Материалларни бичишда андозаларни жойлаштириш - Текстиль - Рефераты

Материалларни бичишда андозаларни жойлаштириш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

169 KB

Материалларни бичишда андозаларни жойлаштириш Режа: 1. Пойафзал устки деталлари ва астар деталлари учун чармни бичишда андозаларни жойлаштириш системалари 2. Пойафзал устлиги, астари ва ёрдамчи деталлари учун газлама ва синтетик чармларни бичишда андозаларни жойлаштириш системалари 3. Пойафзал пастки деталлар чармини бичишда андозаларни жойлаштириш системалари 4. Пойафзал пастки деталларига сунъий материалларни бичишда андозаларни жойлаштириш татиби. 5. Чарм атторлик буюмлари деталларига чармни бичишда андазаларни жойлаштириш тартиби. 6. Чарм атторлик буюмлари деталларига сунъий чарм ва газламаларни бичиш.

Табиий ва сунъий чармларни, газламаларни бичишда андазалар жойлашишини материал майдонидан юқори даражада фойдаланишни таъминлайдиган системасидан фойдаланиш керак. У ёки бу системани бичишда қўллашда материал майдони ва хоссаси деталларга қўйиладиган талаблар таъсир кўрсатади. Пойафзал устлиги ва пастлигига қўйиладиган талаблар, материаллар хоссасига асосланиб, ишлаб чиқариш босқичида ва кийиб юрилганда уларга таъсир этиш деталлар иши ҳақидаги маълумотларга асосланиб қўйилади. Бичиш мураккаблиги материаллар хоссасининг майдон бўйлаб ўзгариши ва турли йўналиш билан аниқланади. Барча бичиладиган материаллар уч гуруҳга бўлинади . 1. Бир жинсли - изотропли (резина, сунъий чармлар); 2. Бир жинсли – анизатропли (газламалар, газлама остидаги сунъий чармлар); 3. Турли жинсли – анизатропли (табиий чарм). Атаманинг биринчи қ исми физик-механик хоссалар кўрсаткичини турли йўналишда ўзгарувчанлигини (ёки доимийлигини), иккинчиси эса - майдон бўйича ўзгарувчанлигини билдиради. Баён қилинганларга боғлиқ равишда ҳар бир материалнинг бичилиши ўзига хос хусусиятларга эга. Учинчи гуруҳ материалларини бичиш кўпроқ мураккаб. Пойабзал устлиги ва астари учун чарм бичилганда андазаларни жойлаштириш тизимлари. Пойабзал устлиги учун чарм бичилганда асосан унинг қалинлиги, зичлиги, чўзилувчанлиги ва юза қатламининг сифати ҳисобга олинади. Пойабзал устлиги учун чармнинг чўзилувчанлиги кўндаланг ва бўйлама йўналишда бир хил эмас, одатда бўйлама йўналишда кўндаланг йўналишдан кўра узайиш кам. Чармнинг марказий қисмида барча йўналишда узайиш нисбатан бир хил. Детал узунлиги чўзилувчанлик камроқ бўлган йуналиш билан устма-уст тушиши керак.

Этакнинг узайиши ва айниқса поча кўндаланг ва бўйлама йўналишда бир мунча фарқланади. Упука, қўлбола бузоқ чарми этаги, чўчқа чарми бўйламадан ташқари камроқ узайишига эга бўлган иккинчи йўналишга эга – 45 0 бурчак остида (тахминан орқадаги почаларига параллел равишда) кўндаланг йўналишдаги энг кам чўзилувчанликдан ташқари иккинчи йўналиши – 135 0 бурчак остида. Гардоннинг чўзилувчанлиги энг кам асосий йўналиши хребтовой чизиги 135 0 бурчак остидаги йўналиши бўлиб ҳисобланади. Пойабзал устлиги учун чармнинг энг кам чўзилувчан йўналиши 2.14 расмида кўрсатилган. Пойабзал устлиги учун чарм энг кам чўзилувчанлик йўналиши. Деталларнинг ташқи кўринишига алоҳида эътибор бериш керак, шунинг учун бичишда материал юза қатлами характерини ҳисобга олиш зарур. Чармнинг марказий қисми одатда силлиқ бўлади. Гардондаги хребтга кўндаланг борадиган молочн ые полос ы бор; этак, почалар ва гардонда силли қ ланмаган жойлар учрайди. Чармнинг турли соҳаларида юза қатлам ранги ва туси бир хил эмас, чармнинг расми ҳам турлича. Шунинг учун пойабзал жуфтлигида комплектига кирувчи деталларни чарм расмини ҳисобга олиб жойлаштириш керак. Андазаларни бичганда шундай тартибда жойлаштирилади: бетлик, тумшуқ ва бошлиқ, яъни масъул деталлар-чармнинг марказий қисмида: дастаклар, гулчинлар, қўнжлар, яъни кам масъул деталлар, гардон, этак ва почалар. Чармнинг топографик соҳаларидан мўлжалланган вазифалари бўйича кўпроқ фойдаланиш мақсадида масъул деталлар майдонлар улуши турлича бўлган комплектлар кўриниши ва ўлчамларини, ҳамда катта ва кичик майдондаги деталларни комбинациялаштириш лозим. Ўртача ва катта майдондаги чармларни пойабзал устлиги тўғри чизиқли кадам тизим (параллелограм тизими) умумий қабул қилинган бўлиб ҳисобланади. Бу система асосан сигир чарм, ярим чарм, қўлбола бузоқ чарми,

упука, чўчқа чарми, от чарми чепракларини бичганда преиму щественно фойдаланилади. Бичиш асосан терини энг қалин орқа қисми ўртасидан бошланади. Кўрсатилган системада деталлар моделли шкала қуришда аниқланад иган оптималь вариант бўйича жойлаштирилади. Бунда, бетликлар бетликка , тумшуқ детали тумшуққа , чарм чепракига зич жойлаштирилади. Чармнинг четлари тўғри чизиқли кадам тизимдан бирмунча оғишлар билан, деталлар тахламасига риоя қилган ҳолда ва чўзилувчанликнинг энг кам йўналишини ҳисобга олиб бичилади. Нуқсонлари кўп бўлган пойабзал устлиги учун чармлар, ҳамда майдони бичиладиган деталлар майдонига нисбатан кичик чармлар маълум системага амал қилмаган ҳолда бичилади, бу улардан фойдаланишни бир мунча ёмонлаштирилади. Деталларни жойлаштиришни барча вариантларини тўртта гуруҳга б у лиш мумкин: 1. бир томонга жойлаштириш, яъни барча 1-6 деталлар барча қаторлардан бир томонга йўналтирилган (расм 2.15 а) масалан, қайиқсимон туфлилар детали, астар деталлари ва бошқалар. 2. турли томонга жойлаштириш, яъни бир қатордаги деталлар 1,2 бир томонга жойлаштирилади, 3,4 деталлар эса қўшни биринчисига қарама- қарши (расм 2.15 б) ва бошқалар. Масалан, ботинка, бостирма бетликли яримботинка, қайиқсимон туфлилар, дастаклар, гулчинлар ва бошқалар. 3. бурчак остида жойлаштириш яъни кейинги детал олдинги деталга қарама-қарши йўнилашида ёки бурчак остида жойлаштирилади. (расм 2.15 в,г). Масалан, бостирма дастакли яримботинка бетлиги, яримботинка бетлиги, дастаклар ва бошқалар. 4. “Уяли” жойлаштириш, яъни комплектнинг бир нечта турли деталлари, жойлаша туриб уяни ҳосил қилади. (расм 2.15 д). Бундай “уя” санаб ўтилган вариантлардан ҳар қансисининг уяси билан қўшилади. Башанг пойабзал учун чарм бичилганда кенг қўлланилади, қайсидаким юқори сифатли

бичиқларни ҳосил қилиш муҳим бўлиб ҳисобланади. (зичлиги, қалинлиги, туси ва бошқа белгилари бўйича). 2.16 а – ж расмларда деталларни жойлаштиришнинг тўртала вариантидан фойдаланиб тўғри чизиқли кетма-кет тизим бўйича пойабзал устки деталларига турли чармларни бичиш схемалари келтирилган. Пойабзал устки, астар ва ёрдамчи деталларини газлама ва синтетик чармлардан бичиб олишда андазаларни жойлашиш системалари. Кўп қатламли пойабзал газламалари ва синтетик чармларни тўғри чизиқли кетма-кет тизим бўйича деталларни тўғри ва нотўғри бурчаклари билан қўшиб бичиш тавсия этилади. Материал эни тор бўлса ва деталлар чизиқли ўлчами ҳамда майдони катта бўлса нотўғри бурчак остида ётқизиш бефойда чунки деталларзич жойлашгани билан чека чиқимлар кўп бўлади. Бундай ҳолларда деталларни тўғри бурчак остида жойлаштирадилар. (ботинканинг астар деталлари) нотўғри бурчак остида кичик ўлчамдаги ёки кам майдонли деталларгина жойлаштирилади. (яримботинка бетлик ости астари тумшиқ, дастаклар ва бошқалар). Ўрамли материалларни бичиш системасини танлаганда уларнинг бўйлама ва кўндаланг йўналишда узайишини ҳисобга олиш зарур (газлама учун тапда ва арқоқ бўйича). Агар бўйлама йўналишда кўндаланг йўналишга нисбатан узайиш кам бўлса, устлик ва оралиқ астар деталларини изини бўйига қаратиб, астар деталларини эса-кўндалангига кесиб олиш керак. Узайиш тахминан бир хил бўлса деталларни бўйича ҳам, энига ҳам бичиб олса бўлади. Пойабзал газламалари ва ўрамли синтетик чармлар учун уларнинг эни муҳим аҳамиятга эга, чунки эни бўйича йўқотишларсиз бутун деталлар сонини ётқизиш мумкин. Материал эни оптималь бўлмаса моделларни ўлчами, кўриниши бўйича моделларни ўлчами, кўриниши бўйича корхонадаги ассортимент чегарасида албатта комбинациялаштириш керак материалнинг энидан тўла фойдаланиш мақсадида. Кўп қатламли газлама тўшамасидан эркаклар яримботинкаси деталларини бичганда бетлик 1,2ни (расм 2,17 а) 3,4 бетлик билан ҳар бир

қаторда тўғри бурчак остида буриб ва дастаклар 5.6 ни тумшуқ 7 билан жойлаштирилган. Ҳар қайси кейинги қаторда дастаклар ва тумшуқ бошқа дастаклар ва тумшуқ билан 180 0 га бурилишлар билан жойлаштирилган. Кўп қатламли газлама тўшамасини эркаклар яримботинкаси деталига бичганда бетлик 1 (расм 2.17 б) дастаклар 2 ва 3 180 0 бурилиш ва дастаклар 2 ва 3 тумшуқ 4 билан қўшилади. Ботинка астари деталларига материалларни тўғри бурчакли ётқизиш билан бичганда деталлар лсони тоқ бўлса қаторда чекка чиқимларни кўпайтиради ва эни жуфт деталлар сони бичиб олишга имкон берадиган материалга нисбатан фойдаланиш фоизини пасайтиради. (расм 2.17 г). Кўп қатламли газлама тўшамаси яримботинка астар деталлар ига бичилганда непрямым бурчак остида жойлаштирилади. (2.17 д расм). Пойабзал устлиги ва астари учун сунъий материаллар асосан пойабзал газламалари каби бичилади, қўнж бичилганда барча жинс гуруҳлари учун улар тўғри бурчакли 180 0 ли бурилишлар билан жойлаштирилади (2.18 а расм). Материал эни 84-87 см бўлса 2 та қўнждан ортиқ бичилмайди. Материал эни детал эни билан мос келмаса 3-4 смли тасмача ортиб қолади, фойдаланиш фоизини камайтиради. 2.18 б расмда винилискожа – Т материалини аёллар туфлиси деталларига бичиш схемаси берилган. Чармни пойабзал пастки деталларига бичишда андазаларни жойлаштириш тизимлари. Пойабзал пастки деталлари учун чармлар винтли, ипли ва елимли бириктириш усуллари учун бўлинади. Чарм фабрикада асосан чепрак, гардон ва этак кўринишида келади. Пойабзал пастки деталлари учун чарм бичилганда уларнинг қаттиқлиги, зичлиги ва қалинлиги ҳисобга олиниши керак. Кесишнинг асосан учта системаси фарқланади-тўғри чизиқли кетма- кет, “арча” ва бўлувчи, энг яхшиси тўғри чизиқли кетма-кет, чунки у деталларни зич жойлашишини таъминлайди, андазалар орасидаги чиқим катта эмас ва чарм майдонидан фойдаланиш фоизи юқори. Аммо чармнинг

ҳамма майдони ҳам тўғри чизиқли кетма-кет системада кесилмайди, майдоннинг бир қисми (30-40%) турли пастки деталларга система бўйича эмас, балки деталларни жойлаштириш қоидаларига риоя қилган ҳолда кесилади. Чарм майдонини система бўйича кесиш деталларни жойлаштириш вариантига, чарм кўриниши ва категориясига, бичувчи малакасига боғлиқ. Таглик ва патакни жойлаштиришнинг учта варианти кўпроқ қўлланилади. Аҳми, ўкча қисмлари, бир томонга қаратиб жойлаштириш. 1 чи вариант бўйича жойлаштирганда (2.19 а расм) деталларни аҳми қисми юқори даражада бир-бирига яқинлашади, улар орасида андазалараро чиқимлар кам қолади. 2 чи вариант бўйича жойлаштирганда (2.19 б) бирта деталнинг ўкча қисми бошқа деталнинг аҳми қисмига жойлашади. Учинчи вариант бўйича жойлаштирганда (2.19 в расм) барча деталлар тумшуқ ва ўкча қисми бир томонга йўналтирилган, убнда вертикал бўйича қўшни деталларнинг ташқи тутами ички тутам билан максимал яқинлашади, горизонтал бўйича қўшни деталларнинг тумшуқ қисми эса ўкча қисмига жойлашади. Бу учта вариантлардан ташқари таглик ва патакларнинг учма-уч жойлаштириш (2.19 г расм) ва бурчак бўйича (2.19 д расм) қўлланилади. Чармни бичиш майдони система бўйича унинг зичлиги ва қалинлиги қанча биржинсли бўлса шунча юқори бўлади. (чармни қалинлигини тушиши нормал ёки кичик) ва майдон қанча катта нави ҳам юқори бўлади. Шунинг учун тўғри чизиқли кетма-кет система 1 ва 2 навли катта ва ўртача майдондаги, чармни қалинлиги тушиши нормал бўлган чармларни кесиш учун тавсия этилади. Тўғри чизиқли қадам система учун бошланғич чизиқни танлаш ва кесишни бошлаш катта аҳамиятга эга. Чепракларни кесганда хребт, этаклар ва гардон чизиғи бошланғич бўлиши мумкин. Кесиш асосан қуйидаги учта жойда бошланиши мумкин:

Терини сағри (энг қалин орқа қисми)нинг ўртасидан хребтовой чизиқ бўйича (2.20 а); гардоннинг ўртасидан (2.20 б расм); гардоннинг реза чизиғидан этакнинг реза чизиғигача (2.20 в расм). Кесиш бошланадиган жойни танлаш чепрак қалинлигининг тушиши, майдони ва категорияси ва пастки деталлар ассортиментига боғлиқ бўлади. Катта майдонли чепракларни хребтовой чизиқдан кесиш мақсадга мувофиқ, кўпроқ қимматли деталлар унинг марказий қисмидан олинади ва бошқа участкаларидан камроқ қимматли деталларни кесишга ўтилади. Майдони катта бўлмаган чепракларни (80-110 дм 2 ) кесиш гардон қошидаги қисмдан этак бўйлаб бошлашкерак. Чарм майдони кўпроқ нуқсонлар билан зарарланган бўлса, уни кесишни хребт чизиғидан этакнинг реза чизиғига қараб бошлаш тавсия этилади. Чармнинг зарарланган майдонини шундай кесиш керакки, нуқсонлар деталнинг рухсат бериладиган жойига тушсин (масалан, тагликнинг орқа қисми). Майдони кичик чепракларнинг кесиш майдони тўғри чизиқли кетма-кет система бўйича унга катта эмас, яъни чармнинг катта қисми система бўйича кесилмайди, бу андазалараро ва чекка чиқимларни оширади. Бундай чепраклар учун “арча” ва “бўлувчи” системалар бўйича кесиш тавсия этилади. “Арча” системаси деталларнинг чармда кўндаланг жойлашуви билан ёки камроқ тасвирланган кўндаланг қаторлар билан характерланади. Ҳар бир қатор чегарасида барча деталларнинг тумшуқ қисми бир томонга йўналтирилган. Бир қатордаги деталларнинг тумшуқ қисми қўшни қатордаги деталларнинг тумшуқ қисми билан қўшилади, биринчи қаторда (чапдан ва ўнгдан) барча деталлар ўкча қисми билан реза чизиғига йўналтирилган. Ташқаридан “арча” тўғри чизиқли кетма-кет системада бурчак остида жойлаштиришга ўхшайди, аммо деталларнинг бурчак қиялиги кесишнинг бошида ва охирида турлича. Бу система бўйича кесиш натижасида рачага ўхшаган чиқимлар қолади. Чепраклар “арча” системаси бўйича чопилганда

кесиш чизиғи бўлиб гардон, этак (2.21 расм) хребтовая чизиғи бўлиши мумкин. (2.21б расм). Биринчи вариант бўйича кесилганда икки жуфтдан деталлар қатори (ўнгдан ва чапдан) ҳосил бўлади, чепрак ўртасидан турли деталлар кесиб олинади. Иккинчи вариант бўйича деталлар ўкча қисми билан хребтов чизиғига иккала томондан жойлашади. Чепракдан тўртта деталлар қатори олинади, чеккаалардан ўлчамга мос деталлар кесиб олинади. Бўлинадиган системада деталлар чарм бўйи бўйлаб тўртта – бешта кўндаланг қаторлар кўринишида жойлаштирилади. Бу система бўйича кесиш гардон (2.21 в расм) ёки огузка ўртасидан бошланади. Гардонлар бичилганда қоидага мувофиқ гардоннинг реза исходнқ қабул килишада. (2.22 расм), кесиш гардоннинг ўнг (2.22 а расм) ёки чап (2.22 б расм) бурчагидан бошланади. Этак бичилганда этакнинг резаси исходни бўлади. (2.22в расм). Пойабзал остки деталларига сунъий материалларни кесганда андазаларни жойлаштириш системалари. Пойабзал остки деталлари учун сунъий материаллар майдони бўйича бир хил физик-механик хоссаларга, аниқ ўлчам ва шаклга эга. Буларнинг барчаси материалларни кесишни чармни кесишдан кўра осонлаштиради. Майдони ва чизиқли ўлчамлари улардан бичиладиган деталларнинг майдони ва чизиқли ўлчамларига таққослаганда нисбатан катта бўлган материаллар, тўғри чизиқли-қадам тизимида кесилади. Тўқимачилик асосидаги материал майдонидан яхшироқ фойдаланиш учун охирчўп детали узунлиги асос бўйича йўналтирилади, баландлиги арқоқ (газламанинг кўндаланг ипи) бўйича йўналтирилиб бичиб олинади. (расм 2.23 а). Худди шундай тумшуқ ости детали бичиб олинади. (расм 2.23 б). Пойабзал учун ишлатиладиган картонни тўғри чизиқли қадам тизими бўйича тўлдиргичларни кесиб олиш 2.24 расмда кўрсатилган.

Сканер 66 бет Сунъий материаллар, майдони ва чизиқли ўлчамлари бичиладиган деталларнинг майдони ва чизиқли ўлчамларига нисбатан кам бўлса, .......системада кесилади (резинани-тагликларга, картонни-патакка). Бунда деталларни зич жойламаганлиги сабабли андазалараро чиқимлар бир қанча ошади, чекка чиқимлар эса тўғри чизиқли қадам системаси бўйича катта бўлмаган ўлчамдаги метариалларни бичишда ҳосил бўлган чекка чиқимларга қараганда камаяди. Квадрат шаклидаги резина пластиналардан....... система бўйича тагликларни кесиб олиш 2.25 расмда кўрсатилган . 67 бет сканер. 4.2.Куритиш. Пойабзал ва чарм атторлик буюмларини тайёрлашда турли хил буёк, аппретур, елимлар, шу билан бирга материалларни қуритиш кенг қўлланилади. Қуритиш бочқичларининг ва қуритиладиган материалларнинг турли туман бўлганлиги учун қуритишдан мақсад, ҳамда унинг усуллари ҳам турлича бўлади. Бўёк, елим, аппретураларни қуритишдан мақсад буюм деталлари сиртида суюқ муҳитни буғлантириб юпқа пардани шакллантиришдир. Материални ўзидан намликни бартараф этишда буюм намлигини ва атроф муҳитни тенглаштиришдан ташқари пойабзалга берилган шаклни маҳкамлаш, релаксация (вақт бўйича камайтириш) деформацияланган деталлар ичида кучланишни олиб ташлаш, материал қатламларида намликни ўзгаришини қисқартиришига ҳам эришилади. Қуритиш босқичларининг асоси ю.Л.Кавказов, А.В.Ликов, Ю.А.Михайлов, П.А.Ребиндор, В.М.Чесунов ва бошқа тадқиқотчилар томонидан ишлаб чиқилган иссиқ ва оғирлик алмашуви назарияси бўлиб ҳисобланади. Улар иссиқлик киритилишини ва кўп қатламли деталларга эга бўлган пойабзалдан намликни олиб ташлашни ўрганганлар.қуритиш ускуналари коснтрукцияларини тавсия қилганлар, кам вақт ва энергия сарфлаб босқични қулайтиришни таклиф этишган.

Бунда нам материални қуритиш пайтида бир вақтнинг ўзида иккита босқич бориши кўрсатилган: иссиқликни ўтказиш (иссиқлик алмашинуви) ва намни буғлатиш (оғирлик алмашуви). Шуни ҳисобга олиш керакки, иккала босқич ҳам материални ичида (ички масала), ҳамда материални ўраб турган муҳитда (ташқи масала) бўлиб ўтади. Қуритиш натижалари материал ичида, шунингдек ташқи муҳитда нам ўтказиш интенсивлиги нисбатига боғлиқ бўлади. Аввал ташқи масалани кўриб чиқамиз материалнинг намлик ва ҳарорати ташқи муҳит хоссалари билан тенг бўлсин. Материални қуриши қачонки унга иссиқлик киритилса бошланади, конвекция, иссиқлик ўтказувчанлик ва нур чиқариш билан боради. Материалдан намликни олиб ташлаш (қуритиш), агар уни намлиги кам бўлган муҳитда жойлаштирилса бошланади. Иссиқликни ўтказиш хусусияти кўп омилларга боғлиқ бўлади: тана ўлчами, сиртнинг ҳолати, муҳитнинг хоссалари ва бошқалар, қайсиким қийин ечиладиган дифференциал тенгламалар системасида (нам жисмда иссиқлик ўтиши, оғирлик алмашинуви мураккаблаштирилиб) ечилади. Умумий кўринишда иссиқлик ўтказувчанликнинг дифференциал тенгламаси системасини ечиш критериаль шаклда қуйидагича ёзилади: ) Re, Pr,, ( Gr Fo f Nu  бу ерда f- функция белгиси; Fo,Pr,Re,Gr- Фурьеб Прандтл, Рейнольдс, Грасгофлар критериялари. Ташқи масаланинг иккинчи қисми оғирлик алмашинуви босқичини тавсифлашдан иборат. Уни ечишда иссиқлик ва оғирлик ўтказиш кўпинча бир-бирига рўбарў ўтишини ҳисобга олиш керак. Уларнинг йўналиши бир хил бўлганда намлик ҳаракати кучаяди, акс ҳолда секинлашади. Умумий кўринишда оғирлик ўтказишнинг критериаль тенгламаси қуйидагича ёзилади: ) , Pr, ( Fom m rem f Num 

Аниқ ҳолларда боғлиқлик оддийроқ бўлиши мумкин. Бунда, стацицонар боғлиқлик (Фурье критериясиз) материал қуритилганда оғирлик алмашуви бочқичи тенглама билан ёзилади: ) Pr, (Re m m f Num  қуритишда газ оғир жисмни обтекаетб ваз н алмашувида қуйидаги картина характерли. Қаттиқ жисм сирти яқинида диффузияланган чегарали қатлам пайдо бўлади, қайсиким шартли равишда қалинлиги бўйича учта қисмга бўлиш мумкин. Ичкари чегарада (газ-қаттиқ материал) моддани ўтказиш газ характерига перпендикуляр йўналишида, молекулали диффузия йўли билан амалга ошади, чегарачи қатламнинг ўрта қисмида –молекулали диффузия ва ташқи чегарада-турбулентли диффузия. Масс ы вещества оқими зичлиги Щукарёва тенгламаси бўйича ҳисобланади: ) ( Cя Cbc dx dc D j     бу ерда D-диффузия коэффициенти; dx dc - оқимдаги модда концентрацияси градиенти ўзгариши; c - оғирлик бериш коэффициенти; Cb, Cя – газ оқими фазаси ва ядроси бўлиниш чегарасида мода концентрацияси. Материални ўраб олган муҳитни иссиқ вазн кўчиши тавсифлангандан кейин ички масалани баён этамиз, яъни материал ичида иссиқлик ва оғирлик ўтказиш қонунияти. Бунда илгариги масаладагидек иссиқлик ва намлик йўналиши бир хил ва турли хил бўлиши мумкинлиги ҳисобга олиниши лозим. Намлик ва ҳарорат градиентлари йўналиши бир хил бўлганда нам кучаяди, акс ҳолда-секинлашади. Нам қаттиқ жисмда ҳарорат ўзгариши термодиффузия ҳисобидан ўтади, изотермик диффузия намни ушлаб туриш ўзгарганда, диффузия босим ўзгарганда бўлади. Материалга электрик майдон таъсир этганда электродиффузия орқали нам ўтказишга эришиш мумкин, магнит майдонидан фойдаланилганда эса магнитдиффузия орқали эришилади.

Ўтказишни бундай қўшимча эффекти, кўпгина пойабзал материаллари электр ва магнит майдонларида майдон йўналишига қараб жавоб берадиган полярланган системани ўзида акс этиши билан тушунтирилади. Кў п гина пойабзал материаллари ғовак структурага эга,қайсиким иссиқлик вазн кўчиши таъсир этади. Бунда капилляр потенциал о ғ ирлик майдони потенциалига нисбати сезиларли: улар ўлчанадиган ёки о ғ ирлик майдони потенциали бирмунча кичик . Ўтказувчанликка ғовакларнинг геометрик характеристикалари: диаметри, материал ўлчами, каналларнинг кўндаланг кесими ва бошқалар таъсир кўрсатади. Шунинг учун ғовак жисмда намлик ҳаракатланишини қараб чиққанда, капиляр ўтказувчанлик, ғоваклардаги диффузия, уларда суюқликнинг термокапиляр оқиши, парда босими градиенти ва бошқа омилларни ҳисобга олиш керак. Вазн кўчиши кўриб чиқилаётганда шу билан бирга намлик материалга иккита фаза: суюқлик ва буғ кўринишида силжиши ҳисобга олинади. Буғ кўринишида вазннинг ўтиши авваламбор нормаль диффузияга боғлиқ бўлади, термо ва бародиффузия, ғовакдаги кнудсеновели диффузия, стефановски оқим, ғовакдаги буғгаз аралашмаси циркуляция, улардаги иссиқлик сирпаниши, конвективли-фильтрацияли ўтказишга боғлиқ бўлади. Кўриниб турибдики, намлик вазннинг (суюқлик ва буғ) ички қатламдан сиртга кўчиши қийин ҳисобланадиган омилларга боғлиқ экан. Аммо материалнинг намлиги етарлича юқори бўлса сўриб олишнинг капиляр кучи катта таъсир кўрсатади деб ҳисобланади. Материалда намнинг миқдори камайгандан кейин умумий вазн кўчишида капиляр кўчиш улуши қисқаради ва буғсувли ва пленкали оқимлар сиртидаги диффузия роли ошади. Эксперименталь маълумотлар кўрсатадики, йирик капилярларда намлик асосан буғ кўринишида кўчади, кўпинча суюқлик билан тўлдирилмаган тола девори орқали, яъни кўчиш босим градиентига боғлиқ.

Микрокапиляр радиус бўйича 1 мкмгача буғнинг молекулали оқими ўтиши мумкин (кнудсеновскали диффузия), йирикроқ ғовакларда буғ фильтрланганда молярли кўчиш жойлари ҳам бўлади. Диффузия коэффициенти намликни материал билан боғланиш шаклига боғлиқ бўлади. Экспериментлар кўрастадики, буюм намлиги юқори бўлганда қуритишнинг бошланғич даврида, диффузия коэффициенти стабиль катталикга эга бўлади (D=const), физик-механик боғланган намлик олиб ташланади, яъни микрокапилярда турган (ўлчами 0,1 мкмдан юқори) бўлган намлик бартараф этилади. Намлик кўпинча суюқлик кўринишида буғланиш зонасида ҳаракатланади, у ерда буғга айланади ва учиб кетади. Бу намлик олиб ташлангандан сўнг диффузия коэффициенти камаяди, чунки (материал билан боғланган) гидратацион (гигроскопик) намлик йўқола бошлайди. Шунда диффузия коэффициенти яна стабиллашади, аммо кичик катталикда. Материал билан мустаҳкамроқ боғланган намлик (физик-кимёвий алоқа шакли), буғ кўринишида йўқолади. Бу маълумотлар диффузия барча ўлчамларидаги ғовакларда, шу билан бирга бутун юза бўйлаб содир бўлишини кўрастади, материал ичидаги ҳарорат сувни қайнатиш ҳароратидан юқори бўлса ёки иссиқлик ва оғирлик кўчиш босими градиентлари йўналиши мос тушса буғнинг материал ичидаги ташқи босими ошади. Шунда буғ материалдан босимлар фарқи туфайли фильтрланади. Барча кўрастилган ҳолларда вазн кўринишини қуйидаги тенглама орқали тасвирлаш мумкин: W AmPo j    , бу ерда Am -материалнинг хоссалари ва қуритиш шароитига боғлиқ вазн ўтказувчанлик коэффициенти; Po -абсолют қуруқ материал зичлиги, кг/м 3 ; W -материал қалинлиги бўйича намлик градиенти,%. Қуритиш усуллари. Иссиқликни узатиш механизми, иссиқлик ташувчилар кўринишига қараб қуритиш усуллари қуйидагича: конвективли-материалга иссиқлик иситилган иссиқлик кўчирувчи ҳаво орқали узатилади;

Контактли- материалга ис сиқлик иссиқ юзага бевосита тегилиб узатилади; Терморадиацияли-(инфрақизил нурлар) – материалга иссиқлик иситилган жисмдан унга бевосита тегилмасдан ҳосил бўлади (масалан, иситилган спираллардан, ламп ва бошқалар); диэлектрик (юкори частотали) – иссиқлик материалга юқори частотали ток майдонидан таъсир эттирилиб қалинлиги бўйича бир хил ажралиб чиқади. Полярланган молекуляр кўп маротабали материални ўзгарувчан майдон йўналиши бўйича иссиқлик пайдо бўлади. Вакуумли – намлик газ аралашмаси материалнинг ичкариси ва ташқарисида буғнинг турли босими натижасида бартараф этилади. Сублимацияли – материалда намлик музлатилади, сўнгра иссиқлик киритилади (контактли, контактсиз ТВЧ таъсирида, инфрақизил нурлаш), кейин муз буғланади, суюқ ҳолатни тарк этади; комбинациялаштирилган; конвектив-радиацияли, конвектив-контактли, радиацион-вакуумли ва бошқалар. Қуритишнинг бу усулларини кўриб чиқамиз. К онвективли усулда буюм иссиқлик ташувчи орқали иситилади, материал намлиги пасаяди. Етарли вақт мобайнида қуритилганда материал намлиги ва муҳит тенглашади. Конвектив қуритиш табиий шароитда ва атроф муҳит параметрлари ўзгарганда фарқланади (ҳарорат юқори, намлик кам). Конвектив қуритишнинг афзаллиги: нисбатан арзон ва оддий жиҳоз. Камчиликларга иссиқлик ва оғирлик алмашинуви оқимлари йўналишлари учрашади, бундан келиб чиқиб, нисбатан интенсивлик паст ва қуритиш давомийлиги юқори. Қуритишнинг оптимал параметрлари мураккаблиги шундаки, пойабзал устлик тановори намлиги бир хил эмас (охирчўп, астар, устлик), энг кўп нам (ёки эритувчиларда тўйинган) устлик тановори ички қатламларида жойлашган. Қуритиш жараёнида бир вақтнинг ўзида турли суюқликлар олиб ташланади (елим эритмаси, сув ва буғлар) қайнаш ҳарорати фарқ қилади,

қайсиники жараённинг турли параметрларида қуритиш керак. Бу усулда иссиқлик бир томонлама юборилади, суюқлик ҳам материалдан бир томонлама кетади. Бу хусусиятларни тасвирлашда қуйидаги тушунчалардан фойдаланилади. (расм) Намлик градиенти Г В –намлик ўз жойидан унинг кўп концентрацияси билан материалнинг камроқ нам жойига кўчади; Ҳарорат градиенти Г т – материал қатлами бўйича турлича ҳарорат. Намлик кўпроқ иситилган қатламдан кам иситилган қатламга ўтади. Агар ҳаво ҳарорати t c қолип ҳарорати t k дан ката бўлса, унда ҳарорат градиент ива намлик бир-бирига рўбарў келади ва суюқликни олиб ташлаш интенсивлиги пасаяди. Масалан, намликни узлуксиз буғланиши унинг қуритиладиган материалдан бу сиртга доимий силжишига олиб келади. Ўз навбатида ҳароратнинг, материалнинг турли участкаларида тенгсизлиги худи шундай намликни энг кўп зонадан кам иситилган зонага силжишини оширади (ҳарорат градиенти). Агар иккала градиент ҳам мавжуд бўлса, унда уларнинг иккаласи ҳам намлик силжишига қатнашади. Иккала омил бирта йўналишда ҳаракат қилса идеал шароит бўлади. Қуритиш жараёнининг кинетикасини кўриб чиқамиз. Қуритишнинг бошланғич даври БВ бўлакчаси билан тавсифланади, обцесс ўқига параллел. Бу кўрсатадики материални қўритувчи қурилмага иситганда ва энг юқори буғлантириш тезлигида эришилганда (АБ бўлакча), маълум пайтгача (БВ бўлакча) доимий бўлади. Синиш пайти келади, қуритиш тезлиги камаяди. А нуқтадан В нуқтага намнинг таркиби W н юқори катталикда (70-80%) пасаяди. Материал сиртидан, шу билан бирга сув билан тўлдирилган катта ғовакчалар ва капилярлардан намлик олиб ташланади. Бу босқичда жараён суюқликнинг эркин сиртдан ҳавога буғланиб кетиш қонунига бўйсунади, шунинг учун ташқи шароит стабил бўлганда қуритиш тезлиги БВ бўлакдчада доимий бўлади. Материал қатламлари сиртида нам миқдори сорбцияли сиғимга яқин бўлса, намнинг узатилиш тезлиги буғланиш тезлигига нисбатан кичик бўлгани учун нам буғланиши секинлашади. Қуритишнинг иккинчи

босқичи бошланади (В нуқтадан Г нуқтагача) – тўйинмаган сиртдан намликнинг буғланиши. Макробуғдан барча намлик буғлангандан кейин синиш пайти (Г нуқта) бошланади, қуритиш тезлиги кўпроқ пастга тушади. Қуритишнинг учннчи босқичида (Г нуқтадан Д гача) гидратацион (гигрокопик) намлик W г буғланади. Қайсиким материал билан боғланган. Материалнинг бу босқичларда физик-механик хусусиятларини ўзгаришини кўриб чиқамиз. Биринчи даврда намлик буғланганда материалнинг механик хусусиятлари ўзгармайди, унинг фақат вазни сув олиб ташлангани учун камаяди. Иккинчи даврда тўйинмаган сиртдан намликни буғланиши, яъни капиляр намлик W н буғланиш пайтида, чарм майдони ва ҳажми ўзгаради. Агар қуритиш параметрлари нотўғри танланган бўлса, материал юқори қатлами кўп қуритилган, ичи эса , масалан охирчўп ортиқча намликни бермаган бўлса, унда пойабзал қолипдан олингандан сўнг намлик қатлам бўйича тақсимлана бошланади. Ички деталлар ортиқча намликни беради, ўлчамлари қисқаради, ташқи қуритилган қатлам уни ўзига олади, унинг ўлчамлари ошади, бу эса пойабзал устлик тановорида бурмалар ва тахламалар ҳосил бўлишига олиб келади. Бундай камчиликлар бартараф этиш учун қуритишнинг оптмал параметрларини танлаш керак. А.В.Лыков, намлик градиенти ва қуритиш тартиби орасида боғликлик борлигини ўрнатган. D Pb Pm A dn dU /) (   (4.1) Бу ерда dn dU -материал намлиги градиенти, яъни унинг қалинликларида нам таркибини тушиши; А-материал устидан ҳаво ҳаракати тезлигига боғлиқ бўлган коэффициенти; D -диффузия коэффициенти; Pm -материал сиртида буғнинг босими; Pb -ҳавода буғнинг босими. Оптимал қуритилганда, яъни қуритиш сўнгида бир маромда қуритилган материални олиш учун, намлик градиенти катта булмаслиги

талаб этилади. Бу шуни кўрсатадики, (4.1) тенгламадаги сурат кам бўлиш, махраж эса кичик бўлиши керак. Суратдаги (Pb Pm  ) фарқ паст ҳароратдаги ҳаводан фойдаланилганда камаяди ва нисбатан кучли тўйинган намлик. Сканер 154 бет Ҳавонинг тезлиги (А нуқтадан) ҳам ката бўлмаслиги керак. Аммо кўрсатилган шартлар диффузия коэффициенти ошиши талабларига қарама- қарши туради, қайсиким материалнинг ҳарорати ва намлигига боғлиқ бўлади: улар қанча юқори бўлса, коэффициент шунча катта. Бундан келиб чиқиб, бу масала қарама-қарши талаблари босқичи параметрларини излашни талаб қилади, қайсики материал хоссаларига боғлиқ равишда ўзгаради. Пойабзалда энг кўп нам лик ички деталлар да б у лади. (W=35....40%). Устлик тановори ташқи деталларига одатда нам бирмунча кам бўлади. Ҳўллаш тадбири бўлмаганда устлик тановори деталлари намлиги одатда 16- 18%ни ташкил этади. Босқичнинг асосий параметрлари орасидаги нисбат: материал намлиги, атроф муҳит ҳарорати ва иситиш вақти қуритиш эгрилигини кўрсатади. (4.16 расм). Қуритиш бошлангунча материал W Н намликка (II эгриликка 1 нуқта) ва Т Н ҳароратга (1 эгриликка1 нуқта) эга эди. Сўнгра материални иситиш жараёнида унинг ҳарорати Т 2 1 миқдорга етишади ва 3 1 нуқтагача стабил бўлиб қолади, чунки бу пайтда қуритиш тезлиги (буғланиш) ўзининг энг юқори даражасига эришади, намлик ва материал юза қатламидан кетади. Буюм намлиги бошланғич нуқта W Н дан капилляр нуқта W К гача камаяди. (1,2,3 нуқта). Кейин гигроскопик намлик буғланиши бошланади, ички қатламлардаги намлик диффузияси очиқ сиртдаги намликни буғланишига улгурмайди. (3-4 участка). Материал ҳарорати ошиши давом этади (3 1 – 4 1 участка). Кейинги иситишда, материал билан зич боғланган (4 1 -5 1 участка) сорбцион намлик олиб ташланади (W 4В - W 5В ), материалнинг намлиги, ҳарорати тенг бўлса ва қуритувчи ускунада ҳаво Т м =Т в ҳамда W м = W в = W р

бўлса оғирлиги баравар ҳолат бошланади, қуритиш тугатилади. Қуритиш давомийлигига ҳароратдан ташқари ҳаво ҳаракати тезлиги катта таъсир кўрсатади. (4.17 расм). Қуритгичларда ҳаво ҳаракати тезлиги қанчалик юқори бўлса, шунчалик кўп намлик бир вақт давомида олиб ташланади. Шунингдек ҳаво ва пойабзалнинг ўзаро ҳаракат йўналиши ҳам аҳамиятга эга: бир томонлама- пойабзал ва ҳаво бирта йўналишга ҳаракатланади, қарама-қарши-пойабзал ва ҳаво бир бирига рўбарў ҳаракатланади. Кўпинча аралаш системалардан фойдаланилади: пойабзал совутилган ҳаво зонасига тушиб қолади, сўнгра иситилган ҳавога, яна қайтадан совутилган ҳавога тушади. Пойабзал иситилган ҳаво зонасига йўлнинг биринчи ярмида бир томонлама система бўйича ўтади, иккинчи ярмини эса қарама-қарши система бўйича ўтади. Намланган деталлари паст ҳароратда сваривания қилинган чармдан бўлган пойабзалларни қуритиш учун бир томонлама система қолган лпойабзаллар учун қарама-қарши система тавсия этилади. С канер 155 бет Бир томонлама система бўйича қуритиш учун пойабзал ҳарорати 40- 50 0 С бўлиши керак. Қарама-қарши система бўйича кирувчи ҳаво ҳарорати 65-70 0 С, чиқувчиси 50-55 0 С бўлади. Б ир қанча кўринишдаги пойабзалларнинг қуритиш вақти қуйида келтирилган. Қуритиш вақти, соат Енгил башанг 3-24 гача Чармли охирчўп ва тумшуқ ости детали билан 5.5-9 Охипчўпи нитроискожа – Тдан 3-6.5 Кожкартонли охирчўп Билан 2-4 Устлиги юфтдан ва охирчўп икки қатламли чармдан (Т=50 0 С) 10-12 Устлиги тўқимачилик материалдан 2.5-4 Устлиги лакланган ва охирчўпи билан тумшуқ ости детали чармдан 24

Ҳозир ҳам қўлланилаётган қуритгичлардан қуйидагилари маълум. Иссиқлик киритилиш сосредоточеннқм (4.18 расм) сканер 156 бет буюмни киритиш ва чиқариш учун мўлжалланган дераза орқали кирувчи тоза ҳаво, пойабзални бирмунча совутади. Бир томонлама ҳаракат қарама-қаршиси билан аралашади. Эжекторли қуритгич, канал бўйлаб нақлиёт қилувчи занжиргача горизонтал тўсиқ билан бўлинган қути кўринишида бўлади. (4.19 расм) сканер Вентилятор 1 калориферч ва эжектор 3 орқали (ҳаво ҳаракати тезлиги ошириш учун суживаюшийся канал) ҳаво юқори тезликда қуритгич юқори каналига тўсиқ 6 устидан юборилади. Бунинг натижасида фойдаланиб бўлинган ҳаво пастки каналдан девор 7 бўйлаб юқориги каналга бир қанча совуқ ҳаво билан бирга тортилади. Контактли қуритиш усулида (кондуктивли) иссиқлик буюмга унинг иситилган юзага тегилиши, кўпинча юқори иссиқлик ўтказувчанликка эга бўлган металлни (масалан, қиздирилган дазмол) орқали ўтади. Бундай усулда плита ва материал юзаси ҳароратига боғлиқ бўлган иссиқликни дарҳол кўп миқдорда узатиш мумкин. Пойабзал саноатида контактли қуритгичлар чекланган миқдорда қўлланилади, аммо иссиқликни пойабзалга қиздирилган қолипдан узатишнинг бир қатор тавсиялари маълум. Бундай ҳолларда ҳарорат ва намлик градиентлари бир томонга (ташқарига) йўналтирилган, бу қуритиш жараёнини интенсивлаштиради. Бу усулнинг камчилигига иситилган юзага тегилиб туган материал хоссаларининг бир қанча ёмонлашиши, металл сиғимлилиги ва жиҳозларнинг мураккаблиги, таъсирнинг даврийлиги киради. Охирги пайтларда саноатда нурли энергияли радиацион қуритиш (инфрақизил нурлар билан) кенг қўлланилаяпти. Инфрақизил нурлар табиати, кўринадиган ёруғлик каби фарқи тўлқинларнинг узунлигида. Кўринадиган ёруғлик тўлқини узунлиги 0,4-0,75 мкм, инфрақизил нурларники 0,75-350 мкм. Инфрақизил нурларда

нурланишнинг асосий қисми тўлқинлар узунлиги 0,8-5,3 мкм бўлган спектрда бўлади. Қиздирилган жисмда, инфрақизил нурлар манбаи металл юзаларда атомлар ва мелокулалар, бўлиши мумкин, қайсидаким электронларнинг энергетик ҳолати ўзгаради (узоқ стационар орбитадан яқинга ўтади). Инфрақизил лампалар 3-5% ёруғлик ва 95-97% инфрақизил нурлар ажратади. Одатдаги лампалар 15% ёруғлик ва 85% инфрақизил нурларни беради. Нурли энергия билан қуритиш интенсив иссиқлик таъсирига асосланган, иссиқлик таратишнинг юқори коэффициентига шароитланган. Иссиқлик нурлари жисмнинг ғовакларига тушади, уларнинг деворларидан кўп маротаба акс эттиришлардан сўнг деярли тўлиқ таралади, яъни нурли энергия иссиқлик энергиясига ўтади. Шундай тарзда, ғовак жисмлар сирти абсолют қора жисм участкасидек бўлиб ҳисобланади. Нурлар яхшироқ сочилиши учун уларни нурланувчи сиртларга перпендикуляр йўналтириш керак, чунки иситиш интенсивлигига нурларнинг тушиш бурчаги ва акс этиши таъсир этади. Лампадан буюмгача бўлган масофа ҳам ахамиятга эга: иложи борича уларни пойабзалга яқин ўрнатиш керак. Ҳозирги пайтда ёруғ ва қоронғу нур таратув қўлланилади: ёруғ лампалар ЗС, қоронғу трубали электр иситгич (ТЭН). Улар тўлқинларининг узунлиги билан ҳам фарқланади: ёруғ тўлқин узунлиги, 1,5 мкм гача бўлган диапазонда изгуляют, темного нур таратувчи ТЭН тўлқин узунлиги энг кўпида 3-4 мкм бўлганда унча катта бўлмаган миқдорда акс этади. Шунга боғлиқ равишда уларнинг материалга сингиш қобилияти турлича: ёруғ нур таратувчида у юқори. Шунинг учун сиртдан намликни олиб ташлаш учун (аппретура, елимлар ва ҳоказо)темние нур таратувчилар тавсия этилади. Ички қатламлардан сувлар, эритувчиларни олиб ташлаш учун (масалан тумшуқ ости деталини қуритиш) қисқа тўлқили светлие нур таратувчи қўлланилади. Конвективли усулда буюм сирти энг юқори ҳароратга эга бўлади, шунинг учун ички қатламлардан намлик сиртга сингишига ҳарорат градиенти халақит беради. Қуритишнинг оптимал шароитини юқори

ҳароратда чармни ўртасида ҳосил қилиш керак, шунда термодиффузияли эффект ҳисобга олинади-намлик иссиқ сиртдан совуққа ҳаракатланади. Кварцли нур таратувчилар қисқа тўлқинларни беради, бу материал ичида ҳароратни тез кўтарилишига имкон беради ва бунинг натижасида чармни 6- 10мин қуритади. Албатта, қуритиш тезлигига бошқа омиллар ҳам таъсир кўрсатади: чарм ранги, нурланишга бериладиган чармнинг томони (ўнги ва тескариси) ва ҳоказолар. Инфрақизил усулнинг афзаллиги қуритиш жараёнининг ўз-ўзини бошқариши, чунки чармнинг намлиги қанча юқори бўлса шунча нурларни кўпроқ ютади. Қуритиш тезлиги чегараси иситиладиган сирт зарарлантирмасдан ҳароратини имкони борича юқори бўлишига боғлиқ. Ҳозир тумшуқ ости детали ва бикир дастак 10-15 мин қуритилади. Манбаларни тўғри танлаш жуда ҳам муҳим: пленкаларни иситиш учун юза харорати 700 0 С ли ТЭНни қўллаш тавсия этилади, ЗС типидаги қисқа тўлқинли, ичкарига яхши сингадигани, материални барча қатламларини қуритиш учун фойдаланилади. Инфрақизил нурлар пойабзални асосий қуритишда. Шунингдек бўёқ, елимли пардани қуритишда ишлатилади. Дазмоллашни инфрақизил нурлар орқали иситиш йўли билан алмаштириш мумкин-чарм сирти намликни иссиқлик билан юргизиш ҳисобига силлиқланади. Устлик тановорини қоплашдан олдин чармни силликлаш мақсадида инфрақизил нурлатилади. 18018/Р 3 вентилясия ускуна деталларни, пойабзални бўяшдан ва ҳўллашдан кейин қуритиш учун мувофиқ келувчи участкада иситилган ҳавони (Т=50 0 С) инфрақизил нурлар билан биргаликда узатади. Инфрақизил қуритиш учун “Вперед” (Санкт Петербург)заводи ярим автомат АРС ишлаб чиқаради. Пойабзал барабан секциясида изи юқорига қилиб жойлаштирилади. Барабан айланади, пойабзални ТЭНнинг инфрақизил нурлатувчиси остига силжитади (нихром спирали).

АРС яримавтоматининг техник тавсифи, унумдорлиги, пойабзал жуфти соатда 88, қуритиш вақти, мин 10-12, габарит ўлчамлари, мм 1740х1240х1700. Радиацион- конвектив керамикли нурлатувчи, барабан туридаги АРКС- О қуритгичи ўзини яхши томонларини кўрсатган. Пойабзал устлик тановори тортиш баҳъясига суртилган елимли пардани ва пойабзални асосий қуритишни , биргаликда бажаришга мўлжалланган, радиацион – конвектив ускуна ПРКС-О кўплаб тайёрланади. У нда т емних (ТЭН) ва светлих (кварцли КН-220-100 ТР ) нур таратувчи лари комбинацияси қўлланилади. Терморадиационли қуритгичлар РКСО-152 ва ТЭРС-Олар кенг тарқалган. Охириси трубасимон рефлекторли электрик нур таратувчига эга, пойабзал унга пульсонадиган конвейер орқали ҳаракатланади. ТЭРС-О қуритгачининг техник тавсифи. Ҳаво ҳарорати, 0 С 70-80 Қуритиш вақти, мин 30 Пойабзал тановори жуфти сиғимлиги 96 Қуритиш ни интеесивлаш учун (узоғи 40 мин.гача) ПРКС-О радиацион – конвективли ускунада из темних (ТЭН) ва свет лих (КИ-220-100 ТР) нур таратувчилари комбинацияларидан фойдаланилади. Ускуна асосий қуритиш ва елимли пардадан эритувчиларни олиб ташлашни , биргаликда бажаришга мўлжалланган. Устлик тановорининг ёритилган қисми иссиқликни нурли энергия ҳисобидан олади, сояда қолгани эса қуритгичнинг иситилган ҳавосидан конвектив усулда олади. ТВЧ (юқори частотали ток) қуритиш схемаси 4.20 расмда кўрсатилган. Сканер 159 бет. Электросет 1дан ўзгарувчан ток генератор нинг юқори частотали токлари 2 орқали ўтади ва конденсатор 3 пластиналарига берилади, улар

орасига қуритиладиган материал 4 столга жойлаштирилган. Барча ускуна камера 5 га жойлаштирилган. Юқори частотали токни тадбиқ этишга халақит берадиган камчилиги намликни олиб ташлаш учун катта электр энергияси сарфланади, ускуна конструкцияси нисбатан мураккаб, турли жинсдаги материаллардан тузилган пойабзални, бир хил тартибда қуритишни танлаш қийинлиги бўлиб ҳисобланади. Материални қуритишнинг сублимацияли усули вакуумда паст ҳароратда амалга ошади. Музлатилган намлик, суюқ ҳолатга ўтмасдан буғланади. Бу усул учун учта босқич характерли. 1. паст босимда қуритувчи камерада дастлабки музлатиш-20%гача намлик олиб ташланади. 2. сублимация – 60%гача намлик доимий (паст) ҳароратда олиб ташланади. Бу пайтда вакуумда музлатилган материалга бирор-бир усулда киритилади (контактли, ЮЧТ, радиацион). Иссиқлик музни буғлатишга сарфланади, материал деярли иситилмайди. 3. вакуумда қолдиқ намликни олиб ташлаш-20% гача. Сублимация жараёни секинлашади, одатдаги вакуумли қуритиш бўлиб ўтади, материал охирги ҳароратгача иситилади. Сублимацияли усул камчиликлари-катта энергияни сарфланиши, аммо ЮЧТникига нисбатан кичик, ускуна мураккаблиги, материалларнинг бир қанча гигиеник хоссалари ёмонлашади (намўтказувчанлик, намсиғислилик ва ҳоказолар). Пойабзалга намли-иссиқлик ишлов бериш. Сўнгги йилларда пойабзал устлик тановорини намли-иссиқлик билан ишлов бериш кенг тадбиқ этилган. Тадбирдан мақсад пойабзални шакл сақлаш қобилиятини ошириш учун уни шаклини мувозанатлаш, деталларни тортишда деформацияланган ички кучланишлар даражасини пасайтириш. Намли-иссиқлик билан ишлов беришда ускунанинг нам зонасида (ҳаво ҳарорати 60-70 0 С, ишлов бериш вақти 1,5 мин) аввал устлик тановори

материалнинг юза қатламига кам миқдорда (2%) намлик киритилади. Сўнгра иссиқ зонада устлик тановори иситилади (табиий чармдан бўлса120-130 0 С ҳароратда 3,5 мин давомида, сунъий ва синтетик чарм бўлса, 90-100 0 С ҳароратда 5,5 мин.га яқин). Устлик тановоридан 2% намлик олиб ташланади. Намлик иштирокида интенсив иссиқлик таъсирида м атериал силлиқланади, бир қанча структуравий ўзгаришлар кузатилади. Чармни сваривания ҳарорати пасаяди, чарм сиртида ёриқлар пайдо бўлишидаги ва унинг узилишидаги механик хусусиятлар кўрсаткичи орасида фарқ бўлади. Агар жараёниннг ҳарорати тўғри танланган бўлса, унда сунъий ва синтетик материалдан бўлган пойабзал устлик тановори силлиқланади, қайсиким намли-иссиқлик билан ишлов берилганда застеклованного ҳолатидан юқори қайишқоқликга ўтади. Бунда устлик тановорини чўзиш учун зарур бўлган кучланиш камаяди ва буюм шаклини сақлаш қобилияти ошади. Пойабзалларда эластик ва термопластик қопланган тумшуқ ости деталлари, охирчўплар, тез қурийдиган елимлар кенг қўлланилади. Бунинг натижасида асосий қуритиш роли камаяди, чунки ички қатламларда катта миқдордаги намлик ва эритувчилар йўқ. Шунинг учун намли-иссиқлик билан ишлов беришни қўллаш пайдо бўлди. Пойабзални тортгандан кейин ишлов бериш кетма-кетлиги 4.21 расмда кўрсатилган. Сканер 160 бет. Намли-иссиқлик билан ишлов берилганда (эгрилик 1) бошланғич Н нуқтадан 1 1 нуқтагача устлик тановори иссиқ нам ҳаво билан (ТВВ) ишлов берилади, устлик тановори ўлчамлари ошганидан материалдаги кучланиш пасаяди. Сўнгра 1 1 нуқтадан 2 1 нуқтагача иссиқ қуруқ ҳаво (ГСВ) берилади, қайсиким материални қуритади. Бунда кучланиш бирмунча ошади. Буюм 2 1 дан 3 1 гача совуқ қуруқ ҳаво (ХСВ) билан совутилади, охирги этапда эса унга совуқ ҳаво билан таъсир этади. Тадқиқотларнинг кўрсатишича, иссиқ ва совуқ билан кетма-кет даврий таъсир кўрсатилса буюмни шакл сақлаш қобилияти ошади. Пойабзални намли-иссиқлик билан ишлов беришнинг кўп қўлланиладиган тартиби жадвалга келтирилган.

Пойабзалга намли-иссиқлик билан ишлов бериш тартиби. Вариант Ҳарорат, 0 С Ҳаво Вариантла бўйича вақт, мин 1 2 3 1 60-70 Илиқ намлик 1,5 2 3 2 120-130 Иссиқ қуруқ 3,5 - - 90-100 Иссиқ қуруқ - 5,5 - 80-90 Иссиқ қуруқ + - 7 3 15-20 Совуқ қуруқ 1 1,5 12 6 9 22 Намли–исси қлик ишлов бериш учун турли турдаги ускуналар ишлаб чиқилган:ротационли (каруселли), преходние, элеваторли (тик қутили), камерали. Ротационли ускуна ВТО-Ода 12 секцияли этажеркалар айланади, ишлов бериладиган пойабзал устлик тановорининг ҳар бири учун 3тадан полкага эга. Половинил- хлоридли қопламали сунъий чармдан тайёрланган тановорга 80-90 0 С ҳароратда 5-20мин давомида ишлов берилади, полиуретанли қопламини эса 100-120 0 С ҳароратда ишлов берилади. Карусельли ускуна УТОИК 70дан 130 0 С гача ҳароратда бошқарилади. Тортилган устлик тановорига илиқли ишлов бериш чуқур совуқ зонада (ҳарорат минус 30 0 Сгача) уни 60- 70 0 С ҳароратда иситилгандан сўнг уй ҳароратигача иситилади, бу пойабзал шакл сақлаш қобилияти оширишга имкон беради.

Адабиётлар: 1.“Технология изделий из кожи” под редакции проф. Фукин М., 1992 2. Шагапова “Технология раскрой материалов на детали обуви” издат “Легкая индустрия” М., 1980 3.Справочник обув щ ика М., “Легкая индустрия” 1992 4.Швецева Г. П. “Технология обуви М. “Легкая и пишевая промышленность” 1 992.

Похожие

Материалларни бичишда деталларни жойлаштириш улардан фойдаланишни меъёрлаштириш

Ёрдамчи деталларни чизиш, андоза тайёрлаш уни кўпайтириш ва жойлаш

Либослар учун материалларни танлаш

Технологик жараенда иш ўрнини жойлаштириш

Толали материалларни титиш ва тозалаш машиналари