Ишлаб чиқариш самарадорлигининг назарий aсослари - Текстиль - Рефераты

Ишлаб чиқариш самарадорлигининг назарий aсослари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

134 KB

Ишлаб чиқариш самарадорлигини нг назарий a сослари Reja: 1. Ишлаб чиқариш самарадорлиги, ҳақида тушунча ва уни ошириш йўллари 2.Ишлаб чиқариш самарадорлигини оширишда меҳнат унумдорлигининг аҳамияти 3. Корхонанинг ишлаб чиқариш фаолиятини таҳлили.

1. Ишлаб чиқариш самарадорлиги, ҳақида тушунча ва уни ошириш йўллари Иқтисодиётда ишлаб чиқариш самарадорлиги ва уни ошириш масаласи доимо долзарб муаммо бўлиб келган. Айниқса, ҳозир мамлакатимиз бозор иқтисодиётига ўтаётган бир вақтда бу масала янада кескинлашади. Бунинг сабаби шундаки, ишлаб чиқариш самарадорлигини оширмасдан туриб, мамлакатимиз олдида турган муҳим масала - мустақил иқтисодий тараққиётни жадаллаштириш вазифасини амалга ошириб бўлмайди [12]. Енгил саноат тармоғида кўп укладли бозор иқтисодиёти барпо этилиб, турли ҳил мулкчиликка асосланган тикувчилик корхоналарининг фаолият юрита бошлаши ишлаб чиқариш жараёнида рақобатчиларнинг вужудга келишига асос яратади ва бу ўз навбатида ишлаб чиқаришнинг иқтисодий самарадорлигини юксалишига олиб келади. Шунингдек , турли мулкчиликка асосланган енгил саноат корхоналарининг пайдо бўлиши, уларни бошқа корхона ва ташкилотлар билан хизмат кўрсатувчи ташкилотлар билан бўладиган иқтисодий - хўжалик муносабатларига ҳам катта таъсир ўтказмоқда, ишлаб чиқариш жараёнларини ташкил қилишнинг илғор усуллари пайдо бўлмоқда. Республикамизда енгил саноат мажмуида ишлаб чиқаришнинг иқтисодий самарадорлигини ошириш энг аввало, мажмуа тармоқларида бозор муносабатларини жорий этиш билан боғлиқ. Шу ж иҳатдан енгил саноатда амалга оширилаётган иқтисодий ислоҳотлар натижасида шаклланиб, ривож топаётган турли хўжалик юритиш шаклидаги корхоналарда меҳнаткашлар мулкка ва ишлаб чиқаришнинг пировард натижаларига эга сифатида фаолият юритишни, моддий манфаатдорлик механизми орқали ишлаб чиқаришнинг иқтисодий самарадорликнинг юксалишига хизмат қилади. Ушбу йўналишларда мамлакатимизда изчил сиёсат амалга ошир ил моқда ва ҳозирги кунга келиб, енгил саноатда, айниқса, тикувчилик корхоналари фаолиятида тадбиркорлик, ишбилармонликнинг 3

ривожлантириш учун етарли миқдордаги ҳуқуқий - меъёрий ҳужжатлар амал қилмоқда. Хусусан, «Мулк тўғрисида», «Мулкни давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш тўғрисида», «Чет эл инвестициялари тўғрисида» ги ва бошқа кўплаб муҳим қонун ва қарорлар иқтисодий ислоҳотларни амалга оширишда муҳим хуқуқий йўналиш ҳисобланади. Бозор муносабатларининг шаклланиши ва ривожланиши енгил саноат корхоналарининг маҳсулот ишлаб чиқариш миқдорини белгилашда, маҳсулотни қайси бозорларда ва кимга сотиш масаласини, нархларнинг шаклланиши ва даромадлардан фойдалани шни мустақил ҳал қилишни тақ о зо этади. Аммо, тадқиқотларнинг кўрсатишича, ривожланган давлатлар тажрибалари товар ишлаб чиқарувчилар ва иқтисодий мустақиллик масаласининг нисбий эканлигидан далолат беради. Чунки, бозор иқтисодиёт и амал қиладиган шароитда ҳар бир товар ишлаб чиқарувчи бозорда шаклланган талаб ва таклиф мувозанати, рақобат кураши қонуниятлари ва бозорнинг бошқа, талабларига бўйсунишга мажбур бўлади ва оладиган даромади ушбу омиллар таъсирида шаклланади. Бозордаги талаб даражасидан ортиқ миқдордаги маҳсулот ишлаб чиқариш нарх-навонинг пасайиб кетишига олиб келади ва у ишлаб чиқарувчидан маҳсулот ишлаб чиқариш ҳажмини камайтиришни, ишлаб чиқариш харажатларини қисқартириш йўлларини қидиришни талаб этади. Ушбу вазифаларнинг ўз вақтида ҳал этилиши эса ишлаб чиқариш самарадорлигининг ўсишига имкон беради. Шундай қилиб, бозор иқтисоди шароитида маҳсулот ишлаб чиқаришнинг иқтисодий самарадорлиги ишлаб чиқарувчи томонидан бозордаги талаб даражасини қанчалик ўрганиб, унинг ўзгаришини олдиндан билган ҳолда, ушбу талабга мослашиш учун амалга оширилган тадбирлар натижасидагина юқори иқтисодий самарадорликка эришилади. Ишлаб чиқаришнинг иқтисодий самарадорлик даражасининг ортиши катта ижтимоий -иқтисодий аҳамиятга эга бўлиб, ишлаб чиқариш фаолиятининг фойдали натижаси ишлаб чиқарувчиларнинг моддий 4

манфаатдорлигининг ўсишини, ортиқча сарф-харажатларнинг тежалишини, шунингдек, жамиятнинг ижтимоий зарур маҳсулотларга бўлган талабини қондириш ини таъминлайди. Бу эса, ишлаб чиқариш натижалари билан ишлаб чиқарувчиларнинг турмуш даражалари ўртасидаги боғлиқликни ўзида акс эттиради. Ишлаб чиқаришнинг иқтисодий самарадорлиги ижтимоий ишлаб чиқаришнинг барча соҳаларини қамраб олган ҳолда кишиларнинг меҳнати натижаларини ўзида акс эттиради ва сарф-даромад кўринишида шаклланиб, ишлаб чиқаришни кенгайтириш, меҳнаткашларнинг моддий фаровонлигини ошириш ва жамиятнинг ижтимоий, иқтисодий юксалиши йўлида мустаҳкам оддий асос бўлиб хизмат қилади. Ишлаб чиқариш самарадорлиги тушунчаси , иқтисодий атама сифатида ишлаб чиқариш жараёнида яратилган моддий неъматлар қиймати миқдорининг ўсиш суръатлари, уни ишлаб чиқаришга кетган барча сарф– харажатлар миқдори ўсиши , суръатларидан юқори бўлиши ва шунингдек, моддий неъматлар қиймати абсалют миқдоридан юқори бўлиши билан ифодаланади. Самарадорликнинг иқтисодий мазмуни сифатида ҳар доим ишлаб чиқаришнинг пировард натижаси билан унга авансланган ресурслар, маблағлар ёки қилинган харажатлар ўртасидаги нисбат тушунилади. Лекин турли ижтимоий - иқтисодий тизимлар шароитида шу жамиятнинг мақсадидан келиб чиқиб, самарадорлик муаммосининг туб моҳияти ўзгаради. Бозор иқтисодиёти шароитида ишлаб чиқаришнинг асосий мақсади фойда олишга қаратилганлиги сабабли ҳар бир иқтисодий субъект кўпроқ фойда олишга интилади. Шунинг учун ҳам ишлаб чиқариш самарадорлиги олинган фойданинг (Ф) ишлаб чиқаришга сарфланган ресурс харажатлари (ИҲ) нисбати билан аниқланади, яъни:100* /ИХ Ф Р  Самарадорликнинг бош мезони, ҳақида бир қанча фикрлар мавжуд. Айрим олимлар ишлаб чиқариш самарадорлигининг бош мезони фойда, 5

бошқа , бирлари эса ялпи маҳсулот, учинчилари миллий даромад, тўртинчилари эса қўшимча маҳсулот, деб кўрсатадилар. Лекин шуни айтиш керакки, кўпчилик олимлар томонидан бозор иқтисодиёти шароитида самарадорликнинг бош кўрсаткичи олинган фойданинг харажатларига нисбати, яъни рентабеллик ёки фойдалилик даражаси билан белгиланади, деб тан олинади. Ишлаб чиқариш самарадорлиги кўп қиррали масала бўлиб, бу айтилган биргина асосий кўрсаткичда уни тўла равишда ҳар томонлама ифодалаб бўлмайди. Шунинг учун ишлаб чиқариш самарадорлигини тўла ифодалашда унда қатнашган омилларнинг унумдорлигини, улардан самарали фойдаланиш даражасини билдирадиган кўрсаткичлар тизимидан фойдаланилади. Булардан бири меҳнат унумдорлигидир. Меҳнат унумдорлиги деб ишчи кучининг ва қ т бирлиги мобайнида маҳсулот яратиш қобил и ятига айтилади ва ишлаб чиқарилган маҳсулотнинг (истеъмол қийматининг) сарфланган меҳнат миқдорига нисбати билан белгиланади. Сарфланган меҳнат миқдори эса ишланган вақт билан, киши куни, киши соати ва ҳ.к. билан белгиланади.В М МУ /  Меҳнат унумдорлиги сарфланган жонли меҳнатнинг ҳар бир-бирлиги эвазига, яъни киши куни, киши соати ҳисобига ишлаб чиқарилган маҳсулот миқдори билан аниқланади. Самарадорликни аниқлашда капитал унумдорлиги деган кўрсаткичдан ҳам фойдаланилади ва у ишлаб чиқаришда қатнашган капиталнинг ҳар бир- бирлиги эвазига олинган маҳсулот, даромад ёки фойда билан аниқланди. Агар капитал унумдорлигини КУ деб, ишлаб чиқаришда қатнашган капитал миқдорини К, маҳсулотни М, ялпи даромадни ЯД, фойдани Ф билан белгиласак, у ҳолда қуйидаги формулалар ҳосил бўлади: ; /К М У  ; /К ЯД КУ  . /К Ф КУ  Самарадорликнинг аниқлаш, маҳсулотнинг меҳнат сиғими, материал сиғими, энергия сиғими деган кўрсаткичлар ҳам қўлланилиб, улар ишлаб 6

чиқарилаётган маҳсулотнинг ҳар бир бирлигини яратиш учун кетган ёки ишлаб чиқариш учун зарур бўлган меҳнат, энергия ва моддий ашёлар миқдорини ифодалайди. Бу кўрсаткичларнинг ҳар бири ишлаб чиқаришда қатнашган турли омиллар самарадорлигини ифодалаб, бир – бири билан чамбарчас боғлиқ ва бир–бирини тўлдиради. Шунга кўра унга бир қанча омиллар таъсир кўрсатади. Ишлаб чиқариш самарадорлигига қуйидаги омиллар таъсир кўрсатади: 1. Илмий–техника тараққиёти; 2. Ишлаб чиқаришнинг ҳолати; 3. Иқтисодиётнинг таркибий қисмлари; 4. Ишлаб чиқарувчилар; 5. Табиий, моддий ва меҳнат ресурслари; 6. Кишиларнинг билим савияси. Бу санаб ўтилган омиллар ишлаб чиқариш самарадорлигини оширишга таъсир қиладиган асосий ва бутун иқтисодиётнинг барча соҳалари учун умумий омиллардир. Булардан ташқари аниқ олинган хўжаликларда, тармоқларда ва ҳудудларда самарадорликни оширишнинг шу жойининг шароитлари хусусиятидан келиб чиқадиган қанчадан - қанча омиллари, борки, уларни топиб ишга солиш ва фойдаланиш самарадорликни кескин оширишнинг кенг имкониятлари бўлиб ҳисобланади. Қуйидаги чизмада тикувчилик корхоналарида ишлаб чиқариш самардорлигига таъсир қилувчи омиллар келтирилган: 7

Чизма Самарадорликка таъсир этувчи омиллар 8Ишлаб чиқариш иқтисодий самарадорлигига таъсир этувчи омиллар Ташкилий – иқтисодий омиллар Ишлаб чиқаришни ташкил этиш ва ассортмимент турини кўпайтириш Ижтимоий – иқтисодий омиллар Корхонанинг мол-мулкка эгалик қилиш Мулкни шакли ва иқтисодий эркинликлари Моддий манфаатдорлик механизмини жорий этиш Бозор муҳити омиллари Бозордаги рақобатчилар Тикувчилик маҳсулотлари-ни ишлаб чиқари ш ва сотиш жараёнидаги воситачиларИлғор технологияни ишлаб чиқаришга жорий этиш Моддий ресурслар билан таъминланганлик даражаси Ишлаб чиқаришни ихтисослаштириш Хўжалик юритиш шакли ва ички хўжалик муносабатларини йўлга қўйиш Ишлаб чиқаришни молиявий ресурслар билан таъминланганлиги Ходимларни ижтимоий ҳимоялаш Корхонанинг бозордаги мижозлари Ҳукумат томонидан қабул қилинган қарорлар Аҳолининг даромадлари ва миллий анъаналари

Тикувчилик корхоналарида ишлаб чиқариш самарадорлигига кўплаб омиллар таъсир кўрсатиб, улар чизмада кўрсатилганидек уч гуруҳга ажратилади: 1. Ташкилий – иқтисодий омиллар; 2. Ижтимоий – иқтисодий омиллар; 3. Бозор муҳити омиллари. Булар ичида бозор муҳити омиллари корхоналар учун янги омиллар бўлиб, улар бозор муносабатлари асосида пайдо бўлган. Бозор муҳити омиллари республикамизда иқтисодий ислоҳотларни, чуқурлаштиришнинг ҳозирги босқичи ва келажак тараққиёт жараёнида асосий омиллар қаторида н жой олган. Шу жиҳатдан ҳам ушбу омиллар гуруҳи моҳиятини қуйидагича ифодалаш мумкин. Бозор муҳити омиллари – бу тикувчилик маҳсулотлари ишлаб чиқарувчи корхоналар ҳ о ҳ иш ва истакларидан ташқарида объектив равишда мавжуд бўлган фаол кучлар бўлиб, маҳсулотларга нисбатан шаклланадиган бозордаги талаб ва таклифлар ўз таъсирини ўтказади, шунингдек, корхонанинг молиявий натижалари шаклланиши жараёнига ўзининг ижобий ва салбий таъсирини ўтказади. Ушбу омиллар гуруҳи таркибига қуйидагиларни киритиш мумкин: - бозордаги рақобатчилар; - тикувчилик маҳсулотлари ишлаб чиқариш ва сотиш жараёнида ишт и рок этувчи воситалар; - тикувчилик корхоналарининг бозордаги мижозлари; - ҳукумат томонидан қабул қилинган қарорлар, қонунлар; - аҳолининг даромадлари даражаси ва миллий анъаналари. 9

2.Ишлаб чиқариш самарадорлигини оширишда меҳнат унумдорлигининг аҳамияти Маҳсулот ҳажмини мут т асил ошириш ва шу асосда халқимизнинг турмуш фаровонлигини яхшилашда муҳим омил – меҳнат унумдорлигини бетўхтов оширишдир. Меҳнат унумдорлиги - бу меҳнат харажатларининг самарадорлиги бўлиб, у вақт бирлигида ишчилар томонидан ишлаб чиқарилган маҳсулот бирлиги, ишлаб чиқаришга кетган иш вақти миқдори ва маҳсулот миқдорида ифодаланади, яъни меҳнат унумдорлиги маълум вақтда ишчилар томонидан ишлаб чиқарилган маҳсулот сонидир. Меҳнат унумдорлигини ошириш йўллари кўп қирралидир. Булар ишлаб чиқариш жараёнини автоматлаштириш ва меҳанизациялаштириш, янги машиналарни жорий қилиш, ишлаётган дастгоҳларни замонавийлаштириш ва улардан самарали фойдаланиш, ишлаб чиқариш ва меҳнатни илмий тарзда ташкил этишни яхшилаш, иш вақтидаги йўқотишларни тугатиш, илғор ишлаб чиқариш тажрибаларидан фойдаланиш, меҳнатга ҳақ тўлаш ва моддий рағбатлантириш тизимини тўғри ташкил қилиш ва ҳокозолардир. Меҳнат унумдорлигини ўстириш учун унга сарфланган жонли меҳнатнинг қийматини камайтириш керак, яъни ишлаб чиқаришда қатнашаётган ишчилар сонини камайтириш, уларнинг иш вақтидан оқилона фойдаланиш керак бўлади , я ъни уларга эҳтиёж камаяди. Бу ўз навбатида маҳсулот таннархининг камайишига ва фойданинг эса ўсишига олиб келади. Шундай қилиб, меҳнат унумдорлигини ошириш манбалари х илма-хил бўлиб, улар миллионлаб ишчиларнинг фаол фаолияти билан бойиб боради. Уларни икки йўналиш бўйича гуруҳлаш мумкин. Улардан бири – бу ишлаб чиқариш таркибини жадал ўзлаштириш, янги техника, технологияни жорий этиш, бошқаришни такомиллаштириш ва ихтисослаштиришни ривожлантириш ва бошқариш. Иккинчи йўналиш - бу 10

бевосита меҳнат жамо а лари , корхона меҳнаткашлари билан ва ҳар бир иш жойидаги кўринмайдиган имкониятларни қидиришидир. Фан - техника тараққиёти ва ишлаб чиқаришнинг такомиллашуви меҳнат унумдорлиги ошишининг асосий шартларидир. Янги технологик жараёнлар, материаллар ва автоматлаштириш воситаларининг жорий этилиши меҳнатни меҳанизациялаш даражасининг ортишига олиб келади. Меҳнат унумдорлигининг оширишнинг энг муҳим омилларидан бўлган ишлаб чиқаришнинг автоматлаштириш билан биргаликда, меҳнат ва ишлаб чиқаришни ташкил этиш, ишлаб чиқаришнинг ҳажми ва тиз и мини ўзгариши, тармоқ омиллари, ишловчиларнинг билим савияси, малакаси ва бошқалар ҳам катта таъсир кўрсатади. Бу масала, ўз навбатида корхонанинг ички имкониятлари, резервларини қидириб топиш ва уларни ишлаб чиқаришга жорий этиш билан амалга оширилади. Меҳнат унумдорлигини ошириш резервлари бу - техника технологияни такомиллаштириш, ишлаб чиқариш, меҳнат ва бошқарувни ташкил этишни яхшилаш ҳисобига меҳнат унумдорлигини оширишнинг барча омиллардан янада тўлароқ фойдаланиш имкониятидир: Меҳнат унумдорлигини ошириш резервларнинг бир неча таснифлари мавжуд бўлиб, улар иккита катта гуруҳларга бўлинади: - жонли меҳнатдан (меҳнат ресурсларидан) фойдаланишни яхшилаш резервлари; - асосий ва айланма фондлардан янада самаралироқ фойдаланиш резервлари. Биринчи гуруҳга , меҳнатни, меҳнат шароитларини ташкил этиш, ишловчиларнинг иш қобил и ятларини ошириш, кадрлар таркиби ва уларни жой-жойига қўйиш, шунингдек, ходимларнинг меҳнат натижаларидан юқори моддий ва маънавий манфаатдорликларини оширишни таъминлаш билан боғлиқ масалалар киритилади. Иккинчи гуруҳ асосий ишлаб чиқариш фондлари қувватидан тўлиқ фойдаланиш резервларини, шунингдек хом-ашё, материаллар, бутловчи буюмлар ва айланма маблағлардан янада тежамли фойдаланишни ўзига олади. 11

Меҳнат унумдорлигини оширувчи резервлар Ёрдамчи, хизмат кўрсатувчи х ўжаликлар Асосий ишлаб чиқариш Бошқа риш Меҳнат сиғимини пасайтирувчи резервлар Иш вақти фонди резервлари Ишлаб чиқариш жараёнидаги босқичлар, даврлар, операциялар ва уларнинг элементлари бўйича Ишчилар тоифаси бўйича Тажриба цехи Тайёрлов цехи Бичиш цехи Тикув цехи Асосий ишчилар Ёрдамчи ишчилар Фойдаланиш вақтига қараб Иш вақтини йўқотишлар кўрсаткичи бўйича Жорий Истиқболли Смена ичида йўқотишлар Кунлик йўқотиглар Таълим манбалари бўйича Таълим олиш сабабларига кўра Маҳсулотнинг конструкцияси Ишлаб чиқариш жараёни, ишлаб чиқариш қуроли Меҳнатни ташкил этиш Малака Ишчиларга боғлиқ бўлган Ишлаб чиқариш бошқарувига боғлиқ бўлган Чизма Меҳнат унумдорлигини оширувчи резервлари 12

Резервлар фойдаланиш имкониятлари бўйича заҳира резервларига ва нобуд бўлиш резервларига бўлинади. Масалан, асбоб-ускуналар қувватидан, иш сменаси қувватидан тўлиқ фойдаланмаслик, ўрганилган, лекин, ҳали ишлаб чиқаришга жорий этилмаган меҳнат усуллари-заҳира резервларидир. Иш вақтининг бекор сарф бўлиши, яроқсиз (брак) маҳсулт ишлаб чиқарилиши кабилар эса нобуд бўлиш резервларига киради. Резервлар фойдаланиш вақтига қараб жорий ва истиқбол резервларига ажратилади. Жорий резервлар технологик жараён сезиларли даражада ўзгартирилмай ва қўшимча капитал маблағлар сарфланмай амалга оширилади. Истиқбол резервлари эса ишлаб чиқаришни қайта ташкил этишни, анча мураккаб асбоб-ускуналар ўрнатилишини, тайёргарлик ишларига капитал маблағлар ва кўпроқ вақт сарфланиши талаб қилади. Ички ишлаб чиқариш резервлари, шунингдек, маҳсулотнинг сермеҳнатлилик даражасини пасайтириш резервларига ва жами иш вақтидан яхшироқ фойдаланиш резервларига бўлинади. Маълумки, меҳнат унумдорлиги даражаси вақт бирлигига тўғри келадиган маҳсулот миқдори билан аниқланади. Агар меҳнат унумдорлиги иш вақтини кўпайтириш ҳисобига ортса, у ҳолда бу, унумдорликни оширишнинг экстенси в йўли бўлиб ҳисобланади; агар унумдорлик сермеҳнатлик даражасининг қисқартирилиши билан таъминланса, бу интенсив йўл ҳисобланади. Чунки, маҳсулот тайёрлашга сарф этиладиган харажатларнинг камайиши янги техникани жорий этиш, технологияни ва ишлаб чиқаришни такомиллаштириш ҳисобига, ишлаб чиқариш жараёнларини жадаллаштириш туфайли содир бўлади. Жами иш вақти фондидан фойдаланишни яхшилашга иш вақтининг бекор сарф бўлишини тугатиш ва кадрлар таркибини яхшилаш билан, яъни ишловчиларнинг умумий сонидан асосий ишчилар салмоғини ошириш билан эришилади. Ушбу битирув малака ишида МПУП « буюмлар тикиш ва таъмирлаш» корхонасидаги резервларни ишлаб чиқариш самарадорлигига таъсири таҳлил қилинди. 13

3. Корхонанинг ишлаб чиқариш фаолиятини таҳлили. МПУП « буюмлар тикиш ва таъмирлаш» корхонаси ҳақида маълумот. Ўтган асрнинг ўттизинчи йилларида «TURVO» деб номланган корхона, ҳарбий округнинг буюмлар таъмирлаш бўйича устахоналари асосида ташкил қилинган. 1987 йилда бу устахоналар «TURVO» нинг буюмлар таъмирлаш бўйича «Тошкент шаҳри комбинати» деб номланган. 1997 йил 6 январда Ўрта Осиё Мудофа Вазирлигининг буйруғи асосида МРИР « буюмлар тикиш ва таъмирлаш» корхонаси ташкил топган. Корхонанинг асосий вазифаси ҳарбий кучларга буюмлар тикиш ва таъмирлашдир. буюмлар қуйидагилардир: турли ҳил жилетлар, кўрпа-тўшак, чойшаблар, спорт кийимлари, госпитал кийимлари, чехоллар, бронжилетни таъмирлаш, пахтали тўшаклар, ёстиқлар, аскарлар кийими, палаткани таъмирлаш, йўл халталари, рўмолчалар ва бошқалар. Корхонада умумий ишчилар сони 74 кишини ташкил этади, улардан ишбай ишчилар 56 киши, вақтбай ишчилар 9 кишидан иборат. Корхоналарнинг майдонида қуйидаги бино ва иншоатлар жойлашган: - бичиш цехи; - тикиш цехи; - маъмурий бино ва бошқа иншоатлар. Ишлаб чиқариш цехлари қуйидаги асбоб-ускуналар билан жиҳозланган: - тикиш машиналари: 1022 синф, 322 синф. 1988-1999 йилларда қўлланилган; - бичиш жиҳозлари: ЭЗ М-3, РС-1000 - 1970-1980 йилларда ишлаб чиқилган. - тола титиш станоклари ва кашта тикиш машиналари. Ҳозирги вақтда тўқимачилик маҳсулотларига талаб ошиб бораётганлиги сабабли МРИР базасида тўқимачилик ишлаб чиқаришда ишлаб чиқариши мумкин бўган кўйлакли мато, бўз, брезент маҳсулотлари 14

ишлаб чиқаришни ташкил қилиш зарурияти тузилди. Корхонани замон талабларга жавоб берадиган янги технологик машиналар ва тўқув жиҳозлари билан жиҳозла ш учун ишлаб чиқариш бинолар и ни реконструкция қилиш ишлари режалаштирилган. Корхонада ишлаб чиқариладиган маҳсулотларнинг турлари ҳилма-хил бўлиб, ўз навбатида ҳар хил технологиялардан фойдаланишни тақозо қилади. Бундай шароитда ишчиларнинг меҳнат унумдорлигини юқори даражада ўстириш ўта мураккаб бўлиб, лекин корхонада аниқ чора- тадбирлар ўтказиш асосида меҳнат унумдорлигини ўсишига эришилмоқда. Жадвал № 1 да МПУП корхонасининг меҳнат унумдорлиги ва унинг ўзгаришларига таъсир кўрсатувчи омилларнинг таҳлили келтирилган: Жадвалдаги маълумотлардан кўриниб турибдики, ҳисобот йилда товар маҳсулоти бўйича битта ходимга тўғри келувчи ҳақиқатдаги ўртача йиллик иш унуми 2008 йилга нисбатан 615,6 минг сўмга ортган. Шунингдек, бир ишчига тўғри келувчи ўртача йиллик, кунлик ва соатлик иш унумларининг ўсиш суръатлари мутаносиб равишда 838,4; 1940,6; 259,3; сўмга ўзгарган. Маълумки маҳсулот ишлаб чиқариш ҳажмини ходимлар сонини кўпайтириш йўли билан ёки ҳар бир ходимнинг меҳнат унумдорлигини ошириш орқали ўстириш мумкин. Ҳозирги шароитда уларнинг иккаласи ҳам ҳал қилувчи йўлдир, зеро ишловчиларнинг сонини кўпайтириш имконияти ғоят чекланган. Демак, маҳсулот ишлаб чиқариш ҳажмига икки омил таъсир кўрсатади:  Ходимлар сонининг ўзгариши;  Бир ишловчига тўғри келувчи ўртача йиллик иш унуми; Ишлаб чиқариш ҳажмини ўзгаришига бир қанча омиллар таъсир кўрсатиб уларнинг ўзгариши жадвал № 2 да таҳлил қилинган. Меҳнат унумдорлиги кўрсаткичларининг даражаси динамикасини таҳлили. 15

Жадвал Кўрсаткичлар 2008 йил 2009 йил Фарқи Абс. %% 1.Маҳсулот ҳажми , минг сўм 2. Саноат ишлаб чиқаришдаги ходимларнинг рўйхатидаги сони, киши: Жумладан: ишчилар сони, киши 3. Йил давомида ишланган иш кунлари 4. Бир ишчининг бир йилда ишлаган киши соати 5. Бир ходимга тўғри келадиган йиллик меҳнат унумдорлиги, минг сўм 6. Бир ишчига тўғри келадиган ўртача йиллик меҳнат унумдорлиги, минг сўм 440802 74 30 160,2 2087,15 5956,79 14693,4 -389154 75 29 153,5 2008,01 5188,72 13419,1 -51648 1 -1 -6,7 -79,14 -768,07 1274,3 698 1 2 -4,18 -66,7 -12,09 -8,67 Меҳнат унумдорлиги ўзгаришига таъсир қилувчи омиллар ҳисоб- китоби шуни кўрсатадики, бир йил ичида маҳсулот ҳажми 51648 минг сўмга камайган. Биринчи омилнинг таъсирини ҳисоблаш учун ходимлар сонида бўлган фарқ ўтган йилдаги битта ходимга тўғри келувчи ўртача 16

йиллик иш унумига кўпайтирилади. Ходимлар сонининг 1 кишига ўсиши билан маҳсулот ҳажми ўсиш ўрнига 51648 сўмга камайган. Бунга асосан ишлаб чиқариш ҳажмини натура бирлигида камайиши ва материал нархларининг ошиши сабаб бўлган. Меҳнат унумдорлигини таҳлили Жадвал Кўрсаткичлар 2008 йилда 2009 йилда Фарқи (+,-) Ўзгаришлар суръати, % 1. Маҳсулот ҳажми, минг сўм 440802 389154 - 51648 88,28 2. Ходимлар сони, киши 74 75 +1 135 3. Меҳнат унумдорлиги, минг сўм (1к:2к) 5956,78 5188,72 768,06 87,10 Иккинчи омилнинг таъсирини ҳисоблаш учун бир ишловчига тўғри келадиган ўртача иш унумида бўлган фарқ жорий йилдаги ишловчиларнинг ҳақиқатдаги сонига кўпайтириш орқали аниқланади. Жорий йилда бир ишчига тўғри келадиган меҳнат унумдорлиги 768,06 минг сўмга камайган бўлиб, уни ошириш йўллари битирув малака ишининг кейинги бўлимларида таҳлил қилинган. 17

Фойдаланилган адабиётлар рўйхати: I. Ўзбекистон Респубилкаси Президенти қарорлари ва фармонлари. 1. «2007-2008 йилларда ҳусусийлаштириш жараёнини янада чуқурлаштириш ва хорижий инвестицияларни жадал талаб этиш чора-тадбирлари тўғрисида» ги Ўзбекистон Республикаси Президентининг 20 июл 2007 йилдаги ПС-672 сонли қарори. 2. «2006-2008 йиларда тўқимачилик саноати корхоналарини модернизация қилиш ва техник қайта қуроллаштириш дастури тўғрисида» ги Ўзбекистон Республикаси Президентининг 13-ноябрь 2006 йилдаги ПК-510 сонли қарори. 3. Республика Енгил саноатни бошқаришни такомиллаштириш тўғрисидаги 1-июл 2007 йилдаги № ПФ-3102 сонли Ўзбекистон Республикаси Президенти фармойиши. II . Ўзбекистон Республикаси қарорлари. 4. «2009 йилда Республикани ижтимоий-иқтисодий ривожлантириш якунлари ва 2010 йилда иқтисодиётни барқарор ривожлантиришни энг муҳим устувор вазифалари тўғрисида» ги Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 30 январь 2010 йилдаги қарори. 5. «Республика тўқимачилик саноатига инвестицияларни жалб этиш чора- тадбирлари тўғрисида» ги Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 27 январь 2009 йилдаги 38-сонли қарори. III . Ўзбекистон Республикаси Президенти асослари. 6. И.А. Каримов «Жаҳон молиявий иқтисодий инқирози, уни Ўзбекистон шароитида бартараф этишнинг йўллари ва чоралари». Т. Ўзбекистон 2009 йил 7. И.А. Каримов «Ўзбекистон XXI асрга интилмоқда» - Т. Ўзбекистон 1999 йил. 18

Похожие

Мўйна ишлаб чиқариш

Буюм ишлаб чиқариш жараёни

Ёғоч целлюлозасини ишлаб чиқариш

Картон ишлаб чиқариш технологияси

Ишлаб чикариш ресурсларидан фойдаланишнинг ишлаб чиқариш самарадорлигига таъсири