Пойабзал деталларга шакл бериш - Текстиль - Рефераты

Пойабзал деталларга шакл бериш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

121.5 KB

Пойабзал деталларга шакл бериш Режа: 1. Шакл бериш усуллари классификацияси 2. Шакл беришнинг назарий асослари 3. Деформация хажмига таъсир этувчи омиллар 4. Деформацияни таксимлаш характери 5. Танаворни тортиш

Материалларга шакл бериш операцияси пойабзал ишлаб чиқаришда асосий операциялардан ҳисобланади. Ишлов бериш усулига қараб шакллаш қуйидагиларга бўлинади: паралел, кетма-кет ва паралел-кетма-кет Ҳозирги вақтда асосан энг юқори унумдорлиги параллел ҳамда параллел-кетма-кет усуллари ишлатилади. Деталларни деформацияланиш турига қараб шак л бериш операциясини қуйидагича бажариш мумкин: эгиш билан чўзиш ва сиқиш билан. Қайсиким, бу уч турнинг ҳаммаси ҳам пойабзал деталларини шакл беришда қўлланилади. Пойабзалга ишлатиладиган материаллар деформацияланиш даврида ў з хусусиятларини йўқ о тмасли ги унинг сеткали тузилишидан дарак беради. Шакл бериш операциясини тўғри ўтка з иш учун чармнинг қайси бир деформацияда ўз кучини ва физик-механик хоссаларини сақ л аб қолишини билишимиз керак. Чунки унинг сеткасидаги толалар узилганда, унинг физ и к- механик кўрсаткичлари тезда камаяди. 5.1.Тановарда шакл беришда тери структурасининг ўзгариши Шакл беришда, эгиш ва чўзиш деформацияси оқибатида чарм ўз структурасини бирмунча ўзгартиради. Чармни ч ў зганда ўз структурасини ўзгартириши билан кўпгина олимларимиз шуғулланганлар. Аниқланишича тери толалари чўзувчи кучлар таъсирида қисман эгилиши мумкин. Ох и рги йилларда те р ининг чўзилишда ўз структурасини ўзгартириши микроскопда, симобли параметрларида ва контактли микрорентгенографияда чуқур изланишлар қилинди. (Буркин А.Н., Калита А.Н., Клобупов С.И.) Тери структурасини микроскоп усулида текшириш учун, терида юпқа кесилади ва қайтар нур остида ён чекка томони расмга олинади. Микроскоп усули билан шу нарса исботландики: икки томонлама ўртача деформациялаш, 20 % ошадиган, бу терининг сеткали қатламини

бўшаб қолишига сабаб бўлади ва пойабзални ўз шаклини ушлашини ва емирилишга чидамлилигини камайтиради. Бу ҳолатни чуқурроқ текшириш ва деформациялаш чегарасини аниқлаш учун эса симобли параметр усулидан фойдаланилади. Контактли микрорентгенография усулида объектдан рентген расмлар олинади, қайсиким бу расмлар ёрдамида терини икки томонлама симметрик чўзганда 0-20 % га, ўзгаришлар ўрганиб чиқилади. Шу нарса аниқландики терини 16 % чўзганда унинг структураси ўзгара бошлади, юкланиш кўпайди. Шундай қилиб, шу нарса аниқландики терини пойабзалга тортганда 20 % дан ортик деформациялаш мумкин эмас, қайсиким , бу унинг структурасини ўзгаришига ва чарм физик-механик хусусиятларини пасайтириб кетишига олиб келади. Эгиш ёрдамида терига шакл бериш . Эгиш ёрдамида асосан чарм-атторлик буюмларини шакллаш учун фойдаланилади. Бунда эса сфера, цилиндр ва конус шаклидан фойдаланилади. Масалан: чарм ёки материал билан яримсфера шаклидаги буюмни қоплаш топшириғи берилган. Материал радиуси ( R ) ярим сфера радиуси кичик ( r ). Агарда биз материалдан ради y си R =2П r /4= П r /2 га тенг айлана кесиб олиб, уни ярим сфера устига тортишимиз қийин, чунки материалда бурмалар ҳосил бўлади, шунинг учун ундан ортикча материални кесиб олишимиз зарур . Пойабзал деталларига тортиб (чўзиб) шакл бериш . Бир ёки икки томонлама тортиш билан материалга сфера ёки шунга ўхшаш шакл бериш мумкин. Биз биламизки, деформация тортишда зўрлик боғлиқлиги: чармнинг маълум бир кучланишда фоиз миқдорда чўзилишига нисбий чўзилиш дейилади.

Текширишлар кўрсатишича, чарм, материал ва улар маҳсулотларнинг эгри чизиқли тортилиши, яқинлашган ҳолда қуйидаги формула орқали ифодаланади. Парабола кўринишида Бу ерда А – узайиш коэффициенти; Q – юкланиш, Ньютон Агарда биз материални бўйлама тортсак у кўндалангига қисқаради. Яна шуни айтиш керакки, сеткали материалларнинг кўндаланг қисқариши сеткасиз материалларнинг кўндаланг қисқаришидан баланд. Булардан чарм ва газламалар учун кўндаланг қисқариш коэффциенти қуйидагича топилади: Ўзгаради 0,4-1,58 гача. - нисбий кўндаланг қисқариш; - нисбий чўзилиш (узайиш). - Амалий ҳисоб-китоблар учун чармга шакл беришда ва уни деформациялашда коэффициентни бирга тенг деб олиш мумкин. Бу М=1. Шунинг учун ҳам яримшар шаклидаги буюмни айлана шаклидаги материал билан қоплаш учун, материални яримшар ўртасига бириктириб уни ён томонларга (бир ўқли тортиш йўли билан) 21 фоиз тортиш лозим. Қолипнинг патак қисмида тумшуғида шакл берилганда унда бурмалар ҳосил бўлади. Мана шу бурмалар ҳосил бўлмаслиги учун ясси тумшуқ ости детали ва қолипнинг тумшуқ қисми юзаси орасидаги фарқ аниқланади. Шунинг учун ҳам бетликнинг патак қиррасига кўпроқ материал олиб ташлаш керак, қайсиким шакл берилганда бурмалар ҳосил бўлмаслиги учун. Қолипнинг ўрта нусхаси (урк) бўйлаб унинг тумқуқ қисмининг контури бўйлаб ҳақларсиз чизиқ тумшуқ ости деталининг ҳозирги (пастки) чизиғидир. Бу ортиқ материални қолипнинг тескари қайириб унинг (патак) тумшуқ қисмининг контурини ўлчаб ёки патакни олд контурини ўлчаб топамиз. Шундай қилиб бўлади.формула Ҳар хил турдаги пойабзал учун коэффициент ўзгача бўлади.

Масалан: узун ва кенг тумшуқли аёллар пойабзалида – 16 % га тенг; эркаклар юфть этиги учун – 32 % га; ҳар кун кийиладиган пойабзал учун – 22-26 % га тенг. Т=16 % бўлганда Е р =24-32 % га тенг. Т=16 % бўлганда Е р =40-60 % га тенг. Шу нинг учун ҳ ам аёллар этигига шакл бериш осон эркаклар этигига нисбатан. Шундай қи л иб, пойабзалнинг устки қисми аниқ бир шакл бериш учун тортилибгина қолмай, балким шу берилган шаклни узоқ сақлаш учун тортилади. Пойабзални уст қисмини тортиш учун параллел, кетма-кет ва параллел-кетма-кет усуллардан ва бир қанча амалга оширувчи асбоб- ускуналардан: омбур, пластина, ролик, скоба, суриладиган-узаядиган қолиплардан фойдаланилади. Бу юқорида қайд этилган усулларни уч шакл бериш йўлининг бири ёрдамида амалга ошириш мумкин: ташқи, ички ва қўшма. Ташқи шакл бериш усулида – куч ташқаридан таъсир эттирилади. Ички шакл бериш усулида – куч ичкаридан таъсир эттирилади. Қўшма шакл беришда эса – ҳам ичкаридан, ҳам ташқаридан куч таъсир эттирилади. Кўрсатилган усулларда шакл бериш: деталларга дастлаб шакл бериб ва бермасдан бажариш мумкин. Дастлаб тановор деталларига ва боғларига шакл бетриш қуйидаги операцияларни енгил кўчишини таъминлайди: материал деформацияси ошади ва ўз навбатида деталларнинг соф юзаси камаяди, пойабзал шаклининг чидамлилиги ошади. Ташқи шакл бериш усулларидан энг кўп тарқалгани қоплаб-тортиш, (кетмат-кет ёки параллел-кетма-кет) ва кам тарқалгани параллел усулдир. Қоплаб - тортиш услубда шакл бериш омбурлар, пластиналар ва роликлар ёрдамида амалга оширилади.

Пойабзал устки тановорига қолип шакли берилади, тортиш бахъяси патакка ёки тагликка, михга, сим скобалар ёки елим билан бириктирилади. Параллел (тортқичсиз) ташқи усулда пойабзал устки тановори пластиналар, скобалар ёрдамида шаклланади. Ички шакл беришда эса – суриладиган қолиплар ёрдамида бажарилади. Қўшма шакл беришда эса – тортиб-қоплаш машиналарининг пластиналари ва суриладиган қолиплар билан бажарилади. Шуни айтиш керакки, пойабзалнинг олд қисмининг конструкциясига қараб ҳар хил шакл бериш усули ва ҳар хил жиҳозлар қўлланилиши мумкин. Шакл бериш усулига кўпроқ таъсир кўрсатувчи бу тортиш бахъяси га қанақа ишлов беришдир. Тортиш бахъясчи эркин бўлиши мумкин (мисол: қоплаб тортиш у сул и билан шаклланадиган тановор) ёки рант билан бириктирилган бўлади, қайсиким бу деформацияни чегарала й ди. Ҳ ажмли тановорларда тортиш бахъяси подложка ёки п атак билан бириктирилган бўлади. Бундай тановорлар суриладиган қолиплар ёрдамида шаклланади. Пойабзал устки тановорининг деформацияланиш характери ва катталиги қуйидагилар г а боғлиқ: шакл бериш усули, қўлланиладиган жиҳоз, материалнинг физик-механик хусусиятлари, тановор тури ва конструкцияси ва шунга ўхшаб лойиҳалашда қолипнинг ён томонидан олинган шартли ўрамасига нисбатан, деталлар юзасининг камайиши. Пойабзал уст танаворига тортиб-қоплаш усули билан шакл бериш . Пойабзал тановорига тортиб қоплаш услуби қуйидаги операцияларни ўз ичига олади: тайёрловчи, чўзиб шакллаш ва шаклни сақлаб қолиш. Пойабзал уст тановорини чўзиб шакллашга қоплаш ва тортиш киради. Пойабзал устига тановорн и қоплаш Операция қуйидагидан иборат – пойабзал устки тановори қолипга тортилади ва қоли п тумшуқ қисмига, патакка уч та жойидан м ихча билан бириктирилади. Қопловчи машинанинг омбурлари ёрдамида асосий чўзиш бажарилади. Чўзиш кўндаланг ва бўйлама йўналишда бажарилади. Тановорни қолип

устига қоплаш горизонтал турдаги ОМ-4М, ОМ-5, ОМ-6 маркали машиналарда бажарилади. Тановор кийгизилган қолип пастки таячнга (3) ў р натилади . Машинани биринчи ва иккинчи ёқишда материал кетма-кет 4-омбур ёрдамида чўзилади, кейин эса ў р та ва ён томондаги (2), омбурлар билан чўзилади. Машинани учинчи бор ёққанда тортқичлар ёрдамида тортиш бахъяси қолип изи г а қараб букилади, бунда тумшуқ усти таянчи қолипни пастки (3) таянчга қараб қисади, шундан сўнг устлик тановор патакка беш та мих билан, болғача (1) ёрдамида бириктирилади. Уст тановорни ўрта тортқич ёрдамида таранглаганда деформация (АВС) учбурчаги бўйлаб бўлинади ; учбурчак юқори бўлагини тумшуқ, асосини эса – орқа чок ташкил қилади. Кўпроқ деформацияланадиган чизиқ эса АВС учбурчак марказидан 15-20 0 бурчак остида, тумшуққа нисбатан жойлашади. Деформация э са тумшуқ томонидан, орқа томонга нисбатан камайиб боради. Агарда ён томондаги тортқичлар ё рдамида ҳам тановор тарангланса, у ҳолда тановор кўндалангига деформацияланиб қолмай , балки учбурчак АДС бўйича ҳам деформацияланади , Тановорни орқа қисми бўйи бўйича 3-6 фоиз. бетлик қисми 5-12 %, тумшуқ қисми эса 10-30 % чўзилади. Тортиш т умшуққа нисбатан кўпроқ деформацияланади. Уст тановор таркибидаги биргина материални алмашлаб уннг деформацияланиш хусусиятини ҳам алмашлаб ташлаш мумкин. Пойабзал уст тановорининг бўйлама йўналишдаги нисбий узайиши (Е) билан машина ўта тортқичларининг тортишиш кучи (Р) орасида қуйидагича боғлиқлик мавжуд: Қайс и ким А 3 – пойабзал уст тановорининг узайиш коэффициенти. Узайиш коэффициенти А 3 – материалнинг механик хусусиятларидан, тановор конструкцияси ва кўринишдан боғлиқ. Пойабзал уст тановорининг

деформацияланишнинг ўзгариб туриши, орқа чокнинг шаклидан ва бетликнинг букилиш чизиғининг жойлашишига боғлиқ . Туфлиларда ( III ) орқа чок уст томонидан камайтирилади ва паст томонига озгина ҳақ берилади. Тортилганда олдин юқори кант тортилади, кейин эса тановорни пошна қисми тортилади. Ботинка уст тановорининг орқа чоки I ва хусусан этик I уст тановорининг орқа чоки қолип ўрамасининг орқа чизиғидан кейинда бўлади. Айниқса бу яримботинкалар учун ўрта ҳолатни II эгаллайди. Бетлик нинг букилиш чизиғи ҳам худди шулардек ўзгаради. - III - III очиқ туфлиларда букилиш чизиғи ўрама чзиғидан юқорида бўлади. Бу ҳолда кўпроқ деформаия бетликнинг ў р та қисми билан, дастак нинг уст қисмига тушади. - агарда II - II ярим ботинкада ўрама чизиғидан букиш чизиғи пастда бўлса – кўпроқ деформация дастак нинг пастки қисмига тўғри келади. Деформация катталигига қоли п билан тановор орасида содир бўладиган ишқаланиш кучи таъсир кўрсатади. Бунга эса қолипнинг қийин шаклдан иборат эканлиги сабаб бўлади. Маълумки, ишқаланиш кучи, ишқаланиш коэффициентининг ошиши билан ва қолипдаги тановорга кўрсатиладиган нормал босимнинг ошиши билан ошиб боради. Нормал босим эса устки материалгнинг чўзилувчанлиги г а ва тановорнинг узайиши г а боғлиқ. Уст тановорнинг чўзилувчанлиги қанча кичик бўлса, қолип устидаги нормал босим шунча юқори бў л ади. Шуни айтиш керакки, чарм г а нисбатан, газламада, чўп устида тортганда ҳосил бўлувчи ишқаланиш коэффициенти камроқ. Шунинг учун ҳам газлама а старлик тановорнинг узайиши яхшгироқ, қайсиким чарм а старликка нисбатан, чунки ишқаланиш коэффициенти камаяди. Лекин иккинчи этапда ишқаланиш кучи бирмунча ошади, чунки тановор ён томонларга ҳам тортилади.

Агарда тортиш машиналарининг тортқичи патакнинг нормал нисбий текислигига қараб яқин йўналса , у ҳолда кучланиш ҳосил қилмасдан, тановорни қолип устига қоплаган бўлар эдик. Шуни қайд этиш керакки, тортиш сифатига, материални тортқичлар ёрдамида тортиш тезлиги ҳам бирмунча таъсир кўрсатади. Чунки тезлик ошиши билан, материалнинг к у чланиши ошади ва ў з н авбатида материал чўзилган ҳолатда ре ла ксацияланишга улгура олмайди. Аммо, материални чўзиш тезлигини оширил са , (бир хил юкланганда ) материал деформацияси кама я ди. Булардан ташқари уст тановорнинг деформацияланишига, машинанинг тортиш механизмини созлаш ҳам алоҳида таъсир этади. Тортиш машиналарининг тортқич механизмлари жуда мураккаб. I . Бутун кинематик механизм горизонтал АВ р и чаги ва ВС билан алмаштирилган. Уст тановорни таранглаш АД пружинаси билан регулировка қилинади. Эксцентрик айланиб, АВ ричагини пастки ҳолатга олиб келади ва ричаг бошланғич ҳолатдан Е нуқтага тушади. Бунда ричагнинг ўнг охири, шундай катталикка пастга тушадики, бу катталик (С) нуқ т ада ушлаб олинган уст тановорининг чўзилиш катталигидан ва пружинани дастлабки чўзиш учун кетган куч г а боғлиқ. II . Агарда пружина қаттиқлиги юқори бў л са, ва бунга нисбатан материалнинг чўзилишга қаршилиги паст бўлса, бундай ҳолда АВ ричагининг чап охири (А) ўз ўрнида қў йилади. Пойафзал устки тановорига қолип шакли берилади, тортиш бахъяси патакка ёки тагликка, михга, сим скобалар ёки елим билан бириктирилади. Параллел (торткичсиз) ташқи усулда пойафзал устки тановори пластиналар, скобалар, иплар ёрдамида шаклланади. Ички шакл беришда эса – суриладиган қ олиплар ёрдамида бажарилади. Қў шма шакл беришда эса – тортиб- қ оплаш машиналарининг пластиналари ва суриладиган қ олиплар билан бажарилади.

Шуни айтиш керакки, пойафзалнинг олд қ исмнинг конструкциясига қ араб ҳ ар хил шакл бериш усули ва ҳ ар хил жи ҳ озлар қў лланилиши мумкин. Шакл бериш усулига к ў про қ таъсир к ў рсатувчи бу тортиш бахъяси га канака ишлов беришдир. Тортиш бахъяси эркин б ў лиши мумкин (мисол: қоплаб - тортиш усул и билан шаклланадиган тановор) ёки рант билан бириктирилган б ў лади, кайсиким , бу деформацияни чегаралайди. Ҳажмли тановорларда тортиш бахъяси подложка ёки патак билан бириктирилган б ў лади. Бундай тановорлар суриладиган қ олиплар ёрдамида шаклланади. Пойа ф зал устки тановорининг деформацияланиш характери ва катталиги қ уйидагилардан бо ғ ли қ : шакл бериш усули га , қў лланиладиган жи ҳ оз г а, материалнинг физик-механик хусусиятлари г а, тановор тури ва конструкцияси г а ва шунга ў хшаб лойи ҳ алашда қ олипнинг ён томонидан олинган шартли ў рамасига нисбатан, деталлар юзасининг камайиши. Пойафзал уст тановорига тортиб- қ оплаш усули билан шакл бериш Пойафзал тановорига тортиб- қ оплаш услуби қ уйидаги операцияларни ў з ичига олади: тайёрловчи, ч ў зиб шакллаш ва шаклни са қ лаб қ олиш. Пойафзал уст тановорини ч ў зиб шакллашга қ оплаш ва тортиш ) киради. Пойафзал устига тановорни қ оплаш . Операция қуйидагидан иборат – пойафзал устки тановори қолипга тортилади ва қолип тумшуқ қисмига, патакка учта жойидан михча билан бириктирилади. Қопловчи машинанинг тортқичлари ёрдамида асосий ч ў зиш бажарилади. Ч ў зиш к ў ндаланг ва буйлама й ў налишда бажарилади. Тановорни қ олип устига қ оплаш горизонтал турдаги ОМ-4М, ОМ-5, ОМ-6 маркали машинал ар да бажарилади. - тановор кийгизилган қ олип пастки таянчга (3) ў рнатилади. Машинани биринчи ва иккинчи ё қ ишда материал кетма-кет 4- тортқич ёрдамида ч ў зилади, кейин эса ў рта ва ён томондаги (2) тортқич лар билан

ч ў зилади. Машинани учинчи бор ё ққ анда тортқичлар ёрдамида тортиш бахъяси қ олип изига қ араб букилади, бунда тумшу қ усти таянчи (5) қ олипни пастки (3) таянчга қ араб қ исади, шундан с ў нг устлик тановор патакка 5 та мих билан болғача (1) ёрдамида бириктирилади . Уст тановорни ўрта тортқич ёрдамида таранглаганда деформация (АВС) учбурчаги бўйлаб бўлинади ; учбурчак юқори бўлагини тумшуқ, асосини эса – орқа чок ташкил қилади. Кўпроқ деформацияланадиган чизиқ эса АВС учбурчак марказидан 15-20 0 бурчак остида, тумшуққа нисбатан жойлашади. Деформация эса тумшуқ томондан, орқа томонга нисбатан камайиб боради. Агарда ён томондаги тортқичлар ёрдамида ҳам тановор тарангланса у ҳолда тановор кўндалангига деформацияланиб қолмай балким учбурчак АДС бўйича ҳам деформацияланади . Тановорни орқа қисми бўйича 2-6 %, бетлик қисми 5-12 %, тумшуқ қисми эса 10-30 % чўзилади. Тортиш бахъяси, тумшуққа нисбатан кўпроқ деформацияланади. Уст тановор таркибидаги биргина материални алмашлаб, унинг дефомрацияланиш хусусиятини ҳам алмашлаб ташлаш мумкин. Пойафзал уст тановорининг буйлама йўналишдаги нисбий узайиши (Е) билан машина ўрта тортқичларининг тортишиш кучи (Р) орасида қуйидаги боғлиқлик мавжуд: Қайсиким: А 3 – пойафзал уст тановорининг узайиш коэффициенти. Узайиш коэффициенти А 3 – материалнинг механик хусусиятлари г а, тановор конструкцияси ва к ў риниши га бо ғ ли қ . Пойафзал уст тановорининг деформацияланишининг ў згариб туриши, ор қ а чокнинг шакли г а ва бетлик нинг букилиш чи з и ғ ининг жойлашиши г а бо ғ ли қ . Туфлиларда ( III ) орка чок уст томонидан камайтирилади ва паст томонига озгина ҳақ берилади. Тортилганда олдин ю қ ори кант тортилади кейин эса тановорни пошна қ исми тортилади.

Ботинка уст тановорининг ор қ а чоки I , ва хусусан этик I уст тановорининг ор қ а чоки қ олип ў рамасининг ор қ а чизи ғ идан кейинда б ў лади. Айни қ са, бу яримботинкалар учун ў рта ҳ о л атни II эгаллайди. Бетлик нинг букилиш чизи ғ и ҳ ам худди шулардек ў згаради. - III - III очик туфлиларда букилиш чизи ғ и ў рама чизи ғ идан ю қ орида б ў лади. Бу ҳ олда к ў про қ деформация союзканинг ў рта қ исми билан, дастак нинг уст қ исмига тушади. - агарда II - II ярим ботинкада ў рама чизи ғ идан букиш чизи ғ и пастда б ў лса, к ў про қ деформация дастакнинг пастки қ исмига т ўғ ри келади. Деформация катталигига қ олип билан тановор орасида содир б ў ладиган иш қ аланиш кучи таъсир к ў рсатади. Бунга эса қ олипнтнг қ ийин шаклдан иборат эканлиги сабаб б ў лади. Маълумки, иш қ аланиш кучи, иш қ аланиш коэффициентининг ошиши билан ва қ олипдаги тановорга к ў рсатиладиган нормал босимнинг ошиши билан ошиб боради. Нормал босим эса устки материалнинг ч ў зилувчанлигидан ва тановорнинг ч ў зилувчанлиги қ анча кичик б ў лс а , қ о лип у стидаги нормал босим шунча ю қ ори б ў лади. Шуни айтиш керакки, чарм г а нисбатан, газламада, ч ў п устида т о ртганда ҳ осил б ў лувчи иш қ аланиш коэффициенти камро қ . Шунинг учун ҳ ам газлама а старлик тановориннг узайиши яхширо қ , қ айсиким чарм а сторликк а нисбатан, чунки иш қ аланиш коэффициенти камаяди. Лекин иккинчи этапда иш қ аланиш кучи бирмунча ошади, чунки тановор ён томонларга ҳ ам тортилади. Агарда тортиш машиналарининг торт қ ичи патакнинг нормал нисбий текислигига қ араб я қ ин й ў налса, у ҳ олда кучланиш ҳ осил қ илмасдан тановорни қ олип устига қ оплаган б ў лар эдик. Шуни ҳ ам қ айд этиш керакки, тортиш сифатига, материа л ни торт қ ичлар ёрдамида тортиш тезлиги ҳ ам бир мунча таъсир к ў рсатади. Чунки тезлик ошиши билан, материалнинг кучланиши ошади ва ў з навбатида материал ч ў зилган ҳ олатда релаксацияланишга улгура олмайди.

Аммо, материални ч ў зиш тезлигини оширилиши (бир хил юкланган да) материал деформациясини камайтиради. Булардан ташкари, уст тановорин и нг деформацияланишига, машинанинг тортиш механизмини созлаш ҳ ам ало ҳ ида таъсир этади. Тортиш машиналарининг торт қ ич механизмлари жуда мураккаб. I . Бутун кинематик м е ханизм горизонтал АВ ричаги ва ВС билан алмаштирилган. Уст тановорни таранглаш АД пружинаси билан созланади . Экцентрик айланиб, АВ ричагини пастки ҳ олатга олиб келади ва ричаг бошлан ғ ич ҳ олатдан Е ну қ тага тушади. Бунда ричагнинг ў нг охири, шундай кат т аликка паст га тушадики, бу катталик (С) ну қ тада ушлаб олинган уст тановорининг ч ў зилиш катталигидан ва пружинани дастлабки ч ў зиш учун кетган куч га бо ғ ли қ . Агарда пружина қ атти қ лиги ю қ ори б ў лса, ва бунга нисбатан материалнинг ч ў зилишга қ аршилиги паст б ў лса, бундай ҳ олда АВ ричагининг чап охири (А) ў з ў рнида қўз ғ алмай қ олади ва АВ ричагининг ў нг охири (В) эса (В*) ҳ олатда пастга тушади. Ричаг билан бир қ аторда тяга ва торт қ ич (С), ВВ* катталигига пастга тушади. Шуни қ айд этиш керакки, уст тановор мана шу В-В* орали ғ идаги катталикча ч ў зилади. III . Учинчи ҳ олатда, агарда материал қа рш и лиги, пружина қ аршилигидан катта б ў лса у ҳ олда, эксцентрик айланганда пружинани А ну қ тадан А* ну қ тага туширади, бунда эса тановор В ну қ тадан В** ну қ тага куча я ди. Шундай қ илиб, торт қ ич й ў ли ва шакл бериш учун кетадиган кучни билган ҳ олда, пружинани даставвал созлаш лозим ва машинани шундай мослаш керакки, қ айсиким у уст тановорни керак б ў лган катталиккача ч ў за олсин. Тортиш машиналарининг б у рганида регулировкаси бор, қ айсиким бу торт қ и ч й ў лини ва пру ж ина таранглигини ў згартириш учун хизмат қ илади. Пойафзал уст тановорини (тортиш), тортиб патакка бириктириш .

Бу операция асосан пойафзал уст танаворини қолипга қопланган ҳолда унга қолип шаклини бериш, шу шаклни тортиш бахъясини патакка мих, скоба ёки елим билан бириктирган ҳолатча сақлаб қолиш учун хизмат қилади. Машинанинг иш бажарувчи асбобларининг турига қ араб операция торт қ ичлар, пластина ва роликлар ёрдамида бажарилади. Тортиш машиналарининг торт қ ичлари, пластиналари ёки роликлари материални ушлаб олиб уни ани қ бир ҳ олатгача ч ў зади. Лекин ч ўз ганда фа қ ат тумшу қ қ исми ч ў зилади (буйлама ва к ў ндаланг). Чунки, ч ў зилаётганда қ олипнинг материалга к ў рсатадиган таъсир кучи катта, шунинг учун ҳ ам ч ўз ганда асосан ч ў зиладиган ж ой бу тортиш бахъяси сидир ( қ ир ғ о қ лари). Тановорни 3В-1, 3В-3-0 машиналарида тортганда (торт қ ичлар билан) қ олип уст тановори билан ён таянчларга (3) қ исилади , патак эса патак таянчига (1) торт қ ичлар (2) тортиш бахъя сини ушлаб олиб ч ў зади ва қ олип қ ирраси б ў йлаб унинг изига қ араб букади. Шунда патрон уни букилган ҳ олатда шакллаб ў тади ва молоток 4) михни тортиш бахъя сига кокади. Мих бахъя ва патак дан ў тиб патакнинг юза томонига қ армо қ ҳ осил қ илдириб қ айтарилади. Ю қ орида қ айд этилганлардан таш қ ари , тортиш бахъя си бутун периметри б ў йлаб па т акка скобалар билан ҳ ам бир и ктирилиш и м умкин 02074/р2. Рантли бириктириш услубида тортиш бахъяси патак лабига скоба ва шнурда бириктирилади: 02087/р1. Тановор чеккаларини бир меъёрда тортиш учун, торт қи члар материални кетма-кет тортишлари ва улар орасидаги масофа 15-18 мм б ў лиши шарт. II . Уст тановор материалини тортганда узилишдан са қ лаш учун, торт қ ичларга ишчи ҳ аракат пружиналар ор қ али узатилади ва торт қ и ч лар механизмининг а ҳ амиятли том о ни ҳ ам шундан иборат.

Торт қ ичлар пастга ва ю қ орига, тиши очилиши ва ёпилиши, олдинга ва ор қ ага сурилиш , чапга ва ў н г га бориб келиши мумкин, ҳ амда буйлама ўқ и атрофидан айланиши мумкин. Пойафзал ў рта қ исм и ни тортишда бошланғич уч ҳ аракат иштирок этади. Кинематик занжирлар торт қ ичларга учта биринчи ҳ олатни ҳ аракатини хабар беради. Торт қ ичлар А ну қ тадан В ну қ тага тушганда, тортиш бахъя сини ушлаб олади. Шундан кейин эса торт қ ичлар В ну қ тадан С ну қ тага чи қ ишда уст тановорни ч ў зади. Торт қ ичларнинг к ў тарилиш Sv ва уст тановорининг ч ў зилиши, материалнинг физик-механик хоссаларидан, пружинанинг (2) си қ илганлигидан ва катти қ лигидан, ҳ амда буюмни ў рнатиш (тортиш бахъя сига б е рилг а н ҳақ ) учун керакли масофа г а бо ғ ли қ . С ну қ тадан торт қ ич пастга ва олдинга Д ну қ тадан ҳ аракатланади, бу ҳ аракатида торт қ ичлар тановор чеккасини патак қ ирраси б ў йлаб қ айтаради. Д ну қ тада эса торт қич члар очилиб , ДА б ў лакчада ў зининг бошлан ғ ич ҳ олатига қ айтади. Материал шаклланиши яхши б ўл иши учун ва ишчи қў лига таъсир к ў рсатадиган куч камро қ б ў лиши учун, V куч Н кучидан катта б ў лиши шарт. 4 ва 2 пружиналарнинг борлиги ва уларни олдиндан созлаш, материални ну қ сонсиз тортишни ва уни қ олипга қ оплашни таъминлайди. Патак қ ирраси б ў йлаб тумшу қ ва ор қ а қ исмга ю қ ори сифатли шакл бериш фа қ ат пластиналар ёрдамида амалга оширилиши мумкин. Бунда материал аста- аста прессланади ва бундан таш қ ари , торт қ ичлар билан тортишга нисбатан пластиналарда тортиш бирмунча ю қ ори унумдорлигидир. Пойафзал уст тановорини олд қ исмини тортиш учун (пластиналар билан) 02097/р5 машинаси қў лланилади. Пойафзал қ о ли пга кийгазилган ҳ олда штуцер 1 га ў рнатилади ва тумшу қ ости таянчи Билан олдин томондан к ў тарилади. Тановорга шакл

бериш пластиналар (4) нинг икки томонлама таъсирида амалга оширилади. Биринчи моментда пластина (4) тумшу қ қ исмини, патак қ иррасидан 5-10 мм масофада си қ ади ( I - ҳ олат). Шундан кей и н эса пластина ю қ орига қ араб ҳ аракатланиб, ў з билан бирга материални ҳ ам тортади. Патакни устки қ иррасига етганда, пластина патак устида ҳ аракатланади ва тортиш бахъя сини шакллайди (ёпиштиради). II - ҳ олатда бир оз ва қ т тургандан с ў нг пластина ў зииннг бошлан ғ ич ҳ олатига қ айтади. Шундан с ў нг иш цикли такрорланади ва тортиш кромкаси сим билан қ отирилади. Пластина материал билан бирлашганда қ олип устига босим ҳ осил б ў лади. Бундан таш қ ари, пластина танов устига текис ётиши керак, текис ётмаган ҳ олда, пластина остидаги материал нотекислиги туфайли тановор ну қ сонли б ў лиши мумкин. Пластиналар патак устида ҳ аракатланганда тановорни, материал томондан ҳ осил б ў лаётган иш қ аланиш кучи билан ҳ ам қў шимча равишда шакллайди. Қ ирраларнинг яхши шаклланиши учун қу йидагича шарт бажарилиши керак.

Адабиётлар: 1.“Технология изделий из кожи” под редакции проф. Фукин М., 1992 2. Шагапова “Технология раскрой материалов на детали обуви” издат “Легкая индустрия” М., 1980 3.Справочник обув щ ика М., “Легкая индустрия” 1992 4.Швецева Г. П. “Технология обуви М. “Легкая и пишевая промышленность” 1 992.

Похожие

Сиқиш ёрдамида шакл бериш

Тикув махсулотларига шакл баркарорлик хусусиятлари бериш

Пойабзал деталларини шаклловчи машиналар

Пойафзал устлик тановорига ташки параллел ички ва кушма усуллар билан шакл бериш

Пойабзал ишлаб чикариш машиналарини лойихалаш асослари