Мўйна ишлаб чиқариш

Мўйна ишлаб чиқариш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

516 KB

Мўйна ишлаб чиқариш Режа: 1. Мўйна ишлаб чиқариш хом –ашёсини синфлаш. 2. Пўстинбоп қўй терилари. 3. Чарм тўқимаси тавсифи. 4. Жун қопламининг тавсифи. 5. Мўйнабоп қўй терилари. 6. Жун қопламининг тавсифи.

Мўйна ишлаб чиқариш хом –ашёсини синфлаш. Мўйна ишлаб чиқариш хом ашёси момиқ мўйнали хом ашё, мўйнабоп хом ашё, денгиз ҳайвонлари териси ва баъзи қушлар теричаларига бўлинади. Момиқ мўйнали хом ашё деб , овда қўлга киритилган ёки ҳайвонотчилик хўжаликларида кўпайтириладиган момиқ мўйнали ёввойи ҳайвонларнинг ишлов берилмаган теричаларига айтилади. Момиқ мўйнали хом ашё баҳорги ва қишги турларга бўлинади. Қишги турга қишги уйқуга кетмайдиган ва асосан қишда овланадиган момиқ мўйнали ҳайвонлар теричалари, шунингдек йил бўйи овланадиган йиртқич ҳайвонларнинг теричалари киради. Булар бўрсиқ, олмахон, бўри, қундуз, сувсар, қуён, тулки, айиқ, кўзан, сиртлон , ёввойи мушуқ, латча, қоплон, силовсин, шимол тулкиси, ёнўт, сасиқ кўзан теричалари ва бошқалар. Баҳорги турга, қишки уйқуга кетиши сабабли қишда овлаш қийин кечадиган момиқ мўйнали ёввойи ҳайвонлар ва кемирувчиларнинг теричалари киради. Булар бурундуқ, кўр сичқон, сув сичқони, нутрия, ондатра, юмрон қозиқ теричалари ва бошқалар. Мўйнабоп хом ашё – жун қопламининг сифати бўйича мўйна ишлаб чиқаришга яроқли ҳисобланган уй ҳайвонларининг ишлов берилмаган терилари ҳисобланади. Мўйнабоп хом ашёнинг қишги ва баҳорги турлари фарқланади. Қишги мўйнабоп хом ашё турига қишда сўйиш имкони бўлган у ёки бу уй ҳайвонларининг теричалари киради. Буларга қуён, мушуқ, ит теричалари киритилади. Мўйнабоп хом ашёнинг баҳорги турига ёш чорва молларининг теричалари киритилади. Бу турдаги хом ашёни тайёрлаш асосан баҳорда амалга оширилади. Баҳорги турга қўй теричалари (қоракўлча, қоракўл, барра тери, кримка, муар-клям, рус ва дашт қўйлари қўзисининг теричалари, тарсоқ, сак-сак), эчки теричалари (мўйнабоп эчки теричалари), буғу теричалари (чала ҳомила

1- Расм. Момиқ мўйнали терича қисмларининг номланиши а- умуртқа томондан кўриниши; б- таг тери томонидан кўриниши; 1- бурунча; 2- кўз оралиғи; 3- бошна; 4- қулоқ; 5- бўйин; 6- ёли; 7- умуртқа; 8- сағри; 9- оёқчалар; 10- дум; 11- бўғизча; 12- таг тери; 13- чотлар; 14- ён томон; 15- дум асоси. териси), от теричалари (жунли тойчоқ теричаси, тойча теричаси), катта шохли мол теричалари (барра бузоқ теричаси) киритилади. Мўйна хом ашёсининг алоҳида гуруҳини пўстинбоп ва мўйнабоп қўй терилари ташкил этади. Уларнинг каттагина қисми куз ёки қиш бошларида сўйилади. Денгиз ҳайвонлари терилари – булар асосан мўйна ишлаб чиқаришга яроқли бўлган ҳар хил турдаги ва ёшдаги денгиз мушуги ва мўйнабоп тюленларнинг ишлов берилмаган терилари ҳисобланади. Ушбу терилар денгиз овчилиги йўли билан қўлга киритилади. Қушлар теричалари – сифати бўйича мўйна ишлаб чиқаришга яроқли, юмшоқ, қалин ва мустаҳкам пат ва момиқ қопламали баъзи сувда сузувчи қушлар теричалари (оқ қуш, гагар, пеликан, баклан теричалари ва бошқалар). Ҳар бир мўйна хом ашёси теричаларида аввало умуртқали (орқа) ва таг тери (қорин) томонлари ажратилади (11-расм). Бундан ташқари теричалар бир қатор майда қисмларга бўлинади. Бош қисмида бурунча, пешона териси, қулоқлар, кўз оралиғи,

ёноқлар; умуртқали қисмида- бўйин, ёли, кураклар, умуртқа, ён томонлари, сағри, сон қисми; таг тери томонида – бўғизча, таг тери, чотлари фарқланади. Кўпчилик ҳайвон турларида олдинги ва орқа оёқлар, дум қисми сақланади. Одатда, терининг энг қимматли қисмлари умуртқа ва сағриси ҳисобланади. Аммо баъзи ҳайвонларда масалан, нутрия теричасида таг тери умуртқага нисбатан қимматлироқ ҳисобланади. Пўстинбоп қўй терилари. Пўстинбоп қўй териларига майдони 18 дм 2 дан катта ва жунининг узунлиги 1,5 см дан юқори бўлган дағал жунли қўй зотларининг терилари киради. Давлат стандартига мувофиқ пўстинбоп қўй терилари икки турга - рус ва дашт пўстинбоп қўй териларига бўлинади. Романов қўй зоти терилари алоҳида гуруҳга ажратилади. Рус пўстинбоп қўй териларига ҳамма дағал-жунли қўй зотлари (калта думли, ориқ думли ва ёғдор думли) терилари, шунингдек вояга етган барра терили қўй терилари киритилади. Пўстинбоп қўй терисининг жун қоплами анча катта миқдордаги момиқ (тивит) толалар ва нисбатан дағал бўлмаган қилтиқ сочлардан ташкил топган; жун қоплами бир жинсли эмас, асосан тўлкисимон, кокилсимон тузилишга эга. Тери тўқимаси кўп миқдордаги ёғ тўпламаларига эга эмас ва пишиқлиги, мустаҳкамлиги, шунингдек эластиклиги билан тавсифланади. Дашт пўстинбоп қўй териларига думбали қўй зотлари терилари ва вояга етган қоракўл қўйлари терилари киради. Дашт қўй терисининг жун қоплами кокилсимон тузилишга эга бўлиб, майин момиқ сочлар, дағал қилтиқ сочлар ва ўлик сочлардан ташкил топган. Пўстинбоп қўй терилари катта ўлчами, қалинлиги, бўш ва ёғли тери тўқимаси билан ажралиб туради. Романов пўстинбоп қўй териларига романов қўй зотининг қўзилари ва вояга етган қўйларининг терилари, шунингдек уларнинг дағал жунли калта думли қўйлар билан дурагайлари терилари киради.

Чарм тўқимаси тавсифи. Пўстинбоп қўй терилари бутунлайича шилинади. Кесик тана бўйлаб кўкрак ва қорин бўшлиғининг ўрта чизиғи бўйича думнинг асосигача олиб борилади ва олдинги оёқларнинг билак бўғимигача, орқа оёқлардан эса сакровчи бўғимгача шилиб олинади. Пўстинбоп қўй терилари қуюқ туз эритмасида, кислота-тузли, тузлаб қуритиб ва тузламасдан қуритиб қонсерваланади. Пўстинбоп қўй териларининг тери тўқимаси пластик бўлиши лозим, чунки ишлов бериш жараёнларида жунли юзага нисбатан у кўпроқ таъсирга учрайди. Терининг ушбу хоссалари тери тўқимасининг гистологик тузилиши, жуннинг қалинлиги, момиқ ва қилтиқ сочлар нисбати, соч илдизларининг ингичкалиги ва ўрнашиш чуқурлигига боғлиқ. Пўстинбоп қўй териларининг муҳим хусусиятларидан бири, тери тўқимасининг ёғланганлик даражали ҳисобланади. Сифат жиҳатдан энг яхши ҳисобланган романов қўй зотларининг тери тўқимаси ўртача 7,1%, узун думли қўй зотларининг тери тўқимаси эса ўртача 7.5%, ёғ сақлайди. Кўпчилик ёғдор думли қўйларнинг чарм тўқимаси нисбатан ёғли бўлиб 11,45% дан 18,95% гача ёғ сақлайди. Ёғ миқдори баъзи дашт қўй териларида 30%дан ортиғини ташкил этади. Ёғ ҳужайралари тери тўқимасини бўшаштиради ва юза қаватининг ажралишини келтириб чиқаради. Тери тўқимаси ёмон бўялади, ишлов берилган тайёр терилар тез ёғланади. Пишиқ ва мустаҳкам пўстинбоп қўй териларида ҳамма йўналишларда ҳалқа ҳосил қиладиган коллаген толаларининг йўғон боғламлари билан биргаликда асосан горизонтал ҳалқали тўқилиш ҳосил қиладиган бўшроқ ва ингичкароқ боғламлар мавжуд. Пўстинбоп қўй териларининг сифати кўпроқ тери тўқимасининг қалинлигига боғлиқ бўлиб, ўз навбатида бу қўйларнинг зоти, сўйиш вақти, ёши ва жинсига боғлиқ.

Қалинроқ тери тўқимаси кўпроқ дашт қўй териларига хос, баъзиларда у 3мм ни ташкил этади, романов қўй зотининг тери тўқимаси юпқа ва пишиқ. Одатда қўчқорларнинг териси совлиқларга нисбатан йирикроқ, оғирроқ ва дағалроқ бўлади. Жун қопламининг тавсифи. Қўйларнинг жун қоплами бир жинсли эмас: унинг таркибига қилтиқ, момиқ, оралиқ, баъзан эса ўлик сочлар киради. Қўйларда ушбу сочларнинг фоиздаги нисбати ҳар хил, аммо қилтиқ сочлар яримдағал жунли қўй зотларига қараганда кўпроқ. Жун толалари ҳар хил узунликка эга бўлиб, гуруҳ бўлиб жойлашган. Жун қанчалик дағал бўлса, шунча унда кокиллар аниқ ифодаланади, шунча тўлқинсимон ва майинроқ бўлади. Романов қўй териларида кокил узун, момиқ ва оралиқ сочлар билан тугалланадиган жингалакни намоён этади. Уларнинг қилтиқ сочлари калта бўлиб, бу билан у жун қопламини чигалланишидан сақлайди. Пўстинбоп қўй териларининг сифати қўйларнинг зоти ва қайси йўналиш бўйича кўпайтирилишига, ёши, жинси, сақлаш ва озиқлантириш шароитига ҳамда ҳайвонни сўйиш вақтига боғлиқ. Дағалжунли қўйларнинг жун қопламидаги мавсумий ўзгаришлар уларнинг зоти, ёши ва жинсига қараб ҳар хил намоён бўлади. Дағалжунли қўйлар жун қопламининг мавсумий ўзгаришларига, шунингдек организмнинг физиологик ҳолати (қўйнинг бўғозлик даври, касаллик) ҳам таъсир қилади. Бу сочнинг тўкилиши, жун қоплами ва тери тўқимаси орасидаги боғланишнинг сусайиши билан изоҳланади. Қишнинг охирида дағалжунли қўйларнинг жуни хиралашади, кепак ва нажосатлар билан ифлосланади. Баҳорнинг бошларида жун кучсизланиб кигизга ўхшаган яхлит массага айланади. Кокилларнинг асосида сочлар сийраклашади, чунки бир қисми тўкилган сочлар чигалланади. Баҳорги қирқишдан сўнг, янги жун қоплами ўсишни бошлайди ва кузга келиб узун ва қалин бўлади.

Қўйларни биринчи сўйиш одатда июл-август ойларида олиб борилади. Бу вақтга келиб, қўй терилари қишги сочлардан, чақалардан ва қирчанғидан халос бўлади. Жун қоплами ялтироқ, ва нафис, шунингдек унда нисбатан кам момиқ бўлади. Июлда сўйилган қўй териларининг массаси кузда сўйилганларнинг массасига нисбатан 15-20% кам. Кузги сўйиш мавсумида олинган қўй терилари қўйпўстин ишлаб чиқариш учун яроқлилиги бўйича кейинда туради. Иккинчи сўйиш сентябр-октябр ойларида олиб борилади. Бу вақтга келиб, қўй териларининг жуни ўсган ва унинг ялтироқлиги бир мунча хиралашган бўлади. Учинчи сўйиш ноябрдан бошлаб, февралгача ўтказилади. Бу даврдаги қўй териларнинг жуни ўсиб кетган ва унда катта миқдорда момиқ бўлади. Бундай қўй териларидан қўйпўстин ишлаб чиқаришда фойдаланиш мумкин. Аммо иккинчи ва учинчи сўйиш мавсумларида қилтиқ сочи ўсган ва қалин момиқ сочлари чигаллашиб кетган қўй терилари ҳам кўп учрайди. Энг яхши романов қўй терилари июл-август ойларида сўйилган 6-7 ойлик қўзиларнинг терисидан олинади. Романов зотли қўйларнинг асосий қисми 8-10 ойлигида сўйилади. Романов зотидаги қўзилар терисига хос хусусиятлардан бири момиқ сочларнинг қилтиқ сочга қараганда кўп ўсиб кетганлиги ҳисобланади. Романов қўйларининг момиқ сочлари оқ, қилтиқ сочлари қора рангда бўлади. Улар жун қопламининг юмшоқлиги ва қайишқоқлиги, момиқ ва қилтиқ сочлар нисбатига боғлиқ. Қари қўйлардан олинадиган романов қўй териларининг сифати анча паст ҳисобланади. Қўй пўстин буюмларининг сифати кўп жиҳатдан қўй терилари жун қопламининг (қилтиқ ва момиқ сочлар) узунлигига боғлиқ. Узун жун қоплами, толалар орасида ҳаво борлиги сабабли, қўйпўстин буюмларининг иссиқликни ҳимоя қилиш хоссаларини кўпайтиради. Қўйпўстин ишлаб чиқаришда узун жуннинг сифатини яхшилаш анча қулай. Пўстинбоп қўй терилари жун қопламининг узунлиги, сўйиш мавсуми ва жунни охирги қирқишдан тортиб сўйишгача ўтган муддат давомийлигига

2- расм. Жуннинг узунлигини аниқлаш.боғлиқ. Агар ушбу муддат етарлича бўлмаса, жун узунлиги 1,5см дан кам бўлади. Пўстинбоп қўй терилари жуннинг узунлигига қараб жунли, яримжунли ва паст жунли териларга бўлинади. Жун узунлиги терининг ҳар хил топографик қисмларида турлича. Энг юқори кокиллар умуртқа чизиғида жойлашган. Шунинг учун қўй терилари жунининг узунлиги умуртқа чизиғидан 1/3 ораликда ёки тери чеккасидан 2/3 оралиқда жойлашган қисмида аниқланади (1-жадвал). 1- жадвал Пўстинбоп қўй терилари жун узунлигининг чегараси, с м Жундорлиги бўйича тери турлари Жун узунлиги, см Қўй терилари (Романов қўй терисидан ташқари) Романов қўй терилари Жунли 6 дан юқори 5 дан юқори Яримжунли 2.5 дан 6 гача 1.5 дан 5 гача Паст жунли 1.5 дан 2.5 гача - Жуннинг узунлигини ўлчаш учун, соч толасини чўзмасдан, салгина тўғрилаб миллиметрли линейка ёрдамида кокилнинг асосидан учигача бўлган узунлик ўлчанади Жуннинг узунлиги ва қалинлигини аниқлаш. Қўй терилари жунининг узунлиги 2-расмда кўрсатилган нуқталарда ўлчанади. Бунинг учун жун текисланади ва тортилмаган холатда миллиметрли линейкани штапелга қўйиб ўлчанади. а - б - умуртқа поғонаси чизиғи; в - г - этак чегараларини аниқловчи чизиқ; д -

тери энининг умуртқа поғонаси чизиғидан ва этак чегарасидан 3/2 масофасида жойлашган чизиқлар.Ўқ ва момиқ жунларнинг узунлиги алохида, терининг ён томонида линейка ёрдамида ўлчанади. Жуннинг қалинлиги одатда органолептик усул билан аниқланади. Баъзи бахсли ҳ олларда тажриба йўллари билан аниқланади. Тажриба йўллари билан аниқлашда икки усул қўлланилади. Биринчи усул терининг маълум майдонидан (0.25 ёки 0.5 см 2 ) қирқилган соч сонини ҳ исоблаш йўли билан жуннинг қалинлиги аниқланади. Соч сонини ҳ исоблаш юпқа глицерин қатлами билан қоплаган шиша ва игна ёрдамида амалга оширилади. Иккинчи услубга мувофиқ жуннинг қалинлигини аниқлаш микроскоп остида олиб борилади. Бунинг учун терининг горизонтал кесимлари тайёрланади ва микроскоп остида терининг майдон бирлигидаги соч илдизлари саналади. Навларга ажратиш Нуқсонларнинг сони ва уларнинг жойланишига қараб, пўстинбоп қўй терилари тўртта навга ажратилади ( 2 -жадвал). 2 - жадвал Пўстинбоп қўй териларида нуқсонлар сонининг чегараси Нав Терининг асосий қисми Терининг чекка қисмлари I нав - 2 II нав 1 2 III нав 5 1 IV нав III нав талабларига жавоб бермайдиган ва бир жойда 35 % дан кам бўлмаган фойдали майдонга эга бўлган терилар киритилади. Пўстибоп қўй териларига майдони 35 дм 2 бўлган вояга етган қўй терилари ва 25 дм 2 кам бўлган ёш қўзиларнинг терилари, шунингдек 50 % дан ортик майдонда жуни тўкилган ёки жуни жуда кучли чигаллашиб кетган терилар (қўлда ажратиб бўлмайди), 25 % майдонда жун узунлигининг ярмидан кўпи

ўт уруғлари билан ифлосланган терилар ҳамда жун узунлиги 1.5 см дан кам бўлган терилар киритилмайди. Улар чарм хом ашёси ҳисобланади. Юмалоқлаб қуритилган, тузламасдан қуритиб консерваланган, кучли дудланган, истеъмолда бўлган, шунингдек IV нав талабларига жавоб бермайдиган сийрак жунли ёки жуни жуда кўп чигаллашиб кетган пўстинбоп терилар ностандарт хом ашёга киритилади. Пўстинбоп қўй терилари нуқсонларини нуқсон бирликларида бахолаш Тешик, чақа, қирчанғи, юз бузилиши, тери ўймаси, моғорланиш, жун қопламаси чақаси, жун қоплами тақири, айрим қисмларда терининг қотиб кетиши 1 Узилиш, синиқлар 1 Қўнғиз еган жойлар, куя ейиши, прелина, жуннинг тўкилувчанлиги 2 Чарм тўқимасининг 1/3 қалинлигига чуқурликда узунасига кесилиши 1 Палост 1 Терининг ориқлиги 3 Биглост: Терининг 50% гача майдони Терининг 50% дан кўп майдони 2 3 Дудланиш 3 Гўшт ва ёғ қийқимлари 1 Майдон бўйича ўлчанадиган нуқсонларга тешик, тери чақаси, қирчанги, юз бузилиши, жун қоплами чақаси, тери ўймаси, жун қоплами тақири, моғорланиш, куя ейиши, қўнғиз еган жойлар, прелина, жун қопламининг тўкилувчанлиги ва терининг қотиб кетиши каби нуқсонлар киритилади. Бунда битта нуқсоннинг чегараланган майдони 8 см дан ошмаслиги лозим. Битта узилиш, синиқ ёки кертик узунлиги 8 см дан ошмаслиги керак.

Пўстинбоп қўй териларида нуқсонлар чекка ва ўртадаги нуқсонларга бўлинади. Чеккадаги учта нуқсон терининг асосий қисмида битта нуқсонга тенглаштирилади. Мўйнабоп қўй терилари. Мўйнабоп қўй териларига майин жунли, ярим майин жунли ва ярим дағал жунли қўй зотларининг вояга етган ва ёш қўзиларининг, шунингдек улар дурагайларининг терилари киритилади. Ишлаб чиқаришга мўйнабоп қўй терилари тахминан қуйидаги нисбатда кабул қилинади, жундорлиги бўйича: жунли ва ярим жунли 88.1%, пастжунли 11%; консервалаш усули бўйича ҳўл тузланган ва кислота-тузли консерваланган 65.1%, тузлаб қуритиб ва тузламасдан қуритиб консерваланган 34.9%; сочнинг ингичкалиги бўйича майин жунли 19.8%, ярим майин жунли 67.3%, ярим дағал 12.9%; нав бўйича I -10.1%, II – 28%, III- 44.4%, IV- 17.5%. Мўйнабоп қўй териларининг сифати қўйларнинг зоти, ёши, сақлаш ва озиқлантириш шароити, шунингдек бирламчи ишлов бериш сифатига боғлиқ. Чарм тўқимаси тавсифи. Мўйнабоп қўй териларининг чарм тўқимаси бўш, коллаген толалари ҳалқасимон жойлашган. Ғуддали қават дерма умумий қалинлигининг тахминан 58% ни ташкил этади. Соч илдизларининг йўналиши жуннинг бир жинслилик даражаси ва ингичкалигига боғлиқ; жун қанча дағал бўлса, соч илдизларининг қиялиги шунча катта бўлади. Соч пиёзчаларининг ҳар хил чуқурликда ўрнашиши дерманинг ғуддали ва тўрли қаватлари орасида етарлича мустаҳкам боғланишни таъминлайди. Жун қопламининг тавсифи. Мўйнабоп қўй терилари сифатини баҳолашда жун копламининг сифати муҳим аҳамиятга эга, чунки ушбу терилардан буюмлар, жун қопламини ташқарига қаратиб тайёрланади (телпак, ёқа, пальто). Мўйнабоп қўй териларига қўйиладиган талаблар чарм тўқимасига эмас, балки кўпроқ жун қопламининг сифатига тегишли. Мўйнабоп қўй териларининг жун қоплами

майин, тиғиз ва жуда буралган момиқ сочлардан ташкил топган. Жун қоплами бир жинсли, ингичкалиги ва қалинрок бўлиши лозим. Агар жун қоплами ўзаро зич бириккан толалардан ташкил топган бўлса, ёпиқ ёноғи , кучсиз бириккан толалардан ташкил топган бўлса – очиқ ёноги дейилади. Жуннинг қалингили (тиғизлиги) қўй териларининг сифатига бевосита боғлиқ: жун қанчалик майин бўлса, у шунча тиғиз бўлади ва мўйнабоп қўй терисининг сифати ҳам шунча ошади. Ҳар хил топографик қисмларда жун тиғизлиги ҳар хил. Қўй териларининг жун қопламида аҳамиятли миқдорда ёғ моддалари сақланади. Масалан, майин жунли ва дурагай қўй териларининг тозаланмаган ёноғида факат 30% атрофида тоза жун, қолганларини эса, ёғли кислоталарнинг сувда эрувчан тузлари (30% атрофида) ташкил этади. Катта миқдорда ёғнинг борлиги ва сочнинг ифлосланганлиги мўйнабоп қўй териларини ишлов беришда ёғсизлантириш ва соч қаватини пардозлаш (сочни текислаш) жараёнларига алоҳида эътибор бериши талаб этади. Навалнинг бўлиши, ёғланганлик ва сарғишлик (оқ рангли қўй терилари) ярим маҳсулот сифатини жуда пасайтиради ва қўшимча ишлов бериш заруратини келтириб чиқаради. Жун қопламининг табиий ранги ишлаб чиқариш партияларини тузишда эътиборга олинади. Тоза ва оқ жунли қўй териларини ҳар хил рангга бўяш мумкин. Жун қоплами пигментацияли қўй терилари очиқ рангларга бўялмайди. Нисбатан бир жинсли жун майин жунли қўй терилардан олинган териларда бўлади. Аммо ҳатто уларда ҳам қандайдир миқдорда қалинроқ ёки ингичкарок толалар мавужд. Ҳар хил топографик қисмларда жуннинг ингичкалиги ҳар хил бўлади: ён томонлари, курак ва орқа қисмида майинроқ, сон қисмида – дағалрок. Қўчқорларнинг жуни совлиқларга нисбатан дағалроқ. Жун ингичкалигининг яна бир белгиси унинг буралганлиги ҳисобланади: жун қанча дағал бўлса, шунча кам буралган бўлади. Майин жунли қўй териларининг толалари яққол ифодаланган яримайлана шаклга эга . Жуни бир текислиги билан, яъни толаларнинг йўғонлиги ва узун

қисқалигига кўра бир хиллик, бир бирига ўхшашлиги даражаси билан ажралиб туради. Жуннинг тиғизлиги, ингичкалиги ва ҳар хил типдаги толаларнинг нисбати мўйнабоп қўй терилари жун қопламининг қашишқоқлик каби белгиларини аниқлайди. Жун қопламининг қашишқоқлиги меъёрида бўлган териларда хаво қатламлари яхши сақланади, ўз навбатида иссиқликни ҳимоя қилувчи хоссалари ҳам ошади. Мўйнабоп қўй териларининг сифати жуннинг чарм тўқимаси билан боғланиш мустаҳкамлигига, чўзилувчанлик, мустаҳкамлик, қашишқоқлик, эластиклик ва жун толаларининг ялтироқлигига боғлиқ бўлади. Майин жунли қўй териларининг асосий майдонида жун қоплами зич, бир жинсли, штапелли тузилишнинг узунлиги ва ингичкалиги бўйича бир текис, буралганлиги яққол ифодаланган момиқ сочлардан ташкил топган; жуннинг ингичкалиги 60 к дан (23.1-25 мкм) паст эмас. Ярим майин жунли қўйларнинг жун қоплами асосий майдонда зич, бир жинсли, ўртача ёки йирик буралган штапелли тузилишга эга. Этак ва оёқ қисмларида штапел кокилсимон тузилишлар ва бутун майдон бўйлаб ўсиб кетган алоҳида қилтиқ сочларга ҳам рухсат этилади. Жуннинг ингичкалиги 58-50 к (25.1-31 мкм). Ярим дағал мўйнабоп қўй териларининг жун қоплами бир жинсли бўлмаслиги, аралаш тузилишли (штапелли -кокилсимон ва кокилсимон тузилиш) бўлиши мумкин. Кўп миқдорда момиқ сочлар билан бир қаторда, ундан узунроқ бўлган оралиқ ва қилтик сочлардан ташкил топган. Мўйнабоп қўй терилари жунининг узунлигига (см) кўра қуйидагича бўлинади: ярим жунли 1 см дан 3 см гача, жунли 3 см дан юқори. Жун узунлиги 0.5 см гача бўлган терилар мўйна ишлаб чиқаришга яроқсиз ҳисобланади ва ностандарт хом ашёга киритилади. Мўйна ишлаб чиқаришда энг қимматли хом ашё, жуннинг узунлиги 2 дан 5 см гача бўлган қўй терилари ҳисобланади.

Мўйнабоп қўй терилари жун қопламининг узунлиги асосан қўйларнинг сўйиш вақтига боғлиқ: ёз ва кузнинг бошларида сўйилган қўйлар терисининг жун қоплами калта, куз ва қишда сўйилган қўйлар терилари узун жун қопламига эга. Навларга ажратиш Мўйнабоп қўй териларини навларга ажратишда чарм тўқимасининг 1/3 қалинлигидан ортик кесиклар,5 донадан кўп накостиш гуруҳи, палост(озиб ўлган қўйдан шилиб олинган), терининг ориқлиги (ориқ қўйдан шилиб олинган), бутун майдонда 50 % гача ва 50 % дан ортиқ, биглост нуқсони эътиборга олинмайди. Мўйнабоп қўй териларининг нуқсонларини нуқсонлар бирлигида бахолаш Тешик, тери чақаси, юз бузилиши, тери ўймаси, моғорланиш, жун қоплами чақаси, жун қоплами тақири, қирчанги, айрим қисмларда терининг қотиб кетиши 1 Узилишлар, синиқлар 1 Қўнғиз еган жойлар, куя ейиши, прелина, жуннинг тўкилувчанлиги 1 Терининг асосий майдонини навал ва бегона ўтлар билан ифлосланиши (25 % дан кўп), ён томонларда жуннинг сийраклашиши 1 Соч асосидан 10 мм дан 20 мм гача оралиқда жун толаларининг ингичкалашиши 2 Юмалоқ музлатилган қўй терилари 3 Дудланган терилар 3 Ёғ ва гўшт қийқимлари 1 Тешик, чақа, юз бузилиши, жун қоплами тақири, куя ейиши, прелина, жуннинг тўкилувчанлиги каби нуқсонларнинг майдон 60 см 2 дан ошмаслиги лозим. Узилиш ва синиқлар узунлигининг чегараси 20 см дан ошмаслиги керак ( 3 -жадвал). 3 -жадвал Мўйнабоп қўй териларида нуқсонлар сонининг чегараси Нав Терининг асосий қисми Терининг чекка қисмлари I нав - 2

13- расм. ГўлакII нав 1 2 III нав 5 1 IV нав III нав талабларига жавоб бермайдиган ва бир жойда 35 % дан кам бўлмаган фойдали майдонга эга бўлган терилар киритилади. Қоракўл тери тавсифи ва хоссалари. Қоракўл қўйлардан ҳомиланинг эмбрионал ривожланиш муддатларига ёки қўзиларнинг эмизикли ривожланиш давридаги ёшига қараб ҳар хил турдаги хом қоракўл тери олинади. Қоракўл қўзиларнинг эмбрионал ривожланиши 145-150 кун давом этади. Шу даврда ўсаётган ҳомиланинг терисида жун фолликулалари пайдо бўлади, улар ривожланади ва жун толалари ўсади, қоракўл терига хос хусусиятлар шаклланади. Ҳомиланинг ривожланиши ва қоракўл тери хусусиятлари шаклланишининг қайси даврида ҳомиладорлик узилганлигига қараб, хом қоракўл терининг тури ва сифати аниқланади. Масалан, она қорнидан ёриб олинган қўзиларнинг терисига ҳомила ривожланишининг турли босқичларини ҳисобга олган ҳолда баҳо берилади: терининг хоссаларига ва сочларининг узунлигига қараб ностандарт ёки стандарт гўлак деб, сочининг узунлиги ва товланишига ёки гули борлигига қараб қоракўлча, қоракўл – қоракўлча ва қоракўл деб баҳоланади. Қўзилар неча кунлигида сўйилганига қараб уларнинг териси яхобоб, тарсоқ ва пўстинбоп хом-ашё деб баҳоланади.

4 - расм. Қоракўлча Гўлак – 115-125 кунлик пайтида она қорнидан ёриб олинган қўзиларнинг териси (3-расм). Бундай кичкинагина терининг бутун сатҳи силлиқ, анча калта, сийрак, жуда паст, ётиқ соч билан қопланган. Агар сағри ва орқа соҳаси яққол кўриниб турадиган жун қавати билан копланмаган бўлса, бундай терилар ностандарт гўлаклар жумласига киритилади. Агар терининг бутун юзаси товланиб турадиган жун билан қопланган бўлса, бундай терилар турли навларга баҳоланади. Қоракўлча – эмбрионал ривожланишнинг 127-134 кунига етган ҳомилаларнинг териси бўлиб, юзаси жуда кичик, тери қопламига ёпишиб турадиган паст, ёки эндигина кўтарила бошланган ялтироқ, ипаксимон майин соч билан қоплаган, соч қопламидаги жингалаклар ҳали яхши шаклланган эмас, аммо чиройли гули кўзга озми – кўпми яққол ташланиб туради (14- расм). Бўлажак ёл ва етилмаган қалам гуллар шаклини тахминлаш мумкин. Терилар сатҳининг жингалаклар билан қопланиш даражасига қараб улар турли навларга ажратилади.

15-расм. Қоракўл-қоракўлча 16-расм Қоракўл.Қоракўл – қоракўлча – эмбрионал ривожланишнинг 134-145 кунлик давридаги ҳомилалардан олинган бирмунча йирикроқ терилар бўлиб, сирти асосан кўтарилган, лекин ҳали калта ипаксимон майин ва ялтироқ мўйқоплами тўла ривожланмаган энсиз жингалаклар билан қопланган, муйларининг учлари ҳали жингалак ичига қайрилиб кирмаган, аммо энсиз қалам ва ёл гуллар шакллари яхши сезилиб туради(5- расм). Қоракўл - қоракўлчиликнинг асосий маҳсулоти. Қоракўл асосан янги туғилган қўзилардан олинади. Бундай терилар пишиқ, эластик, ипаксимон, ялтироқ ва тери сатҳидан кўтарилган мўйли бўлиб, жингалакларидаги мўйлар ҳар хил шакл ва типдаги буралмалар ҳосил қилади (6- расм). Яхобоб – асосан 10-40 кунлик чоғида нобуд бўлган қўзилардан шилиб олинган терилар. Булар ўсиқ ва баланд мўй билан қопланган йирик терилар бўлиб, турли шаклдаги бўш жингалаклари бор. Бўйнининг четларидаги мўй кокилчасининг узунлиги 3-5 см га боради. Тарсоқ – 2-4 ойлик қўзилардан шилиб олинган терилар бўлиб, сирти баланд майин, жингалаксимон мўй билан қопланган, унинг айрим кокилчалари боғлама

7-Расм. Қўзидаги ва теридаги топографик қисмлар:1- сағри; 2- орқаси; 3- яғрини; 4- ёнбоши; 5- сон; 6- елка; 7- бўйин; 8- қорин; 9- дум; 10- бош; 11- оёқлар; 12- чотлари. ҳалқа шаклида ёки буралмасимон жингалаклар тарзида буралган бўлади. Ишлов бериш жараёнларида қоракўл терилар бир қатор физик механик ва химиявий таъсирларга дучор бўлади ва шу таъсирлар натижасида унда каттагина ўзгаришлар содир бўлади: юзасининг катталиги, тери тўқимасининг юпқалиги, жун толаларининг қалинлиги, тола ўқининг оғиш бурчаги ва умуман қоракўлнинг сифати анча ўзгаради. Бироқ ишлов бериш жараёнида териларнинг айрим топографик қисмлари бир хилда ўзгармайди.

Фойдаланилган адабиётлар рўйхати 1. Александрова Ю.А. «Международный туризм». Учебник. М:«Аспект пресс» 2004г. 2. Александрова Ю.А. «Международный туризм» Учебное пособие для вузов. М:«Аспект пресс» 2001г. 3. Балабанов. И.Т. «Экономика туризма» М.,«Финанси и статистика»2000 г. 4. Биржаков М.Б. Введение в туризм. С.Пб.: Издательский Торговый Дом «Герда», 2004г. 5. Вавилова Е.В. Основы международного туризма. Учебное пособие. М., ГАРДАРИКИ, 2005. 6. География туризма: учебник / кол.авторов: Под ред. А.Ю. Александровой. М.: КНОРУС, 2008. 7. Дворниченко В.В. История международного и национального туризма. М., Издательство МЭСИ, 2001. 8. Дурович А.П. «Маркетинг в туризме». Минск. «Новое знание».2001. 10. Дурович А.П. Реклама в туризме. Учебное пособие. 2003. 11. Ердавлетов С.Р. География туризма: история, теория, методы, практика. Алматы, 2000. 12. Ердавлетов С.Р. История туризма. Развитие и научное изучение. Алматы, 2003 13. Жукова М.А. Индустрия туризма: менеджмент организации. М.: «Финансы и статистика», 2006. 14.Зорин И.В., Квартальнов В.А. Энциклопедия туризма. М. Финансы и статистика, 2000. 15. Кабушкин Н.Н. Менеджмент туризма. «Новое знание» М., 2001. 16. Квартальнов В.А. Иностранный туризм. М.: «Финансы и статистика», 2003. 17.Квартальнов В.А. Туризм . Учебник. М., «Финансы и статистика». 2004.

Похожие

Буюм ишлаб чиқариш жараёни

Ишлаб чиқариш самарадорлигининг назарий aсослари

Ишлаб чикариш ресурсларидан фойдаланишнинг ишлаб чиқариш самарадорлигига таъсири

Ип ишлаб чиқариш технологияси. Йигириш системалари

Тикув буюмларини ишлаб чиқариш технологик жараёни