pair of false legs on the last ring. 1-Ipak qurtining bosh qism.2- ko’krak qismi. 3,4,5,6,7,8,9,10,12,qorin qismi bo’g’imlari ,11- qadim zotlardan saqlanib qolgan nayzacha rudemint, 13 –3 juft chin oyoqlari.14-4 – juft yolg’on soxta oyoqlari, 15- oxirgi juft yolg’on (soxta)oyoqlari. Lekin odatda, joyini o’zgartirish uchun qurt besh juft qorin oyoqlarning hammasidan foydalanadi, bunday harakat tananing orqa juft qismini yuqoriga bukish bilan boshlanadi, unda, ya’ni eng oxirgi (beshinchi) juft oyoq oldinga suriladi, so’ngra ularni mustahkamlaydi, keyin to’rtinchi juft oyog’i ko’tarilib suriladi va sekin-asta qolgan oyoqlar ham harakatga keladi.

tomonidagi Ishivat diski: 1 -oldingi tomoni; 2 -orqa tomoni. Urg’ochi qurtning qorin tomondagi sakkizinchi va to’qqizinchi bo’g’imlarida ikki juft Ishivat diski bor. Bu disklar o’rtasi nuqtali doira shakliga ega. Bular sakkizinchi bo’g’imda taxminan o’rtada, to’qqizinchida esa oldingi chegarada, qorin oyoqlarining asosiga yaqin joyda bo’ladi. Disklar beshinchi yoshning boshlarida va o’rtalarida, ayniqsa, yaxshi ko’rinadi; bu vaqtda qurtning jinsini osongina aniqlash mumkin: urg’ochilarda disk bo’ladi, erkaklarida esa bo’lmaydi. 4 5 - rasm . A. [26] Sakkizinchi va to‘qqizinchi bo‘g‘imlarning ostki B . [26] Erkaklarida disk o‘rnida faqat 1 - nuqta bo‘ladi .

Foydalanilgan adabiyotlar 1. “Turkistanskie” vedomosti jurnali 1871y.№ 47,48 son 2. «Шелководство и шелковая промышленность» jurnali.1913, №12. 3. Abduqodirov SH. – Pillachiligimiz tarixidan lavhalar. Toshkent, «Fan», 2000 y 4. Biology and Behaviour of the Silkworms Lochinska. 5. Bombyx mori-the selkworms bloq Serying the Tiny Masters may.2004 6. K.M.Rojdestvenskiy, Z.T.Toirov, A.A.SHeveleva. «Tut ipak qurti biologiyasi ». “ O’qituvchi ” nashriyoti . Toshkent -1965 y. 7. Morphology and histology of Lyonet’s gland of the tropical. Journal of insect Science www.insectscience.org . Sudip Patra, Ravindra Nath Singt 8. Muxamedov M.M. – «Buyuk ipak yo’li», - madaniyatlarini birlashtiruvchi yo’l. Ipak jurnali, 1996, 3-son,.

Похожие

Tut ipak qurtining urug’lanish. Tut ipak qurti tuxumining tashqi ko’rinishi va tuzilishi

Tut ipak qurtining chiqarish organlari. Tut ipak qurtining ipak ajratuvchi bezlari

Tut ipak qurtining nafas olish tizimi. Tut ipak qurtining muskullari

Tut ipak qurtining sezgi organlari. Tut ipak qurtining ichki sekretsiya organlari

Tut ipak qurtining rivojlanish bosqichlari