Ҳомуза ҳосил қилиш механизмлари - Текстиль - Рефераты

Ҳомуза ҳосил қилиш механизмлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

708.5 KB

Ҳомуза ҳосил қилиш механизмлари Режа: 1. Умумий тушунча 2. Шодаларнинг тузилиши ва танда ипларини шодалардан ўтказиш тартиби 3. Тўқув дастгоҳларида кулачокли хомуза ҳосил қилиш механизмларинг жойлашиши. 4. Мокисиз тўқув дастгоҳларида шода кўтариш кареткалалари.

Умумий тушунча Тўқув дастгоҳида тўқима ҳосил қилиш учун танда ипларини икки қисмга бўлиш лозим. Шу икки қисмга бўлинган танда ипларини оралиғидаги бўшлиқ- ҳомуза деб аталади. Ҳомуза форс тилидан олинган бўлиб оғиз бўшлиғини англатади. Танда ипларини бир текисликда икки қисмга бўлиш учун уларни бир қисмини шодалар ёрдамида ўрта ҳолатдан юқорига, бир қисмини эса пастга ажратиш лозим. Ажратилган иплар орасига арқоқ ипи ташланади. ташланган арқоқ ипи маҳсус механизм ёрдамида, тўқима четига урилади ва тўқима элементи ҳосил бўлади ,бу тўқима элементи тўқув зонасидан тортиб олиниб тўқув ғалтагига ўралади, сарф бўлган танда ипи узунлиги тўқув ғалтагидан узатилади. Тўқима ўрилишларини ҳосил қилиш учун тўқув дастгохида танда иплари маълум тартибда кўтариб туширилади, натижада тўқимада ўрилиш ҳосил бўлади. Тўқимада ўрилишлар оддий ёки мураккаб бўлиши мумкин. Шунга қараб дастгохда ҳар-ҳил ҳомуза ҳосил қилиш механизмлари ўрнатилади. Тўқиманинг ўрилишини мураккаблигига қараб хомуза ҳосил қилувчи механизмлар: ЭКСЦЕНТРИКЛИ, КАРЕТКАЛИ, ЖАККАРД турига бўлинади. Эксцентрикли ҳомуза хосил қилиш механизмлари ёрдамида оддий ўрилишли тўқималар яьни полотно, саржа, сатин ва бази майда нақшли тўқималар тўқиш мумкин. Бу механизм ёрдамида хомуза хосил қилишда, шодаларни навбатма-навбат танланган ўрилиш асосида, кўтарилиб тушиши эксцентрикни эксцентриситетини ҳисобига амалга ошади. Кареткали ҳомуза ҳосил қилиш механизмлар. Бу хомуза ҳосил қилиш механизми тўқима ўрилишини дастгохдан юқорида жойлашаган каретка ричаглари ёрдамида бажаради. Бу механизмда жуда мураккаб бўлмаган саржа, сатин ва майда нақшли ўрилишлардан ҳосила хамда аралаш ўрилишли тўқималар тўқилади. Жаккард ўрилишли йирик нақшли тўқималарни жаккард машинасини ёрдамида тўқилади - бу машинада ҳар бир танда ипини алоҳида кўтариб

турилиши бошқарилади. Ґозирги замонавий дастгохларда электрон системалар ёрдамидав амалга оширилади. Бундай хомуза ҳосил қилувчи машиналари туркумига Франциянинг Штойбли жаккард машинасини келтириш мумкин 1 Хомуза ўлчамлари. Хомуза ҳосил қилиш механизми ёрдамида танда иплари ўрта ҳолатдан кўтарилади ва маълум қисми пастга тушурилади. Натижада синиқ чизиқ ҳосил бўлади. Хомузани чегараси бир тамондан ламел, танда кузатгичи билан чегараланди. Хомуза гула ёрдамида кўтарилган ипларни энг юқориги ва пастга туширилган нуқталарини чегаралайди,шу нуқталар орасидаги масофани хомуза баландлиги h x дейилади (5.1-расм). Тўқима қирғоғидан то ламилгача бўлган масофа хомуза узунлиги L ва h x L

5.1 расм. Хомуза ўлчамлари хомуза узунлигини олдинги қисми l 1 ва орқа қисми l 2 дейилади. Хомузанинг бурчаклари  ва  харфлари билан белгиланади. Хомузанинг ўлчамлари тўқиманинг тўқув дастгоҳида ҳосил бўлишига, ипларнинг узулишига ва ипларинг физик-механик хусусиятларини сақлаб қолишга ахамияти каттадир. Тўқимани тўқиш даврида танда ипидаги тарангликнинг қийматини кўпайиши хомузанинг ўлчамларига айниқса h х ўлчамига боғлиққир. Хомуза ўлчамлари тўқувчиликда технологик аҳамияти каттадир. Бу узунликлар танда ипларининг таранглигига ва уларнинг узилишига таъсир кўрсатади, чунки хомуза ҳосил этиш жараёнида танда ипларининг таранглиги кўпаяди. Тарангликнинг кўпайиш қиймати хомуза ўлчамларига боғлиқ. Хомузанинг баландлигини камайтириш йўли билан тарангликни ўзгартириш мумкин. Хомузанинг баландлиги арқоқ ташлагичларга яъни моки, рапира ва бошқалар ўлчамларига боғлиқ. Хомузанинг узунлигини ўзгартириш эса дастгоҳ ўлчамини камайтиришга ҳамда хомузанинг олд ва орқа ўлчамлари нисбатини қиқартиришга олиб келади. Кўпинча хомузанинг олд қисми узунлиги орқа узунлигига нисбатан камроқ бўлади. Хомуза шакллари. Хомуза шаклига кўра тўлиқ ва ярим тўлиқ юқори ва ярим тўлиқ пастки хилларга бўлиниши мумкин (5.2-расм). Тўлиқ хомузада -иплар ўрта ҳолатдан бир қисми юқорига ва бир қисми пастга тушади. Ярим тўлиқ юқори хомузада танда ипларининг бир қисми ўрта ҳолатдан фақат юқорига кўтарилади. Ярим тўлиқ пастки хомузада танда ипларининг бир қисми фақат пасткга томон тушади. Хомузанинг турлари. Тўлиқ хомузалар: марказий-ёпиқ, очиқ ва ярим очиқ турларга бўлинади.(5.3-расм).

Марказий (ёпиқ) хомуза - бош валнинг ҳарбир айланишида ҳамма танда иплари ўрта ҳолатидан юқорига ва пастга ҳаракатланади, кейин эса яна ўрта ҳолатига қайтади. Марказий хомузанинг афзаллик томони шундаки, ҳамма иплар ўрта ҳолатига қайтади. Бу эса танда ипларининг бирдай тарангликда бўлишига имкон беради, тўқувчининг узилган ипларни улашга қулайлик туғдиради. Лекин танда ипларининг ҳамма вақт ҳаракатда бўлиши ипларнинг ишқаланиши ва узилишининг кўпайишига олиб келади. Очиқ хомуза - бу турдаги хомузада ипларнинг бир қисми дастгоҳ бош валининг ҳарбир айланишида ўрта ҳолатига қайтмайди, тўқима ўрилиш турига қараб бир қисм иплар юқори ёки пастки ҳолатда қолиши мумкин. Ўрта ҳолатга фақат ўз жойини юқоридан пастга ёки пастдан юқорига алмаштирувчи иплар келади. Очиқ хомузанинг афзаллик томонлари: ипларнинг бир қисми ҳаракатда бўлмаганлиги учун, улар камроқ ишқаланади ва хомуза ҳосил қилиш жараёнига камроқ энергия сарф этилади; мокининг хомуза ичидан ўтишига яхшироқ шароит яратилади, чунки бош валнинг ҳарбир айланишида иплдарнинг маълм қисми ҳаракатда бўлмайди. Очиқ хомузанинг камчиликлари: танда ипларининг таранглиги ҳар хил, узилган танда ипини ўтқазиш қийин, чунки иплар бир текис жойлашмаган бўлади. а)

б) 1 в) 5.2-расм. Хомуза шакллари а-тўлиқ, б- ярим тўлиқ юқори, в- ярим тўлиқ пастки 5.3-расм. Хомузанинг турлари а-ёпиқ ҳомуза б-очиқ ҳомуза, в-ярим очиқ ҳомуза Ярим очиқ хомуза - бу турдаги хомузада бош валнинг ҳарбир айланишида фақат жойини ўзгартирувчи танда иплари ўрта ҳолатга келади, қолганлари, яъни пастки ҳолатда қолувчи танда иплари эса ўз жойида қолади. Юқори ҳолатдаги танда иплари бир оз тушади ва шу ҳолатда қолади кўтарилаётган

танда иплари келгунча тўхтаб туради Сўнгра кўтарилаётгавн танда иплари билан яна юўориги ҳолатга кўтарилади. Ярим очиқ хомузада ҳам очиқ хомузанинг афзалликлари ва камчиликлари бор, лекин танда ипларининг таранглиги бирмунча кам бўлгавнлиги сабабли, тўқима ҳосил қилиш жараёнига ижобий таъсир этади, танда ипларининг узилиши камаяди. Хомузанинг равонлиги ва норавонлиги бўйича турларга бўлиниши . (5.4-расм. а),б),в). Хомуза турлари). Ўрилиш раппортига қараб дастгоҳда ўрнатилган шодалар сони ҳар хил бўлиб, уларни тўқима қирғоғидан ҳархил масофада ўрнатилади. Хомуза тўлиқ очилган вақтда кўтарилган ва пастга тушган шодалар ва улардаги танда ипи ҳар хил жойлашиши моки ёки рапира, арқоқ ташлагичнинг хомуза ичидан ўтишига таъсир кўрсатади. Равон хомуза- равон хомузада хомуза тўлиқ очилган пайтда пастдаги ва юқоридаги танда иплари бир хил теккисликда жойлашган бўлади. Бунинг учун тўқимадан узоқда жойлашган шодалар олдидагиларига нисбатан кўпроқ миқдорда тик йўналишда ҳаракатланади Равон хомузада арқоқ ташлагичларнинг ўтишига яхши шароит яратилади. Норавон хомузада – хомуза тўлиқ очилган пайтда юқорига кўтарилган ва пастга тушган шодалардаги танда иплари ҳор хил теккисликда жойлашади натижада мокини тўғри ўтишига ҳалақит беради. Аралаш хомузада- юқоридаги танда иплари ҳар хил теккисликда, пастдаги танда иплари эса бир хил теккисликда бўлади. Равон хомуза ҳосил қилиш учун орқада жойлашган шодалар олдингига нисбатан кўпроқ миқдорда ҳаракатланиши, яъни тўқимадан қанчалик узоқда ўрнатилган бўлса, у шунга нисбатан кўпроқ миқдорда тик йўналишда ҳаракатланиши керак. Шодаларнинг ҳар хил қийматга кўтарилиши танда ипларининг ҳар хил тарангликда бўлишига олиб келади. Айниқса шодалар сонининг кўпайиши билан бу ҳолатнинг таъсири ошади. Шунга қарамай равон хомузада арқоқ

ташлагич тўғри ўтади ва танда ипларининг ишқаланиши камайиб узилиши ҳам камайади. 5.4-расм. Хомузанинг равонлиги а-равон, б-норавон, в-аралаш Хомуза ҳосил қилиш фазалари. Хомуза ҳосил қилиш жараёнида танда иплари эгаллаган ўринлар хомуза фазалари (ҳолатлари) дейилади.

Танда иплари ўрта ҳолатда бўлганда уни хомузанинг ўрта ҳолат фазасида (заступ ҳолатида) дейилади. (5.5-расм. Хомуза фазалари). Танда ипларининг юқорига ва пастга ҳаракатланиши хомузанинг очилиш фазаси дейилиб, у хомуза тўлиқ очилгунча давом этади. Шу вақтдан бошлаб арқоқ ипи ташланиши бошланади. Ақоқ ташлагичларга қулай шароит яратиш учун хомуза очилгандан сўнг шу ҳолатда маълум вақт тўхтаб туриши керак. Шунга хомузанинг турғун фазаси дейилади. Бу вақт бош валнинг 90 0 дан 180 0 га тўғри келиши мумкин. Тўқув дастгоҳининг кенглиги ошган сари турғун фаза ҳам узаяди. Турғун фазадан сўнг танда иплари ўрта ҳолатга қайта бошлайди. Бунга хомузанинг ёпилиш фазаси дейилади. Бу фаза танда ипларининг ўрта ҳолат фазасигача давом этади. Сўнгра хомуза ҳосил қилиш яна қайтарилади. Хомуза ҳосил қилиш даври- деб танда иплари биринчи ҳолатга қайтгунча бош валнинг айланиш сонига айтилади. Бу давр тўқима ўрилишинрнг арқоқ ипи раппортига тенг бўлади. 5.5-расм. Ҳомуза фазалари

300 0 -ўрта фаза, 300 0 ¼55 0 -ҳомуза очилиш фазаси, 55 0 ¼185 0 -турғун фазаси, 185 0 ¼ 300 0 -ёпилиш фазаси Шодаларнинг тузилиши ва танда ипларини шодалардан ўтказиш тартиби Шода тўқув дастгоҳининг муҳим жиҳозларидан ҳисобланиб, у хомуза тузиш ва тўқимада маълум ўрилиш ҳосил қилиш учун ишлатилади. Шодалар ром, гула тутгич ва гулалардан иборат бўлади. Тўқув дастгоҳига ўрнатиладиган шодалар сони танда ипларининг ўрилиш раппортига ва зичлигига боғлиқ. Шодаларнинг тузилиши тўқув дастгоҳига ва унда ишлатиладиган гулаларга боғлиқ дир. Гулалар. Гулаларнинг ўртасида танда ипларини ўтказищ учун кўзчалари бўлиб, улар бир текис қаторда бўлиши керак. Шодалардаги гулаларнинг умумий сони, тўқиладиган тўқиманинг турига ва шодаланинг энига боғлиқ. Шоданинг эни тўқима энига боғлиқ бўлади ва тиғ энидан 10-20 мм энлироқ бўлиши керак. Гулаларнинг зичлиги танда иплари ва гулаларнинг йўғонлигига боғлиқ. Шодадаги гулалар ипдан, металдан бўлади. Ип гулали шодалар. Ҳар бир алоҳида шода бир бири билан икки қатор шнурга боғланган гуруҳ ип гулаларидан ташкил топган. Ҳарбир груҳда 20 тадан гула бўлади. (5.6-расм,а). Метал гулали шодалар. Метал гулали шодалар тўқув дастгоҳининг турига қараб ҳар хил бўлиши мумкин. Тўқув дастгоҳларида ёғоч планкали, метал ва дюраалюминдан тайёрланган шодалар ишлатилиши мумкин. (5.6-расм. б, в). Ёғоч ромли шодалар . Икки ёғоч тахтачалар бир бири билан метал ёнчалар ёрдамида маълум оралиқда маҳкамланади. Метал ёнчалар иккитадан бўлиб, ички ёнчаларига иккита метал чивиқ-гула тутгичлар ўрнатилади. Бу чивиқлар метал гулаларни кийгизиш учун ишлатилади. (5.6-расм. в).

Ёғоч ромлар, метал ёнчалар ва гула тутгич-чивиқлари тўғри, текис ва силлиқ бўлиши керак. Ёнчаларда тешик бўлиб, бу тешикларга чивиқ ўрнатилади, чивиқларнинг учлари ҳалқа билан маҳкамланади. Дюраалюмин шода ромлари. Бундай шода ромлари бир неча хил бўлиб, улар пўлат ёнчалар билан бириктирилади. Ёнчаларга иккита чивиқ ўрнатилиб, булар гула териш учун ишлатилади. Чивиқлар тирқишли ҳалқа ёрдамида ромда ушлаб турилади. Уларга ўрнатилган метал гулалар пўлат симдан тайёрланган бўлиб, кўзчаларининг эни ва баландлиги танда ипининг чизиқли зичлигига боғлиқ. Гула тайёрлаш учун махсус шода сими ишлатилади, бу симларнинг диаметри 0,24-0,8 мм бўлиши мумкин. Гула кўзчалари унинг ўртасида жойлашади ва гуланинг қулоқчасига нисбатан 45 0 га бурилган бўлади. Бу тўқувчига танда ипини ўказишида қулайлик яратиш учун қилинади. (5.7-расм). 5.6-расм. Шодалар тури

а)-ип гулали шода: L -шода узунлиги, Н-шода баландлиги, 1-ёғоч тахта, 2-гула кўзи, 3-ҳисоблаш ипи, 4,5-ўриш шнурлари; б) ва в)- металл гулали шодалар: 1-ёғоч планка, 2-гула кўзи, 3-металл чивиқ, 4- металл ёнча, 5-шода илгаклари. 5.7-расм. Дюралюмин шода роми Гула икки қават симдан ясалади ва унинг икки учида чивиқларга ўрнатиш учун икки қулоқча ва марказида кўзча ҳосил қилинади. Гулалар кўзчаси қалайланган ва буралган бўлиши мумкин. Гулалар эса ҳар хил узунликда, яъни 265-355 мм бўлиши мумкин. Шода симлари ўрнига пўлат пластиналардан тайёрланган гулаларни ишлатиш мумкин. Бу гулалар пишиқлиги ва юпқалиги симдан тайёрланган гулаларга нисбатан афзал бўлиб, кўпга чидайди. Метал гулалар ўар алоҳида бўлганлиги учун уларнинг сонини ўзгартириш ёки алмаштириш қулай. Шунинг учун ҳозирги кунда тўқувчилик корхоналарида асосан метал гулалар ишлатилмоқда.

Шодалардан ип ўтқазиш турлари. Тўқув дастгоҳида тўқима ҳосил қилиш жараёнида танда ва арқоқ иплари ўзаро ўрилишади. Иплар маълум тартибда ўрилиши керак. Шунинг учун танда иплари шодага ўрнатилган гулалардан маълум тартибда ўтқазилади. Танда ипларини гулалардан ўтқазиш тўқима ўрилишига боғлиқ бўлиб, улар турли хил бўлиши мумкин. Ип ўтказиш раппорти деб, танда ипларининг шодадаги гулалардан маълм тартибда ўтказилгандаги иплар сонига айтилади. Бундан ташқари, танда ипларининг зичлигига қараб шодалар сони ўзгарганда ўтқазиш туриҳам ўзгариши мумкин. Барча турдаги ип ўтказишларни уч гуруҳга бўлиш мумкин. Биринчи гуруҳ ип ўтқазиш- қатор ўтқазиш. Бу энг содда ва кўп ишлатиладиган ип ўтқазиш тури бўлиб, танда иплари бир қаторга кетма-кет ўрнатилган шодалардан ўтказилади, яъни биринчи танда ипи биринчи шодага ўткзилса, иккинчи танда ипи иккинчи шодага ўтқазилади ва ҳоказо. Шундай қилиб шодалар тамом бўлгунча ип ўтказиб борилади ва яна биринчи шодадан ип ўтказиш бошланади. Ўтқазиш раппорти шодалар сонига боғлиқ бўлиб, шодалар сони эса ўрилиш раппортига тенг бўлади (5.8-расм, а,б). Қатор ўтқазишни ҳар хил турдаги ўрилишлар учун ишлатиш мумкин. Бу ўтказишнинг камчилиги шуки, ўрилиш раппорти катта бўлганида шодалар сони кўпайиб кетади. Бундан ташқари, танда иплари анча зич бўлганда гулаларнинг зичлиги ҳам юқори бўлади. Бу эса ипларнинг узилишининг кўпайишига олиб келади. Иккинчи гуруҳ ўтқазиш- оралаб ўтказиш. Бунда танда иплари бир қатор шодалардан ўтқазилмай, битта қолдириб ўтқазилади, яъни танда иплари олдин

тоқ шодалардан, сўнгра жуфт шодалардан ўтказилади. Шундан кейин яна қайтарила беради. Мисол. Агар танда ипларининг ўрилиш раппорти иккига тен бўлса ва шодалар сони олтита бўлса, ип ўтқазиш қўйидагича бўлади: 1-танда ипи 1-шодага, 2- танда ипи 3-шодага, 3-танда ипи 5-шодага, тўртинчиси 2-шодага, бешинчи танда ипи 4- шодага ва 6-танда ипи 6-шодага ўтказилади (5.8-расм, в,г). 5.8-расм. Танда ипларни шодалардан ўтказиш турлари а- 4 та шодали қатор ўтказиш, б-6 та шодали қатор ўтказиш, в,г- 6та шодага оралаб ўтказиш, д- қайтма-оддий ўтказиш,е- қайтма-иккиланган ўтказиш, ж- икки тўпламли ўтказиш, з-узиб ўтказиш, и-қисқартирилган (гула бўйича) ўтказиш

Бу ўтказиш ёрдамида ҳар хил ўрилишли тўқима (газлама) лар ишлашиб чиқариш мумкин. Қатор ўтказишга нисбатан бу турдаги ўтка зишни танда иплари зич бўлганда татбиқ этилса, танда иплари нинг узилиши камаяди. Бундай ўтказиш билан полотно ўри лиш ҳосил қилиш мумкин. Бу ҳолда шодалар икки группага бўлинган бўлиб, ҳар бир группадаги шодалар биргаликда боғ- ланади. Шундай қилганда иккита шода ҳисобида ишлатиш мумкин. Бу ўтказишнинг камчилиги шундаки, ўрилиш раппорти ошган сари шодалар сони кўпаяди. 3-группа ў тказиш. Бу группадаги ўтказишлар ҳар хил. Бу ларнинг ҳаммасида ҳам шодаларнинг сонини қисқартириш асос қ илиб олинган. Шодалар сони қанча кам бўлса, уларни ўрна тиш ва тўқима тўқиш шунча енгиллашади. Бу группадаги ўтқа зишда шодаларлар сони ўрилиш раппортидан кам бўлади. Ўтка зишни қуйидаги турларга бўлиш мумкин: Қайтма оддий ўтказиш — танда иплари олдин қатор шодалар лардан ўтказилади ва қайтишда эса орқадан олдинга қараб қ атор ўтказилади. Бундай ўтказиш симметрик нақшлик ўрилиш лар учун ишлатилади (5.8- расм, д); Қайтма иккиланган ўтказиш. Бу ўтказиш оддий қайтма ўт казишга ўхшаш бўлиб, ундан фарқи шундаки, охирги шодага кетма-кет иккита ип ўтказилади. Қйтма иккиланган ўтказиш да иплар сони шодаларга нисбатан икки марта кўп бўлади (5.8- расм, е). Бу ўтказишда ҳар бир шодага иккитадан ип ўтка зилганлиги учун ҳамма шодалар бир хил ҳолатда ишлайди. Бу ўтказиш олдинги ўтказишга нисбатан кам ишлатилади. Бундан ташқари, қайтма иккиланган ўтказиш ўзгартирилган ҳ олда бошқачароқ ҳам бўлиши мумкин. Бундай ўтказиш ўри лишининг нақшига қараб олинади ва шодалар сони ўрилиш рап портига нисбатан кам бўлади;

Икки тўпламли ўтказиш. Бундай ўтказиш тўқимада ҳар турли ў рилиш бўлганда қўлланилади. Бу ўрилишлар тўқимада бўйла масига жойлашиши мумкин ёки икки қатламли тўқималарда юқори қатлам иплари бир хил ва пастки қатлам иплари бошқа ўрилиш бўйича ўрилганда ишлатилади. Бу ҳолда шодалар икки қисмга бўлиниб, ҳар бир қисмига бир хил ўрилишдаги ип лар ўтказилади. Ипларни ўтказиш тартиби тўқиманинг тузилиши ва ўрилишига боғлиқ бўлади (5.8-расм, ж). Ҳар бир тўплам ў зининг ўтказиш раппортига эга. Тўпламнинг сони ўрилиш турл арининг сонига тенг. Тўпламдаги шодалар сони ўрилиш раппортига боғлик бўлади. Биринчи тўпламда саккизта шода бўлиб, ҳар бир тўпламга қ атор ўтказиш усули қўлланилган. Танда ипларининг раппорти катта тўпламдаги шодалар сони билан тўпламлар сони кўпайт масига тенг. Агар тўпламлардаги шодалар сони бир хил бўлса, тўплам ў тказиш раппорти бир тўпламдаги шодаларнинг тўпламлар со ни кўпайтмасига тенг; узиб ўтказиш. (5.8-расм, з). Бу ўтказишни тўқима нақши йўл-йўл ёки катак шаклидаги ҳар хил ўрилишлардан ҳо сил бўлганда татбиқ этилади. Узиб ўтказишни туплам ўтказиш нинг бир тури деб ҳисоблаш мумкин. У қуйидагича тузилади: биринчи йул ёки катак иплари биринчи тўплам шодаларига, иккинчи йўл ёки катак иплари иккинчи тўплам шодаларига ўтказилади. Ўтказиш раппорти йўлларнинг сони ва улардаги ипларнинг сонига борлиқ бўлади; қисқартирилган ёки ўрилиш нақши бўйича ўтказиш. Бу ўтказиш учинчи группа ўтказишларининг умумий кўринишидир. Бундай ўтказишлар ўрилиш раппортида бир хил ўриладиган бир нечта танда иплари бўлганда ишлатилади. Нақш бўйича ўт казиш усули шодалар сонини қисқартиради (5.8-расм, и).

Ўтказиш қуйидагича тузилган: бир хил ўрилувчи танда ип лари бир хилда белгиланиб борилади ва охирги белгиланган танда иплари шодаларлар сонини кўрсатади. Шунга эътибор бе риш керакки, шодаларга мумкин қадар тенг миқдорда иплар ў тказиш керак ва ўтказиш тартиби ҳам мумкин қадар ўтказув чиларга қулайлик яратиш учун соддароқ бўлиши лозим. Ипларни ўтказиш тушунарли бўлиши учун расмда тўқима ўрилиши билан шодаларга ўтказиш бирга кўрсатилган. Қийин ўтказишларни татбиқ этиш тўқима ўрилишига боғ лиқ бўлиб, шодалар сонини қисқартиришда қўлланилади. 5.3. Кулачокли хомуза ҳосил қилиш механизмлари Хомуза ҳосил қилиш механизмларида асосий иш органи ку лачок бўлиб, у шодаларни ҳаракатга келтиради. Кулачокларнинг жойлашишига кўра хомуза ҳосил қилувчи механизмлар ички (дастгоҳ рамасининг ичида жойлашган) ва ташқи (дастгоҳ рамасининг ташқарисида) жойлашган механизм ларга бўлинади. Шодаларга ҳаракат узатиш усулига кўра мустақил ва но мустақил ҳаракатланадиган механизмларга бўлинади. Кулачоклардан шодаларга ҳаракат узатувчи звенонинг турига кўра эгилувчан звеноли ва бикр звеноли механизмларга ажратилади. Кулачокларнинг эксцентриситети шодаларнинг кўтарилиш ва тушиш тартиби, ҳаракатланиш қонуни, хомуза тури ва шода ларнинг турғун туриш ҳолатини аниқлайди. Кулачокларнинг эксцентриситети ва шодаларга ҳаракат узатувчи ричагларнинг елкалари хомуза баландлигини белги лайди. Кулачокларнинг дўнги чуқурчалар ҳисобига шодалар юқорига ёки пастга ҳаракатланади. Бу дўнг ва чуқурчалар тар тиби шодаларнинг кўтарилиш ва тушиш

тартибини белгилай ди. Дўнг ва чуқурчаларнинг умумий катталиги ўрилишнинг арқоқ ипи бўйича раппортини курсатади. Кулачокларнинг уму мий сони ва шодаларга ўтказиш усули ўрилишнинг танда ип лари буйича раппортини курсатади. Механизмларда турли - оддий кулачок, ариқчали кулачок ҳамда контр кулачоклар ишлатилиши мумкин. Оддий кулачок лар кўпроқ шодаларнинг ҳаракати номустақил бўлганда ҳам, мустақил бўлганда ҳам ишлатилади. Ариқчали кулачок ва ак силкулачокли механизмлар эса шодаларнинг ҳаракати мустақ ил бўлганда ишлатилади. Бунда кулачоклар ҳисобига шода лар кўтарилади ва туширилади. Танда ипларинг ўрта ўрни ва унинг технологик аҳамияти. Танда ипларининг ўрта ўрни (0 0 ) моменти ва катталиги(мм) хар хил тўқималар учун турлича бўлади. Танда ипларининг хомуза ҳосил қилиш учун ҳаракатини бошланиши вақти ўтра ўрни пайти бўлади. Ўрта ўрин катталиги эса шу пайтда батан тиғи билан тўқима қирғоғи орасидаги масофа билан ўлчанади. Тўқимани тўқув дастгоҳида ҳосил қилишда ҳар хил ўрта ўрин катталиги ишлатилади, чунки ўрта ўрин қийматининг катталиги тўқимадаги танда ва арқоқ ипларининг бир-бирига ўзаро таъсирини ўзгартиради ва бир текис тўқима олишга имкон беради. Ўрта ўринсиз ишлаш усули сийрак ҳамда бир хил ипак тўқималар учун дастгоҳларда қўлланилиши мумкин. Ўрта ўрин катталиги тўқима ўрилиши, зичлиги, танда ва арқоқ ипларининг тури ва бошқаларга боғлиқ. Полотно ўрилишли тўқималар учун бу катталик бошқа ўрилишли тўқималарга нисбатан кўп бўлади. Ўрта ўринсиз ишлаганда танда иплари билан арқоқ иплари бир - бирига ўзаро кам боғланади, танда ипларининг таранглиги бир хил бўлиб,

тўқима бир хилда текис чиқмайди. ва танда ипларининг орқага силжиши кўпаяди. Бу силжишни жипслашиш чизиғи (силжиши) ёки тўқима қирғоғини зарбадан силжиш масофаси дейилади. Бу масофанинг кўпайиши танда ипларининг узилишини кўпайтиради. Шунинг учун у меёрида бўлиши лозим. Шундай қилиб, ўрта ўрин ва унинг миқдори технологик жиҳатдан катта аҳамиятга эга бўлиб, тўқув жараёнига таъсир этади ва уни яхшилаш. учун хизмат қилади. Хомуза очилгандан кейин шодаларнинг тўхтаб туриш вақти мокининг ўтиш тезлигига ва тўқув дастгоҳининг шшчи энига боғ лиқ. Тўқув дастгоҳи қанчалик кенг, моки тезлиги қанчалик кичик бўлса, шоданииг тўхтаб туриши кўпайиши керак, чунки бу арқоқ ташлагичнинг хомуза орасида ҳаракатланиш вақти билан боғлик бўлади. Тўқув дастгоҳларида кулачокли хомуза ҳосил қилиш механизмларинг жойлашиши. Мокили дастгоҳларда кулачокли хомуза ҳосил қилиш механизмлари дастгоҳнинг ички томонида жойлашган бўлади. Буларда механизмга ҳаракат эластик звенолар орқали узатилади. Ташқи жойлашган кулачокли хомуза ҳосил қилиш меха низмлари пневморапирали ва СТБ, Сомет тўқув дастгоҳларида ўрнатилган. Ушбу механизмларда ҳаракат қаттиқ звено орқали узатилиб, шодалар мустақил ҳаракатланади. Пневморапирали ва СТБ дастгоҳлардаги хомуза ҳосил қилиш механизмлари нинг тузилиши ва ишлаши бир-бирига жуда ўхшаш. Бу дастгоҳларда тўлиқ очиқ хомуза ҳосил қилинади. Фақат полотно ўрилишида ёпиқ хомуза ҳосил бўлади.

Пневморапирали тўқув дастгоҳлари олтита асосий ва иккита милк иплари учун шодалар билан жиҳозланган бўлиб, улар ёрдамида полотно, саржа ва бошқа оддий ўрилишли тўқи малар тўқиш мумкин. СТБ тўқув дастгоҳларида саккизта асосий ва иккита милк иплари учун шодалар ўрнатилган бўлиб, улар ёрдамида танда ипларининг раппорти 8 тагача бўлган ўрилишли тўқималар тўқиш мумкин. Ҳар иккала тўқув дастгоҳида ҳар бир шода учун кулачок ва контркулачок қўлланилади. Бундай механизм шодаларининг кўтарилиш ва тушиш ҳаракатларининг аниқлигини таъминлай ди. Шунинг учун бундай механизмларни юқори тезликда иш лайдиган тўқув дастгоҳларида қуллаш мумкин. 5.4. СТБ тўқув дастгоҳининг кулачокли хомуза ҳосил қилиш механизми СТБ тўқув дастгоҳининг кулачокли хомуза ҳосил қилиш меха- низмида ҳар бир шода учун алоҳида-алоҳида кулачок ва контр кулачок ўрнатилган. Бу эса шодаларни пружиналар ишлатмас дан пастга ва юқорига аниқ ҳаракатлантиришга имкон беради. Б у механизм тўлиқ очиқ хомуза ўосил қилади. СТБ дастгоҳининг хомуза ҳосил қилиш механизми тўқув дастгоҳ ининг ён валидан занжирли ва тишли узатмалар орқали ҳ аракатлантирилади. М е х а н и з м н и н г тузилиши ва ишлаши.

5.9- расм. СТБ дастгоҳининг кулачокли ҳомуза ҳосил қилиш механизми 1-кулачоклар, 2-ўқ, 3,5,8-болт,4- гайка, 6-бўйинча, 7-шарнир, 9- тортқи, 10-ўқ, 11-икки елкали ричаг, 12-штанга, 13-йўналтирувчи, 14-шода, 15-бурчакли ричаг, 16-вертикал штанга, 17-ричаг,18-юқориги ролик, 19- пастки ролик, 20-шайба,21- қути. Шода кўта рувчи (5.9-расм) кулачоклар 1 ни йиғиш вақтида улар тумбага бўш ўрнатилади. Тумба ўртасида ўқ 2 учун тешик қолдирилган. Кулачокларни тўғри ўрнатгандан сўнг, улар тўртта болт 3, гайка 4 ва шайба 20 билан маҳкамланади. Йиғилган кулачок лар тумбаси билан мой қуйилган қути 21 га ўрнатилади. Кула чоклар ричаг 17 нинг юқори 18 ва пастки 19 роликларига тегиб туради. Ричаг 17 нинг юқори учига хомут 6 ўрнатилган бўлиб» у болт 5 ёрдамида маҳкамланиши мумкин. Хомутни ричаг ел каси бўйлаб юқорига ва пастга суриб хомуза баландлиги ўзгар тирилади. Хомут шарнир 7 ёрдамида тортқи 9 билан бирикти рилган. Тортқи узунлигини болт 8 ёрдамида ўзгартириш мум кин. Тортқи билан ўқ, 10 даги икки елкали ричаг 11 билан шар нирли бириктирилган ричагнинг пастки елкасига горизонтал штанга 12 га қулф орқали маҳкамланган. Штанга бурчакли ричаглар 15 билан бириктирилган. Бурчакли ричагларнинг гори зонтал елкалари вертикал штангалар 16 билан

боғланган бўлиб, улар ўз навбатида йуналтирувчи ёрдамида қулф орқали шода лар 14 билан боғланган Шодаларларнинг ён томонига йўналти рувчи колодка 13 тиралган. Тумба айланганда кулачоклар ричаг 17 ни ҳаракатга кел тиради ва тортқи 9 икки елкали ричаг 11, горизонтал штанга 12, бурчакли ричаг 15 ва вертикал штанга 16 орқали шодаларга ҳ аракат узатади. Агар кулачок юқорги ролик / 8 га катта радиуси билан таъ сир этса, ричаг соат стрелкаси йўналишида айланиб, горизонтал штангани тортади. У ўз навбатида бурчакли ричагларни соат с т р е л к а с и й у н а л и ш и д а а й л а н т и р и ш и н а т и ж а с и д а в е р т и к а л штангалар юқорига йуналади ва шодалар кўтарилади. Аксил кулачок эса катта радиуси билан пастки ролик 19 га таъсир этганда шодалар пастга тушади. Равон хомуза ҳосил бўлиши учун икки елкали ричаг 11 ларнинг пастки елкалари ҳар хил узунликда бўлиб, улар шодаларга ҳар хил ҳаракат уз атади. Ўрнатнш ва созлаш. Механизмни тўқув дастгоҳига ўрнатиш да хомуза бурчаги 21 0 -23 0 қилиб ростланади (бу хомуза бур чаги энг мақбул ҳисобланади). Бунинг учун ричаг 17 учидан хомут 6 нинг устки қисмигача бўлган оралиқ 35 мм ни ташкил этиши керак. Батанга ўрнатилган ип ташлагични йўналтирувчи тароқ, тиш ларига нисбатан хомузани тўғри ўрнатиш учун тортқи 9 нинг узунлигини узгартириш керак. хомузани тишларга нисбатан тўғри ўрнатиш учун тортқи билан хомутнинг ўнг учи ораси ( тортқининг йўғонлашган жойигача) 12 мм бўлиши керак. Хомут ё рдамида хомуза бурчагини 16° дан 26° гача ўзгартириш мумк ин. Хомут қанча юқорига силжитилса, хомуза бурчаги шунча к атталашади ва аксинча. Хомузанинг ўрта ўрни СТБ дастгоҳларида тиғ билан тўқима чети оралиғи билан ўлчаниши ёки бош валнинг градусида бел тиланиши мумкин.

Хомузанинг ўрта ўрни бош валнинг 345° дан 40° гача ўрнатилиши мумкин. Хомузанинг ўрта ҳолатини ўрнатиш учун бош вал керакли ҳолатга кўйилгандан сунг етакланувчи волдузчани шестерня билан маҳкамловчи болтлар бҳшатилиб (расмда кҳрсатилмаган), кулачоклар айлантирилади ва шодал ар ўрта ҳолатга келгандан сунг болтлар яна маҳкамланади. Бу вақтда бош вал айланиб кетмаслиги учун албатта тормоз лаб қуйилиши керак. Тўқима ўрилнши ўзгарса, кулачоклар ва аксилкулачокларни ҳ ам ўзгартириш керак. Бунинг учун тўқув дастгоҳлари ҳар хил қ улачоклар тўплами билан жиҳозланган бўлиши мумкин. Кулачокли жуфтлар (кулачок ва аксилкулачок) қандай раппортга мўлжалланганлиги ҳамда қайси тартибда шодаларни кўтариши ва тушириши аксилкулачокнинг ён томонида рақам ли каср аломати билан белгиланади. Каср сурати кулачокларн инг катта радиус сонини, махражи кичик радиус сонини, яъни сурати, шодаларнинг кўтарилишини, махражи тушиш тартиби ни кўрсатади. Кулачокли жуфтларни тескари қўйиш йули би лан ўрилишининг тескари раппортини олиш мумкин. Тўқув дастгоҳларида кулачокли жуфтлар тўқима ўрилиши нинг арқоқ раппорти буйича қуйидагича бўлиши мумкин: 4-ипга 1/1; 1/1; 1/3; 2/2. 5-ипга 1/4; 2/3; 1/1 + 1/2. 6- ипга 1/5; 2/4; 3/3; 1/2+1/2; 1/2 + 2/1. 8- ипга 1/2 + 1/4; 2/2 + 2/2; 2/3 + 2/1 ва хоказо. Кулачокли жуфт 1/3 ҳолатига ўрнатилган бўлса, тўқув дастгоҳ ида 1/3 саржа ўрилишли тўқима туқиш мумкин. Агар кула чок тумбага тескари ўрнатилса, тўқима 3/1 саржа ўрилишида бў лади. Кулачокли жуфтларнинг

сони тўқима ўрилишидаги тан да ипларининг раппортига тенг бўлиб, шодалар сонини билди ради. Арқоқ иплари раппортига ва ўрилиш турига қараб, кулачок лар жуфти бир- бирига нисбатан ҳар-хил бурчакка силжитилади. Мисол учун арқоқ раппорти 4 ипга тенг бўлганда (1/1 + 1/1; 2/2; 1/3) кулачоклар бир-бирига нисбатан 90° ёки 180° га, 6 та ипли раппортда эса 60° силжитилиши керак ва ҳоказо. Кулачокларни ўрнатиш, уларнинг тартиби, силжиш бурчаги ва ҳаракат тезлиги ўрилиш тури, раппорти ва танда иплариннг ўтказиш тартибига боғлиқ. Механизмда қуйидаги нуқсонлар булиши мумкин: 1. Ҳомузанинг нотўғри ҳолати; бунга сабаб - занжирнинг бўшлиги, юлдузчанинг яхши маҳкамланмаганлиги, кулачоклар ни бир- бирига нисбатан нотўғри қўйилганлиги. 2. Ҳаракат узатиш қисмларида бўш оралиқлар ҳосил бўлса шодалар ҳаракати ва хомуза баландлиги ўзгаради. Булар шодалар нинг силкиниб, кескин ҳаракат қилишига ва иплар узи лишининг кўпайишига олиб келади. Бу ҳолда ейилган детал ларни алмаштириш керак. 3. Кулачоклар жуфти тўғри терилмаса ёки тўғри танлаб олинмаса, ўрилиш тури бошқача чиқади ва тўқимада нуқсон ҳосил бўлади. 5.5 . Шода кўтариш кареткалари Ш о д а к ў т а р и ш к а р е т к а л а р и ў р и л и ш р а п п о р т и д а т а н д а в а арқоқ иплари кўп бўлганда хомуза ҳосил қилиш учун ишлати лади. Кареткалар бир ва икки кўтарилишли бўлади. Бир кўта рилишли

кареткаларда асосий иш қисмлар (пичоклар) ҳааракат даври бош валнинг бир марта айланишига, икки кўтарилишли каретка эса бош валнинг икки айланишига тўғри келади. Бир кўтарилишли кареткаларда асосий иш қисмлари икки кўтари лиш ли к ар ет ка ла рг а қа ра га нд а икк и м ар та те зр оқ ишл ай ди . Шунинг учун бир кўтарилишли кареткалар кенг ва секин ишл айдиган тўқув дастгоҳларида, икки кўтарилишли кареткалар юқори тезликда ишлайдиган тўқув дастгоҳларида қўлланилади. Ҳамма кареткалар очик, ёпик, ва ярим очиқ хом узали була ди. Илгакларнинг жойлашиши буйича эса бир ва икки қаторли бўлиши мумкин. Кареткага ўрнатилиши м ум кин бўлган шодаларлар сони 8, 12, 14, 16, 20 ва 34 тагача бўлиши мумкин. Мокили дастгоҳларда икки кутарилишли, ярим очиқ хому зали ва икки қатор илгакли РК-12 кареткалари ўрнатилади. Бундай кареткалар тўқув дастгоҳининг ўнг ёки чап томонига ўрнатилади; уларни тезда бошқа ўрилишга алмаштириш мумкин. Бу каретка юқори каретка, пастки каретка, шодаларни ҳ аракатини бошқарувчи механизм, ўрилиш дастурини тузиш механизми ва ўрта кареткадан иборат. Ю қори каретканинг тузилиши устида тўхталиб ўтам из Каретк анинг тузили ши . Каретканинг асоси икки ён рамалардан иборат бўлиб, улар болтлар ёрдамида кронштейн 1 га (5.10-расм) маҳкамланган. Кареткалар ҳамма вақт ўтиш йўли томонига ўрнатилиши керак. Кареткаптшг ён рама ларига болтлар билан иккита боғловчи 2 маҳкамланган. Каретка рамалари чўяндан қуйилган, кронштейнга маҳкамлашни қулайлаштириш учун пастки томонидан ҳар бир рамадан иккитадан асос бор.

5.10-расм. Юқори каретканинг чизмаси 1-кронштейн, боғловчи, 2-боғловчи, 3-ўрта вал, 4- кривошип, 5-шпиндель, 6-каллак, 7- тортқи, 8-илмоқ, 9-шарнир, 10- уч елкали ричаг, 11-вал, 12- икки елкали ричаг, 13-болт, 14-муфта, 15-поводок, 16-бўйинча,17,18-пичоқ, 19- йўналтирувчи, 20,21-илгаклар, 22-посанги, 23-игна, 24-мувозанатловчи, 25- шаклдор ричаг, 26-бармоқ, 27,28,29-ўқлар, 30-тароқ, 31-панжаралар, 32-призма, 33- вал, 34-карта, 35-қозиқча, 36-маховикча, 37-храповик, 38-юлдузча, 39- пружина, 40-икки елкали ричаг, 41-шпиндель,42-собачка асоси, 43- собачка, 44-пружина. Каретка тўқув дастгоҳининг ўрта вали 3 дан ҳаракат олади. Ў рта валнинг ташқи учига болт билан тирсакли вал тирсаги 4 ва шпиндель 5 маҳкамланган. Шпинделга каллак 6 бўш ўрнатилган бўлиб, у тортқи 7 билан боғланган. Тортқининг иккинчи учи каллак 8 ва шарнир 9 ёрдамида крестовина (уч елкали ричаг) 10 нинг торизонтал елкаси билан боғланган.

Ричаг ўқи вал 11 га қаттиқ маҳкамланган бўлиб, рамаларга жойлаштирилган подшипникл арда ўрнатилган. Валнинг иккинчи учига икки елкали ричаг 12 маҳкамланган. Ричагнинг иккала елкасида узунчок, тешиклар бўлиб, уларга болт 13 втулка билан ўрнатилган ва втулкага муфталар 14 кийгизилган. Ҳар бир муфтага тортқи 15 ўрнатилган бўлиб, уларнинг иккинчи учида хомутчалар 16 бор. Бу хомутчаларга пичоқлар 17 нинг учлари кириб туради. Пичоқлар 17 ва 18 ён рамаларнинг қия кесилган йўналтнрувчилари 19 да жойлашган. Ўрта вал 3 айланганда кривошип 4 ёрдамида тортқи 7 орқ али крестовина 10 уз ўқи атрофида тебранма ҳаракатланади. Крестовинанинг калта елкалари билан боғланган тортқилар 15 юрқали пичоқлар 17 ва 18 йуналтирувчи бўйлаб илгарилама - қайтма ҳаракатланади. Агар юқори пичоқ 17 чапга ҳаракатлан са, пастки пичоқ 18 ўнгга ҳаракатланади. Пичоқларнинг битта тўлиқ ҳаракат даври ўрта валнинг бир айланишига, бош валнинг эса икки айланишига тўғри келади. Шу вақт ичида икки марта хомуза ҳосил бўлади. Юқори пичоқ 17 устида юқориги илгаклар 20, пастки пичок, 18 устида пастки илгаклар 21 қатор жойлашган. Илгакларнинг нккинчи учлари посонги 22 нинг юқори ва пастки учлари билан боғланган. Юқори қатордаги илгакларни тик ўрнатилган игна лар 23 ушлаб туради. Игналарнинг пастки учи икки елкали му возанатловчн 24 нинг калта тўғри елкасига тегиб туради. Паст ки қатор илгаклар 21 ни эса учи қайрилган мувозанатловчилар ушлаб туради. Ҳар бир посонгининг ўрта қисми шаклдор ричаг 25 нинг бармоқчаси 26 орқали бириккан. Шак дор ричаг икки елкали ричаг бўлиб, тик елкасида қатор тишла- ри бор. Бу тишларнинг бирига хомут ўрнатилган; бу хомутга . йўғон симдан қилнган чивиқ маҳкамланади. Тортқи тасма орқ али шода билан бириктирилади. Шаклдор ричагнинг ҳарака тини чеклаш учун унинг пастки

қисмида узун тешикчадан ўқ 28 ўтказилган. Бу ўқ шаклдор ричагни айни вақтда ушлаб ту рувчи асос вазифасини ҳам ўтайди. Шаклдор ричагнинг айла ниш ўқи 27 ён рамаларга маҳкамланган. Ҳ ар бир шодага биттадан шаклдор ричаг, биттадан посонги, иккитадан илгак (юқори ва пастки) ва мувозанатловчилар тўғри келади. Шаклдор ричагларнинг тик туриши ўқ 27 га ўрнатилган ик кита ярим шаклдор ричаглар билан тўғриланади. Ярим шакл дор ричаглар ён рамаларнинг ички томонларига биттадан ўрна тилади ва улар рам аларга ўрнатилган болтлар билан ростлан ади. Бу болтлар шаклдор ричагларни ўқда силжишдан сақлайди. Мувозанатловчилар 24 ўқ 29 га буш ўрнатилган бўлиб, икки елкали ричагдек ишлайди. Уларнинг чап елкаси ўнг елкасига нисбатан оғир, Мувозанатловчилар ўқ 29 га битта эгилган учли ричаг ва битта учсиз ричаг тарзида кетмакет терилган. Ўқ 29 бўйича силжимаслиги учун шу ўққа иккита ҳалқа маҳкамлан ган. Ундан ташқари, чап ёлкалари йўналтирувчи тароқ 30 га жойлашган. Бу йўналтирувчи тароқ, ён рамаларга маҳкамлан ган. Ҳар бир илгакка биттадан мувозанатловчи тўғри келади, Ён рамалар орасига иккита панжара 31 маҳкамланган. Панжара тароқлари илгаклар учун мўлжалланган бўлиб, игналар 23 учун тешиклари ҳам бор; улар йўналтирувчи хнзматини бажаради. Мувозанатловчиларнинг қисқа елкаларида ётган пастки ва юқориги қатор илгаклар ҳамда уларнинг игнала ри чап елка оғир бўлганлиги учун кўтарилган ҳолда бўла ди ва пичоқ ўз ҳаракати вақтида илгакларга таъсир эта олмайди. Қайси бир илгак пичоқнинг ҳаракат йўлига туш с а , у в а қ т д а п и ч о қ . и л г а к н и ў з и б и л а н ҳ а р а к а т л а н т и р а д и ва посонги 22 ва шаклдор ричаг 25 орқали шодани кўтаради. Илгакни пичоқ йўлига тушириш учун мувозанатловчининг чап елкаси кўтарилса, ўнг елкаси пастга тушади, шу билан бирга, игна ушлаб

турган илгак ҳам юқори пичоқ йулига тушади. Агар мувозанатловчи қайрилган учли бўлса, у ҳолда пастки қатор даги илгак пастки пичоқ йўлига тушади. Саккиз қиррали призма 32 мувозанатловчининг чап елкаси ни кўтариш учун хизмат қилади. Призма саккиз қиррали ёгоч цилиндр бўлиб, унинг қирраларига карта ўрнатилади. Призма вал 33 га кийгизилган бўлиб, ён рамаларга маҳкамланган тут кичларга ўрнатилган ва мувозанатловчиларнинг чап елкалари тагида жойлашган. Призмага ўрнатилган карталар алоҳида еғоч планка 34 дан иборат; улар бир-бирларига ҳалқачалар ёр дамида бирлаштирилган бўлиб, узлуксиз занжир ҳосил қилади. Ҳар бир картада икки қатор тешикчалар бор. Бу тешикчаларга ў рилиш нақши ва ўтказиш тартибига мувофиқ қозиқчалар 35 қоқилади .А г а р п р и з м а 3 2 в а у н г а ў р н а т и л г а н к а р т а 3 4 а й л а н с а , у вақтда қоқилган ғозиқч а 35 ёрд ам ида м увозанатлов ч инин г чап е л к а с и к ў т а р и л а д и . Ш у б и л а н б и р г а , ў н г е л к а с и п а с т г а т у ш и ш и ҳ и с о б и г а и г н а в а и л г а к л а р ҳ а м п а с т г а т у ш а д и . Ю қ о р и и л г а к 2 0 п а с т г а т у ш д и , д е б ф а р а з қ и л а й л и к . Б у в а қ т д а т у ш г а н и л г а к т а ш қ а р и т о м о н г а ҳ а р а к а т л а н а ё т г а н п и ч о қ 1 7 й у л и г а т ў ғ р и к е л а д и в а п и ч о қ _ у н и ў з и б и л а н б и р г а т о р т а д и , б у э с а п о с о н г и 2 2 н и н г ю қ о р и е л к а с и н и ч а п г а с и л ж и т а д и . П о с о н г и н и н г ў р т а н ў қ т а с и а т р о ф и д а а й л а н а д и . Б у ҳ а р а к а т п о с о н г и н и н г п а с т е л к а с и к а р е т к а н и н г о р қ а б о ғ л о в ч и с и 2 г а т е к к у н г а қ а д а р д а в о м э т а д и . П а с т к и е л к а б о ғ л о в ч и г а т е г и ш и б и л а н п о с о н г и н и н г ҳ а р а к а т и э н д и ш у п а с т к и е л к а а т р о ф и д а д а в о м э т а д и , ч у н к и п и ч о қ н и н г ҳ а р а к а т и ҳ а л и т а м о м б ў л г а ни й ў қ . П о с о н г и э н д и б и р е л к а л и р и ч а г т а р з и д а п а с т к и е л к а с и а т р о ф и д а а й л а н и ш и ҳ и с о б и г а у н и н г ў р т а қ и с м и ҳ а м ч а п г а ҳ а р а к а т л а н а д и . Б у э с а ў р т а н у қ т а д а б и р и к к а н ш а к л д о р р и ч а г 2 5 н и т о р т а д и в а ш а к л д о р р и ч а г ҳ а м ў з у қ и 2 7 а т р о ф и д а а й л а н а д и . Ш а к л д о р р и ч а г а й л а и г а н д а у н г а ў р н а т и л г а н ҳ а л қ а ч а б и л а н ч и в и қ ( т о р т қ н ) ч а п т о м о н г а с и л ж и й д и в а ш о д а к ў т а ри л а д и . Ш у н д а й қ и л и б , а г а р к а р т а д а қ о з и қ ч а б ў л с а , д е м а к , б у ш о д а к ў т а р и л а д и . К а р т а н и н г ҳ а р б и р қ а - тор те ши к ча л ар и б ит та хо м у з а г а т е н г . П р и з м а н и н г ў қ и 3 3 г а қ ў лд а а йл ан тири ш у чу н м а х о в и к ч а 3 6 ў р н а т и л г а н , у н д а н и ч к а р и р о қ қ а э с а с а к к и з т и ш л и х р а п о в и к

3 7 м а ҳ к а м л а н г а н . Х р а п о в и к д а н и ч к а р и р о қ д а с а к к и з қ и р р а л и ю л д у з ч а 3 8 ж о й л а ш г а н . Ю л д у з ч а н и н г қ ир р а с и г а п р у ж и н а 3 9 ( 7 . 1 1 - р а с м ) т а ъ с и р и д а и к к и е л к а л и р и ч а г ч е к л а г и ч и 4 0 н и н г б и р у ч и с и қ и л и б т у р а д и . Р и ч а г н и н г ў з и ў қ 2 9 г а ў р н а т и л г а н . Р и ч а г в а ю л д у з ч а п р и з м а н и н г а н и қ б у р ч а к к а а й л а н и ши у ч у н х и з м а т қи л а д и . Б у қ о з и қ ч а л а р н и м ув о з а н а т л о в ч и л а р г а н и с б а т а н т ў ғ р и ж о й л а ш и ш и н и т а ъ м и н л а й д и . И к к и е л к а л и р и ч а г 1 2 н и н г п а с т к и е л к а с и д а г и й ў л ч а с и г а ш п и н д е л ь 4 1 қ у йи л г а н б ў л иб , у н г а с о б а ч к а 4 3 н и нг а с о с и 4 2 м а ҳ к а м л а н г а н . С о б а ч к а в а а с о с б и р - б и р и б и л а н п р у ж и н а 4 4 о р қ а л и б и р и к к а н . Б у п р и з м а н и н г б и р т е к и с а й л а н и ш и н и т а ъ м и н л а й д и , п р и з м а а й л а н м а г а н т а қ д и р д а э с а у н и с и н и ш д а н с а қ л а й д и 5 . 1 1 - р а с м . П р из м а г а ҳ а р а к а т у за т и ш м е х а н и з м и П а с т к и п и ч о қ о р қ а г а к е т и ш в а қ т и д а с о б а ч к а 4 3 х р а по в и к 3 7 т и ш и г а т а ъ с и р э т и б , у н и а й л а н т и р а д и , Х р а п о в и к н и н г б и р т и ш г а а й л а н и ш и ў р т а в а л н и н г б и р а й л а н и ш и г а т ў ғ р и к е л а д и . К а р е т к а л а р ў н г в а ч а п к и б ў л и ш и м у м к и н . Ў н г к а р е т к а д а с т г о ҳ н и н г ч а п р а м а с и г а ў р н а т и л а д и . А г а р д а с т г о ҳ н и н г о л д т о м о н и д а н қ а р а л с а , ш а к л д о р р и ч а г л а р ў н г т о м о н г а қ а р а г а н б ў л а д и , п р и з м а с о а т с т р е л к а с и й ў н а л и ш и д а

а й л а н а д и . Т ў қ у в ч и т о м о н д а д а с т л а б у ч и қ а й и л г а н м у в о з а н а т л о в ч и қ у й и л г а н б ў л и б , о х и р и г а э с а у ч и қ а й и л м а г а н и қ у й и л г а н . Ч а п к а р е т к а д а с т г о ҳ н и н г ў н г р а - м а с и г а ў р н а т и л а д и . Б у н д а ш а к л д о р р и ч а г л а р ч а п г а қ а р а г а н б ў л иб , п р и з м а с о а т с т р е л к а с и г а қа р ш и а й л а н а д и ; б и р и нч и м у в о з а н а т л о в ч и у ч и қ а й и л м а г а н , о х и р г и с и э с а у ч и қ а й и л г а н б ў л и ши к ер ак . Ча п ва ун г ка ре тк ал а р ал оҳ ид а- ал оҳ ид а ишла б ч иқ а р и л м а й д и . Б и р и н и и к к и н ч и с и г а а й л а н т и р и ш у ч у н к р е с т о в и н а в а и к к и е л к а л и р и ч а г л а р ҳ а м д а п р и з м а а й л а н т и р и б қ у й и л а д и . П ич о қ л а р о р қ а г а қ а й т иш в а қ т ид а и л г а к л а р н и б ў ш а т а д и в а ш о д а л а р п а с т г а т у ш а д и . Б у в а з и ф а н и п а с т к и к а р е т к а б а ж а р а д и .Карта тайерлаш . Шодаларнинг кўтарилиш ва тушиши кар тага боғлиқ Ҳар бир картада шахмат шаклидаги икки қатор тешикчалар бор. Пастки пичоқ орқага қайтаётган ва шодалар пастга тушаётган пайтда карта планкаси алмашинади. Шодалар нинг тоқ кутарилишлари пастки пичоқ ёрдамида бажарила ди, яъни тоқ тартибли арқоқ иплари пастки пичоқ ташкил этган хомузага ташланади. Карталарнинг биринчи қатор тешиклари га қоқилган қозиқчалар (карта ҳаракати бўйича) учли мувоза натловчиларга (яъни пастки илгакларга) таъсир этади. Карта лардаги ҳар бир горизонтал к.атор тешикчалар бнтта хомузага тўғри келади. Агар қозиқча қоқилган бўлса, шода кўтарилади, қозиқчалар бўлмаса, шода пастга тушади. Тўқув дастгоҳида 12 тадан кам шода ўрнатилган бўлса, қо зиқчаларни қоқиш ўнг каретка картасининг ўнг томонидан чап га қараб бажарилади. Бу ҳолда карталарда шодалар сонига қ араб тешикчалар ҳисобланади. 5.12-расм. Ўрилиш нақши бўйича карта тайёрлаш чизмаси Чап кареткалар учун қозиқчаларни қоқиш чапдан ўнгга қараб бошланади. Картада те шиклар сони шодалар сонига қараб, ўнгдан чапга ҳисобланади. Биринчи картадаги би ринчи қатор тешикчалар биринчи ташланадиган арқоққа, иккинчи қатор тешикчалар эса иккинчи таш ланадиган арқоққа тўғри келади. Карта тайёрлаш ўрилиш нақши бўйича бажарилади. Унда

урилиш тури, ипларни утказиш ва ремизларнинг кўтарилиш тар тиби кўрсатилган бўлади. Масалан, саржа ўрилиш 2/2 (5.12-расм) берилган бўлса, ўнг каретка учун қозиқчалар қуйидагича қоқи лади. Биринчи хомузани ҳосил қилиш учун биринчи ва иккинчи шодалар кўтарилиши керак. Бунинг учун биринчи картадаги биринчи горизонтал қатордаги биринчи ва иккинчи тешикларга қозиқчалар қоқилади. Иккинчи хомузани ҳосил килиш учун нк- кинчи ва учинчи шодалар кўтарилиши керак, бунинг учун қо зиқчалар биринчи картадаги иккинчи қатор иккинчи ва учинчи тешикларга қоқилади. Кейинги карталарга ўам қозиқчалар шундай тартиб билан қоқилади. Чап каретка учун карта тайерлаш тартиби ҳам шундай, ле кин бунда қозиқчалар чапдан унгга қараб қоқилади. Призма саккиз қиррали бўлгани учун карта планкалари со ни саккизта ёки ундан кўп бўлиши ва ўрилиш раппортига тўғри келиши керак. Келтирилган мисолда арқоқ бўйича ўрилиш рап порти тўртта ипга тўғри келади. Шунинг учун бу ўрилиш учун иккита карта тўғри келади. Қолган олтита картага қозиқчалар олдинги иккита картага қоқилган тартибда қоқилади ва карта п р и з м а г а ў р н а т и л г а ч , у н и н г б о ш л а н и ш и в а о х и р и б о ғ ланади. Кареткаларни созлашда пичоқ маркази билан ричаг ўқи марказигача 100 мм ни ташкил этиши керак. Пичоқлар ҳаракат вақтида қия кесмалар нинг охирига 5 мм дан 8 мм гача етмаслиги лозим

5.12- расм. Ўрилиш нақши бўйича карта тайёрлаш чизмаси Тик йўналиш бўйича пичоқ билан илгаклар ораси 4-5 мм бўлиши керак . Шаклдор ричаг ва ярим шаклдор ричаглар ра мага нисбатан тўғри ўрнатилиши ва ўз ўқи атрофида бемалол ҳ аракатланадиган бўлиши керак. Мокисиз тўқув дастгоҳларида шода кўтариш кареткалалари. Мокисиз тўқу в дастгоҳларида мокили дастгоҳларга нисбатан тезкор бўлганлиги сабабли РК-12 ва шунга ўхшаган кареткалар юқори тезликда тўғри ва бузилмай узоқ ишлаши кийин. Шунинг учун мокисиз дастгоҳларга мосланган махсус тезкор шода кареткалари яратилган яратилган. Бу шода кареткаларида бош вал минутига 220 - 250 айланиб, яъни тез ишлаши мумкин.

СКН-14 кареткаси . Бу каретка мокисиз СТБ дасгоҳ ларига ўрнатилади; унинг бош вали тезлиги 250 мин- 1 . Каретка пичоқли , икки кутарилмали, очиқ хо муза ҳосил қилади, 14 шода га мўлжалланган. Каретка дастгоҳ чап ёнининг пастки қутис ига ўрнатилади ва ташқи ён валдан занжирли узатма орқали ҳаракатланади. Бу механизм ёрдамида кўп турли арқоқ мос ламасини ҳам бошқариш мумкин. Перфолента пластмасса лента куринишида ишланган бўлиб г уни тайёрлаш механизациялаштирилган. Кареткада арқоқ рап порти 160 ипгача бўлган ўрилишли тўқималарни тўқиш мумкин. Каретканинг асосий қисми юқориги ва пастки пичоқлардир. Пичоқлар бнр- бирига қарама-қарши ҳаракатланади ва ҳаракат цикли бош валнинг икки айланишига тўғри келади. Шу вақ нинг ичида иккита хомуза ҳосил бўлади ва иккита арқоқ таш ланади. Агар битта пичоқ шодаларни тоқ хомуза учун кўтарса, иккинчиси жуфт хомузалар учун кўтаради. Юқориги / ва пастки 1 1 пичоқлар (5.13- расм) юқори 7 ва па стки 7 1 илгаклар таъсирида бўлиши мумкин. Илгаклар сони 28 та. ҳар бир жуфт илгаклар посонги 2 билан боғланган. Посон гининг ўрта қисми ричаг 6 билан бириккан. Бу ричаг тортқи 8, хомут 4 ёрдамида, ричаг 3 горизонтал тортқ.и 5 ёрдамида бурчакли ричаглар ва тик тортқи (7.9-расмга царанг) орқали шодалар билан боғланган. Кареткада асосий пичоқлар 1 ва /'дан ташқари ёрдамчи пичоқлар 13 ва 13' ҳ ам бор. Бу пичок.лар кичик илгаклар 14 ва 14' билан боғланиши мумкин. Илгакчаларнинг сони 56 та. Илгакчалар юқори 14 ва пастки 14' га бўлинган бўлиб, улар ўз навбатида, тоқ ва жуфт илгакчаларга ажралади. Жуфт ил гакчалар юқори илгакларнинг беркитувчи ричаглари билан, тоқ лари эса пастки илгаклар ричагчалари билан боғланган. Ҳар- бирг пичоқда иш чиқиғи бор, у илгарилама ҳаракатдан ташқ ари (бу вақтда илгаклар бн- лан пичоқлар ўзаро боғланишда бўлади) ён томонга ҳам ҳаракатланади; шунда иш чиқиғи тоқ ва жуфт илгакчалар қаршисига тўғриланади. Юқори илгакчалар 14

узун игналар 12 билан, пастки ил гакчалар 14' эса калта игна лар 11 билан боғланган. Игна лар тик йуналишда ҳаракат л а н а д и : п а с т г а т у ш г а н д а игналар перфолента 10 ни текширади ва призма 9 айла ниши вақтида юқорига кўта рилади. Каретка пичоқлари / ва /' мураккаб, яъни илгарилама-қ айтма ва айланма ҳаракатланади. Пичоқ ўз ўқи атрофи да айланганда илгакни тутув чи ричагдан туширади, илга рилама-қайтма ҳаракатлан г а н д а э с а ш о д а к ў т а р и л а ди. 5.13-расм. СКН-14 кареткасида пичоқлардан шодаларга ҳаракат узатиш: 1-юқори пичоқ 1 1 –пастки пичоқ, 2-посонги 3- ричаг, 4-хомут, 5-тортқи, 6-ричаг, 7-юқори илгак, 7 1 -пастки илгак, 8- тортқи, 9-призма, 10-карта, 11,12- игналар, 13-қориги кичик пичоқ, 13 1 -пастки кичик пичоқ, 14 ва 14 1 - юқориги ва пастки кичик илгаклар Илгарилама-қайтма ҳара кат пичоқларга кулачок 6 орқали (5.14- расм) узатилади. Кулачок 6 вал 7 га ўрнатил ган. Кулачокнинг ён томонида

ариқча бўлиб, унга уч елкали ричаг 4 нинг бир елкасига ўрнат илган бармоқ киргизилган. Бошқа икки елкаси горизонтал тортқилар 2 ва 2' билан бириктирилган. Тортқилар 2 ва 2' икки елкали ричаг 8 билан бириккан. Тортқилар 2 ва 2' га пичоқлар 1 ва 1 1 ҳамда ҳаракатланувчи тирак 3 ва 3 1 маҳкамланган. Бу система пичоқлар 1 ва 1' га илгарилама-қайтма ҳаракат узата ди. Пичоқлар ўз ўқи атрофида айланиши ҳам мумкии. Айланма ҳаракат пичоқ билан илгакнинг чекка вазиятда яхши тишлаши-шини ва осон ажралишини таъминлайди. Кулачок 6 дан тортқи ва ричагли система орқали пичоқларга айланма ҳаракат узатилади. Каретка ҳаракатни (5.15-расм) ташқи ён валдан заижир орқали олади. Етакланувчи юлдузча ўқига шестерня-кулачок маҳкамланган;

5.14-расм. Пичоқларга ҳаракат узатиш: 1, 1 1 -юқориги ва пастки пичоқлар, 2, 2 1 - юқориги ва пастки тортқилар, 3,3 1 -тиргаклар, 4-ричаг, 5- бармоқ, 6- кулачок, 7- вал, 8- икки елкали ричаг

5.15-расм. СКН-14 кареткасининг кинематик чизмаси: 1-ён вал, 2-занжир, 3- тишли ғилдирак-кулачок, 4- тишли ғилдирак, 5- вал, 6-роликли ричаг, 7-юлдузча, 8-кулачоклар, 9-призма вали, 10- кулачоклар, 11-призма, 12-вал, 13-кулачок, 14,15-конус тишли ғилдираклар, 16- икки ариқчалик кулачок 5.14-расм. Пичоқга ҳаракат узатиш. 5.15-расм.СКН-14 каретканинг кинематик чизмаси. шестерня 4 орқали вал 5 га ҳаракат узатила ди. Вал 5 да шестерня орқали иккита ариқчали кулачок 16 ҳа ракатланади. Кулачок 16 нинг бир томонидаги ариқчаси пи чок.лар 1 ва 1 1 га илгарилама-қайтма ҳаракат узатса, иккинч си эса шу пичоқларга айланма ҳаракат узатади. Вал 5 дан жуфт конус шестерня 14 ва 15 орқали ҳаракатни вал 12 олади. Бу валга иккита юзали кулачок 10 лар маҳкамланган бўлиб, улар орқали юқори ва пастки пичоқчаларга ҳаракат узатилади. Кулачоклар 8 призма 11 нинг айланиши олдидан игналарни кў тариш учун хизмат қилади. Призма вал 9 га ўрнатилган; вал учида юлдузча 7 маҳкамланган. Юлдузча ҳаракатни роликли ричаг 6 дан олади. Кулачок 13 пичоқчаларни ён томонга ҳара катлантиради. Механизмларнинг тўғри ва аниқ ишлаши учун асосий меха низмлар бир- бири билан мослашиб ишлаши керак. Карта лентаси 14 да жуфт йулча бўлиб, ҳар бир шода учун 2 та йулча ажратилган.Перфолентадаги тешиклар шодани кўтарилишига тўғри келади.

СКР-14 кареткаси . Бу кареткалар ҳам СТБ дастгоҳлари учун мҳлжалланган бўлиб, бош валининг тезлиги 240 мин -1 гача етади. Каретка ротацион (айланувчи) бўлиб, унга 14 та шода ўрнати ш мумкин. Кареткада 14 жуфт 1/1 + 1/1 профилли шода кўтарувчи ку лачоклар бор. Бу кулачоклар перфолентадаги тешикларга қа раб узлуксиз айланувчи муфталарга уланиши мумкин. Каретка очиқ хомуза ҳосил қилади. Шодаларга ҳ.аракат бикр боғлов чилар ёрдамида узатилади. Бу каретка тўқув дастгоҳнинг чап ён томонига, пастга ўрнатилади. Каретка икки қисмдан: кулачокли шода кўтариш механиз ми ва кулачокларни вақт-вақти билан ҳаракатга келтириш ме ханизмидан иборат. Бу қурилманинг ўзи эса кулачокларга ҳа ракат узатиш, ҳаракат узатишни бошқариш, дастур қисми, айланувчи поналарни улаш ва бошқариш қисмлардан иборат. Труба 1 га (5.16-расм) 14 к улачок 2 лар бўш ўрнатилган ва бу кулачоклар ўзича айла ниб кетмаслиги учун фикса торлар билан ушлаб турилади. Фиксаторлар труба 1 ичига жойлаштирилган. Кулачоклар 1/1 +1/1 профилли бўлиб, ай ланиш вақгида шодаларни кўтаради ёки туширади. Ку - лачок ва аксилкулачоклар ри чаг 4 нинг юқори 3 ва пастки 13 роликчалари юзасига тегиб т у р а д и . Р и ч а г 4 н и н г ў з и ў қ 12 га бўш ўрнатилган. Ричаг 4 нинг юқори қисмига ўрна тилган хомут 5 тортқи 6 билан шарнирли бириккан бўлиб, тортқи 6 нинг иккинчи учи икки елкали ричаг 11 нинг юқори учи билан бирлашган. Ричаг 11 нинг пастки елкаси горизонтал тортқи 7 билан бириктирилган. Тортқи 7 иккита бурчакли ричаг 10 ва тик тортқи 8 орқали шода 9 ни кўтарад и. Кулачок 2 90° айлангандан кейин юқори ролик 3 га кичик радиус таъсир этади ва шода 9 пастки вазиятига келади.

Шундай қилиб, кулачоклар ҳаракатлантирилганда шодалар тоқ хомузаларда юқорига чиқади, жуфт хомузаларда эса паст га тушади ва полотно ўрилишини ҳосил қилади. СКР-14 кареткаси тўқув дастгоҳининг ён вали 2 дан (5.17- расм) ҳаракатланади. Каретканинг ҳаракат узатиш чизмасида бир-бирига параллел тўртта ўқ бор: каретканинг асосий ўқи 1, муфталарни уловчи тишли ўқ 10, шода кўтарувчи кулачоклар ўқи 15 ва ричаглар 17 ўқи 19. Каретканинг асосий ўқи 1 тўқув дастгоҳининг ён ўқи 2 дан икки қаторли занжирли узатма 3 орқали ҳаракат олади; бу ҳ аракат вал орқали каретканинг ҳамма механизмларига уза тилади. Ўқ 1 га маҳкам ўрнатилган шестерня 4 орқали мойлаш ме- ханизмига ҳам ҳаракат узатилади. Кулачоклар 7 айланувчи шпонкани улаш механизмига ҳаракат узатади. Ўқ 1 нинг охири га 5.16- расм. СКР-14 кареткасини кулачолардан шодаларга ҳаракат узатиш чизмаси

5.17-расм, СКН-14 кареткасини кинематик чизмаси. 5.18 Кулачокларни ҳаракатлантириш мосламаси чизмаси икки ариқчали кулачок 9 маҳкамланган бўлиб, у перфолента механизмига илгарилама-қайтма ва айланма ҳаракат узатади.

Асосий уқдан тезликни ростловчи механизм ҳам ҳаракат олади. Икки профилли кулачок 8 ўқ, 1 га маҳкам ўрнатилган; ричаг ва иккита ролик бўш ўқ 14 га, яъни шода кўтариш кула чоклари ўқига ўрнатилган. Уловчи муфталарнинг тишли ўқи 10 асосий ўқ 1 дан шестер налар 6 ва 5 орқали (1:4) ҳаракатланади. Шестерна 6 асосий валга, шестерня 5 тишли ўқ 10 га маҳкам ўрнатилган, бу ўқга 14 та комплект улаш муфталари 11 ҳам ўрнатилган. Муфталар нинг ҳар бирида шода кўтарувчи кулачокларнинг етакчи шес тернялари 12 бор. Шестернялар 13 шода кулачоклари 15 билан маҳкам ўрнатилган. Шода кулачоклари 15 роликчалар 16 ва 18 орқали ричаглар 17 ни ҳаракатга келтириши мумкин. Ричаг 17 ўқ 19 га ўрнатилган. Шестернялар 12 ва 13 тишларининг сони бир хил. Шундай қ илиб, ҳар бир шода ўз ҳаракат механизмига эга. Шестерня 12 тишли ўқ 10 дан узилган ёки унга бошқариш механизми орқали уланган бўлиши, ҳар бир шода ўзича ҳара- катланиши мумкин. Шода кулачокларини ҳаракатга келтириш мосламасининг асосий қисми тишли вал 10 га ўрнатилган (5.18-расм). Тишли вал 9 га ички тишли шайба 1 ўрнатилган бўлиб, ўнга айланувчи шпонка 2 жойлаштирилган. Бундан ташқари, шу ўққа шода кулачокларининг етакчи шестерняси 3 узиб уловчи ҳалқа-шес терня 4, текширувчи диск 6 ва ҳалқа-шестернянинг ўз-ўзидан айланиб кетмаслигини таъминлаш учун фиксатор 5 ўрнатилган. Айланувчи шпонка шайба уясига ўрнатилган бўлиб, унинг тиш лари ҳалқа-шестерня тишлари билан тишлашган; у шпонкани 180° айлантириши мумкин. Айланувчи шпонка думалоқ шаклда бўлиб, ўртасида қирқ ими Б бор (5.18-расм, в). Йиғилган кареткада шпонканинг ўр тасида етакчи шестерня 3 ўрнатилган. Унинг ички юзасида тўрт та қирқими бўлиб, шпонкага мослаштирилган. Расмда шпонка 2 шундай ҳолда кўрсатилгаики, унинг қирқими ўрта қисми би лан шестерня томонга каратилган; шпонкани

шестерня билан бирлаштириш, уни 180° айлантириш мумкин. Шпонка ташқи юзасининг 1/3 кисмида тишлар бўлиб, ҳалқа-шестерня билан тишлашиши мумкин. Бошқа қисми А (5.18-расм, в) думалоқ шаклда бўлиб, шайба тешигига киради. Шайбада етакчи шестерня 3 (5.18-расм, а) эркин ўрнатилган, лекин шпонка 2 ёрдамида тишлашиши ва айланиши мумкин. Бу шестернянинг ички томонида шпонкага мослаштирилган тўртта қирқими бор. Шпонка қирқимга тўғри келганда, у 180° айланиши мумкин. Шпонка қирқимга тўғри келган вақтда ҳалқа-шестерня то мон бир хил ҳаракатланади. Бу эса шпонка ўрта қисмининг шестерня қирқимига кириш ёки чиқишига қулай вазият ярата ди. Шпонканинг уланиш вақтида шестерня тезликни ростлаш механизмидан тебранма ҳаракатлантирилади. ҳалқа-шестерня 4 нинг ташқи юзасида ун олтита ярим дои ра қирқимлар бўлиб, улар бошқарувчи ричаг 8 ролиги 7 га ки риш учун керак. Перфолентадаги тешикларнинг жойлашишига к.араб, ролик 7 ҳалқанинг қирқимига кириши ва уни қисқа вақт тўхтатиши мумкин, бу вақт дастгоҳ бош валининг 90° айлани шига тенг бўлади. Ҳалқа-шестернянинг ички юзаси қисмининг маълум жойида фиксатор 5 учун ўн олтита қирқим бор. Агар ҳалқа-шестерня 4 бошқарувчи ричаг ролиги билан тўхтатилса, фиксатор ролиги шайба билан ҳаракатланиб, қирқимдан чиқади ва кейинги қир- қимга киради. Бу вақтда бошқарувчи ричаг ролиги шайбага таъсир этмай қолади. ҳалқа-шестерняга нисбатан шайбанинг 1/16 айланага силжиши шпонкани 180° га айлантиради. Текширувчи диск 6 доира шаклида юпқа пластинка бўлиб, бўртмали қилиб ясалган. Бўртма охиридаги қирқимга пружи наланган чивиқ ўрнатилган бўлиб, дискни ушлаб туради. Диск шайба 1 да бўш ўрнатилган; унинг ички юзасида тўртта қирқи ми бор. Бу қирқимга уланиш вақтида шпонка кириши мумкин,

чунки уланиш вақдида шпонка шу қирқим қаршисида бўлади. Агар шпонка ўз вақтида айланишга улгурмаса ёки унинг айла ниши 180° га тенг бўлмаса, шпонка сиқилиб, уни ўзи билан ҳа ракатлантиради. Диск эса қирқими билан пружинали чивиққа таъсир этиб, уни силжитади ва тўқув дастгоҳи тухтайди. Айланувчи шпонка орқали шодалар ҳаракати бошқарилади ва шодаларга ҳаракат узатилади, кўтарилган ёки тушган шода ни ҳаракатдан чиқаради. СКР-14 кареткасида бошқариш механизми бўлиб, бу айла нувчи шпонкани узиб улаш ва программа элтувчидан иборат. Программа элтувчи эгилувчан пластмасса перфолентасидан иборат. Перфолента тешиклари ўрилиш нақшига мос бўлади (7.19- расм). Ҳар икки қатор тешиклар битта хомузага тўғри келади. Ҳар бир қаторда 14 тагача тешик бўлнши мумкин. Шунга перфо карта дейилади. Бу перфо картадаги тешиклар айла нувчи шпонканинг ишини бошқаради. Агар перфокар гада тешик булса, шпонка 180°айланади ва шестерня билан тишлашади ёки ажрашади 5.19-расм. Ўрилиш ва перфокарта Жаккард хомуза ҳосил қилиш механизмлари Шода кўтариш каретка лари ўрнатилган тўқув дастгоҳларида 24 тагача шодаларо билан

ишлаш мумкин. Йирик нақшли тўқималар тўқ иш учун (агар уларнинг ў рилиш раппортлари катта булса) жаккард машиналаридан фойдаланилади. Бундай тўқималарга жаккард дастурхонлари, чойшаблар, гобеленлар, портрет, пейсаж, гилам ва бошқа тўқималар мисол булади. Машина 1805- йили Франциянинг Леон шаҳрида Жозеф Мари Жаккард томонидан ихтиро этилганлиги учун унинг но ми билан юритилади. Жаккард машинасининг бошқа хомуза ҳосил қилиш меха- аизмларидан фарқи шундаки, бу машина ёрдамида танда ипла ри қисмлар бўйича эмас, балки ҳар бирини алоҳида кўтариш ва тушириш мумкин. Иккинчи фарқи шундаки, бу машина дастгоҳ устига махсус тиргагич ва тусинларда полдан ) 1,5-З м ба- ландликда ўрнатилади. Тиргагич ва тўсинлар дастгоҳ рамасига маҳкамланган ёки алоҳида ўрнатилган бўлиши мумкин. Жаккард машиналари асосан икки қисмдан: кўтариш меха- н изми ва нақш м еханизмидан иборат бўл али. Жаккард машиналари ҳам шода кўтариш кареткаларига ў хшаб, би р кўтарилм али ва ик ки кўтарилмали бўлиши М УМКИН . Икки кўтарилмали жаккард маш иналари тезкор ТЎҚУВ ДАСТГОҲ ларига ўрнатилади. Би р кўтарилмали жаккар д машиналари асос ий вали тезлиги 150 мин -1 гача бўлган дастгоҳ ларда ишлат илса, икки кўтарилмали машин аларнн тезлиги 200 мин -1 гача бўлган дастгоҳларга ўрнатиш мумкин. Кўпинча, бир кўтарилмали жаккард машиналарда очиқ ёки ёпиқ, икки кўтарилмали машиналарда очнқ ва ярим очиқ хо муза хосил қилинади

Ж-13 жаккард машинаси . Ж-13 жаккард машинаси бир вал ли ўрта тақсимланган, 1320 илгакли ёпиқ хомуза ҳосил қилина дигаи машина. Ж-13 машинаси йирик нақшли пахта, зигир, жун ва ипак толали иплардан кенг кўламдаги тўқималар тўқилади ган дастгоҳларга ўрнатилади. Бундан ташқари, якка тўқималар ўам ишлаб чиқариш мумкин. (5.20-расм) 5.20-расм. Ж-13 жаккард машинаси

Машинанинг кутариш механизми асосан пичоқ ва илгаклар дан иборат бўлиб, и лгаклар сони жаккард_машинасининг қу вват ини белгила йди. Илгаклари қанча кўп бўлса, шунча катта раппортли рилишдаги тўқималар ҳосил қилиш мумкин. Жак кард машиналари асосан 400, 600, 800, 1320 ва ундан кўп ил гакли бўлиши мумкин. Жуда катта раппортли ёки жуда энл тўқималар тўқиш учун бир вақтда дастгоҳда бир неча жаккард машинасини ўрнатиш ҳам мумкин. Жаккард машинасидаги игналар оралиғига қараб, бу маш иналар йирик, ўрта ва майда тақсимланган бўлиши мумкин. Йирик тақсимланган жаккард машиналарида игналар ораси 6,5 ва 6,83 мм, ўрта тақсимланган машиналарда 4,64 ва 5,75 мм, майда тақсимланган машиналарда 2,85 ва 3,99 мм бўлиши мумкпн. Жаккард машинасида илгаклар қанча кўп бўлса, иг налар ораси шунча кичик бўлади. Бу машинанинг ўлчамларини кичрайтириш учун зарур. Майда нақшли тўқималар учун кам илгакли машиналар ишлатилса, йирик нақшли тўқималар учун майда тақсимланган ва кўп илгакли жаккард машииалари иш латилади. Масалан, эни 3 м бўлган бирданига икки қават ги лам тўқиладиган тўқув дастгоҳларида 800 илгакли жаккард машиналаридан уч жуфт ҳрнатилади. Ҳар бир жуфти юқори ва пастки қават гиламлар учун ишлайди. СТБ-330 дастгоҳида икки энли тўқима бирданига тўқилса, у вақтда дастгоҳ устига иккита жаккард машинаси ўрнатилиши мумкин. Жаккард машиналарида ўрнатилган призмалар сонига қа раб, бу машиналар бир ёки икки валли бўлади. Бир валли жак кард машиналарида ҳамма карталар битта призмага кетма- кет тикиб ўрнатилса, икки валли машиналарда тоқ ва жуфт тартибли карталар алоҳида тикилиб, ҳар бир

призмага тоқ ва жуфт тартибли карталар ўрнатилади. Бундай ҳолда призмалар галма-гал ишлайди. Ж-13 жаккард машинаси. Ж-13 жаккард машинаси бир вал ли урта тақсимланган, 1320 илгакли ёпик, ҳомуза ҳосил қилина дигаи машина. Ж-13 машинаси йирик нақшли пахта, зиғир, жун ва ипак толали иплардан кенг кўламдаги тўқималар тўқилади ган дастгоҳларга ўрнатилади. Бундан ташқари, якка тўқималар ҳ ам ишлаб чиқариш мумкин. Ж-13 машинасининг техник кўрсаткнчлари Тури—бир кўтарилишли, бир валли, ўртата тақсимланган. Машинадаги илгаклар сони 1320 Пичоқлар сони 16 Призмалар сони " 1 ёки 2 Бир вақтда ншлайдиган призмалар сони 1 Призма қирралари сони 5 Призма тешиклари марказларининг оралиғи, мм 4 Тўқув дастгоҳи бош валининг айланиш сони, мин" 1 150 Ҳомуза тури —ёпиқ (марказий) Ҳомуза баландлиги (энг купи), мм [50 Тақсимлаш тахтасинннг энг четки тешик лари буйича улчами, мм; узунлиги; 84

эни 1755 Тақсимлаш тахтасидаги тешиклар сони 4460 Машинанинг ўлчамлари, мм; __ узунлиги; 1027 эни, 1130 баландлиги 1350 массаси,кг 500 Франциянинг штойбли жаккард машинаси Бу машина электрон бошқариладиган замонавий жаккард машинаси туркумига кириб нақлар эскизини компютерга киритиб тезлик билан тўқима турини ўзгартиш имкониятига эга. Бу жаккард машинада очиў хомуза ҳосил қилинади Қуйидага 5.21-расмда. Бази қисмлари расми ва 5.22 да танда иплари программа асосида кўтариб тушириш қисмларининг расми келтирилган. 5.21 чизмада; экстратор модули 1, кенгайтиргич 2, сиел картаси 3, стопор модули 4, пружина5 жаккард машинани ён қапқоғи. 5.2- расмда. Электромагнитнинг юқори қисмим 1, электромагнит 2, ўаракатланувчи илгак 3, тилча 4, икки елкали ричаг фиксатор 5, қайтарувчи пружина 6, контакт 7. Ишлаши электромагнит 2 ни дастур билан бошқарилиб турилишига боғлиқ . Контак 7 ни электромагни 2 бошқаради. Электромагнит 2 даги контакт 7 нинг чап ёки ўнг томонга сурилиши ричаг 5 ни ҳолатини ўзгартиради. Электромагнит контактни ўз корпуси томон етаклаганда икки елкали ричаг 5 бир елкасидаги тиши билан, ҳаракатланувчи илгак 3 га тегмайди у пастка тушади хомуза ёпилади.Контакт 7 магнитда 2 нинг корпусидан ташқи томонга ҳаракат қилса рчаг 5 иккинчи елкаси билан ҳаракатланувчи илгак тишини илиб қолди хомуза очиқ ҳолатда қолади.

Похожие

Тўқима милкини ҳосил қилиш механизмлари

Тикув буюм деталларида шакл ҳосил қилиш

Тараш машинасида толани тарамдан ажратиш. Пилта ҳосил қилиш

Машиналарнинг бажарувчи механизмлари

Тикув буюм деталларида шакл ҳосил қилиш ва шакл сақлаш усуллари