Тирик пиллаларни қабул қилиш ва уларга дастлабки ишлов бериш - Текстиль - Рефераты

Тирик пиллаларни қабул қилиш ва уларга дастлабки ишлов бериш

Загружено в:

26.11.2022

Скачано:

0

Размер:

2888.875 KB

Тирик пиллаларни қабул қилиш ва уларга дастлабки ишлов бериш Режа: Тирик пиллаларни қабул қилиш ва Давлат стандарти бўйича навларга ажратиш  Куруқ пиллаларни фабрика вакилларига топшириш  Пиллаларнинг ғумбагини ўлдириш ва қуритиш тартиби.

Таянч иборалар : тирик пилла, навларга ажратиш, дастлабки ишлов бериш, агрегат, иссиқ ҳаво, иссиқ буғ, яшиклар, қоплар, усти ёпиқ сўри, қуруқ пилла, давлат стандарти, эталонлар. Тирик пиллаларни қабул қилиш ва Давлат стандарти бўйича навларга ажратиш. Тирик пиллаларни пиллачилар, хўжаликлардан туман ва туманлараро пилла қабул қилиш пунктларига ёки тўғридан-тўғри пиллаларга дастлабки ишлов бериш базаларига топширилади. Тирик пиллаларни қабул қилиш айвонида қуйидагилар бўлиши керак: •а) топширилаётган пиллалар массасини аниқлаш учун 100 кг гача тортадиган тарози ва тошлар; •б) намуна солиш учун етарли миқдорда халтачалар (бўйи 25-27 см, эни 17-18 см катталикда); •в) ҳисоблаш ускунаси билан жиҳозланган стол; •г) ҳисоб ва ҳисобот бланкалари; •д) қабул қилинадиган пиллаларни тўкиш учун каравотлар; •е) қабул қилинган пиллаларни ташиш учун караватсимон замбиллар; •ё) қабулда иштирок этувчилар учун стол ва стуллар; •ж) пиллаларни жўнатиш учун қаттиқ идишлар ва бошқалар. Пилла қабул қилиш базаларида қўйидаги ишлар амалга оширилади: 1. Қурт боқувчилардан пиллаларни қабул қилиш. 2. Пиллаларнинг вазни ва сифатини аниқлаш. 3. Пилла топширувчилар билан топширган пиллалари учун хак тулаш хакидаги хужжатларни расмийлаштириш. 4. Топширилган пиллаларнинг ғумбакларини ўлдириш ва куритиш. 5. Саноат корхоналарига топширилгунга кадар пиллаларни сақлаш.

6. Куруқ пиллаларни фабрика вакилларига топшириш. Пилла тайёрлов пунктлари ва пиллани дастлабки ишлаш базаларининг атрофи ўралган бўлиши, у ерда зарур хоналар, асбоб-ускуналар, шунингдек, ёнғинни ўчириш асбоблари, ўриндиклар билан таъминланган бўлиши, пиллалар ташиб келтириладиган автоуловлар турадиган махсус майдончалар бўлиши зарур бўлиши ҳисобланади. 23-расм. Пилла териш; 1-махсус дастгоҳда пилла териш; 2- оддий усулда пилла териш. 12 Қабул қилинаётган пилланинг нави лабораторияда аниқланади. Пиллага дастлабки ишлов бериш базаларида ёки уларни қабул қилиш пунктларида тайёрланадиган тут ипак қуртининг оқ пиллали зот ва дурагайлардан иборат тирик пиллаларига қўйидаги стандарт жорий этилган Ушбу стандартга мувофиқ тут ипак қуртининг тирик пиллалари қобиғининг сифатига қараб I, II навга, ностандарт, навсиз ва қора пачоқ пиллаларга ажратилади. Навли пилла аралашмаси қуртнинг зоти ёки дурагайлари бўйича алоҳида- алоҳида сакланиши керак. Тирик пиллани сақлаш муддати хўжаликдан ёки пилла топширувчидан қабул қилинган вақтдан бошлаб то ғумбаги ўлдирилгунгача икки суткадан ошмаслиги керак.

Ипак қуртлари пилла ўраб бўлгандан кейин 2 - 3 кунда ғумбакка, ғумбаклар эса 12 - 14 кундан кейин капалакка айланиб, пиллани тешиб чиқади. Пиллаларнинг ғумбагини ўлдириш ва қуритиш тартиби . Пилла йигириш фабрикаларини йил давомида хом - ашё билан таъминлаш мақсадида пиллаларнинг ичидаги ғумбаги ўлдирилади , кейин қўритилади . Пилла ичидаги тирик ғумбакни турли йўллар билан ўлдириш мумкин . Жумладан , тўғридан - тўғри тушаётган қуёш нури , иссиқ ҳаво ( камида 60 0 С ) иссиқ сув буғи билан , турли заҳарловчи моддаларнинг буғлари билан , радиоактив нурлар , ҳар хил кучланишдаги ва ҳар хил кўринишдаги электр токи таъсирида ва бошқа кимёвий ҳамда физик таъсир кўрсатиш йўллари билан амалга ошириш мумкин . Ишлаб чиқаришда пиллаларнинг ғумбаги дастлабки ишлов бериш пунктарида фақат икки усулда : пиллани иссиқ буғда буғлаб , кейин ҳавода куритиш ва пиллага иссиқ ҳаво таъсир эттириш йўли билан ўлдирилади . Пиллаларнинг ғумбаги ўлгач, улар камерадан вагонеткаси билан ташкарига чиқарилади. 10 - 15 минутдан кейин яшиклар вагонеткадан олинади ва 20 минут давомида совутилади. Кейин қуритиш учун усти ёпиқ суриларга олиб бориб ёйилади. У ерда пиллалар бир - икки ой давомида очиқ ҳавода қуритилади. Пиллалар қабул пунктидан пиллаларга дастлабки ишлов бериш базасининг ишлаб чиқариш қисмига ўтказилади. У пиллаларга ишлов бериш базаси майдонининг асосий қисмини эгаллайди. Унда қуритиладиган ёки қуритилган пиллаларни сақлаш учун айвонлар, ўт ўчириш ҳовузи ва ўт ўчиришда фойдаланадиган асбоблар илиб қўйиладиган махсус ёнғинга қарши фойдаланадиган ускуналар тахтаси, ёнилғи, мойлаш материаллари омборхонаси, пиллахонанинг материаллар омбори, устахона, гараж ва қорапачоқ пиллаларни сақлайдиган майдонча, шунингдек ҳовлидаги бошқа ишлаб чиқариш қурилишлари ва бинолари жойлашади. Пиллаларга дастлабки ишлов бериш базаси бир вақтнинг ўзида бош пиллахона

ҳисобланади ва унда қабул пунктининг майдончасида бош пиллахонанинг бинолари ҳам жойлашади. Бу ерда пиллаларга дастлабки ишлов бериш амалга оширилиб. қуритиш техникасидан у ёки бу усулда фойдаланиш, шунингдек ҳажмига, тайёрлаш мавсумининг чўзилишига ва уларнинг қувватига боғлиқ бўлиб, уч хил тартибда қўлланади: 1. Пиллалар ғумбагини ўлдириб, қисман қуритиш; 2. Пиллалар ғумбагини ўлдириб, ярим қуритиш; 3. Пиллалар ғумбагини ўлдириб, тўла қуритиш. Қабул қилинган пиллаларни сақлайдиган айвон бир кун давомида қабул қилинган тирик пиллаларни сақлаш учун хизмат қилади. Навли ва навсиз пиллаларни сақлаш учун ажратилган жой асфалтланган, усти ёпиқ бино ёки айвон бўлиб, у шамолдан, ёғингарчиликдан ҳамда қуёш нуридан сақланган бўлиши керак. Бундан ташқари, қорапачоқ пиллалар навли пиллалар сақланаётган жойдан камида 200 м нарида очиқ майдончада сақланади. Тирик пиллаларни сақлаш вақтида уларнинг массаси камаяди. Бир кун давомида тирик пиллалар массасининг камайиши кўп йиллик илмий кузатишлар ва ишлаб чиқаришдаги тажрибаларга асосланиб, республика пиллачилик бошқармаси томонидан 1,25% миқдорида белгиланган. Пилла массасини бундай камайиши ғумбак танасининг массаси камайиши ҳисобига, аниқроғи ғумбакни капалакка айланишида содир бўладиган физиологик жараёнларни кетиши учун ғумбак танаси таркибидаги озиқ моддаларни сарфланиши ҳисобига рўй беради. Ушбу камайиш капалак чиқиш вақтига келиб дастлабки массадан 10-12 % гача ўз массасини йўқотади. Аммо кейинчалик бу рақам кунига 1,2 – 1,5% тенг бўлади. Бу массани йўқолиши бир вақтда ипакчанликни ошишига сабаб бўлади, чунки пилла қобиғининг массаси камаяди, унинг намлиги стандартдаги (ўлчов) 10% атрофида сақланади, ғумбакнинг массаси камаяди, бу эса табиийки пилладаги ипак миқдорини кўпайишига сабаб бўлади.

Пиллаларни вақтинча ташкил этилган қабул пунктидан уларга дастлабки ишлов бериш базасига олиб келишда пилла массасини кундалик камайиши ҳисобга олинган ҳолда қабул қилинади. Пиллаларни қабул пунктида неча кун сақланганидан қатъий назар уларнинг массасини йўқотиш миқдори кўпи билан 2,5% дан ошмаслиги керак ва шунча % пиллани ҳисобдан чиқаришга рухсат этилади. Пиллалар дастлабки ишлов бериш базасида алоҳида партиялари бўйича қайта тортилиб, уларнинг ҳақиқий массаси аниқланади ва шу масса бўйича қуритишга расмийлаштирилади. Тирик пиллалар массасини ўзгариши (Ус) (пилла ичидаги ғумбакларни ҳаёт фаолияти сабабли уларнинг массаси камаяди) шартли равишда пилланинг қуриши дейилади ва қуйидаги ифода бўйича аниқланади. Бу ерда: М 1 – пиллакорлардан қабул қилинган пилла партиясининг массаси, кг. М 2 – дастлабки ишлов бериш базасига топширилган ўша пилла партияларининг массаси, кг. Биринчи кунда пиллаларни сақлаш вақтида энг кўп қуриши, қуртни ғумбакка айланиб бўлишидан, яъни ғумбак танасининг шаклланиши тугашидан далолат беради. Массасининг энг кам йўқолиши пилла ёшини 3-4 кунлик даврига тўғри келади, сўнгра пиллаларни ёши ортиши билан улар массасининг йўқолиши - қуриши ҳам орта боради. Пиллаларни мавсумдаги ҳақиқий қуриши шу меъёрга тўғри келади. Агар пиллаларга дастлабки ишлов бериш базасининг ҳудудида қабул пункти учун фақат битта усти ёпиқ айвон бўлса, унда сатҳининг бир қисмини кўрсатилган нормага – меъёрга риоя қилган ҳолда кутиш, тортиш ва сақлаш учун жой ажратилади, бунда пиллалар сақланадиган жой уларни қабул

қилувчилар сонига кўра қисмларга ажратилиб, алоҳида ўралган бўлиши керак. Пиллаларни пиллакорлардан қабул қилиб олиш фақат куннинг ёруғ вақтида амалга оширилиши керак, пиллаларни тунда ҳар қандай сунъий ёруғликда қабул қилиш қатъиян ман этилади. Пиллаларни навлар аралашмаси ҳар бир зот (дурагай) учун олдиндан алоҳида ажратилган қанор ёки қаттиқ мато тўшалган жойга тўкилади. Пиллалар қатор тизма жўяк шаклида баландлиги 50 см гача ва эни 75 см гача қилиб жойлаштирилади, улар орасидаги юриш учун ажратилган жой 50 см дан кам бўлмаслиги керак. Навсиз пиллалар зот ва дурагайларга ажратилмаган ҳолда қатор тизма жўяк кўринишида баландлиги 20 см гача, эни 75 см гача қилиб жойлаштирилади, улар орасидаги юриш учун ажратилган жой 50 см дан кам бўлмаслиги керак. Давлат стандартининг таркиби сотиладиган ёки топшириладиган мол ҳамда буюмни параметр ва шартларни ўз ичига олади. Давлат стандартини бузувчилар қонун асосида жазоланади. Шу давлат стандарти (ГОСТ 6312004) бўйича пилла қобиғининг сифатига қараб пиллаларни қабул қилиш ва намуналарни таҳлил қилиш ҳамда нав ва хилларга ажратиш амалга оширилади. Икки ва уч кундан сўнг терилган пиллалар йигирилганда, биринчи узилишигача йигирилиши жуда паст (209-358 м) кўрсатгич олинган, бу эса нормал етилган (7-9 кунда терилган пиллаларнинг кўрсатгичидан (685-811м) 2-3 марта кам бўлган. Етилмаган (хом) пиллаларни териб топшириш, ипак қуртининг пилла ўрашда тўхташига ва ўралаётган пилла ипининг узилишига олиб келади. Кейинроқ пилла ва унинг ичидаги қурт пиллахонада тинч қолдирилган даврда, яна пилла ўрашни давом эттиради. Лекин ипнинг учи янгидан ипак қурти оғзидан чиқарилган ипак ҳисобига бошланади.

Ана шундай пилла ўрашдаги технологик жараёнларнинг бузилиши пилла сифатининг ундан чиқадиган ипак миқдори ва чуваланаётган ипнинг биринчи узилишгача бўлган узунлигининг паст бўлишига асосий сабаб бўлади. Қабул қилинган хом пиллаларни, кўпчилик пиллахоналарда пилла ичидаги қурт ғумбакка айланиб, етилиб пишишига имконият яратиш мақсадида 1-2 кун сақлайдилар. Бунда касал қурт ва ғумбаклар чириб парчаланадилар, натижада ичидан, пилла қобиғининг юзига чиққан доғли пиллалар кўпаяди. Бу хол пилла қобиғининг ва ундан олинган ипакнинг сифатини пасайтириб юборади. Юқорида келтирилган маълумотлар шуни кўрсатдики, пиллаларнинг пишиб етилиши, яъни қурти ғумбакка айланиши ва ғумбакнинг пўсти қотишини кутиб, уларни 7-9 кунда териш ва қабул пунктларига топшириш энг оптимал муддат ҳисобланади. Республикада пилла етиштирувчи хўжаликлар хом пилла терилиши ва уларни қабул қилиб олиш ҳисобига миллионлаб зарар кўрадилар. Бундай ҳисоб-китобсиз ва саводсизларча пилла етиштиришга ва тайёрлашга чек қўйиш учун жойларда мутахассис, ҳамда қурт боқувчиларга тушунтириш, уларни ўқитиш, пиллачилик корхоналарида Муаммонинг ечимини топишда “ Бали қ скелети ” график органайзеридан фойдаланишПилла сифатининг пастлиги . .

тартибни ва жавобгарликни ошириш ва моддий қизиқтиришни жорий қилиш лозимдир. Японияда пиллаларни қабул қилиш ва дастлабки ишлов бериш ҳамда уларга ҳақ тўлаш биздагига қараганда бошқача ташкил этилган. Фермер хўжаликлари ёки қишлоқ кооператорлари тирик пиллаларни бевосита пиллакашлик фабрикаларига топширадилар, улар пиллалар ғумбагини ўлдириб, уни тўла қуритишни «Ямато-Санко» қуритгичларида амалга оширадилар. Пиллаларга ишлов беришнинг ҳамма даврларида ва ташишда қанордан фойдаланадилар. Дастлабки ишлов берилгач пиллалар ичига пергамент қоғоз солинган, махсус ҳаво ўтказмайдиган полиэтилен қопларда сақланади. Пиллалар учун унинг қобиғини сифат белгиларига қараб ипакчанлиги асосида ҳақ тўланади. Пиллаларнинг ипакчанлиги ва пилла қобиғининг сифат белгилари марказий назорат станциясида йигириш орқали аниқланади, у зарур асбоб-ускуналар билан жиҳозланган, бундан ташқари, махсус назорат станцияси ипак хомашёсининг сифатини текширади Контейнерларда тирик пиллаларнинг ғумбагини ўлдириш ва қуритиш технологиясида иссиқлик агрегатларининг қувватига қараб уларга тайёрланаётган пиллаларга биринчи ишлов берилади, кунлик қабул қилинган пиллларнинг иссиқлик агрегатлардан ўтмай қолган қисм (бир суткадан сўнг, капалаги чиқиб кетмаслиги учун) бромметил билан фумигация қилиниб (ғумбаги ўлдирилиб), сўнгра навбати билан иссиқлик агрегатида ярим ёки тўлиқ қуритилади. Пиллаларни тайёрлаш ва уларга биринчи ишлов бериш янги технологиясига, жойлардаги мутахассислар ижодий ёндошиб кўпчилик пиллахоналарда (масалан: Олтиариқ, Чуст, Оққўрғон ва х.з.о) пиллаларни қабул пунктидан (пиллахона худудидаги) иссиқлик агрегатларигача ва бироз ҳамда ярим қуритилган пиллаларни транспортёрлар ёрдамида соябонли пилла қурутгичларнинг сўриларига ўтказиб жойлаштиришни амалга оширганлар. .

31-расм. Пиллаларни тайёрлаш ва биринчи ишлов беришдаги барча технологик жараёнларни 3-этапга бўлиниши. а) Амалдаги пилла Т ва БиБ технологияси (Т-тайёрлаш ва Б ва Б-биринчи ишлов бериш); б) пиллаларни Т ва Б ва Б янги технологияси; в) пиллаларни Т ва Б ва Б янги технологияси таркибида касетали иссиқлик агрегатларидан фойдаланиш. Пиллага биринчи ишлов бериш технологиясининг схемаси. 1 - пилла солинган яшик; 2 ва 3 - пиллаларни қабул қилиш; 4 - яшикларга пилла юклагич мослама; 5 - пилла солинаётган яшик; 6 - таглик (подтоварник); 7 - контейнер; 8 - авто, электропогрузчик; 9,10,11 - пиллаларни пиллахонага топшириш; 12 - фумигация қилиш; 13 - иссиқлик агрегатига пилла солиш, қуритиш; 14 - қуритил - ган пиллаларни яшикларга солиш; 15 - пилла - ларни са қлаш; 16 - қуриган пиллаларни саралаш; 17,18 - пиллаларни қоплаш.

32 -расм. Пиллаларни яшикларга солиш ва уларни ташишда юк ортувчи механизмлардан фойдаланишни намунавий схемаси. 1-контейнер; 2-пилла юкловчи; 3-яшиклар; 4-тарози 33-расм. Пиллаларни қабул қилинган кунига қараб, навбати билан контейнерларда кутиш жойига жойлаштириш схемаси. Тарози хона Пилла сақланадиган жой Иссиқлик агрегати Иссиқлик агрегати Иссиқлик агрегати

34-расм. Пиллаларга биринчи ишлов бериш графиги: 1-9 сутка давомида келган пиллаларнинг бир қисмини иссиқлик агрегатларида ишлов бериш, 2-7 пиллаларнинг фумигация қилинадиганидан қолган қисми; 2’’-7’’ фумигация қилинган пиллаларни иссиқлик агрегатларига киритиш. Пилла ўраш жараёни тугагач, қуртлар пилланинг ичида ғумбакка айланади. Ғумбак эса ўз навбатида капалакка айланади. Ғумбак капалакка айланиб бўлгач, капалак сўрувчи қопчиғида ҳосил бўлган суюқликни икки-уч томчисини оғиз бўшлиғи орқали бош томонидаги пилла қутбига томизади. Натижада, суюқлик билан ҳўлланган пилла қобиғининг серицини эрийди, у серицинни эритгани учун уни серициназа ферменти деб аталади. Капалак шу жойдаги юмшаган ипак толаларини оёқчалари билан четга суради, сўнгра тешик очиб, ташқарига чиқади. Бундай тешик пиллалар йигириш учун яроқсиз ҳисобланади. Шунинг учун пилла ичидаги ғумбакнинг капалакка айланишини олди олинади, яъни улар ўлдирилади ва бу иш икки босқичдан иборат. ~умбакнинг оғирлиги, т

Пилла ичидаги ғумбакни ўлдириш (унинг капалакка айланиб, пиллани тешиб чиқиши олдини олиш) ва пилла ичида ўлдирилган ғумбакни қуритиш. Пиллаларнинг ўлган ғумбаги билан (тирик ғумбакларга хос бўлган миқдордаги намлик билан) сақлаш, уни муқаррар моғорлашга олиб келади, яъни ипак маҳсулотининг таркиби бузилади. Одатда, ғумбакни қуритиш вақтида унинг намлиги йўқолади, аммо пилла қобиғи таркибидаги намлик ўз меъёрида сақланиши керак, чунки пилла қобиғидаги табиий намликнинг йўқолиши пилладан олинадиган ипак маҳсулотининг бузилишига олиб келади. Шундай боис , пиллаларга дастлабки ишлов бериш ( ПДИБ ) икки жараёндан иборат : пилла ичидаги ғумбакни ўлдириш ва ўлдирилган ғумбак танасидаги намликни меъёрига келтириш ( аммо шу нарсага эътибор бериш керакки , пиллалардаги , аниқроғи ғумбакдаги намлик миқдори 10% атрофида бўлсин ). Пилла ичидаги ғумбакни турли йўллар билан ўлдириш мумкин . Жумладан , тик тушаётган қуёш нурида , иссиқ ҳавода (60 0 С даражадан кам бўлмаган ), иссиқ сув буғида , турли заҳарли моддалар буғида , радиоактив нурларда , турли кучланишдаги ва ҳар хил кўринишдаги электр токи таъсирида ҳамда совуқ омилларда ( суюқ азот ва бошқалар ), вакуумда ва бошқа физик таъсир кўрсатиш йўли орқали амалга ошириш мумкин . Иккинчи босқичда , асосан пиллаларни сублимация шаклида қуритиш амалга оширилади , унда ҳаво ҳарорати  12…  15 0 ва 60-65% кам нисбий намликда ушлаб , кунига омборхона ҳавоси 12 марта шамоллатиб турилади . «Симплекс» пилла қуритгичи уч хил тартибда ишлаши мумкин: 1. Ғумбакларни ўлдириш; 2. Ғумбакларни ўлдириш ва ярим қуритиш; 3. Тирик пиллалар ғумбагини ўлдириш ва тўла қуритиш.

Яшикли «Симплекс» пилла қуритгичи 1-12 та тик бўлимдан иборат. Вақти-вақти билан пиллаларни жойи юқоридан пастки яшикка сиғадиган миқдорда ўзгартирилади. Бўлмага келаётган ҳаво оловли калорифер билан қиздирилади. Пастки бўлимга йўналтирилаётган ҳавонинг ҳарорати 50 0 С етгач юқоридаги яшикка тирик пиллаларни солишга киришилади. Қуритиш бўлимининг ҳар бир юқориги яшигига 40 см қалинликда, маълум баландликда белгиланган чизиқгача тирик пиллалар солинади. Яшикли «Симплекс» пилла қуритгични бир меъёрда ишлаши учун қуритиш бўлимининг юқори яшигига бир хил вақт оралиғида, тахминан ҳар 15 мин дан кейин пилла солиш амалга оширилади. Агар пиллаларни қуритишнинг белгиланган технологик жараёни тугаса ва тўртинчи яшикдаги пиллалар ҳаво қуруқлиги ҳолатигача қуритилган бўлса, у вақтда кейинги пиллаларни бир яшикдан бошқасига тушириш қуйидаги тартибда амалга оширилади. Шиберқопқоқ беркитилади, тўртинчи яшикни қайтарма эшикчаси очилади; тўртинчи яшикдаги пиллалар чиқариб олинади ва яшик пиллалардан бўшаши билан унинг қайтарма эшиги зич қилиб ёпилади, шибер-қопқоқ сурилади ва пиллаларни юқориги яшиклардан пасткисига тўкиш бирин-кетин амалга оширилади; учинчи яшикдан тўртинчисига; иккинчисидан учинчисига; биринчисидан иккинчисига; биринчисига эса янги тирик пиллаларни маълум миқдорда солинади. Яшикли пилла қуритгични ишга тушириш даврида ҳаво ҳарорати қуйидаги даражада ушлаб турилади: юқориги биринчи яшикка фақат тирик пиллаларни солиш вақтида  45 0 С; учта яшикни пиллалар билан тўлдирилганда  70 0 С; ишга тушириш давридан фойдаланишга ўтилганда қайсики қуритиш бўлимининг ҳамма тўртта яшиги пиллалар билан тўлдирилган вақтда 80 ± 2 0 С гача. Яшикли пилла қуритгични ишга тушириш вақтида пиллаларни тўлиқ қуритишда ҳар қайси юқори яшикдан кейингисига, сўнггиси ҳар 3-4 соатда тўкилади. Тўртинчи яшикдан эса

назоратчи пиллаларни текшириб, уларни ҳаво қуруқлигигача қуриганига ишонч ҳосил қилгач, ундан чиқариб олинади. Ғумбакни ўлдираётганда пиллаларнинг ҳар қайси яшикда бўлиш муддати 1 соатгача, ярим қуритилаётган эса 2 соатгача давом этади. Пиллалар яшиклардан бўшатилгач, қуритиш учун айвонлардаги сўриларга 10-15 см қалинликда ёйиб қўйилади ва унинг қуриш даврида ағдариб турилади. КСК-4,5 пилла қуритгичи пилла билан иссиқ ҳавонинг бир томонга (параллел) ҳаракатланишига асосланган конвейерли пилла қуритгичдир. КСК-4,5 пилла қуритгичи тўхтовсиз ҳаракатланадиган, оловли буғ калорифер билан ҳароратни пасайиб бориши, ҳавони мажбурий айлантириш принципида ишлайди. У калорифер, вентилятор, ҳаво ўтказгичлардан, қуритиш хонасидан (камера), юклайдиган, қуритадиган ва бўшатиш конвейерларидан ҳамда узатма станциясидан ташкил топган. Иссиқ ҳавонинг ҳаракатланиш тартиби ёпиқ ва мажбурий ҳолатда бўлади. Пиллаларни қуритиш жараёни юқори ҳарортли ҳаво оқимини икки зонали камерага сунъий намланган ҳолда иссиқликнинг қуритиш камерасига келиши билан амалга оширилади. КСК-4,5 пилла қуритгичи пиллаларни тўлиқ қуритиш, ярим қуритиш ва ғумбагини ўлдириш ишларини бажаради). Пиллаларни тўла қуритиш қуйидаги режимда амалга оширилади: иссиқ ҳавонинг камерага кириш вақтидаги ҳарорати, 90 0 С; иссиқ ҳавонинг камерага кириш вақтидаги намлик миқдори, г/кг – 80-100; қуритиш муддати 5 соатдан иборат бўлади. КСК-4,5 пилла қуритгичдан фойдаланилганда пиллалар икки босқичда бирмунча самарали қуритилади. Биринчи босқичда пиллалар ғумбагини ўлдириб, бироз қуритади ёки ярим қуритади ва иккинчи босқичда усти пана айвонлардаги сўриларда пиллаларни ёйиб ҳаво қуруқлиги ҳолатигача қуритилади. Пилла қуритгичнинг юқориги иккита транспортерлари доирасида пиллаларга юқори ҳарорат ва нам ҳаво таъсир этади. Бу ерда ғумбакларни

ўлдириш ва улардан намликни жадал йўқотиш амалга оширилади. Ғумбакдан намликнинг бирмунча буғланиши натижасида юқориги конвейерлар доирасидан пастки доирага келаётган ҳавонинг нисбий намлиги ортади, ҳарорати эса пиллаларни қиздириш ҳисобига сарфланиши ва улардаги намликнинг буғланиши эвазига бирмунча пасаяди. Ҳавонинг ҳарорати калориферни ўт ёқиш жойига берилаётган ёқилғи миқдори билан, намлик эса ҳаво қопқоғи (заслонка) ёрдамида тармоққа сўриладиган янги ҳавони миқдори ўзгариши, шунингдек вентиялтор қутисида сувни сунъий пуркаш билан бошқарилади. КСК-4,5 пилла қуритгичида, буғли ва шунингдек, оловли, калориферлар сингари пилла қуритгичдан чиқаётган, яъни фойдаланилган ҳавонинг ҳарорати, қуритгичнинг камерасига кираётган пиллалар миқдорини ўзгартириш билан бошқарилади, бунинг учун конвейерлардаги пилла қалинлигини ёки қуритиш тезлигини ўзгартириш билан эришилади. Конвейерлар тезлигини доимо бир хилда ушлаб туриш мақсадга мувофиқдир. Камера охиридаги ҳавонинг ҳарорати пасайса, конвейерлардаги пиллаларнинг қалинлиги камайтирилади. “ СК-150-К-1” конвейерли пилла қуритгич уч қаватли транспортерлардан иборат бўлиб, пиллаларни биридан иккинчисига ўтказишга мослаштирилган пилла қуритгич ҳисобланади, унинг пиллаларни саралашни таъминловчи транспортери бўлиб, қайсики пиллаларни тушириш транспортери уларни идишларга солиб берадиган мослама билан бирлашган. Тирик пиллалар қуритиш камерасининг юқориги зонасидаги устки горизонтал транспортерга келиб тушади ва у ерда намланган иссиқ (максимал ҳароратдаги) ҳавонинг таъсирига дуч келади. Сўнгра юқориги транспортердан кейингисига узатилади ва шу йўл билан камерани пастки зонасига ўтади, шу билан бир вақтда қуритадиган ҳавонинг ҳарорати пасаяди ва у ердан тўла ёки қисман қуритилган пиллалар ташқарига чиқади.

Ғумбаги ўлдирилган ва қуритилган пиллаларни совутиш учун иккита вентилятор ўрнатилган, у ташқаридаги ҳавони камерадан чиқаётган пиллаларга йўналтиради. пилла қуритгичидаги иссиқликни элитувчи ҳав о КСК-4,5 ҳаракатининг берк схемада бўлиб, қисман фойдаланилгани ҳавони чиқариб юбориш ва янги ҳавони сўриб олиш билан амалга оширилади. Ҳавони сўриб олиш айланадиган вентиляторнинг сўрадиган ҳаво йўлидаги қисқа трубача орқали амалга оширилади. Пиллаларни қуритадиган ҳавони иситиш оловли калориферда суюқ ёқилғи /салярка/ ёки табиий газнинг ёнишидан ҳосил бўлган тутун газларидан оширилади. Оловли калориферлардан ташқари, ҳавони иситиш учун буғли калориферлардан ҳам фойдаланилади Бевосита қуртитиш камерасида, ўрта горизонталь транспортер баландлигида психрометр ўрнатилган бўлиб, у ўрта зонадаги қуритадиган ҳавонинг ҳарорати ва намлигини ўлчайди. СК – 150 К-1 пилла қуритгич қуйидаги тартибда ишлаши мумкин: ғумбакларни ўлдириб, бир оз қуритиш, ярим қуритиш ва тўла қуритиш. Иш тартиблари иссиқлик элитувчининг ҳарорати ва камера ичидаги транспортерларнинг ҳаракат тезлиги билан фарқ қилади. Биринчи ва иккинчи тартибда пиллаларни қуритиш жараёни икки даврга бўлинади: биринчи даврда СК – 150 К-1 пилла қуритгичда пиллаларнинг ғумбаги ўлдирилади ва қисман қуритилади, иккинчи даврда – усти пана сўриларда ҳаво қуруқлиги холатигача қуритилади. Пилла қуритгичнинг тармоқлари, қисмлари ва механизмлари марказлашган ҳолда бошқариш учун жараён параметрларини назорат қилиш ишларини таъминлаш, ҳимояланган автоматик станция назоратида бўлиши назарда тутилган ва бошқариш шкаф шаклида амалга оширилган. Агар пиллалар тенг массадаги намлик (10%) даражасигача қуритилган бўлса, у вақтда пиллалар қанордан ёки матодан қилинган қопларга солинади.

Пиллалар стандартда белгиланган намлик даражасига етмаган бўлса, яъни уларнинг намлиги 20-40 % ни ташкил этса, бундай пиллаларни қуритиш аппаратлари орқали ўтказиш мумкин. Бунда намлик 8-12% га олиб берилади ва сўнгра пиллаларни қопларга жойлаш мумкин бўлади. Шундай такрорий қуритиш қўлланса, қуритиш муддати қисқаради, пиллаларни ағдариш учун ортиқча сарф-харажатлар бўлмайди, аммо бунда пачоқ ва доғли пиллаларнинг фоизи кўпайиши мумкин.. «Ямато-Санко W – 34» фирмасини конвейер пилла қуритгичи қиздирилган ҳавонинг мажбурий айланиши туфайли унинг ҳарорати пасайиб бориши тартибида ишлайди. Бошқариш пультида жойлашган масофадан бошқарадиган асбоблари хаво йўлларидаги ҳамда конвейерлар устидаги ҳавонинг ҳароратини назорат қилиш ва бошқариш, шунингдек пиллаларни қуритиш муддатини, конвейерларнинг ҳаракат тезлигини, босим вентиляторларини, электр двигателидаги ток кучини бошқаради. Пиллалар уч босқичда қуритилади, бунинг учун пилла қуритгич горизонтал (ётиқ) тўсиқлар билан уч камерага ажратилган: юқориги, ўрта ва пастки. Юқориги ва ўрта камералар (зоналар) учтадан конвейерларни бирлаштиради, пастки камерада эса иккита конвейер жойлашган. Пастки конвейерни охирида қуриган пиллалар тўртта вентилятор ёрдамида совитилади ва кўндаланг ҳамда қия транспортерлар системаси (тармоқлари) орқали автомат тарозилар тақсимлагичларига тушади, сўнгра қопларга жойланади. Пилла қобиғининг ҳолатига қараб пиллаларни тўла қуритиш қуйидаги тартибда оширилади: Иссиқлик элитувчининг камерага вақтидаги ҳарорати, С 0 : амалг а кириш 1-тартиб II-тартиб Биринчига 108-110 116-118 Иккинчига 93-95 90-92 Учинчига 64-66 66-68

қуритиш муддати, мин 330-360 285-300 Пилла қаватининг қалинлиги, мм 50-60 50-60 Пиллаларнинг намлиги, % қуригунга қадар 170-190 қуригандан кейин 12-15 Пиллаларнинг қуриш даражаси саккизинчи ишчи конвейерни ҳар жойидан олинган намуналар бўйича аниқланади. Текшириш учун олинган 810 та пилла қобиғи кесилиб, ғумбаги олинади ва уни бармоқлар билан майдаланади. Меъёрида қуритилган бўлса, унинг юзаси ёғлиқ майда доначаларга парчаланиб кетади. Агар пилла қуритгичдан фақат пиллалар ғумбагини ўлдиришда фойдаланиладиган бўлса, қолган иккита зонанинг иситиш қурилмалари ўчириб қўйилади, ярим қуритишда эса пастки зонасиники ўчирилади. Бунда конвейерлар тўхтатилмайди, чунки улар пиллаларни камерадан ташқарига чиқариш учун ишлаб туриши керак. Бу ҳамма пилла қуритгичлар қиздирган ҳаво ёрдамида ишлайди. Иссиқлик билан намликнинг алмашинувчи, қуритиш камерасига берилаётган 10-12% намликка эга бўлган қиздирилган ҳаво, камерадаги пиллалардан намликни ўзига тортиб олади, шу тариқа иссиқлик, намлик, масса алмашинуви амалга ошади, бу эса иссиқ ҳавонинг нисбий намлиги ошишига ҳамда ҳарорати пасайишига, пилланинг эса аксинча намлиги камайиши ва қизишига сабаб бўлади. Пиллаларнинг ҳарорати ва келаётган ҳавонинг нисбий намлиги қанча кўп фарқ қилса, бу жараён шунча фаол бўлади. Агар иссиқ ҳаво ҳарорати 100 0 С дан юқори бўлса, бу биринчи навбатда серициннинг қуриб қолишига имкон яратади, натижада унинг сувда эришига салбий таъсир этади. Бу албатта қуритишни тезлаштириши мумкин, аммо қуриган пиллалар сифатининг ёмонлашишига олиб келади, шу сабабли ҳавонинг бошланғич ҳарорати 80- 90 0 С бўлганда қуритишни амалга ошириш тавсия этилади. Пиллаларнинг намлиги сояда қуритилаётган вақтда стандартда кўрсатилган даражагача олиб борилади.

Янги давлатлараро 2004 давлат стандарти бўйича топширилаётган қуруқ пиллаларнинг навлар таркибини, намлигини ва ипак хомашёсининг чиқишини аниқлаш учун намуна олиш тартиби қуйидагича амалга тоширилади. Ҳар бешта қопнинг биттасидан, яъни юқориги, ўрта ва пастки қисмидан тенг, аниқ намуналар олинади. Намуналар олиш давлат стандартида баён этилган йўл билан олиб борилади. Олинган барча намуналар қўшилиб, улардан бирлашган намуна тузилади. Бирлашган намуна ҳамма пилла партиялари билан бир хил шароитда сақланиши керак. Агар пилла партиясининг массаси 0,5 т гача бўлса, бундай партиядан 30 кг массадаги намуна олинади, партиянинг массаси шундани кўп бўлса, намунанинг массаси 60 кг ни ташкил этиши керак. Бирлашган намунанинг пиллалари диққат билан, яхшилаб бир-бирига аралаштирилади ва қанор ёки бирор бошқа матони устига тўртбурчак ёки квадрат шаклида бир текис 15-20 см қалинликда ёйилади, сўнгра беш жойидан (бурчакларидан ва ўртасидан) 6 ёки 12 кг ўртача намуна олинади. Шундай ёрлиқ ҳар бир қопнинг ташқи томонидан бириктириб қўйилиши керак. Қоплар пиллалари билан тикилиб ташқарисидан истеъмолчи корхонани ва топширувчининг пластмассадан ясалган тамғалари билан тамғаланади, шундан кейин унинг устидан иккинчи қоп кийгизилиб, тегишли хужжатлар иккита қоп ўртасига қўйилади, кейин у ҳам худди биринчи қопдаги сингари оғзи тикилади ва тамғаланади, сўнгра анализ учун кондицион бюрога жўнатилади. Шу олинган пилла намунаси кондицион бюрога келгач, у тортилиб массаси аниқланади, сўнгра ҳар жойидан намлигини аниқлаш учун ўртача 800 г массадаги пилла намунаси олинади. Намликни аниқлаш учун анализга олинган намуна тенг иккита намунага ажратилади, уларни граммнинг ўнлар хонаси аниқлигигача тортилади, кейин улардан бири кондицион аппаратга жойлаштирилиб 90-93 0 С ҳароратда қуритилади. Иккинчиси эса герметик (ҳаво кирмайдиган ва чиқмайдиган) идишга солиб, ҳар эҳтимол учун

такрорий анализга сақланади. Кондицион аппаратдаги ҳарорат 90 0 С даражага етгандан кейин орадан 90 минут ўтгач, қуритилаётган намунани биринчи тортиш амалга оширилади. Кейинги тортишлар ҳар 15 минутдан кейин амалга оширилади, токи охирги тортиш олдингисидан кўпи билан 0,05 г фарқ қилмаса, намуна қуруқ ҳолга келган ҳисобланади. Намунани тортиш вақтида кондицион аппаратнинг қопқоғи беркитилади ва вентилятор ўчирилади.

Назорат саволлари: 1. Даста нима ва уларнинг турлари? 2. Дасталар қандай жойлаштирилади? 3. Пилла ўраётган ипак қуртларни парвариш қилиш жараёнини изохланг? 4. Пиллалар қандай терилади? 5. Пиллалар неча навга ажратилади? 6. Тирик пиллаларни қабул қилиш қандай амалга оширилади? 7. Тирик пиллалар нечта навга ажратилади? 8. Навли пиллалар таркиби? 9. Қандай пиллалар нуксонли пиллаларга киради? 10. Пилла ғумбаги неча хил усулда ўлдирилади?

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РЎЙХАТИ 1. Ахмедов.Н, И.Эльмурадова – Тутоводство, Тошкент, 2006. Ўқув қўлланма, 35 бет 2. Рахмонбердиев.К, М.Хиббимов – Тутни қаламчадан ўстириш, Тошкент. 2008. услубий қўлланма, 99 бет 3. Ахмедов Н, Муродов С – Ипакчилик асослари, Тошкент, 1998 й Дарслик, 2007 бет 4. Ахмедов Н. – Ипак қурти экологияси ва боқиш агротехникаси, Тошкент, 2014 йил. Дарслик. 180 бет Абдуллаев У.А. – «Тутчилик», Тошкент, «Меҳнат», 1991. дарслик, 399 бет 5. Азизов Т,Ахмедов Н. Орипов О. Пиллаларга дастлабки ишлов бериш Ўқув қўлланмаси. Тошкент 2010 й. 136 бет 6. С.Собиров, Н.Ахмедов, У.Жуманова - «Ипак қуртининг касалликлари ва зараркунандалари» ўқув қўлланма Тошкент 2011 йил. Ўқув қўлланма. 99 бет. 7. Ахмедов Н., Наврўзов С. – Ипак қурти уруғчилиги, Тошкент, 2014. Дарслик, 214 бет

Похожие

Тикув буюмлар деталларига дастлабки ишлов бериш

Пилла ўраш, териш, навларга ажратиш ва топшириш

Хом –ашёга бирламчи ишлов бериш

Тикув буюм қисмларига ишлов бериш

Қил, соч ва жунга бирламчи ишлов бериш