Пилла ўраш, териш, навларга ажратиш ва топшириш - Текстиль - Рефераты

Пилла ўраш, териш, навларга ажратиш ва топшириш

Загружено в:

26.11.2022

Скачано:

0

Размер:

620.8408203125 KB

Пилла ўраш, териш, навларга ажратиш ва топшириш Режа: Тут ипак қуртларини пилла ўрашга тайёргарлик кўриш ва даста турларидан фойдаланиш  Пилла ўраётган қуртларни парвариш қилиш ва пилла териш  Пилла териш, навларга ажратиш ва қабул пунктларига топшириш  Тирик пиллаларни пиллахонларга топшириш

Таянч иборалар : даста турлари, даста тайёрлаш, пилла, биодинамика, пилла териш, лосдан тозалаш, сақлаш, навлар, гуруҳлаш, қабул қилиш, давлат стандарти. Тут ипак қуртларини пилла ўрашга тайёргарлик кўриш ва даста турларидан фойдаланиш Баргга туйган ипак қуртлар бешинчи ёшнинг 8-9 кунларига келиб озиқланишдан тўхтайди ва организмларини чиқиндилардан тозалаб, пилла ўраш учун қулай жой излай бошлайди. Ипак қуртлари пилла ўрайдиган жой «даста» деб аталади. Пилла ҳосилининг сифати тўғридан-тўғри ишлатиладиган дастанинг хили, сифати ва миқдорига боғлиқ. Дасталар сероб ва сифатли бўлса, етиштирилаётган пилланинг нави шунча юқори бўлади. Икки хил: табиий ва сунъий даста бўлади. Мингбош, читир, оқбош, сариқ гулли ўт ва бошқа ўтлардан энг яхши табиий дасталар тайёрланади. Ўтлардан ясалган дасталар сершох, майда баргли бўлиши керак. Ипак қуртлари учинчи ёшга ўтиши билан дастабоп ўтлар уриб келтирилиб қуритилади ва супурги шаклида боғланади. Дасталарни бойлашда ораларининг ғовак бўлишига эътибор бериш керак. Шундай дасталардан бир қути қуртга 250-300 боғ қўйилади. Даста сифатида ғўзапоя, терак, толлардан фойдаланиш мумкин эмас.

20-Расм.Сават кўринишдаги дастада пилла ўраш биодинамикаси Сунъий дасталар ҳар хил: донли экинлар-шоли поясидан, қоғоз, картон ва синтетик материаллардан тайёрланади. Сунъий дасталар ичида энг қулайи похолдан таёйрланган дасталардир. 21-расм Сунъий дастада пилла ўратиш. Дастлабки етилган қуртлар пайдо бўлиши билан ( қуртлар ғанада бир неча пилла ўрай бошлаганда ) сукчак ёки сўрининг уч томонига дасталар бир қатордан қўйилиб, тўртинчи томони етилмаган қуртларга барг солиш учун очиқ қолдирилади.

Етилган қуртлар сони кўпая бошлагач, сукчакнинг кундалангига қўшимча дасталар қўйилади ва дастақаторлари ораси 80-100 см дан бўлади. Ўтлардан тайёрланган дасталарнинг кенг томони юқорига қаратиб тик ўрнатилади, банди ғанага бириктирилади. Дасталар қуртлар билан тўлгандан кейин илгари қўйилган дасталар қатори орасига қўшимча дасталар қатори жойлаштирилади. Бунда сукчакдаги даста қаторлари ораси 40-50 см, қатордаги дасталар ораси 25-35 см ни ташқилэтади. Қурт боқиладиган хонанинг озода тутилиши – соғлом қурт ва пилла олиш учун энг зарур ва муҳим шартдир. Ғана алмаштирилиб дасталар қўйилгандан кейин пол дархол супурилиб олинади. Ғана алмаштирмасдан ҳам пол суткасига 2-3 марта супурилиши, полда ёки сурида ўлиб ётган қуртлар териб олиниши ва қўйдирилиши керак. 10 Пилла ўраётган қуртларни парвариш қилиш ва пилла териш Қуртларнинг ҳаммаси бир вақтда пилла ўрашга киришмайди. Бешинчи ёшининг саккизинчи куни қуртларнинг 30-35%, тўққизинчи куни 50-60%, ўнинчикуни 15-10% пилла ўрайди. Қуртлар етилишига қараб 1-2 кун мобайнида баъзан 3-4 кунда пилла ўрашга кириши ҳам мумкин. Пилла ўраш вақтида талаб килинадиган асосий шартлар юқорида айтиб ўтганимиздек хонадаги ҳавонинг ҳароратини 24 - 25 0 С, намликни 60 - 70% атрофида сақлаш; хонани мунтазам равишда шамоллатиш, тарқоқ, лекин хирароқ ёруғлик тушиб туришини таъминлаш; хали пилла ўрашга киришмаган қуртлар дасталарга чиқиб олгунча уларни озиқлантиришни давом эттиришдан иборат Етилмаган қуртларни озиқлантиришда уларга сербарг тўғри навдалар кичик бўлакчалар кўринишида кесиб берилади. Навдалар нуқсонли пилла ўрашга сабабчи бўлмаслиги учун бир-бирига нисбатан параллел жойланади.

Ҳар куни ўралган пиллаларни дастаси билан олиб алоҳида хона ёки бўш сўриларда сақлашга фракцион ўраш деб аталади. Бунинг учун қурт дастага чиққандан кейин иккинчи куни эрталаб бу дасталар 10 2. Kamal Jaiswal / Sunil P. Trivedi / B. N. Pandey : M oricultureAph Publishing Corporation (2009) олиниб , белгиланган жойга қўйилади . Қолган қуртлар боқилиб , янги даста қўйилади . 1 . Эртасига бу дасталарни ҳам шундай олиб алоҳида белгиланган жойга қўйилади. Шундай қилиб, ҳар куни ўралган пиллалар алоҳида-алоҳида ажратиб қўйилади. Бундай пиллаларнинг сифати юқори, пилла ичидаги қурти ғумбакка текис айланади. Ялпи пилла ўраш бошлангандан кейин етти кун ўтгач пиллалар ичидаги қуртларни ғумбакка айланганлигини текшириш мақсадида сукчакнинг турли жойларидан 10 - 12 тадан пиллани олиб, кесиб кўрилади. Текширилган пиллалар ичидаги қуртлар ғумбакка айланган бўлса пилла теришга киришилади. 1 2. Kamal Jaiswal / Sunil P. Trivedi / B. N. Pandey : MoricultureAph Publishing Corporation (2009) 2 2 - расм. Пиллаларни лосдан тозалайдиган дастгоҳ.

Пилла териш, навларга ажратиш ва қабул пунктларига топшириш. Ялпи пилла ўраш бошлангандан етти кун ўтгач саноатбоп пиллалар учун 7-8 кундан, насилли пиллаларни 8-9 кундан кейин пилларни теришга киришилади. Пиллалардаги қуртлар ғумбакка айланганига ишонч ҳосил қилиш учун сўкчакнинг турли жойларидан 10-15 тадан пилла силкитиб ёки кесилиб кўрилади. Текшириб кўрилган пиллалар ичидаги қуртлар ғумбакка айланган бўлса пилла теришга рухсат этилади. Агарда пиллалар эрта терилса, пилла ичидаги қурт ғумбакка айланмаган бўлади, натижада пилла ташишда пилла ичидаги қурт жаро ҳ атланиб ўлади (чунки териси юпқа бўлади) ва сифатли пиллалар нуқсонли пиллага айланади. Агарда пилла муддатидан кеч терилса, пилла ичидаги ғумбак капалакка айланиб, пиллани тешиб чиқиши мумкин. Шунинг учун ўз вақтида териш муҳим аҳамиятга эга. Пиллаларни теришдан аввал дастадаги нобуд бўлган ва касалланган қуртлар олиб ташланади, сўнг қорапачоқ ва оқ пачоқ пиллалар териб олинади. Пилла териш сўкчакнинг пастки қаватдан бошланади, чунки юқорги қаватдан бошланса, пастки қаватдаги пиллаларни ифлослантириш мумкин. Пилла терилиб навларга ажратилган куни пилла қабул пунктларига жўнатилади. Агарда жўнатишни иложи бўлмаса, уларни салқин хоналарда, махсус сўриларда, қалинлиги 10 см холатда ёйиб қўйиб сақлаш керак. Чунки қалин ҳ олатда сақлаганда, пиллалар қизиб кетиб, намлиги ортади ва ғумбаклари шикастланади, оқибатда пиллаларнинг сифати бузилади. Пиллаларни “Агропилла” МЧЖ га , куннинг салқин вақтида тешикли яшик ёки саватларда, саноатбоп пиллалар 20 кг, наслли пиллалар махсус яшикларга солиб олиб борилади. Демак, қабул пунктларда тайёрланадиган тут ипак қуртининг оқ пиллали зот ва дурагайлардан иборат тирик пиллаларни қуйидаги жорий этилган стандарт /Ўзбекстон Республикаси стандарти. Тут ипак қуртининг

тирик пиллалари техникавий шартлар и асосида қабул қилинади. Мазкур стандарт пиллага дастлабки ишлов бериш базаларида ёки уларнинг қабул қилиш пунктларида тайёрланадиган тут ипак қуртининг оқ пиллали зот ва дурагайларидан иборат тирик пиллаларига жорий этилади. Стандартда ишлатиладиган баъзи атамалар ГОСТ 3398-74 бўйича аниқланади ва 31257:2004 Давлат стандартига мувофиқ тирик пиллаларни қабул қилишда лабораторияда навларга ажратилган ҳолда қабул қилинади. Тут ипак қуртининг тирик пиллалари қобиғининг сифатига қараб I, II навларга, ностандарт, навсиз ва қорапачоқ пиллаларга бўлинади. I- навга қобиғи шикастланмаган тоза пиллалар киради. Қобиқ сиртидаги доғ ёки доғларнинг умумий диаметри 5 ммдан катта бўлмаган, ҳар бир даста изининг узунлиги 10 мм дан катта бўлмаган, ҳар бир силлиқ ялтироқ жойининг узунлиги 10 мм дан катта бўлмаган пиллалар бўлишига йўл қўйилади. II – навга қобиқ сиртидаги доғ ёки доғларнинг умумий юзаси қобиқ юзасининг тўртдан бир қисмидан ошмаган, ҳар бир даста изининг узунлиги 15 мм дан катта бўлмаган, ҳар бир силлиқ ялтироқ жойининг узунлиги 15 мм дан катта бўлмаган, бир қутби ўткир учли, эзилган, юпқа қобиқли, бузуқ шаклли ва ичи кўринмайдиган юпқа қутбли пиллалар киради. Пилла қобиғининг сиртида бир неча даста изи ёки силлиқ ялтироқ жойи бўлган тақдирда унинг нави даста изи ёки силлиқ ялтироқ жойининг энг каттасига қараб аниқланади. Навсиз пиллаларга қобиқ сиртидаги доғ ёки доғларнинг умумий юзаси қобиқ юзасининг тўртдан бир қисмидан ортиқ бўлган, даста изининг узунлиги 15 мм дан катта бўлган, силлиқ ялтироқ жойининг узунлиги 15 мм дан катта бўлган, узунлиги бўйича қобиғи ўта эзилган ва пачоқланиб ёпишган, ички доғлари қобиқнинг сиртига чиққан, кигизсимон, пахтасимон, қўшалоқ ғумбакли, тешик, моғорлаган, қотиб қолган, чала ўралган, хом, юпқа қутбли, жуда бузуқ шаклли ва иккала қутби ўткир учли пиллалар киради

Тирик пиллалар сараланмаган навли пилла аралашмасига, навсиз пиллаларга ва қорапачоққа ажратилган бўлиши шарт. Сараланмаган навли пилла аралашмасида бегона аралашмага, пиллага илашган лосга, қорапачоққа, шунингдек 10,0 % ортиқ навсиз пиллалар бўлишига йўл қўйилмайди.Навсиз пиллаларда бегона аралашмага, шунингдек 0,1 % ортиқ қорапачоқ бўлишига йўл қўйилмайди. Тирик пиллалар тоза, қуруқ яшиклар, қутилар, саватларга жойланади. Пилла ўраш бошланганидан 2-3-4 кундан сўнг дасталардан териб олинган пиллаларнинг қобиғи юпқа ёки ҳали яхши қотмаган бўлиб, йигирилишда бўғлаш ва ип учини топиш даврида тезда уларда тешик пайдо бўлади. Хом лекин эзилмаган пиллаларни, етилгунга қадар (қурти тўлиқ ғумбакка айланиши) сақлаш улар ҳисобига олинган зарар кейинчалик иссиқлик агрегатларида ғумбагини ўлдириб, қуритиб ва қуруқ пиллаларни сақланганлигидан кейин ҳам келтирадиган зарар камаймайди. Пиллаларни муддатдан олдин терилиши нафақат унинг сифатига балки пилланинг технологик кўрсаткичларига ҳам салбий таъсир кўрсатиши аниқланди. Ана шундай пилла ўрашдаги технологик жараёнларнинг бузилиши пилла сифати ва ундан чиқадиган ипак миқдори ҳамда чуваланаётган ипак толасининг биринчи узилишигача бўлган узунлигининг паст бўлишига асосий сабаб бўлади. Юқоридаги келтирилган маълумотлардан хулоса чиқариб шуни таъкидлаш жоизки, тирик пиллаларнинг пишиб етилиши, яъни қурти ғумбакка айланиши ва ғумбакнинг пўсти қотишини кутиб, уларни 7-9 кунда териш ва қабўл пунктларига топшириш эрг оптимал муддат ҳисобланади. Тирик пиллаларни пиллахонларга топшириш. Ипак қуртлари ёппасига пилла ўрашга киришганларидан 7-9 кун ўтгач пиллаларни дасталардан териб олиб, улар лосдан тозаланади ва уч гуруҳга ажратилади:

Тирик пиллаларни пиллахонларга топшириш. 1. Навли пиллалар аралашмаси. 2. Навсиз пиллалар. 3. Қорапачоқ пиллалар. Ҳар бир гуруҳдаги пиллалар алоҳида - алоҳида идишларга солиниб даслабки ишлов бериш баъзасига топширилади. Аммо бу ишни бажаришда пиллакорлар етиштирган пиллаларини қанор, қоп, полиэтилендан тайёрланган қоп, чой солишда ишлатиладиган яшиклар ва бошқа идишларга солиб топширадилар. Бундай идишларга солиб топширишга тайёрланган хўжаликларда пилла тайёрланган звеноларнинг пиллаларини ҳам тўплаб битта транспортга (автомобил, арава ва хоказо) ортиш учун анча вақт кетади. Бундан ташқари пиллахонада пиллаларни топшириш учун навбат кутишга тўғри келади. Оқибатда эрталабдан идишларга солинган пиллалар тоширилгунга қадар (кеч соат 16-17 ларгача) камида 7-8 соат ёпиқ идишларда сақланади. Биз ушбу масалага ойдинлик киритиш мақсадида пиллаларни турли идишларда солиб топшириш вақтида идиш ичидаги ҳароратнинг ўзгариши ва уни пилла сифатига қандай таъсир этишини ўргандик. Тирик пиллаларни юқорида қайт этилган турли идишларга солиб топширишда (уларда ҳаво алмашиниш жуда пасайиши туфайли) пилла қобиғи пачоқланиб доғли пиллалар кўпайиб, навсиз пиллалар миқдори ортиб боради. Айниқса пиллалар ҳаво кирмайдиган (ён томонларида тешиги бўлмаган) полиэтилен қоплар ва чой яшикларда солинса, уларни қабул пунктларига олиб борилгунга қадар, пиллалар намланиб юмшоқ бўлиб қолади ва йўлда (транспортда) олиб борилаётган даврда, ҳамда пиллахонада тортиш ва топшириш учун кутиш чоғида пиллалар эзилиб, пачоқ ва доғли пиллалар миқдори кўпаяди.

Шунинг учун тирик пиллалар терилиб, пиллахонага топшириш учун олиб боришда қанор, қоп, чой яшиклари, полиэтилен халталар ва бошқа талабга жавоб бермайдиган идишларда солиб топшириш ва ташиш тавсия этилмайди. Буларнинг ўрнига тирик пиллаларни солиш, ташиш ва пиллахонада сақлаш учун мўлжалланган махсус яшиклар ва саватлардан фойдаланиш мақсадга мувофиқ бўлиб, идиш ичида ҳарорат ва намликни ортиб кетишига, пиллаларни ортиқча эзилишига, пачоқ бўлишига ҳамда доғли пиллалар миқдорининг кўпайиб кетишига йўл қўйилмайди. Шунингдек навли пиллалар миқдори ва сифатига салбий таъсир кўрсатмаслиги аниқланди.

Назорат саволлари: 1. Даста деб нимаган айтилади? 2. Қандай даста турларини биласиз? 3. Пилла ўраш жараёни неча кун давом этади? 4. Пилла ўраш босқичлари ва муддатини айтиб беринг. 5. Пилла ўрашда мўътадил ҳарорат ва намлик қанча бўлиши керак? 6. Пиллаларни етилганлиги қандай аниқланади? 7. Пиллалар нечанчи кун терилади? 8. Пиллаларни териш тартиби ва лосдан тозалаш қандай ўтказилади? 9. Пиллалар қандай навларга ажратилади? 10. Пиллаларни топшириш қандай ўтказилади?

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РЎЙХАТИ 1. Ахмедов.Н, И.Эльмурадова – Тутоводство, Тошкент, 2006. Ўқув қўлланма, 35 бет 2. Рахмонбердиев.К, М.Хиббимов – Тутни қаламчадан ўстириш, Тошкент. 2008. услубий қўлланма, 99 бет 3. Ахмедов Н, Муродов С – Ипакчилик асослари, Тошкент, 1998 й Дарслик, 2007 бет 4. Ахмедов Н. – Ипак қурти экологияси ва боқиш агротехникаси, Тошкент, 2014 йил. Дарслик. 180 бет Абдуллаев У.А. – «Тутчилик», Тошкент, «Меҳнат», 1991. дарслик, 399 бет 5. Азизов Т,Ахмедов Н. Орипов О. Пиллаларга дастлабки ишлов бериш Ўқув қўлланмаси. Тошкент 2010 й. 136 бет 6. С.Собиров, Н.Ахмедов, У.Жуманова - «Ипак қуртининг касалликлари ва зараркунандалари» ўқув қўлланма Тошкент 2011 йил. Ўқув қўлланма. 99 бет. 7. Ахмедов Н., Наврўзов С. – Ипак қурти уруғчилиги, Тошкент, 2014. Дарслик, 214 бет

Похожие

Тўқимачилик саноатининг асосий ҳом ашёсининг вужудга келиши уларнинг турлари ва етиштириш

Тирик пиллаларни қабул қилиш ва уларга дастлабки ишлов бериш

Пилла чувиш технологияси ва техникаси

Пилла чувиш цехидаги лабораториялар

Пахтани териш тайёрлаш ва дастлабки ишлаш