Tut ipak qurtining qon aylanish tizimi. Tut ipak qurti qonini tarkibiy tuzilishi va tanada qon aylanish jarayoni - Текстиль - Рефераты

Tut ipak qurtining qon aylanish tizimi. Tut ipak qurti qonini tarkibiy tuzilishi va tanada qon aylanish jarayoni

Загружено в:

26.11.2022

Скачано:

0

Размер:

678.390625 KB

Tut ipak qurtining qon aylanish tizimi. Tut ipak qurti qonini tarkibiy tuzilishi va tanada qon aylanish jarayoni Hashoratlarning qon aylanish tizimi ochiq holda bo’ladi. ularda qon gavda bo’shlig’ini organlar oralig’ini to’ldirib, yuvib turadi. Ovqat hazm bo’lish jarayonida hosil bo’lgan oziq moddalar ham tananing umumiy bo’shlig’iga tushib, har turli organ va to’qimalarning hujayralari tomonidan eritma holda o’zlashtiradi. Umurtqali hayvonlarda bunday erigan moddalar qonda bo’ladi: qon, o’zining eng mayda kapillyarlari bilan tananing hamma to’qimalariga etib boruvchi qon tomirlarining bekik tizimida aylanib yuradi. Hashoratlarda esa qon vazifasini bajaruvchi suyuqlik, (yuqorida ta’kidlaganimizdek) hamma organlarni ta’minlab, butun tana bo’shlig’i bo’ylab erkin harakat qiladi. Qon vazifasini bajaruvchi suyuqlik suyuq holdagi to’qimadan iborat bo’lib, gemolimfa deb aytiladi. Gemolimfa tarkibida 80-88% suv, organik va anorganik birikmalar, bo’yovchi moddalar - fermentlar va shakliy elementlar - tirik qon hujayralari - gemotsitlarning bir necha turi bo’ladi. Gemolimfa oraliq almashinuv mahsuloti hamma to’qima va hujayralarga yetib boradi, po’st tashlash vaqtida, qurt organizmiga ovqat kelmaydigan davrda och qolmasligi uchun o’zida zahira oziq moddalarini to’playdi, biroq umurtqali hayvonlar qoniga nisbatan uncha murakkab vazifani bajarmaydi, ya’ni nafas olish jarayonida muhim ro’l o’ynamaydi. Gemolimfaning tarkibi qurtning ovqatlanish sharoiti va organizmining holatiga qarab o’zgaradi. Uning tarkibidagi gemotsit hujayralari amyobasimon erkin hujayralar bo’lib, umurtqali hayvondagi leykotsitlarga o’xshaydi, lekin uning miqdori hashoratlarda kam (1mm 3 gemolimfada, taxminan 2000 ta) bo’ladi. Ipak qurtida uch xil gemotsitlar: donsiz, donli va sharsimon katta vakuolli gemotsit hujayralar uchraydi (diametri 10 mikronga yaqin).

Donsiz gemotsitlar eng mayda (diametri 10 mikronga yaqin) gemotsitoblastlardir. Bular yosh hujayra hisoblanib, ularning yadrosi yupqa protoplazma bilan o’ralgan bo’lib, rivojlangan sari duksimon cho’zilgan shaklni oladi. 2-2,5 marta yiriklashib duksimon fagotsitlarga aylanadi. Bular bo’linib, organizmga kirgan mikroblarni qiradi. Fagotsitlar rivojlanishning keyingi davrida qon hujayralarining protoplazmasi donasiz tuzilishini saqlangan holda yana ham kattalashadi va unga enotsitoidlar deb aytiladi. Bularda kichikroq yadro va yirik vakuol bo’ladi. qon hujayralari bosqichdan - bosqichga o’tib, qariydi va ular donli sharsimon vakuolli hujayralarga sferulotsitlarga aylanadi. Qurt gemolimfasida oksidlovchi fermentlar bo’lib, bular melanoza hodisasini, ya’ni erkin havoda oksidlanishi natijasida to’q - qo’ng’ir yoki qora rangni beradi. Turli xil zotlar pillasining rangi turlicha bo’lishi, erkak qurt gemolimfasida urg’ochi qurtlarga nisbatan rangsizroq bo’lishi, oksidlovchi fermentlarning oz-ko’pligiga (erkaklarda ko’p) bog’liq. Ipak qurtida gemolimfa tana bo’ylab harakati, elka (orqa) tomonida joylashgan naysimon organ bel naychasining urishi natijasida sodiri bo’ladi. Bel naychasi yoki elka qon tomirining oldingi qismi - aorta va keyingi qisqarib - kengayuvchi kameralardan tuzilgan bo’lib, tut ipak qurtining sakkizinchi qorin bo’g’imida joylashgan « yurak »ga bo’linadi. Aorta ikkinchi ko’krak bo’g’imidan boshlanib, sekin-asta bir oz torayib boruvchi silliq nay ko’rinishida bo’lib, bosh bo’shlig’igacha etib boraldi va u yerda uncha katta bo’lmagan teshik bilan tugaydi. Yurak uzunligi bo’yicha orqaning teri qoplamiga biriktiruvchi to’qima paylari bilan birlashgan. Yuragining devori yarim halqa ko’rinishidagi, chetlari yuqori va pastki o’rta chiziq bo’ylab o’zaro birlashgan ikki qator yassi hujayralardan iborat bo’lib, yon devorlarida «cho’ntakchalar» deb ataluvchi alohida chuqurchalarda «ustitsa» deb nomlanuvchi qorin bo’g’imlari soniga qarab, 7 juft teshiklari bor. Yurak qisqarganda cho’ntaklar teshikni bekitadi. Yurakdan teng yonli uchburchak asoslari bir-biriga qaragan, ularning uchlari teri qoplami bilan birlashgan bo’lib, birinchi jufti qurt tanasidagi uchinchi ko’krak bo’g’imi

bilan birinchi qorin bo’g’imi o’rtasidagi chegarada, oxirgi jufti esa yettinchi va sakkizinchi qorin bo’g’imi orasida joylashgan. Yurak devoridagi muskul tolalari yordamida qisqaradi: bunda yurakning hamma qismlari biri-ketin tananing oxirgi qismidan oldingi qismiga tomon qisqaradi. Bu to’lqinsimon qisqarish yoki puls urishi, ayniqsa, sakkizinchi bo’g’im oldida yaxshi seziladi. Bunday qisqarish obihavo haroratiga, qurtning yoshiga bog’liq. Qon aylanish jarayonida gemolimfa tananing umumiy bo’shligidan og’izcha-ustitsa orqali yurakka tushadi: gemolimfani orqa qismdan aortaga haydovchi to’lqinsimon qisqarish natijasida gemolimfa yurak bo’ylab tarqalib, aorta orqali bosh bo’shlig’iga boradi, bu yerdan esa tananing umumiy bo’shligiga tushadi. Gemolimfa hamma organ va to’qimalarga borib, uni yuvib, yana og’izchaga qaytib tushadi. Yurak qismining kengayishi qanotsimon muskullarning qisqarishi natijasida yuzaga keladi. Yurak faoliyati nerv tizimi orqali boshqariladi: tomoq usti nerv tugunlari qo’zg’alish markazi hisoblanadi: qorin nerv tugunlari pulsni boshqaradi. TUT IPAK QURTI QONINI TARKIBIY TUZILISHI VA TANADA QON AYLANISH JARAYONI Ovqat hazm bo’lish jarayonida hosil bo’lgan oziq moddalari hasharotlarda tananing umumiy bo’shlig’iga tushadi. Bu yerda oziq moddalari har turli organ va to’qimalarning hujayralari tomonidan o’zlashtiriladi. Bundan keyingi o’zgarishlar oraliq almashinuv deb ataladi. Oziq moddalar hujayralarga faqat eritma holda etkaziladi va o’zlashtiriladi. Umurtqali hayvonlarda bunday erigan moddalar qonda bo’ladi: qon, o’zining eng mayda kapillyarlari bilan tananing hamma to’qimalariga etib boruvchi qon tomirlarining bekik tizimida aylanib yuradi. Hasharotlarda bekik qon aylanish tizimi bo’lmaganligidan qon vazifasini bajaruvchi suyuqlik hamma organlarni ta’minlab, butun tana bo’shlig’i bo’ylab erkin harakat qiladi. Shu bilan birga hamma to’qima va hujayralar, o’z navbatida, limfa ajratadi, bu qon aylanish sistemasida bo’lmasdan, asosan bir to’qimaning hujayralari orasida joylashadi.

Hasharotlarda qon vazifasini bajaruvchi suyuqlik, bir vaqtning o’zida limfa vazifasini ham bajaradi. Bularning hammasi hasharotlardagi ichki bo’shliq suyuqligini keltirib chiqaradi. Bunda oraliq almashinuv sodir bo’lib, almashinuv mahsulotini hamma to’qima va hujayralarga yetkazib beradi. Bu vaqtda uning o’zi suyuq holatdagi to’qimadan iborat bo’ladi va (bu suyuqlikda osilgan holda hujayralar – gemotsitlar bo’ladi) gemolimfa deb ataladi, ya’ni qon va limfa funksiyasini birlashtiruvchi suyuqlikdir. Biroq gemolimfa umurtqali hayvonlar qoniga nisbatan olganda uncha murakkab vazifani bajarmaydi, jumladan, gemolimfa nafas olish jarayonida qon kabi muhim ro’l o’ynamaydi. Shunday bo’lsa ham gemolimfa hasharot tanasidagi muhim elementlardan biri hisoblanadi. Bundan tashqari, gemolimfa almashinuv mahsulotlarini ichak devoridan hamma organlarga, bundan esa Malpigiev naylariga etkazib beradi; unda oraliq almashinuv va ayrim gaz almashinuv jarayonlari bo’ladi. Bu shunday muhitki, bunda organlar o’rtasidagi hamma o’zaro kimyoviy aloqalar amalga o’shadi va u, jumladan, nerv tizimi ichki sekretsiya organlari va boshqa organlar faoliyatiga gormonal ta’sir etish vositasi bo’lib xizmat qiladi. U, bundan tashqari, mexanik, aniqrog’i, gidravlik ro’l o’ynaydi: ayrim joydagi muskullarning qisqarishi natijasida hosil bo’lgan bosim, gemolimfa orqali tananing boshqa qismlariga berilishi va u yerda ma’lum vazifani bajarish mumkin, tana ichidagi gemolimfaning umumiy bosimi esa uning normal egiluvchanlik holatini ta’minlaydi Gemolimfada, umuman olganda, suvli eritma bo’lib, tarkibida organik va anorganik birikmalar, bo’yovchi moddalar – fermentlar va shakliy elementlar – tirik qon hujayralari – gemotsitlarning bir necha turi bo’ladi. Gemolimfaning tarkibi ovqatlanish sharoitiga va organizmning holatiga qarab o’zgaradi. Gemolimfa almashinuv mahsulotlarini tashib beruvchigina emas, balki po’st tashlash vaqtida qurt organizmiga ovqat kelmayligan davrda och qolmasligi uchun o’zida zahira oziq moddalarini to’playdi. Masalan, g’umbaklik bosqichida hayot faoliyati uchun zarur bo’lgan energiyaning yarmini qon moddalaridan, ikkinchi yarmini esa metamorfoz jarayoni natijasida parchalangan

to’qima hisobiga oladi. Qurt gemolimfasida 80-88% suv bo’ladi. Gemolimfa bu vazifalar bilan birga organizmdagi yoshga qarab o’zgarib turuvchi suv miqdorini ham boshqarib turadi: tuxumdan endi chiqqan qurtda 71 % suv, 5-yoshdagi qurtda esa 80% dan ortiq suv bor. G’umbak va kapalakda suv miqdori 65-75% gacha kamayadi. Gemolimfada yog’lar ko’proq; qurt gemolimfasida –2,24%, g’umbak gemolimfasida –4,3% va kapalak gemolimfasida - 5,7% bo’ladi. Gemolimfadagi oqsil miqdori o’rtacha 2% ni tashkil etadi (ba’zan ularning miqdori 7-8% gacha boradi). G’umbaklarda oqsillarning miqdori 5-6% gacha boradi, kapalaklarda 2% gacha kamayadi. Rivojlanishning hamma bosqichlarida tuzlarning miqdori taxminan bir xil (1,5% ga yaqin). Ipak qurti osmotik bosimining muqimligi shunga bog’liq. Qurt gemolimfasidagi qattiq moddalarning umumiy miqdori 10% ga yetadi, kul moddalari, taxminan, g’umbakda 6%, kapalakda esa ularning miqdori ortib boradi. Gemolimfa kuchsiz kislotali reaksiyaga ega, lekin to’qimalar ichak va uning devorlarida ishqorli reaksiyaga ega bo’lsa-da, po’st tashlash vaqtida neytral reaksiyaga yaqinlashib boradi. Boshqa organ va to’qimalarning reaksiyasi kuchsiz ishqoriy yoki neytral reaksiyaga yaqin bo’ladi. Gemolimfaning pH ini o’rganish, bu ko’rsatkich (kattalik) qurtlarda, g’umbaklarda va kapalaklarda, taxminan, bir xil bo’lib, 6,6-6,8 ga teng bo’lishini ko’rsatadi, qurt pebrina bilan kasallanganda pH 7,05-7,30 gacha ko’tariladi, sariq kasaliga yo’liqqanda esa kamayib ketadi. Po’st tashlash vaqtida kislotaliligi kamaygani kuzatilgan. Hasharot organizmining biokimyoviy xususiyati shuki, uning gemolimfasida siydik kislota va aminokislota, shuningdek, anorganik modda fosfor va magniy ko’p miqdorda bo’ladi. Yana boshqa xususiyati shuki, erkak va urg’ochi hasharotlar gemolimfasi tarkibi jihatidan bir-biridan katta farq qiladi. Urg’ochi hasharot gemolimfasining pH i erkaklarnikiga qaraganda hamma vaqt 0,02-0,05 oshiq bo’ladi; erkak va urg’ochi hasharot, gemolimfalari aralashtirilganda cho’kma hosil bo’ladi bir

jinsdagi hasharotlar gemolimfasi aralashtirilganda esa hech narsa hosil bo’lmaydi; qurtga boshqa bir jinsdagi qurt gemolimfasi yuborilsa, qurt bir qancha vaqt qotib qoladi. Bular va boshqa bir qancha ma’lumotlar erkak va urg’ochi hasharotlar gemolimfasida, jumladan, oqsil tanachalari tarkibida biokimyoviy farq borligini tushunishga imkon berdi . 5-yoshdagi qurtda gemolimfa umumiy og’irlikning 20% ini tashkil etadi. Gemolimfaning zichligi suvning zichligi – 1,037 dan bir oz ortiq. Gemolimfa tarkibida gemotsitlar deb ataluvchi hujayralar bor. Bu amyobasimon erkin hujayralar umurtqali hayvonlar qonidagi leykotsitlarga o’xshaydi. Biroq hasharotlarda ularning miqdori ancha kam: 1mm 3 gemolimfada, taxminan, 2000 gemotsit uchraydi. Gemotsitlarning bir nechta turi bor. Ipak qurtida uch xil: donsiz gemotsitlar, donli gemotsitlar, sharsimon katta vakuoli hujayralar (sferulotsitlar)uchraydi. 61- rasm. Qon hujayralari: 1- donli hujayralar 2- enotsitoidlar:3- sferulotsitlar: 4-:veretenosimon hujayralar:5- gemotsitoblastlar. Donsiz gemotsitlardan eng maydasi – gemotsitoblastlardir. Ularning diametri 10 mikronga yaqin. Bu hujayralarning yadrosi yupqa hoshiyali protoplazma bilan o’ralgan. Gemotsitoblastlar yosh hujayralar bo’lib, bulardan birin-ketin qon hujayralarining boshqa tiplari rivojlanadi. SHuning uchun ham gemotsitoblastlar yosh qurt gemolimfasida juda ko’p bo’lib, so’ngra keskin kamayib ketib, kapalaklarda mutlaqo yo’qolib ketsa kerak.

Gemotsitoblastlar rivojlangan sari duksimon cho’zilgan shaklni oladi, 2-2,5 marta yiriklashib fagotsitlar, ya’ni «hujayra yutuvchilar» ga aylanadi. Ular gemolimfada juda ko’p bo’lib, shaklli elementlar umumiy sonining 30-50% ini tashkil etadi. Fagotsitlarning bo’lishi sababli gemolimfa yana bir vazifani bajarish qobiliyatiga ega. U organizmni unga kirgan mikroorganizmlarni o’rab oladi va ularni «yutadi». Bu jarayon turlicha bo’ladi: lekin hamma holatda ham fagotsitlarning soni ortadi. Rivojlanishning keyingi bosqichida qon hujayralarining protoplazmasi donasiz tuzilishini saqlagan holda yana ham kattalashadi. Bu hujayralar gemolimfadagi eng yirik hujayralar bo’lib, enotsitoidlar deb ataladi, bularda hujayradan kichikroq yadro va yirik vakuol bo’ladi. Bosqichdan- bosqichga o’tganda qon hujayralari qariy boshlaydi, buning natijasida ular donli protoplazmaga ega bo’lgan hujayraga aylanadi, so’ngra sharsimon vakuolli hujayralarga – sferulotsitlarga aylanadi, deb faraz qilish mumkin; bu hujayralarning kattakichikligi har xil, ko’p qismi yumaloq yoki bir oz oval ko’rinishdadir. Sog’lom ipak qurtining gemolimfasi quyidagi hujayra elementlariga ega 8-jadval. Qon hujayralarining tiplari Gemotsitlarning foiz tarkibi Birinc hi yoshdagi qurt Beshinc hi yoshdagi qurt g’umba gi kapala gi Gemotsitoblastl ar 53,00 3,20 2,75 -- Donli gemotsitlar 28,00 37,75 41,25 12,75 Duksimon gemotsitlar 15,75 51,30 20,00 17,00 Sferulotsitlar 1,00 4,00 31,75 67,00 Enotsitoidlar 2,25 3,75 4,25 3,25 Jadvaldan ko’rinib turibdiki, ipak qurti rivojlangan sari gemolimfa shaklli elementlarining tarkibi o’zgarib boradi, ayniqsa, kapalaklik bosqichda hujayralarning eng eski turi– sferulotsitlarning miqdori ortadi.

Ipak qurti gemolimfasida oksidlovchi fermentlar – tirozinaza va dopaoksidaza ham bor. Bu fermentlar moddalar almashinuvi mahsuloti hisoblangan ayrim birikmalarni kislorod ishtirokida oksidlash qobiliyatiga ega. Melanoza hodisasi ham bu fermentlarga bog’liqdir. Bu vaqtda, havoga chiqarilgan gemolimfa bir necha daqiqadan keyin to’q-qo’ng’ir yoki qora rangga kiradi. Bunday oksidlanish natijasida melanin pigmenti hosil bo’ladi. Rangga bo’yalish tezligi havoning haroratiga bog’liq: qurtning jarohatlangan yeridan chiqqan gemolimfa issiq kunlarga nisbatan sovuq kunlarda sekin qorayadi. Bu oksidlovchi fermentlarning miqdori ipak qurti rivojlanishining turli bosqichlarida har xil bo’ladi. Fermentlar qurtda kam, g’umbakda ko’p bo’ladi. Oq pilla o’rovchi zotlarning gemolimfasi tiniq, deyarli rangsiz suyuqlikdir, sariq va yashil pilla o’rovchi zotlarning gemolimfasi esa o’zining xususiyati bilan o’simliklarda bo’ladigan ksantofil pigmentiga o’xshab ketuvchi alohida pigmentlar hosil qilgan sarg’ish yoki yashilroq rangga ega bo’ladi. Bunday pigment oq pilla o’rovchi qurt zotlarida bor deb taxmin qilinadi, ya’ni ularning gemolimfasida oksidlovchi fermentlar ko’p bo’lganligidan hamma pigmentlar oksidlanib qoladi va pilla tiniq oq bo’lib qoladi. Boshqa zotlar pillasining ham sarg’ish va yashilroq bo’lishi qurt gemolimfasida oksidlovchi fermentlarning ko’p-oz bo’lishi va shunga muvofiq ravishda fermentlarning ko’p yoki oz oksidlanishidandir, deb tushuntiriladi. Erkak qurt gemolimfasida oksidlovchi fermentlar ko’pligi sababli ular urg’ochi qurtlarga nisbatan rangsizroq bo’lishi aniqlangan. Gemolifaning rangi boshqa – sariq-pushti (karotin) pigment tufayli ham sariq bo’lishi mumkin. Bu pigment sabzida ko’p bo’ladi. Gemolimfaning ikkala pigmenti ipak qurti organizmida bo’ladigan moddalar almashinuvi natijasida ovqat tarkibidagi pigmentlardan mustasno hosil bo’lsa kerak, deb faraz qilinadi. Ovqat tarkibidagi pigmentlar gemolimfa va pilla rangiga ta’sir etmaydi Qurtning orqa tomonida joylashgan naysimon organ bel naychasining urishi natijasida gemolimfa qurt tanasi bo’ylab doimo aylanib yuradi.

Bel naychasi ikki qismdan: hasharotlarning haqiqiy yuragi hisoblangan, birmuncha keng keyingi qism va aorta deb ataladigan oldingi qismdan iborat. Bel naychasining keyingi berk qismi « yurak » ning eng keng tomoni bo’lib, qorinning sakkizinchi bo’g’imida joylashgan. Bu yerdan yurakning bosh tomoniga qarab sekin-asta torayib boradi va ko’krakning ikkinchi bo’g’imida aortaga o’tadi. Yurak uzunligi bo’yicha orqaning teri qoplamiga biriktiruvchi to’qima paylari bilan birlashgan. Yurak devori yarim halqa ko’rinishidagi va o’zining chetlari bilan yuqori va pastki o’rta chiziq bo’ylab o’zaro birlashgan ikki qator yassi hujayralardan iborat. Yurakning ichida uni kameralarga ajratuvchi hech qanday to’siq yo’q. Yurakning yon devorlarida cho’ntakchalar deb ataluvchi alohida chuqurchalarda ustitsa deb nomlanuvchi teshik bor. Teshiklar qorin bo’g’imlari soniga qarab yetti juft bo’lib, ularda yurak joylashgan. Bu teshikchalar shunchalik kichikki, qon hujayralari u orqali o’ta olmaydi va yurak bo’shlig’iga bora olmaydi. Yurak qisqarganda cho’ntaklar teshikni bekitib, qopqoq ro’lini bajaradi. Yurak bilan teng yonli uchburchak ko’rinishidagi sakkiz juft qanotsimon muskullar birlashgan; har bir juft uchburchak asoslari bir-biriga qaragan, ularning uchlari esa teri qoplami bilan birlashgan; bu muskullar ustida joylashgan yurak ular bilan birlashtiruvchi to’qima paylari orqali birikkan.

62 -rasm Bel naychasi 1 -aorta; 2-yurak; 3 bel naychasidagi cho’ntakcha va teshikchalar; 4- qanotsimon muskullar; 5-6-7-8 bel naychasidagi cho’ntakchaiarning ichki tuzilishi . Qanotsimon muskullarning birinchi jufti qurt tanasidagi uchinchi ko’krak bo’g’imi bilan birinchi qorin bo’g’imi o’rtasidagi chegaradi, oxirgi jufti esa yettinchi va sakkizinchi qorin bo’g’imi orasida joylashgan. Qanotsimon muskullar zanjiri to ’ liq bo ’ lmagan bel diafragmasi deb ataluvchi to ’ siq hosil qiladi . Bu diafragma tananing qolgan hamma bo ’ shlig ’ idan ajralib turuvchi to ’ siq hosil qiladi , bu yerda yurak joylashadi . Aorta ikkinchi ko ’ krak bo ’ g ’ imidan boshlanib , sekin - asta va bir oz torayib boruvchi silliq nay ko ’ rinishida bo ’ lib , bosh bo ’ shlig ’ igacha etib boradi va u yerda uncha katta bo ’ lmagan teshik bilan tugaydi . Yurak devoridagi muskul tolalari yordamida qisqaradi ; bunda yurakning hamma qismlari birin - ketin tananing oxirgi qismidan oldingi qismiga tomon qisqaradi . Bu to ’ lqinsimon qisqarish yoki puls urishi , ayniqsa , sakkizinchi bo ’ g ’ im oldida yaxshi seziladi . Bunday qisqarishning yurak bo’ylab tarqalish tezligi sekundiga 27-30 m tashkil etadi. Havo harorati 20-25C 0 bo’lganda, organizm tinch turganda 5-yoshdagi qurtning bel naychasi daqiqasiga 30 taga yaqin uradi, harakatlanayotganda va ovqatlanayotganda yurak urishi 40-50 gacha ortadi, pilla o’rayotganda 60-65 gacha yetadi. Haroratning ko’tarilishi bilan bel naychasining urish soni ortadi va harorat 30C 0 ga yetganda urish soni minutiga 60-70 ta bo’ladi Qon aylanish jarayoni tut ipak qurtida quyidagicha boradi: gemolimfa tananing umumiy bo’shlig’idan og’izcha (ustitsa) orqali yurakka tushadi;

gemolimfani orqa qismdan aortaga haydovchi to’lqinsimon qisqarish natijasida gemolimfa yurak bo’ylab tarqaladi. Gemolimfa aorta orqali o’tgach, u bosh bo’shlig’iga boradi, bu yerdan esa tananing umumiy bo’shlig’iga tushadi. Shunday ekan gemolimfa bosh bo’shlig’i, so’ngra esa biror bosim (yurak qisqarishidan hosil bo’lgan) ostida tanaga keladi; bunda boshdan tananing oxirgi qismiga qarab gemolimfaning tinimsiz oqimi vujudga keladi. Bu gemolimfa hamma organ va to’qimalarga yetib borib, ularni yuvadi va yana og’izchaga qaytib tushadi. Qon aylanish shundan iborat bo’ladi, gemolimfa og’izchaga u kengaygan vaqtda o’tadi, bu hodisa qanotsimon muskullarning qisqarishidan yurak qismining kengayishi natijasida yuz beradi. Bu muskullar yurak devorini birlashtiruvchi muskullar yordamida pastga tortiladi. Yurak qismlari kengayganda uning ichida tananing umumiy bo’shlig’idagi bosimdan birmuncha kam bosim hosil qiladi, bu esa gemolimfani og’izcha orqali yurak bo’shlig’iga tomon harakatlanishga majbur etadi. Yurak qisqarayotganda og’izcha bekilib qoladi va yurak devorining bosimi gemolimfani bosh tomonga haydaydi. Yurak faoliyati nerv tizimi orqali boshqariladi; tomoq usti nerv tugunlari qo’zg’alish markazi hisoblanadi, qorin nerv tugunlari pulsni boshqaradi. Qurt nerv-yurak faoliyatining elektrogrammasi yorug’lik kabi tashqi ta’sirlar pulsini o’zgartishini ko’rsatdi. Boshqa omillar ham ta’sir qiladi. Masalan, havoda karbonat angidridning ko’payib ketishi qurt yurak faoliyatini sezilarli darajada pasaytiradi

Foydalanilgan adabiyotlar 1. “Turkistanskie” vedomosti jurnali 1871y.№ 47,48 son 2. «Шелководство и шелковая промышленность» jurnali.1913, №12. 3. Abduqodirov SH. – Pillachiligimiz tarixidan lavhalar. Toshkent, «Fan», 2000 y 4. Biology and Behaviour of the Silkworms Lochinska. 5. Bombyx mori-the selkworms bloq Serying the Tiny Masters may.2004 6. K.M.Rojdestvenskiy, Z.T.Toirov, A.A.SHeveleva. «Tut ipak qurti biologiyasi ». “ O’qituvchi ” nashriyoti . Toshkent -1965 y. 7. Morphology and histology of Lyonet’s gland of the tropical. Journal of insect Science www.insectscience.org . Sudip Patra, Ravindra Nath Singt 8. Muxamedov M.M. – «Buyuk ipak yo’li», - madaniyatlarini birlashtiruvchi yo’l. Ipak jurnali, 1996, 3-son,.

Похожие

Tut ipak qurtining urug’lanish. Tut ipak qurti tuxumining tashqi ko’rinishi va tuzilishi

Tut ipak qurti embriologiyasi. Tut ipak qurti tuxumdonining tuzilishi va rivojlanishi. Tut ipak qurti urug’donining tuzilishi va rivojlanishi

Tut ipak qurtining nafas olish tizimi. Tut ipak qurtining muskullari

Tut ipak qurtining tashqi tuzilishi

Tut ipak qurtining nerv tizimi